Kaders voor het Waterbeheerplan 5

Transcriptie

1 Kaders voor het Waterbeheerplan 5 Achtergronddocument 1 Leerpunten WBP4 Droge voeten, schoon water

2 Kaders voor het Waterbeheerplan 5 Achtergronddocument 1 Leerpunten WBP4 CONCEPT Hoogheemraadschap van Rijnland 23 april 2014 Versie 1.0 Corsanummer 14.XXXXXX 2

3 Samenvatting December 2009 is het Waterbeheerplan 4 (WBP4) vastgesteld. Dit plan beschrijft op hoofdlijnen welke doelen en maatregelen Rijnland tussen 2010 en 2015 wil realiseren. In deze notitie staan de leerpunten uit het WBP4, daarbij is antwoord gegeven op de vraag: hebben we gedaan wat we in WBP4 hebben afgesproken. Resultaat is een overzicht van hoe Rijnland er nu voor staat, inclusief aandachtspunten die we kunnen meenemen bij het opstellen van het nieuwe WBP5. Wat hebben we beloofd? In WBP4 is vastgelegd dat Rijnland in de planperiode grote stappen maakt om in het verleden ontstane achterstanden in het waterbeheer weg te werken en het gebied toekomstbestendig te maken. Hiervoor zijn grootschalige programma s gedefinieerd die betrekking hebben op baggeren van watergangen, verbeteren van de waterhuishouding in polders en boezem, waterkwaliteitsmaatregelen (inclusief waterketen) en het op sterkte brengen van waterkeringen. Daarnaast wordt jaarlijks geïnvesteerd in het op orde houden van het watersysteem. Wat hebben we bereikt? Uit de Effectmonitor (2013) blijkt dat de belangrijkste opgaven uit WBP4 al zijn uitgevoerd of goed op koers liggen. Door forse besparingen hebben we veel opgaven uitgevoerd tegen lagere kosten dan geraamd. Dit resulteerde voor de ingelanden in een ca. 109 miljoen euro lagere lastendruk (-10%) dan in 2009 was voorzien. Dit resultaat is inclusief de extra taken als muskusrattenbeheer en afdrachten voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma. De voortgang in de samenwerking in de waterketen en de besparingen die hieruit volgen zijn door de visitatiecommissie positief beoordeeld; Rijnland en de gemeenten behoren tot de koplopers in Nederland. Deze besparingen zijn mogelijk door slimmer, anders, innovatiever en meer samen te werken. Een goed voorbeeld hiervan is het programma Assetmanagement waarin op basis van kosten, functie en risico s afgewogen onderhoudskeuzes worden gemaakt. Een ander voorbeeld is het werk met werk maken, wat we zien bij het koppelen van vispassages aan het renovatieprogramma van de gemalen. In de onderstaande grafiek is voor de belangrijkste doelen weergegeven waar Rijnland aan het eind van de planperiode staat ten opzichte van de totale opgave. Stand van zaken per thema Mate waarin aan de norm wordt voldaan 100 Waterketen, prestaties P en N Percentage Schoon Water, KRW; % van het aantal gebieden Voldoende Water, NBW; % van het aantal gebieden Waterveiligheid, reg.keringen; % van het aantal km Waterveiligheid, prim.keringen; % van het aantal km Langetermijn doel jaar 3

4 Aandachtspunten Per programma zijn enkele aandachtspunten geconstateerd. De meeste zijn binnen de reguliere planning & control-cyclus oplosbaar, maar een aantal behoeft nadere aandacht: Op koers houden programma s: De uitvoeringsprogramma s om de in WBP4 doelen gestelde doelen te bereiken liggen goed op koers. Daarbij zoeken we continu naar optimalisatie en kostenreductie. Om de lange termijn doelstellingen te kunnen halen, dient de huidige lijn te worden voortgezet. Vastleggen bijgestelde doelen: Op verschillende momenten zijn doelstellingen en einddata bijgesteld. Voor enkele doelstellingen wordt dit in 2014 nog formeel met de kadersteller geregeld: o Regionale keringen (top 50): Rijnland heeft de opdracht alle regionale keringen in 2020 op orde te hebben. Voor de inder urgente kades (de top 50) wordt nu echter gericht op Deze bijstelling moet nog door de provincie geaccordeerd worden. o Regionale watersystemen: De provincie heeft per type landgebruik vastgesteld met welke frequentie wateroverlast mag plaatsvinden. Rijnland wil voor de graslanden andere (lagere) normen. Overleg hierover gaat de goede kant op maar het bijstellen is nog niet formeel geregeld. o Kaderrichtlijn Water (KRW) opgave: Een deel van de KRW-opgave is vanwege voortschrijdend inzicht doorgeschoven naar de tweede uitvoeringstermijn ( ). Rijnland zal dit moeten onderbouwen in de (nationale) KRW-rapportages naar Europa. De aanpak en het uitvoeringsniveau van de KRW-maatregelen zijn door de waterschappen in Rijn-West verband nauw op elkaar afgestemd. Focus WBP: De focus in WBP4 ligt vooral op het zelf (laten) uitvoeren van maatregelen (actief beheer). Ook de inzet van het passieve instrumentarium (informatievoorziening, regulering, vergunningverlening, toezicht en handhaving) kan heel effectief zijn om bepaalde doelen te realiseren. De afweging om in te zetten op actieve of passieve maatregelen (of een combinatie hiervan), kan verder worden geoptimaliseerd. Het huidige (de)reguleringstraject is hiervan een goed voorbeeld. Een ander recent voorbeeld is de verbreding van de teeltvrije zone in de boomkwekerij, waardoor de emissie van bestrijdingsmiddelen wordt beperkt. Dit moet leiden tot een verbetering van de waterkwaliteit. Realiseren besparingen: Rijnland heeft zich in het kader van het Bestuursakkoord Water (BAW) verplicht tot het behalen van 35 miljoen euro aan besparingen per jaar in 2020, waarvan 11 miljoen in de waterketen. Rijnlandbreed liggen we op koers, maar continue aandacht en sturing hierop blijven noodzakelijk. Verder professionalisering planproces: In WBP4 zijn hiermee grote stappen gemaakt. Onder andere door het ontwikkelen en integreren van de effectmonitor in de jaarlijkse P&C-cyclus, maar de forse kredietoverschrijding bij het project baggeren toevoerkanalen gemaal Katwijk leerde ons dat we er nog niet zijn. Dit komt terug in het Organisatie Verbeterplan. Andere zaken die hierbij van belang zijn: strakkere focus op doelrealisatie, het sluiten van de beleidscyclus en het ontwikkelen van een strategisch beïnvloedingstraject (nadrukkelijker koppelen lange termijn doelstellingen aan relatiebeheer). Gezonde financiële huishouding: Door het hoge investeringsvolume is de schuldenpositie van Rijnland in de periode 2010 t/m 2015 gestegen van ca. 130 miljoen euro langlopende leningen naar ca. 400 miljoen euro. Dit hoeft geen probleem te zijn als op termijn de investeringen worden teruggeschroefd naar een lager niveau (50 miljoen euro/jaar). Met deze hoogte aan investeringen is er een balans tussen aflopende- en nieuwe leningen. Daarnaast wordt het aandeel kapitaallasten (niet meer te beïnvloeden kosten) in de begroting getoetst aan de norm: maximaal 33% van de jaarlijkse belastingopbrengst. 4

5 Inhoudsopgave 0. Samenvatting WBP4.....blz Inleiding...blz Naar een nieuw waterbeheerplan.....blz Doel van deze nota...blz Verantwoording..blz Thema Waterveiligheid. blz Inleiding.. blz Wat is het doel?...blz Wat hebben we beloofd?...blz Wat hebben we bereikt?...blz Aandachtspunten..blz Thema Voldoende Water..blz Inleiding...blz Wat is het doel?...blz Wat hebben we beloofd?...blz Wat hebben we bereikt?...blz Aandachtspunten..blz Thema Schoon & Gezond Water.blz Inleiding.. blz Wat is het doel?...blz Wat hebben we beloofd?...blz Wat hebben we bereikt?...blz Aandachtspunten..blz Thema Waterketen....blz Inleiding.. blz Wat is het doel?... blz Wat hebben we beloofd?...blz Wat hebben we bereikt?...blz Aandachtspunten..blz Thema BOD...blz Inleiding..blz Wat is het doel?...blz Wat hebben we beloofd?...blz Wat hebben we bereikt?...blz Aandachtspunten..blz Planproces..blz Inleiding...blz Interne planproces...blz Aanpak...blz Wat hebben we bereikt?... blz Aandachtspunten...blz Externe planproces...blz Wat hebben we beloofd?...blz Aanpak...blz Wat hebben we bereikt?...blz Aandachtspunten...blz Financiën...blz Inleiding...blz Wat hebben we beloofd en wat hebben we bereikt?...blz Aandachtspunten..blz. 25 5

6 1. Inleiding 1.1 Naar een nieuw waterbeheerplan Rijnland is verantwoordelijk voor het waterbeheer, inclusief de afvalwaterzuivering en waterveiligheid in de vierhoek tussen Wassenaar, Gouda, IJmuiden en Amsterdam. In dat gebied, dat voor helft onder zeeniveau ligt, wonen circa 1,3 miljoen mensen. Elke zes jaar leggen waterschappen het beleid en de aanpak die noodzakelijk zijn om de waterbeheertaken goed te kunnen uitvoeren, vast in een zogenoemd Waterbeheerplan (WBP). Het huidige Waterbeheerplan (WBP4) van hoogheemraadschap van Rijnland is in 2009 vastgesteld en heeft een looptijd tot en met Voor de periode komt er dus een volgend Waterbeheerplan: WBP5. Daarin beschrijven we welke doelen (in termen van maatschappelijke effecten) we in 2021 bereikt willen hebben en wat we daarvoor gaan doen. Dit gaat gepaard met keuzes maken. Wat willen de burgers en bedrijven? Welke voorwaarden worden door de Europese, landelijke en regionale overheden gesteld? Welke rol pakt het waterschap? Welke prioriteiten worden gesteld? Enzovoort, enzovoort. Als voorbereiding op het nieuwe WBP wordt het speelveld beschreven. Dit speelveld wordt gevormd door de volgende vier hoekpunten: 1. Leerpunten WBP4: wat heeft Rijnland de afgelopen planperiode bereikt en wat zijn daarbij de leerpunten? 2. Kaders en keuzes: welke kaders worden door andere overheden aan het waterschap opgelegd en welke keuzeruimtes heeft het waterschap hierbij? 3. Toekomstverkenning: welke ontwikkelingen, maatschappelijke en klimaatverandering, zijn voor het waterbeheer in de planperiode van belang? 4. Omgeving: welke waterbeheerzaken vindt de omgeving voor de komende planperiode van belang? 1.2 Doel van deze nota Deze nota is het eerste deel in de reeks en gaat over de Leerpunten uit WBP4. Centrale vraag daarin is hebben we gedaan wat we in WBP4 hebben afgesproken en daarbij maken we onderscheid naar: Inhoud: hebben we de afgesproken doelen gehaald? Proces: op welke wijze, zowel in- als extern hebben we deze doelen gehaald? Financiën: tegen welke kosten hebben we de doelen gehaald? 1.3 Verantwoording Voor de inhoudelijke analyse is voor een belangrijk deel gebruikgemaakt van wat er in de Effectmonitoring (2013) staat. Daarin houden we jaarlijks bij hoe ver Rijnland staat met de uitvoering van de in WBP4 afgesproken maatregelen en of Rijnland nog op koers zit om de gewenste effecten te behalen. Deze notitie kan dan ook in samenhang met die effectmonitoring worden gezien. Deze nota is begin 2014 opgesteld en gebaseerd op cijfers tot en met Aangezien de WBP4 planperiode tot en met 2015 loopt, zijn de cijfers voor 2014 en 2015 geschat op basis van huidige jaarplanningen en begroting. 6

7 2. Thema Waterveiligheid 2.1 Inleiding Eén van de kerntaken van Rijnland is inwoners en voorzieningen in het beheergebied te beschermen tegen overstromingen. Cruciaal daarvoor is dat de waterkeringen voldoende hoog en stevig zijn en blijven. Het systeem van waterkeringen bestaat uit duinen, dijken, kaden en constructies zoals sluizen en damwanden. Rijnland is verantwoordelijk voor het beheer van die waterkeringen. De veiligheidsnormen waaraan de keringen moeten voldoen komen voor de primaire keringen van het Rijk en voor de regionale van de provincie. Waterkeringen vergen onder andere vanwege zettingen veel onderhoud. Het reguliere beheer en onderhoud omvat de periodieke inspecties, herstel van bijvoorbeeld stormschade en het reguliere ophoogprogramma. Vergunningverlening en handhaving zijn de instrumenten om veilig medegebruik van de keringen te borgen. De ligging van de veiligheidszones rondom de kering is vastgelegd in de legger. Eens per zes jaar (dit wordt eens per 12 jaar) worden zowel de regionale als de primaire keringen getoetst. Bestuurlijk is vastgelegd dat de primaire keringen in 2017 aan de norm moeten voldoen en de regionale keringen in De afgelopen jaren zijn zowel de primaire als de regionale keringen getoetst. De lopende verbeterprogramma s zijn op deze toetsingen gebaseerd. Voor de regionale keringen is in de periode de voorbereiding van de toetsing van Niet Waterkerende Objecten (NWO s) en kunstwerken. De volgende reguliere toetsronde moet in 2014 worden opgeleverd. De primaire keringen zijn in 2017 weer aan de beurt. 7

8 2.2 Wat is het doel? Het strategische doel (WBP4) voor het thema Waterveiligheid is het beschermen van de burgers tegen overstromingen uit het boezemsysteem (regionale keringen) en uit zee en rivieren (primaire keringen). 2.3 Wat hebben we beloofd? In WBP4 is op hoofdlijnen het volgende afgesproken: De primaire waterkeringen moeten voor eind 2015 aan de normering voldoen. Voor de regionale keringen geldt dat minimaal de meest risicovolle strekkingen in 2015 op orde zijn. De zogenoemde top25. De afronding van de toets op hoogte en stabiliteit van regionale keringen is in 2012 gereed. Leggers en beheerregisters zijn actueel. Het op een dusdanige wijze onderhouden en beheren van keringen, dat aan de gestelde randvoorwaarden blijvend wordt voldaan. 2.4 Wat hebben we bereikt? Rijnland heeft de afgelopen planperiode een grote inhaalslag gemaakt in de regionale waterveiligheid. Het kadeverbeteringsprogramma (Top 25) ligt op koers en met het afronden van Kustwerk Katwijk en Noordwijk is de kust volledig op orde. Daarmee zijn de doelstellingen uit het WBP4 grotendeels gehaald. Door marktvoordeel en innovatie zijn grote besparingen bereikt. De raming is nu 180 in plaats van 300 miljoen euro. Daarnaast hebben we ons gericht op de meest urgente kades en kozen we, om een gematigde lastenstijging mogelijk te maken, voor een latere einddatum van de minder urgente kaden (Top 50). De verschuiving van 2020 naar 2025 moet nog wel formeel worden goedgekeurd door de provincies. In de onderstaande grafiek is voor de belangrijkste doelen weergegeven waar Rijnland aan het eind van de planperiode staat ten opzichte van de totale opgave. Waterveiligheid Mate waarin aan norm wordt voldaan Percentage van het aantal km keringen Primair - gerealiseerd Primair - planning Regionaal - gerealiseerd Regionaal - planning Jaren Van buiten naar binnen Een belangrijk middel bij het bereiken van grotere waterveiligheid door kadereconstructies is het vroegtijdig en goed betrekken van de belanghebbende partijen en burgers. Tijdens het hele programma (vanaf 2008) verwachten we eind 2014 bijna honderd informatieavonden en tegen de 2000 keukentafelgesprekken te hebben gevoerd. In 2012 en 2013 waren dat er 45 ruim 800. In de periode kwamen er ongeveer 35 zienswijzen. Met de bewonerscomités die in 2013 rond Ridderbuurt, Vriezekoop-Zuid, 8

9 Drechtlaan en Bospark Leimuiden kwam het tot constructieve oplossingen. In de Ridderbuurt is begonnen met een versoepeling van het beleid voor bomen op keringen door beter te kijken naar het risico van een individuele boom. Voor Vriezekoop-Zuid is onder meer een verminderde hoogte-eis doorgevoerd en langs de Drechtlaan werken we samen met de gemeente aan oplossingen voor de drainage. De legalisatieopgave gaf een belangrijke aanzet tot deregulering: meer richtlijnen en algemene regels en minder vergunningen. Dit zien we terug in het geleverde maatwerk en in het beperkte aantal bezwaarschriften. In de WBP5-periode komt, door toepassing van het assetmanagement, de nadruk te liggen op een risicogestuurd beheer en onderhoudsprogramma. Op grond van de huidige kennis is circa acht miljoen euro per jaar voldoende om de kaden op orde te houden; grootschalige kadereconstructies zijn dan alleen nog nodig bij ingrijpende wijziging van de norm. Primaire keringen: dijken De overige Rijnlandse primaire keringen zijn de zogeheten categorie c-keringen (Spaarndammerdijk en Goejanverwelledijk). De dijk bij Gouda langs het getijde gedeelte van de Hollandse IJssel hoort hier ook bij. Op basis van de landelijke toetsing zijn deze keringen grotendeels afgekeurd. De afgekeurde delen zijn in twee verkenningen in het (nieuwe) Hoogwaterbeschermingsprogramma opgenomen: het project Verbetering IJsseldijk Gouda (VIJG project) en de Projectoverstijgende Verkenning (POV) Centraal Holland (de overige c-keringen). De POV is een samenwerking van Schieland en de Krimpenerwaar, Rijnland, De Stichtse Rijnlanden, Amstel Gooi en Vecht, Rijkswaterstaat en provincie Utrecht. Doel van de POV is om de voorkeurstrategie (Lekdijken tussen Amerongen en Schoonhoven verbeteren i.p.v. grootschalig verhogen c-keringen, nieuwe status huidige c-keringen) verder uit te werken tot een voorkeursalternatief. Voor Rijnland is vooral de nieuwe status van de Spaarndammerdijk en Goejanverwelledijk (ten oosten van Gouda) in 2017 belangrijk, inclusief de eventuele restopgave om aan de nieuwe status te voldoen. 2.5 Aandachtspunten Koers: De uitvoeringsprogramma s om de in WBP4 doelen gestelde doelen te bereiken liggen goed op koers. Om de lange termijn doelstellingen te kunnen halen, dient de huidige lijn te worden voortgezet. Kust: Tot zeker 2050 zijn geen grootschalige verbeterwerken te verwachten. Uitgangspunt hierbij is dat het Rijk het zandsuppletiebeleid doorzet. Omdat de kust duurzaam veilig is ontstaat er ruimte voor dynamisch duinbeheer waarbij vooral natuurbelangen zijn gediend. Vastlegging bijgestelde doelen: De doelen voor Veiligheid zijn in de tijd bijgesteld; 2025 is nog niet vastgelegd door de provincies. Burgerparticipatie van buiten naar binnen denken is belangrijk. Ervaring leert dat door het vroegtijdig betrekken van de belanghebbenden weerstand en daardoor veel procedures worden voorkomen. Overgang naar beheer en onderhoudscyclus: De komende planperiode schuiven we van reconstructie naar beheer en onderhoud (ter waarde van acht miljoen euro per jaar). 9

10 3. Thema Voldoende Water 3.1. Inleiding Rijnland beheert het hele watersysteem, van het oppervlaktewater en grondwater. Een goede inrichting, voldoende berging en adequaat beheer en onderhoud zijn noodzakelijk. Sleutelbegrippen hierbij zijn toekomstbestendigheid, efficiency, duurzaamheid, maatwerk, goede samenwerking en communicatie met belanghebbenden. Door een aantal wateroverlastsituaties midden jaren 90, inzichten op het gebied van klimaatontwikkeling en de komst van krachtige computermodellen konden we een maatschappelijke discussie voeren over de eisen die we aan watersystemen moeten opleggen. Eén en ander resulteerde rond 2000 in nieuwe normen voor wateroverlast. Uit toetsing aan deze nieuwe normen bleek dat niet alle trajecten en gebieden van het watersysteem voldeden. Voor het op orde brengen begonnen we in 2004 met grootschalige programma s (baggeren, boezemen poldergemalen, watergebiedsplannen). Als gevolg van de financiële beperkingen is, waar de veiligheid dit toelaat, de oorspronkelijke looptijd tot 2015 verzet tot circa Daarna is het systeem op orde en gaan we over naar een reguliere beheer- en onderhoudscyclus. 3.2 Wat is het doel? Het strategische doel (WBP4) voor het thema Voldoende Water is het bieden van voldoende water dus niet te veel en niet te weinig aan de gebruiksfuncties in een gebied, daarbij anticiperend op klimaatontwikkeling. 3.3 Wat hebben we beloofd? Op orde krijgen van de regionale watersystemen en het boezemstelsel (100% in 2027). Goed peilbeheer, conform de peilbesluiten (continu). Een watersysteem dat voldoet aan de legger (75% in 2015 en 100% in 2022). Wegwerken van onderhoudsachterstanden bij gemalen (in 2018). In eigen beheer krijgen van die gebieden waar we dat nog niet hebben en het zelf in onderhoud krijgen van de primaire wateren. 3.4 Wat hebben we bereikt? Rijnland is in de huidige planperiode (WBP4) bezig met grote uitvoeringsprogramma s om de achterstanden in het waterbeheer weg te werken en het gebied toekomstbestendig te maken. Watergangen worden gebaggerd, gemalen gemoderniseerd en piekbergingen voorbereid. Daarnaast investeren we jaarlijks veel tijd en geld in het op orde houden van het watersysteem. Assetmanagement het maken van afgewogen keuzes op basis van kosten, functie en risico s - speelt hierbij een cruciale rol. De eerste voorbeelden hiervan zijn: Renovatie in plaats van nieuwbouw van boezemgemaal Spaarndam. Onderbouwing piekbergingen. Diverse projecten waarbij assetmanagement heeft geleid tot andere (goedkopere) keuzes, onder andere in de Grote Polder. 10

11 De effectmonitoring laat zien dat de belangrijkste opgaven uit WBP4 al zijn uitgevoerd of goed op koers liggen. Dit resultaat komt door lagere investeringen die weer zijn gevonden in besparingen door slimmer, anders, innovatiever en meer samen te werken. Goede voorbeelden hiervan zijn de uitbreiding van boezemgemaal Katwijk, de voorbereiding van de piekbergingen, het baggerprogramma en de uitvoering van de watergebiedsplannen. Daarnaast zijn met het vaststellen van de legger peilregulerende kunstwerken (medio 2014) ook de leggers en het beheerregister actueel. In de onderstaande grafiek is voor de belangrijkste doelen weergegeven waar Rijnland aan het eind van de planperiode staat ten opzichte van de totale opgave. Voldoende Water Mate waarin aan norm wordt voldaan percentage van het totale oppervlak Regionaal watersysteem - gerealiseerd Regionaal watersysteem - planning Primaire boezemwateren - gerealiseerd Primaire boezemwateren - planning Jaren 3.5 Aandachtspunten De effectmonitoring geeft ook een aantal aandachtspunten, die relatief klein en beheersbaar zijn en de hoofddoelstellingen voor Voldoende Water niet in de weg staan: Koers: De uitvoeringsprogramma s om de in WBP4 doelen gestelde doelen te bereiken liggen goed op koers. Om de lange termijn doelstellingen te kunnen halen, dient de huidige lijn te worden voortgezet. Vastlegging bijgestelde doelen: De einddata voor de doelen voor de regionale watersystemen zijn bijgesteld. Dit is nog niet formeel geregeld met de provincies. Peilbeheer: het dagelijkse peilbeheer gaat voor het overgrote deel binnen de marges uit het peilbesluit. In een beperkt aantal gebieden wijkt het peil meer af. Dit komt onder meer door verouderde peilbesluiten of peilbesluiten waarvan de maatregelen nog niet zijn uitgevoerd, knelpunten in het watersysteem en calamiteiten. In het programma wateroverlast (NBW) en peilbeheer worden alle polders opgepakt zodat ze voldoen aan de normen voor wateroverlast en over een actueel peilbe sluit beschikken. Dit programma is in 2027 afgerond. De volgorde is naar urgentie en kansrijkheid. Het uitvoeren van kostenefficiënte maatregelen staat voorop, daarbij wordt ook gekeken naar eventuele aanpassing van de norm. Meet- en registratiesysteem peilbeheer: In een beperkt aantal peilvakken staat nog geen peilschaal, dat is omdat het om nieuwe of overgenomen peilvakken gaat. In 2014 onderzoeken we of we de WBP4-ambitie (in elk peilvak een peilschaal) willen handhaven; wellicht zijn er peilvakken waar ze niet nodig zijn. De uitkomsten van deze analyse komt in WBP5. Beleid Peilafwijkingen: De evaluatie van het beleid is in 2013 afgerond maar de herziening nog niet; dat nemen we mee in het dereguleringstraject in Het beleid is te theoretisch en slecht in praktijk gebracht (en daarom zijn de baten slecht te bepalen). Daarnaast is er behoefte aan differentiatie (meer maatwerk) en deregulering. Overname beheer en onderhoud watersystemen: Het overnemen van beheer en onderhoud is complex en vergt relatief veel tijd; het doel die aan het eind van de planperiode te hebben afgerond halen we niet. Het komt tijdens de WBP5 planperiode aan de orde. 11

12 4. Thema Schoon & Gezond Water 4.1 Inleiding Als waterkwaliteitsbeheerder bestrijdt Rijnland watervervuiling en stemt het de inrichting, beheer en onderhoud af op de ecologie. Gezond water heeft een relatie met de kwaliteit van de leefomgeving, vanwege visuele aspecten, recreatie en de vele zwemlocaties in het gebied. De waterkwaliteit en ecologie verbeteren sinds 1970 gestaag. In de jaren 80 en 90 is een grote stap voorwaarts gemaakt. In chemische zin is veel water behoorlijk op orde, met uitzondering van kleine wateren in gebieden met intensieve landbouw. Belangrijk knelpunt is de hoge voedselrijkdom van vooral de meren en plassen, waardoor het water algenrijk en troebel is. De huidige planperiode (WBP4) valt samen met de eerste uitvoeringstermijn van de Kaderrichtlijn Water (KRW). Vanuit die opgave verbetert Rijnland de waterkwaliteit en ecologie van een aantal geprioriteerde meren. Daarnaast werken we aan de verbetering van de rest van het water. 12

13 4.2 Wat is het doel? Strategisch doel (WBP4) voor het thema Schoon en Gezond Water is dat de waterkwaliteit - zowel chemisch, bacteriologisch als biologisch - zich in een duurzaam goede toestand bevindt. 4.3 Wat hebben we beloofd? 1. Voortgang eerste uitvoeringstermijn KRW ( ): verbetering waterkwaliteit/ecologie van een aantal geprioriteerde grote wateren en een generieke verbetering van de waterkwaliteit via het lozingenbeleid en de reductie van landbouwemissies. 2. Verbetering van de zwemwaterkwaliteit, inclusief de bestrijding van blauwalgenoverlast. 3. Verbetering van de oeverbegroeiing, de vispasseerbaarheid van gemalen en van de stedelijke waterkwaliteit. 4. Agenderen verziltingsproblematiek (landelijk en regionaal) en uitvoeren maatregelenprogramma voor bestrijding verzilting en kwel. In 2015 toetst Europa de resultaten van de KRW. Het resultaat verwachten we in Ook in 2015 wordt getoetst of de zwemwaterlocaties minimaal in een aanvaardbare toestand verkeren. 4.4 Wat hebben we bereikt? Vanwege voorschrijdend inzicht zijn de maatregelen voor gezond water verdeeld over een langere periode, tot Redenen hiervoor dat Rijnland het effect van lopende ontwikkelingen wil afwachten, er (meer) kennisontwikkeling nodig is voordat tot dure maatregelen worden besloten e.d.. Deze WBP4 periode richt zich op de zogenoemde prioritaire waterlichamen, zoals de Nieuwkoopse Plassen en de Reeuwijkse Plassen; daar zijn concrete verbeteringen bereikt. Met een investering van 35 miljoen euro tot nog toe is een aanzienlijk deel van de voorgenomen KRW-opgave uitgevoerd. Soms hielpen anderen mee, de provincie bij de herinrichting Vlietland en de drinkwaterbedrijven bij de duinwateren. Duinwateren verkeren nu bijna in een goede toestand. De waterkwaliteit en ecologie van een deel van de boezemwateren verbeterde meer dan verwacht, mogelijk mede door de intrede van een nieuwe mosselsoort. De meeste zwemwaterlocaties voldoen aan de gestelde bacteriologische eisen en bevinden zich in een goede of uitstekende toestand. De diverse menginstallaties beperken de overlast door blauwalgen succesvol. Waar dit in de uitvoering paste zijn vispassages aangelegd. Er zijn (samen met gemeenten) stappen gezet in de verbetering van de waterkwaliteit en ecologie van het kleine (en stedelijke) water. Naast de reguliere beheermaatregelen (verziltingsbestrijding), neemt Rijnland actief deel aan het deelprogramma Zoetwater van het Deltaprogramma. Vanaf 2012 is gewerkt aan een knelpuntenanalyse en oplossingsrichtingen. Momenteel wordt de voorkeursstrategie uitgewerkt met een korte termijn uitvoeringsplan en lange termijn adaptatiepaden. Besluitvorming volgt in Hierop anticiperend voert Rijnland al diverse acties uit zoals het optimaliseren van doorspoeling, lange termijn inrichting van de Haarlemmermeerpolder, onderzoek naar reductie kwel en verzilting, etc. Zoetwatervoorziening is ook in diverse eigen plannen een belangrijk onderwerp, zoals in het gebiedsproces met de Greenport Boskoop. 13

14 In de onderstaande grafiek is voor de belangrijkste doelen weergegeven waar Rijnland aan het eind van de planperiode staat ten opzichte van de totale opgave. Schoon en Gezond water goede ecologische toestand, gemiddelde van alle KRW-wateren 100% 90% 80% % van totaal 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% biologie BOS doel 4.5 Aandachtspunten De effectmonitoring laat ook een aantal aandachtspunten zien: Koers: Om aan de lange termijn doelstellingen te kunnen voldoen moet het huidige uitvoeringsniveau van de KRW worden voortgezet. Voor het overgrote deel liggen we immers op koers. De opgave is inmiddels opnieuw in beeld gebracht en begin 2014 ter besluitvorming voorgelegd waar het gaat om de tweede uitvoeringstermijn (=WBP5). Verantwoording fasering KRW: Een deel van de KRW-opgave is vanwege besparingen doorgeschoven naar de tweede uitvoeringstermijn ( ). Rijnland moet dit onderbouwen in de (nationale) KRW-rapportages naar Europa. Vertraagd effect maatregelen: Waterkwaliteit en ecologie reageren niet meteen op maatregelen, het effect is nog lang niet altijd zichtbaar. Zwemwater: Rijnland moet voor 2015 nog op twee van de ruim 40 zwemwaterlocaties maatregelen treffen en praat over drie andere met gemeenten over de benodigde maatregelen. Opstellen beoordelingskader kleine wateren: Dit is in voorbereiding (planning 2015). Pas als dat beschikbaar is, kunnen we een goed oordeel over de kwaliteit van deze wateren geven. Vispassages: De aanleg van vispassages loopt goed, al zijn er minder aangelegd dan gepland. De planning is vanwege kostenoverwegingen afgestemd op de renovatieplanning van de gemalen. Subsidiemogelijkheden: Zowel de subsidiemogelijkheden in het kader van het Gemeenschappelijke landbouwbeleid als het Plattelandsontwikkelingsprogramma (GLB/POP3) moeten goed worden gevolgd, zodat we daar optimaal gebruik van kunnen maken. 14

15 5. Thema Waterketen 5.1 Inleiding Rijnland is verantwoordelijk voor het ontvangen en zuiveren van het afvalwater van woningen en bedrijven. Hiervoor staan verspreid over het gebied 28 zuiveringsinstallaties, circa 80 gemalen en ligt er 220 kilometer aan persleidingen. Gezien het effect van het zuiveren voor de waterkwaliteit is er een relatie met het programma Schoon & Gezond Water. Zoals we nu voor Veiligheid en Voldoende Water zien kende de waterketen tot en met midden jaren 90 een lange periode van grote investeringen. Daarna kwamen we in de reguliere beheer- en onderhoudsfase terecht. Deze WBP4 periode richt zich vooral op het verdere professionaliseren en optimaliseren van bediening en onderhoud (assetmanagement). Ook intensiveren we de samenwerking met gemeenten. Rijnland onderzoekt de mogelijkheden van het op afstand zetten van de zuiveringstaak én van een verdergaande samenwerking met Delfland en Schieland en de Krimpenerwaard. 15

16 5.2 Wat is het doel? Strategisch doel (WBP4) is een doelmatig en effectief afvalwaterbeheer. Daaronder verstaan we dat de emissies voldoen aan de wettelijke normen, dat Rijnland voldoet aan afnameverplichting en dat het tegen zo laag mogelijke kosten wordt uitgevoerd. 5.3 Wat hebben we beloofd? Betere waterkwaliteit en betere hygiëne leefomgeving tegen lage maatschappelijke kosten met een efficiencyverbetering van 1-2% per jaar tot Lange termijn planning vanwege de benodigde kapitaalintensieve investeringen. De Zuiveringstechnische werken voldoen aan de normen. De Zuiveringstechnische werken voldoen aan de afnameverplichting jegens de gemeenten. 5.4 Wat hebben we bereikt? In de planperiode (WBP4) zijn de doelmatigheid en effectiviteit verbeterd. Dit hebben we ondermeer bereikt door een professionaliseringsslag in de beheerorganisatie, het intensiveren van de samenwerking met gemeenten en het vertalen van de KRW-opgave en de energie-efficiencyopgave (klimaatakkoord). Veel tijd en geld is geïnvesteerd in het op orde krijgen van het afvalwatersysteem (door vervanging van procesautomatisering, wegwerken van achterstallig onderhoud en renovaties). Daarbij gaat assetmanagement het maken van afgewogen keuzes op basis van kosten, functie en risico s een cruciale rol spelen. De effectmonitor laat zien dat belangrijke opgaven uit WBP4 zijn uitgevoerd of goed op schema liggen. Zo is het Strategisch zuiveringsplan afgerond en zijn de geloosde vrachten stikstof en fosfaat in lijn met de opgave. Ook de beoogde bespaardoelstellingen, oplopend tot 11 miljoen euro in 2020, ( in het kader van het Bestuursakkoord Water) krijgt geleidelijk aan vorm. De eerste besparingen zitten vooral in lagere investeringen. De visitatiecommissie heeft de voortgang in de samenwerking en de besparing positief beoordeeld; Rijnland en de gemeenten behoren tot de koplopers in Nederland. Versterking van de inzet op meten in de keten is wel noodzakelijk, dit dient in 2014 en 2015 voortvarend ter hand te worden genomen. In de onderstaande grafiek is voor de belangrijkste doelen weergegeven waar Rijnland aan het eind van de planperiode staat ten opzichte van de totale opgave. Waterketen Prestaties Stikstof, Fosfaa 100 Percentage, tov maximale toegestane lozingsvracht Stikstof - gerealiseerd Stikstof - planning Fosfaat - gerealiseerd Fosfaat - planning Jaren 16

17 5.5 Aandachtspunten De effectmonitoring laat ook een aantal aandachtspunten zien: Koers: De uitvoeringsprogramma s om de in WBP4 doelen gestelde doelen te bereiken liggen goed op koers. Om de lange termijn doelstellingen te kunnen halen, dient de huidige lijn te worden voortgezet. Kostenbesparing: de besparingen krijgen geleidelijk vorm. De eerste besparingen zitten vooral in lagere investeringen, aandacht is ook nodig voor het halen van besparingen in de exploitatiekosten zoals energie, chemicaliën en slibverwerking. Lozingsnorm: De komende jaren (naar verwachting tot 2018) wordt het naleefpercentage nog niet gehaald. Daar is pas zicht op als een aantal afvalwaterzuiveringen is gerenoveerd en een aantal kleine installaties uit bedrijf is genomen. Overigens hanteert Rijnland scherpe lozingsnormen, omdat de installaties lozen op de eigen boezem die eutrofiëringgevoelig en stagnant is. Dit betekent scherp aan de wind zeilen. Het effect van normoverschrijdingen op de waterkwaliteit is beperkt wat ook blijkt uit de totale geloosde vracht van stikstof en fosfaat. Milieunorm: Het niet voldoen aan het naleefpercentage in het kader van de Wm-vergunning komt door onvoldoende adequaat reageren op nieuwe wetgeving. Het verplichte onderhoud was wel op orde, maar de administratie daarover was dat, door een onvolledige registratie, niet. Inmiddels zijn hier betere afspraken over gemaakt tussen de betrokken afdelingen en is geen aanvullende actie nodig. Afnameplicht: Een aantal rioolgemalen met een knelpunt staat al in de meerjarenplanning. Het niet voldoen aan de afnameverplichting kan leiden tot een hogere emissie van ongezuiverd afvalwater op het watersysteem. Dit is overigens niet geconstateerd. Geen bijstelling nodig. Basisinspanning: De (landelijke) opgave is afgerond. Rijnland stuurt alleen nog op afronding van geplande gemeentelijke maatregelen. Het overgrote deel van de riolering is op orde qua gewenste (basis) emissie naar het oppervlaktewater. Voor overgebleven knelpunten zoekt Rijnland in samenwerking met de betreffende gemeenten naar doelmatige, integrale oplossingen. 17

18 6. Thema Bestuur, Organisatie en Dienstverlening (BOD) 6.1 Inleiding Voor de realisatie van WBP-doelstellingen is, naast de primaire programma s een effectieve en efficiënte organisatie nodig. Het programma Bestuur, Organisatie en Dienstverlening (BOD) richt zich op zaken als omgevingsgerichtheid, kwaliteit van de organisatie en kosteneffectiviteit. 6.2 Wat is het doel? De BOD-beleidskaders zijn activiteiten die voortvloeien uit algehele ontwikkeling van de organisatie. Ondersteuning en dienstverlening zijn geen doel op zich, maar staan ten dienste van droge voeten en schoon water voor de ingelanden van ons gebied. Rijnland wil in zijn omgeving gezien worden als een betrouwbaar, professioneel en toegankelijk waterschap, dat zichtbaar en aanspreekbaar is voor publiek en partners. Partners zijn gemeenten, provincies en het Rijk. Burgers en bedrijven ervaren één dienstverlenend overheidsloket. 6.3 Wat hebben we beloofd? Omgevingsgerichtheid: Rijnland wil in zijn omgeving gezien worden als een betrouwbaar, professioneel en toegankelijk waterschap, dat zichtbaar en aanspreekbaar is voor publiek en partners. Kwaliteit van organisatie is een aantrekkelijk werkgeverschap en duurzame ontwikkeling van medewerkers. Duurzaamheid: Rijnland neemt de doelen van het Klimaatakkoord over in haar beleid. Samenwerking & kosteneffectiviteit: In het Bestuursakkoord Water hebben de waterschappen zich verplicht tot het behalen van besparingen in de waterketen en in de bedrijfsvoering, mede door intensieve samenwerking. Dwarsdoorsnedes: Door het stimuleren van de naleving van regels wordt een effectieve bijdrage aan de doelen droge voeten en schoon water geleverd. In de Nota Naleving staat een strategie voor het stimuleren van naleefgedrag. We streven naar een effectieve calamiteitenorganisatie die nauw samenwerkt met de veiligheidspartners in de regio. 6.4 Wat hebben we bereikt? Omgevingsgerichtheid In het verleden werden jaarlijks klanttevredenheidonderzoeken gehouden om veelal op een kwantitatieve manier een meting te doen. In 2013 is de aandacht verlegd naar een nieuwe aanpak, die meer gericht is op kwaliteit dan kwantiteit. De kern hiervan is van buiten naar binnen denken. Met deze omslag is de organisatie is nu bezig. Ook intern wil Rijnland op een meer kwalitatieve manier de tevredenheid meten. De uitkomst van het Medewerker TevredenheidsOnderzoek (MeTeO 2013) was gunstiger dan bij voorgaande onderzoeken. Kwaliteit van de organisatie Op het gebied van aantrekkelijk werkgeverschap heeft Rijnland veel inspanningen verricht. Met de in 2012 ingezette arbeidsmarktcampagne wilden we de naamsbekendheid en het imago verbeteren. Daarna is er een toename te zien van het aantal open sollicitaties en is Rijnland meer zichtbaar voor de omgeving. Rijnland wil zich blijven profileren als aantrekkelijk en modern werkgever. Er is een gezamenlijke traineepool en tijd- en plaatsonafhankelijk werken is de standaard geworden. Met internationale samenwerking geven we invulling aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dit draagt bij aan vernieuwing, kennisuitwisseling en reflectie op het eigen werk en aan aantrekkelijk werkgeverschap. Duurzaamheid Voor duurzaamheid zijn de belangrijkste maatregelen gericht op het terugdringen van de CO2-uitstoot, op het verminderen van het energiegebruik en het verhogen van de eigen duurzame energieproductie. De energiestrategie geeft inzicht in mogelijke maatregelen maar deze zijn nog niet omgezet in een uitvoeringsprogramma en nog niet opgenomen in het MJP. Binnen zuiveringsbeheer zijn wel al verschillende maatregelen genomen. 18

19 Samenwerking & kosteneffectiviteit Uit de effectmonitor blijkt dat Rijnland op koers ligt voor het realiseren van het (bij)gestelde maatregelenprogramma WBP4. Dit resultaat is inclusief een aantal extra taken als muskusrattenbeheer, Hoogwaterbeschermingsprogramma, grondwater- en vaarwegbeheer. De benodigde financiële middelen zijn minder dan we bij de start van WBP4 hadden gedacht. Het investeringsvolume is minder gegroeid, onder meer door aanscherping van ramingen, gunstigere aanbestedingen en rentevoordelen. De exploitatielasten liggen 5-10% lager dan oorspronkelijk geraamd voor Het maatregelenprogramma wordt vanaf 2013 met steeds minder personeel gerealiseerd (5% in 2017). De afgelopen jaren zijn er vele samenwerkingsverbanden gesloten om voordelen te behalen op het gebied van kosten, kwaliteit en kwetsbaarheid (de 3 K s). Enkele voorbeelden zijn de BSGR, Muskusrattenbeheer, Aquon, Het Waterschapshuis, Meergrond en de samenwerking met Delfland en Schieland en de Krimpenerwaard. De voordelen zijn al wel zichtbaar, maar gezien de verschillende belangen die de samenwerkingspartners nou eenmaal hebben, blijft dit de aandacht vragen. De samenwerking met andere waterschappen en organisaties blijft ook de komende jaren hoog op de agenda staan. Verder heeft Rijnland zich verplicht tot besparingen in het kader van het Bestuursakkoord Water. Deze lopen op tot circa 35 miljoen euro in 2020, waarvan 11 miljoen in de waterketen. De afgelopen jaren geven al veel besparingen te zien (2013: 23 miljoen), zoals op het gebied van kapitaallasten, verlaging van de storting in de baggervoorziening, personele lasten en inhuur en adviezen door derden. De verwachting is dat de afspraken in 2020 gehaald worden. Dwarsdoorsnedes Voor Vergunningverlening & handhaving laat de effectmonitor een positief beeld zien. Enkele prestaties zijn gebaseerd op schattingen en de uitkomsten zouden meer waarde hebben als het monitoren gebaseerd zou zijn op feiten. Hoe dan ook, alles wijst erop dat het doel wordt gehaald. De calamiteitenzorg wordt ondersteund door een goede calamiteitenorganisatie. De afgelopen jaren zijn daarin veel slagen gemaakt. De meeste doelen zijn dan ook al bereikt. Een voorbeeld is het Netcentrisch Werken, een innovatie die in 2013 operationeel is geworden. Een punt van aandacht is nog de omgevingsgerichtheid van de calamiteitenorganisatie. De verwachting is dat de gestelde doelen voor 2015 gehaald worden. 6.5 Aandachtspunten Houd koers: Het halen van de BOD-doelen staat onder druk. Door de economische teruggang is de druk op de tariefontwikkeling hoog. Om de doelen in het primaire proces te halen is het van belang dat de ondersteuning en dienstverlening zo efficiënt en effectief mogelijk is ingericht. Ondanks deze druk worden binnen BOD vele slagen gemaakt. Er wordt veel ingezet op goede informatievoorziening, flexibel kunnen werken, risicomanagement en omgevingsmanagement. Monitoren klantentevredenheid: Wat betreft omgevingsmanagement werken we in toenemende mate van buiten naar binnen. Het is belangrijk om te monitoren wat de opbrengsten zijn van deze nieuwe aanpak (klanttevredenheid). Sturing op duurzaamheid: Voor duurzaamheid zijn de doelen veelal pas voor 2020 gesteld. De verwachting is dat er vanaf 2015 beter inzicht bestaat in wat nodig is en of de doelen haalbaar zijn. Dit vraagt goede sturing in de komende paar jaar. Realiseren besparingen: De besparingen in het kader van de BAW worden naar alle waarschijnlijkheid gehaald. De besparingen op de waterketen vragen echter nog wel extra sturing. Focus: De focus in WBP4 ligt vooral op het zelf (laten) uitvoeren van maatregelen (actief beheer). Ook de inzet van het passieve instrumentarium (informatievoorziening, regulering, vergunningverlening, toezicht en handhaving) kan heel effectief zijn om bepaalde doelen te realiseren. De afweging om in te zetten op actieve of passieve maatregelen (of een combinatie hiervan), kan verder worden geoptimaliseerd. Het huidige (de)reguleringstraject is hiervan een goed voorbeeld. Een ander recent voorbeeld is de verbreding van de teeltvrije zone in de boomkwekerij, waardoor de emissie van bestrijdings middelen wordt beperkt. Dit moet leiden tot een verbetering van de waterkwaliteit. 19

20 7. Planproces 7.1 Inleiding Waterbeheer gaat niet uitsluitend om technisch passende antwoorden te vinden op de toekomst maar deze ook te verbinden met de omgeving zoals collega-overheden en direct belanghebbenden (koppeling met ruimtelijke ordening). De vanzelfsprekendheid waarmee het waterschap in het verleden het beheer kon voeren is aan het wijzigen. Naast een goede interne procesorganisatie waarbij wordt gekeken naar de meest (kosten) effectieve maatregelen is ook nauwe samenwerking met andere overheden en private partijen noodzakelijk om de wateropgaven in de huidige complexe omgeving te kunnen realiseren. De afgelopen planperiode zijn hierin grote stappen gemaakt. Hierbij wordt onderscheid gemaakt naar: Het interne planproces dat is toegepast om te komen tot doelrealisatie. Het externe planproces dat is toegepast om te komen tot doelrealisatie. 7.2 Interne planproces Aanpak Het WBP3 dateert uit In de jaren erna is de voortgang regelmatig geëvalueerd. Conclusies waren onder meer dat de vertaling van de doelen naar concrete maatregelen onvoldoende was en dat de aansturing van de uitvoering niet goed werkte. WBP4 was concreter en helderder en leidde tot verbeteringen maar de aansturing van de voortgang bleef aandacht vragen. Stuurgroepen Om die reden kwamen er in 2010 stuurgroepen. Aan elk van de vier strategische doelen werd één van beide (programma)directeuren gekoppeld, een stuurgroep met verantwoordelijke afdelingshoofden geformeerd en een programmamanager aangesteld om de directeur en stuurgroep te ondersteunen. De stuurgroepen werden de satéprikkers die de diverse procesonderdelen verbinden. Voorbereidingen WBP5 In 2013 zijn de voorbereidingen gestart van WBP5, voor de periode Hierbij worden de leerpunten uit de WBP4- periode als volgt toegepast. In een drietal fases wordt van grof naar fijn en van buiten naar binnen toegewerkt naar het uiteindelijke WBP5. Hierbij wordt samengewerkt met de Noord- en Zuid-Hollandse waterschappen en provincies. 1. Beeldvorming: eerste fase (tot zomer 2014) is bedoeld om te horen wat er leeft in de samenleving over waterbeheer. Naast de reguliere partners worden nadrukkelijk de inwoners uitgenodigd hun mening en ideeën kenbaar te maken. De resultaten komen in een kadernota en nodigen uit tot verdere discussie over te ontwikkelen beleid. 2. Oordeelsvorming: In de tweede fase (tot zomer 2015) werken we één en ander verder uit tot concept beleidsvoorstellen; daarover gaan we weer in discussie, met onder andere de omgeving. 3. Besluitvorming: In fase 3 (eind 2015) wordt na de waterschapsverkiezingen - het uiteindelijke WBP5 vormgegeven en volgt de inspraakprocedure Wat hebben we bereikt? Planning & Controlcyclus Het instellen van de stuurgroepen leidde tot een beter in- en overzicht. Elk project werd gekoppeld aan de WBP-doelen en het bedrijfsplan. De laatste jaren zijn we ook gaan sturen op voortgang. En bovendien is er een betere afstemming over de in de begroting te benoemen resultaten. Daardoor kunnen we nu heel goed de afgesproken doelen uit de begroting halen, tegen de afgesproken middelen. Herijking, NUU De afgelopen jaren heeft de VV forse besparingen doorgevoerd om de tariefsstijgingen beperkt te houden. Gevolg is dat diverse 20

21 doelen zijn bijgesteld. Deze bestuurlijke discussies zijn mede voorbereid door de stuurgroepen wat alleen kon doordat er goed inzicht en overzicht bestond. Zo konden we de risico s en de gevolgen hiervan op de tarieven van besparingsacties in beeld brengen. Rijnland 2020 In bestond bij het bestuur de behoeft om naar het Rijnland van 2020 te kijken: wat gaan we dan doen (en hoe gaan we dat doen), om vooral een beter beeld te krijgen op de effecten van beslissingen nu op de langere termijn voor Rijnland. Het gaf direct de mogelijkheid om het Meerjarenperspectief een goede basis te geven. De belangrijkste conclusies uit het Rijnland 2020-traject zijn: Rijnland beter achterlaten dan nu: Rijnland moet op orde. Doelen centraal stellen. Creatief omgaan met het hoe : - Risico s versus norm. - Professioneel. - Samen (markt betrekken). - Lokaal maatwerk. Kerntaken niet perse zelf doen. Er zijn achterstanden niet laten oplopen, Rijnland moet op orde. Wat voor achterstanden, wat voor nieuw? Discussie lokaal maatwerk normen. Deze resultaten zijn geïmplementeerd in de Rijnlandse P&C-cyclus en vormen ook de basis voor WBP5. Leerpunten Meest in het oogspringende project dat niet goed ging is Baggeren toevoerkanalen Katwijk. Het krediet werd fors overschreden en het bestuur is daarover pas laat geïnformeerd. Deze overschrijding was aanleiding voor een intern onderzoek, waar veel leeren aandachtspunten uit naar voren kwamen. Door middel van het OrganisatieVerbeterProgramma worden deze leerpunten in de organisatie geïmplementeerd Aandachtspunten Bij het opstellen van WBP5 nemen we mee wat er in WBP4 goed en minder goed ging. De verbeterpunten voor het interne proces kunnen worden samengevat in: 1. Koppeling doelen aan maatregelen en middelen: Leg de aandacht niet op maatregelen maar op de doelstellingen cq. effecten achter de maatregelen versus de ingezette middelen. Sluit de beleidcyclus. Evalueer regelmatig de stand van zaken van maatregelen en de effectiviteit daarvan. Niet alleen het extra werk beschrijven maar het totale werkpakket van het waterschap. Dit helpt bij het stellen van prioriteiten en de effectiviteit van de maatregelen. De doelenboom, dus het daadwerkelijk koppelen van maatregelen aan doelen. Iedereen weet aan welke doelen hij werkt (wat draagt mijn project bij aan welk doel). Duidelijkheid bij het vaststellen van de doelen welke middelen daarvoor nodig zijn. 2. Aansturing uitvoering: Duidelijkheid wie waar over gaat, loskoppelen van personeelsaangelegenheden van water. Nut en noodzaak moeten voor iedereen duidelijk zijn en de voortgang wordt goed en simpel bewaakt. Stuur op doelen en niet of minder op tussenresultaten. 3. Van buiten naar binnen: Zowel bij de uitvoering van projecten als het opstellen van het nieuwe waterbeheerplan is het noodzakelijk dat in een vroeg stadium de omgeving wordt betrokken. Niet alleen de standaard partijen maar ook de burger. 21

22 7.3 Externe planproces Wat hebben we beloofd? De samenleving is een stuk complexer geworden. De overheid kan niet meer alleen vanuit de traditionele hiërarchische structuur opereren maar bevindt zich steeds meer in netwerken. Om doelen te bereiken is daarom samenwerking en oog voor andere belangen noodzakelijk. Daarom heeft Rijnland in het WBP4 ingezet op relatiebeheer en samenwerking. De werkwijze van Rijnland als relatiebeheerder staat omschreven als: het samen realiseren van een duurzaam Rijnland. Belangrijke aandachtspunten in het WBP4 zijn het zoeken naar gezamenlijke oplossingen en het vooraan in het planproces brengen van ons waterbelang. We willen fors inzetten op een nog beter beheer van onze relaties voor een betere samenwerking. Het achterliggende doel was om als Rijnland: Proactief communiceren en samenwerken: intern en extern. Effectiever onderhandelen met relaties en regie over meerdere dossiers/ portefeuilles. Realiseren van gezamenlijke waterdoelen met partners. Regie op relatiebeheer organiseren: een (gezamenlijke) lange termijn strategie. En uiteraard om op die manier de beoogde doelen effectiever te bereiken Aanpak In eerste instantie ging dit vanuit twee pijlers: de gebiedsbenadering en het werken met accounts voor de belangrijkste stakeholders. De accounts zijn ingesteld om een structurele relatie op te bouwen op bestuurlijk en ambtelijk niveau. Binnen Rijnland zijn er op dit moment 33 gemeenten. Zes zijn benoemd als account; Katwijk, Haarlemmermeer, Haarlem, Leiden, Gouda en Kaag en Braassem. Met de andere bestaat een vergelijkbare, maar minder intensieve, structuur. Hierbij geldt dat accounts een tijdelijk (dynamische) karakter hebben. Afhankelijk van de omstandigheden cq. doelen kan besloten worden tot een andere indeling. De samenwerking met gemeenten resulteert over het algemeen in stedelijke waterplannen of rioleringsplannen. Sinds 2011 heeft Rijnland daarnaast vijf afvalwaterketenclusters. Daarnaast willen we vroegtijdig ieder betrekken om gezamenlijk problemen te verkennen. Een goed voorbeeld hiervan is de conferentie over de medicijnresten begin In 2012 is begonnen met omgevingsmanagement op projectniveau. Dit vanuit de gedachte dat die omgeving invloed heeft op de planning en voortgang van projecten. Het professioneel managen van belangen is daarom belangrijk. Bovendien zien we de omgeving steeds meer als een belangrijke bron voor lokale kennis. De grote projecten hebben een omgevingsmanager, voor de kleinere is er ondersteuning vanuit de gebiedsbenadering Wat hebben we bereikt? Er is fors ingezet op de relaties met de belangrijke stakeholders. Dat deden we eerst intern om te bereiken dat er met één mond werd gesproken. Daarna traden we op veel gebieden proactief naar buiten. Dit resulteerde in het borgen van gezamenlijke waterdoelen in de verschillende plannen of in besluitvorming. We zien dat goed bij de accounts Schiphol en de agrarische organisaties. Daarnaast zijn de eerste stappen gezet naar een meer strategische samenwerking, op de lange termijn. Een goed voorbeeld hiervan is de samenwerking van de Zuid-Hollandse waterschappen en de provincie binnen de Wateragenda. Het inbrengen van het waterbelang gebeurt voornamelijk in processen rond ruimtelijke ordening. In de Haarlemmermeer en in de provinciale structuurvisie van Zuid-Holland. De inzet van omgevingsmanagement wordt als positief ervaren Aandachtspunten Vergroten omgevingsbewustzijn: Het omgevingsbewustzijn moet nog verder worden vergroot. Hoewel er grote stappen zijn gezet blijft intern relatiebeheer voortdurend aandacht vragen, zoals: o Zijn er nog andere Rijnlandse activiteiten in hetzelfde gebied of hoe beïnvloedt het eigen handelen de samenwerking met belangrijke stakeholders op andere vlakken? o En als omgevingsmanagement wordt toegepast om een project zo snel erdoor te jagen, heeft dat een negatief effect op duurzaamheid van de relatie? We moeten dus bewuster en meer strategisch, gericht op de lange termijn, met de omgeving omgaan. Ontwikkel strategisch beïnvloedingstraject: Een belangrijk leerpunt is verder dat het inbrengen van het waterbelang nog te weinig gebeurt vanuit een bewuste strategie. Dit kan door een lange termijn visie en belangrijke inhoudelijke zaken nadruk kelijker aan het relatiebeheer te koppelen. Hierdoor opereren we effectiever en kunnen de waterdoelen nog meer in gezamenlijkheid worden gerealiseerd. 22