Informatie- en consultatiebijeenkomst verkenning museale voorziening slavernijverleden 22 januari 2018 van uur Pakhuis de Zwijger

Transcriptie

1 Informatie- en consultatiebijeenkomst verkenning museale voorziening slavernijverleden 22 januari 2018 van uur Pakhuis de Zwijger Moderatie: Guilly Koster Opening Guilly heet allen welkom op deze memorabele avond die hij ziet als een historisch moment. Voor het eerst in de geschiedenis is er geld vrijgemaakt om vorm te geven aan een gedenkplek voor de geschiedenis van de afgelopen 400 jaar als het gaat om de trans-atlantische slavernij. We noemen het vooralsnog museum, maar het is breder dan dat. Het moet een symbool worden dat duidelijk maakt wat er gebeurd is, zonder het stellen van de schuldvraag. Het is nog niet bekend welke vorm het gaat krijgen en wie het gaat bepalen. Deze avond is een eerste aanzet om met z n allen een richting te bepalen. Guilly roept iedereen op om daar commitment aan te geven. 1

2 Initiatiefnemer van het voorstel voor een nationaal slavernijmuseum, Simion Blom van Groen Links, licht de achtergrond toe. Het voorstel, ingediend met de collega s van PvdA en SP, is door de Amsterdamse gemeenteraad unaniem aangenomen. Het komt tegemoet aan een wens die al jaren wordt besproken in organisaties en de breed gevoelde noodzaak van meer en betere educatie over ons gezamenlijk verleden. De opening van het Smithsonian museum in 2015 door president Obama was een landmark. We zijn het verplicht aan de multiculturele samenleving om te investeren in meer bewustzijn onder Nederlanders en het slavernijverhaal op een goede manier te vertellen. Het is een verhaal van pijn, hoop en menswaardigheid. Simion pleit ervoor om gebruik te maken van elkaars expertise om dit gezamenlijk doel te bereiken. Uiteindelijk moet dit bijdragen aan een meer verzoenende samenleving met minder racisme. 2

3 Interview wethouder Simone Kukenheim Op de vraag waarom zij zo n zwaar onderwerp op haar schouders heeft genomen, antwoordt de wethouder dat zij dit initiatief verder kan brengen dankzij kunstenaars, activisten, politici, historici en vertegenwoordigers van culturele instellingen die de weg vrij hebben gemaakt voor dit initiatief. Zij vindt het een eer dat die mensen hier vanavond voor een groot deel aanwezig zijn. Dit initiatief sluit aan op het brede politiek/maatschappelijke debat dat er gevoerd wordt over antizwart racisme en heeft een breed draagvlak in de gemeenteraad. Het moet een transparant proces worden waaraan alle belangstellenden kunnen deelnemen. Er is gekozen voor de vorm van een call, een oproep om kennis en ideeën in te brengen voor de vormgeving van een museale voorziening. Een beoordelingscommissie met kennis van zaken zal met gezag en onafhankelijkheid een selectie maken uit de verschillende ideeën. Dit proces behelst veel meer dan alleen een museum. Het is onderdeel van breder debat over de geschiedenis en positie van de Caraïbische gemeenschap en de politiek. Vanavond is een markeringspunt om het belang hiervan te onderkennen. 3

4 De wethouder heeft er vertrouwen in dat mensen elkaar gaan opzoeken in dit spannende proces en samen tot goede ideeën komen. Guilly: In maart zijn er gemeenteraadsverkiezingen. Wat gebeurt er met het proces als er een andere wethouder komt? Omdat het initiatief is omarmd door het college en de politieke partijen, zal dit proces volgens de wethouder doorlopen na de verkiezingen. Zo lang we met z n allen eigenaar blijven van het proces, kan het idee niet van tafel geveegd worden en zal het zijn weg vinden. Ondanks de vele discussies en dilemma s die zich zullen voordoen. Guilly: Naast de experts op dit gebied zijn er ook mensen uit het middenveld die een heldere visie hebben maar niet zo nadrukkelijk naar buiten treden. Hoe gaan we die horen? Wethouder Kukenheim ziet het als onze gezamenlijke verantwoordelijkheid om die mensen op te zoeken en het proces zo in te richten dat iedereen de weg vindt om zijn ideeën over het voetlicht te brengen. Zo kunnen we slimme combinaties maken van mensen en ideeën. 4

5 Guilly: We moeten het ook over de zakelijke kant hebben, hoe komen we aan geld, duku om de ideeën te realiseren? De financiering zal onderdeel moeten zijn van het idee. Hierbij kan samenwerking gezocht worden met instellingen die al gefinancierd worden. Museale initiatieven zijn tegenwoordig meestal een combinatie van privaat en publiek. We zijn nu in de fase van ideeënverkenning. De realisatie van een museum is een ander type geldstroom. De gemeente voert gesprekken met het rijk als publieke gesprekspartner en met u. We moeten met elkaar in partnerschap dit soort dingen beslechten. Het is niet niks, een museum starten en runnen. De gemeente zal daar straks weer keuzes in moeten maken. In deze fase is het belangrijk om het woord museum te gebruiken, om duidelijk te maken dat het om een serieuze aangelegenheid gaat. Vragen en opmerkingen uit de zaal: Het woord slavernij heeft een nare connotatie. Noem het liever Historisch Museum. Mede gezien de geschiedenis van deze buurt zou de benaming Afrika Slavernij Museum recht doen aan de essentie. Hoe lang gaat dit werk duren? Wethouder Kukenheim: De call heeft een beperkte tijdsduur. Het vervolgtraject zal afhankelijk zijn van het idee dat gekozen wordt. Een pop-up museum kan snel gerealiseerd worden maar een groot gebouw aan het IJ is ingewikkelder en duurt langer. 5

6 De heer Sofian Mbarki (raadslid PvdA, 1 van de initiatiefnemers) wil gebruik maken van de energie en de flow die er nu is en de call zo snel mogelijk uitzetten, mikkend op meer duidelijkheid voor de verkiezingen en een uitkomst van de call vóór de zomervakantie. Guilly: Deze avond moet gezien worden als een pre-call, bedoeld om uitleg te geven over wat de call inhoudt. Vervolgens gaat de echte call uit, onder meer naar iedereen die vanavond zijn ( )adres heeft achtergelaten. Een aantal aanwezigen betreurt het dat het NiNSee niet nadrukkelijker bij dit traject is betrokken. Het idee voor een museum is immers al verwoord in de statuten, waar de gemeente Amsterdam haar handtekening onder heeft gezet. Waarom heeft de gemeenteraad geen onderzoek gedaan naar wat er al op papier staat over dit onderwerp? Zij hebben het gevoel dat de positie van het NiNSee hiermee wordt uitgehold. Wethouder Kukenheim zegt dat we hier zitten dankzij de input van de vele instellingen en mensen (waaronder NiNSee) die dit onderwerp op de kaart hebben gezet. Het is een expliciete keuze geweest om het proces open te trekken, en niet bij voorbaat de opdracht aan een bepaalde instelling te geven. Dit zou geen recht doen aan de vele partijen in het veld die mee willen doen. Dit laat onverlet dat het NiNsee net als iedereen zijn inbreng kan hebben in alle fasen van het proces. Wat is de positie van andere grote steden in dit verhaal? Moet dit gezien worden als een Amsterdamse of landelijke aangelegenheid? Wethouder Kukenheim: Amsterdam is de initiatiefnemer en trekker. We willen niet wachten op het Rijk. Er wordt wel ingezet op het vinden van bredere deelneming van publieke partners, maar we willen daar in deze fase niet op wachten. 6

7 Meerdere vragenstellers maken zich zorgen over de continuïteit van de plannen na de verkiezingen, zeker als er nieuwe partijen gekozen worden die de plannen geen warm hart toedragen. Zij willen hierover garanties van de politiek. De ervaring leert dat mooie plannen makkelijk in een la belanden. Wethouder Kukenheim: Alle partijen in de gemeenteraad hebben zich voor het voorstel uitgesproken, met de intentie om dit ook na de verkiezingen te blijven ondersteunen. Het zou gek lopen als nieuwe partijen een meerderheid in de raad behalen. We zullen een extra opdracht meegeven aan de partijen die zich gecommitteerd hebben, om daarnaar te handelen in de coalitievorming. De stad Amsterdam is 300 jaar eigenaar geweest van de kolonie Suriname en heeft er veel geld aan verdiend. Het is goed dat door middel van een museum iedereen straks kennis kan nemen van deze periode. Wanneer wordt het proces van eerherstel naar de voormalige kolonie Suriname ingezet? Guilly: Die vraag is relevant maar valt buiten het kader van deze avond. Wethouder Kukenheim vindt dit een legitieme vraag maar kan er op dit moment geen eenduidig antwoord op formuleren namens het College. Daarvoor is het onderwerp te veelomvattend. 7

8 Burgemeester Van der Laan ondersteunde het initiatief om een wintitempel te bouwen, de plek voor onze genezing. Kan dat gecombineerd worden met dit initiatief? Wethouder Kukenheim: de verschillende initiatieven zitten elkaar niet in de weg en kunnen naast elkaar bestaan. Diverse mensen doen een oproep om het project te benaderen als museale voorziening, in afstemming met bestaande musea, zoals het Scheepvaartmuseum en bestaande culturele voorzieningen. Wethouder Kukenheim neemt deze oproep ter harte. Het is een Amsterdamse traditie om integraal te kijken. Er zijn vanavond vertegenwoordigers van stadsdeel Zuidoost, waar ook veel kennis over het thema aanwezig is. En er moet zeker gebruik gemaakt worden van de kennis bij musea en instellingen. 8

9 Om de emoties die er zijn rond dit onderwerp goed te kanaliseren, is het goed om duidelijk contouren aan te geven. Geef streefdata aan voor de aanbesteding en de realisatie! Wethouder Kukenheim ziet het initiatiefvoorstel als de contouren, met de kaders die de gemeenteraad gegeven heeft. Zij wil het niet te veel inperken. De call is bedoeld om het publieke debat verder te stimuleren. Draag zorg dat alle bevolkingsgroepen de kans krijgen om zich te uiten in dit proces! Het gaat immers om een beladen onderwerp. Maak niet dezelfde fout als bij het standbeeld van Anton de Kom, waar bepaalde groepen zich niet gehoord voelden. Toelichting op het proces van de call door de gemeente De call begint zodra de gemeenteraad een besluit heeft genomen in de commissievergadering van 22 februari. Dan zal er een openbare oproep gedaan worden in (social) media en gericht via adressen, om ideeën in te leveren. De bedoeling is om de ideeën zo beknopt mogelijk te beschrijven, op hoogstens 2 A4 tjes. Er wordt een beoordelingscommissie samengesteld van ongeveer 5 mensen uit de gemeenschap die geen partij zijn in de call. De gemeente wil graag namen van geschikte kandidaten die aan de volgende criteria voldoen: deskundig, betrokken, geen partij, beschikkend over draagvlak binnen de binnen community, een onbesproken, krachtig persoon. Op enig moment na de gemeenteraadsverkiezingen gaat de commissie de voorstellen beoordelen. Het traject daarna is nog niet helemaal duidelijk. Er zal hetzij meteen één voorstel gekozen worden, of er worden meerdere voorstellen voorgeselecteerd voor verdere uitwerking. Het college beslist hierover. Vragen en opmerkingen uit de zaal Meerdere aanwezigen pleiten voor samenwerking met andere gemeentes die ook initiatieven op dit gebied hebben. Het moet niet weer een Amsterdams initiatief zijn. Is er gedacht over een provinciale aanpak? De rijksoverheid zou ook betrokken moeten zijn in de voorlichting. 9

10 Wethouder Kukenheim vindt dit een goed punt en neemt het als waarschuwing mee. Het wordt minder kwetsbaar als we ook partners buiten Amsterdam zoeken. Maar nu willen we gebruik maken van het momentum om draagvlak te vinden. Kijk ook naar andere slavernijmusea in Europa en consulteer die. Laten we niet het wiel opnieuw gaan uitvinden. Wethouder Kukenheim: In de fase van de uitwerking kunnen er verdiepingssessies aangeboden worden aan de indieners. Ze kunnen dan ook elders gaan kijken. Er zou meer duidelijkheid moeten zijn over wat er met de ideeën gebeurt na de call. Als er lang aan gewerkt is, krijgen de ideeën een bepaalde waarde. Wie krijgt opdracht om het idee verder uit te werken: de indiener van het idee of anderen? Gemeente: De indiener van het idee mag het idee uitwerken. Het onderwerp is te specialistisch om met een call uit te zetten. Het zou beter zijn om een deskundige taskforce in het leven te roepen die de contouren aangeeft. 10

11 Ook voor de uitvoering zijn mensen nodig die ervaring hebben met museale voorzieningen. Wethouder Kukenheim zegt dat dit een dilemma is waarover veel is nagedacht. In plaats van een commissie van deskundigen te benoemen, is er toch voor gekozen om het breder uit te zetten en alle ideeën uit het veld te horen. De beoordelingscommissie zou je wel als taskforce kunnen zien. Er zit ook een educatief gedeelte aan dit project, gericht op Amsterdamse scholen. Wordt hier niet landelijke scholen bedoeld? Simion Blom zegt dat hij over onderwijs in Amsterdam gaat en niet kan beslissen over andere gemeenten. Uiteraard kan er wel samenwerking gezocht worden. Het toerisme is een belangrijke inkomstenbron voor de stad. Kan een deel van het geld voor dit project ingezet worden, als eerbetoon? Wethouder Kukenheim: De gemeenteraad moet hierin een afweging maken. Alle ideeën, ook over de financiën komen aan de orde in de call. 11

12 In welke fase van het project wordt er een haalbaarheidsonderzoek gedaan? Gemeente: Het beste idee wordt gehonoreerd. De indiener van het idee mag vervolgens een verkenning uitvoeren. Onderdeel daarvan is een haalbaarheidsstudie. De zaal reageert: Vreemd dat de slager zijn eigen vlees mag keuren! De gemeente is opdrachtgever en moet zich ervan vergewissen of het haalbaar is. De verschillende verantwoordelijkheden zouden apart benoemd moeten worden. Meerdere aanwezigen pleiten ervoor om snel duidelijkheid te verschaffen over de beoordelingscriteria, voordat mensen plannen gaan maken. Er is behoefte aan heldere kaders waar een plan aan moet voldoen. Voorstellen kunnen uiteenlopen van een museum tot een website. Dat is moeilijk vergelijkbaar en maakt het lastig om op evenwichtige wijze te beoordelen. Guilly: Bij de planvorming gaat het er vooral om te mogen dromen, onafhankelijk van de kosten. Wethouder Kukenheim pleit ervoor om te dromen in verbinding met haalbaarheid. Als je planvorming en uitwerking door dezelfde mensen laat doen, sluit je mensen uit. Niet iedereen is in staat om een 12 businessplan te maken.

13 Neem deskundigen serieus en laat ze in samenwerking met de beoordelingscommissie zorgen dat er een breed gedragen plan komt!! Als er straks 1 of 2 voorstellen worden uitgekozen, bestaat het risico dat andere indieners teleurgesteld zijn en dat het gekozen voorstel niet breed gedragen wordt. Guilly: Het is onmogelijk om alle ideeën uit te voeren. Daarom moeten we als er een goed idee is gekozen, daar de waarde van inzien en erachter gaan staan. Het kind met een schone toekomst de wereld injagen. Eén bevolkingsgroep is hier niet genoemd: de inheemse groep. Er is veel informatie te vinden in het nationaal archief. Zorg voor een kleurrijke samenstelling van de beoordelingscommissie met het oog op het draagvlak. En niet zoals vaak het geval is dat de witte mannen komen bovendrijven. Wie gaat bepalen wat onafhankelijk is? Wethouder Kukenheim zegt dat in de gemeenteraad expliciet is besproken dat de zwarte gemeenschap leidend moet zijn in dit proces. Het Nederlandse slavernijverleden strekte zich ook in de Oost uit. Komt dit niet aan bod? Guilly: Hoewel het zwaartepunt vooral ligt op de trans-atlantische slavernij, zullen wellicht ook in een latere fase ook andere vormen van slavernij aan bod komen, inclusief hedendaagse slavernij. Wethouder Kukenheim: Het initiatiefvoorstel heeft de keuze gemaakt voor de trans-atlantische slavenhandel. Ander erfgoed moet ook een goede plek krijgen. 13

14 De wethouder wordt gevraagd of zij bereid is om van tevoren toe te zeggen dat minstens de helft van het personeel in het museum zal bestaan uit erfgenamen van het slavernijverleden. Dat zou een mooi gebaar zijn naar de gemeenschap waar het over gaat en die zich ervoor beijverd hebben. Wethouder Kukenheim kan zich in dit stadium niet op percentages vastleggen maar ze hoort de hartenkreet. Ze spreekt uitdrukkelijk uit dat de zwarte gemeenschap eigenaar is en dat we niet kleurenblind moeten zijn. Het is een stap in een breed debat over racisme, structuren en acceptatie Slotwoord Wethouder Kukenheim bedankt iedereen voor zijn/haar inbreng en heeft het als een goed gesprek ervaren. Zij heeft veel genoteerd en zal dit meenemen. Het is waardevol dat de kwetsbaarheden in het proces zijn aangestipt. Zij zegt een positief ingesteld mens te zijn en te geloven in de kracht van ideeën. Guilly is trots dat hij vanavond het gesprek heeft mogen leiden. Hij heeft vanochtend de I Tjing geraadpleegd over dit vraagstuk. Er kwam een toepasselijk hexagram uit dat hij de aanwezigen wil meegeven: De opdracht is moeilijk, maar omdat het doel nobel is, is de kans van slagen groot. Als de duisternis er is, laten we dan, in plaats van erop te schelden, een kaars aansteken. 14