Kaders voor het Waterbeheerplan 5

Transcriptie

1 Kaders voor het Waterbeheerplan 5 Hoofddocument: De vier hoeken van het speelveld Droge voeten, schoon water

2 Kaders voor het Waterbeheerplan 5 Hoofddocument: De vier hoeken van het speelveld CONCEPT Hoogheemraadschap van Rijnland 23 april 2014 Versie 1.0 Corsanummer 14.XXXXXX 2

3 Inhoudsopgave 1. Het speelveld blz Een nieuw Waterbeheerplan.....blz Proces om te komen tot een nieuw Waterbeheerplan...blz Resultaten verkenning beeldvormingsfase...blz Kernpunten...blz Resumé. blz Leerpunten WBP4..blz Inleiding.blz Wat hebben we beloofd?...blz Wat hebben we bereikt?...blz Aandachtspunten.blz Kaders en keuzes...blz Inleiding.blz Resultaten.blz Aandachtspunten.blz Toekomstverkenning..blz Inleiding.blz Resultaten.blz Aandachtspunten.blz Omgeving....blz Inleiding.blz Resultaten.blz Aandachtspunten.blz Tenslotte...blz. 19 3

4 1. Het speelveld 1.1 Een nieuw Waterbeheerplan Rijnland is verantwoordelijk voor het waterbeheer, inclusief de afvalwaterzuivering en waterveiligheid in de vierhoek tussen Wassenaar, Gouda, IJmuiden en Amsterdam. In dat gebied, dat voor de helft onder zeeniveau ligt, wonen circa 1,3 miljoen mensen. Elke zes jaar leggen waterschappen het beleid en de aanpak die noodzakelijk is om de taken goed te kunnen uitvoeren, vast in een zogenoemd waterbeheerplan (WBP). Het huidige waterbeheerplan van het hoogheemraadschap van Rijnland (WBP4) heeft een looptijd tot en met Voor de periode komt er dus een nieuw waterbeheerplan: WBP5. Als startpunt voor het WBP5-traject zijn de resultaten van het Rijnland-2020 traject gebruikt. In het WBP5 beschrijven we welke doelen we in 2021 bereikt willen hebben en wat we daarvoor gaan doen. Dit gaat gepaard met keuzes maken. Wat willen de burgers en bedrijven? Welke voorwaarden worden door de Europese, landelijke en regionale overheden gesteld? Welke rol pakt het waterschap? Welke prioriteiten worden gesteld? Enzovoort, enzovoort. 1.2 Proces om te komen tot een nieuw Waterbeheerplan Het proces om te komen tot WBP5 volgt het BOB-model. Beeldvormingsfase, november 2013 september 2014: In deze fase verkent Rijnland wat er in de omgeving op waterbeheergebied leeft en de overige ontwikkelingen die relevant zijn voor de WBP5-planperiode. Opiniefase, oktober 2014 augustus 2015: In deze fase wordt de richting van WBP5 bepaald. Twee subfasen zijn te onderscheiden: 1. Het huidige bestuur geeft de kaders en relevante keuzes aan die voor de komende planperiode zijn te maken. 2. Na de verkiezingen in maart 2015 gaat het nieuwe bestuur verder aan de slag met de opiniërende fase om najaar 2015 tot de besluitvormingsfase te komen. Besluitvormingsfase, september 2015 december 2015: vaststelling WBP5 door nieuwe bestuur, waarna de verplichte inspraakprocedure volgt. 4

5 1.3 Resultaten verkenningen beeldvormingsfase Rijnland heeft in de periode november 2013 mei 2014 verkend wat er in de omgeving op waterbeheergebied leeft en de overige ontwikkelingen die relevant zijn voor de WBP5-planperiode. De resultaten van deze verkenningen zijn weergegeven in voorliggende nota en zijn mede het resultaat van de gevoerde publiekscampagne DenkmeemetRijnland. De opgehaalde informatie dient mede als input voor de beeldvormingsbijeenkomst die in september 2014 met de VV zal worden gehouden. In deze nota zijn de vier hoekpunten van het speelveld beschreven: 1. Leerpunten WBP4: wat heeft Rijnland de afgelopen planperiode bereikt en wat zijn daarbij de leerpunten? 2. Kaders en keuzes: welke maatschappelijke kaders worden door andere overheden aan het waterschap opgelegd en welke keuzeruimtes heeft het waterschap hierbij? 3. Toekomstverkenning: welke ontwikkelingen, zoals maatschappelijke en klimaatverandering, zijn voor het waterbeheer in de planperiode van belang? 4. Omgeving: welke waterzaken vindt de omgeving van belang? Van elke hoekpunt is ook een achtergronddocument beschikbaar waarin betreffende onderwerpen verder zijn uitgewerkt. 1.4 kernpunten Grofweg laten de hoekpunten het volgende zien. We liggen goed op koers Rijnland is in de huidige planperiode (WBP4) bezig met grote uitvoeringsprogramma s om ontstane achterstanden weg te werken en het gebied toekomstbestendig te maken. Watergangen worden gebaggerd, gemalen gemoderniseerd, waterkeringen op sterkte gebracht en diverse waterkwaliteitsmaatregelen (inclusief de waterketen) uitgevoerd. Daarnaast investeren we jaarlijks tijd en geld in het op orde houden van het watersysteem en de waterketen. De effectmonitoring laat zien dat de belangrijkste opgaven uit WBP4 al zijn uitgevoerd of goed op koers liggen. Door forse besparingen hebben we veel opgaven uitgevoerd tegen lagere kosten dan aan het begin van WBP4 geraamd. Op koers houden Maar we zijn er nog niet. Klimaatverandering en andere ontwikkelingen zoals bodemdaling, toenemende bevolking en economische waarde vergroten de druk op het gehele watersysteem en de waterketen. Met de afronding van de grote uitvoeringsprogramma s rond 2025 en het overgaan naar een reguliere beheer- en onderhoudscyclus wordt een belangrijke stap gezet. Maar het watersysteem zal nooit af zijn en continu aandacht blijven vergen ligt ver buiten de WBP5-planperiode. Dit betekent dat WBP5, net als WBP4, voor een belangrijk deel in het teken staat van de uitvoeringsprogramma s. Het is dan ook zaak om de gang er in te houden waarbij vanzelfsprekend voortdurend gezocht moet worden naar optimalisaties en kostenreducties. De kaders Rijnland opereert in een omgeving die steeds complexer wordt. Europese Unie, Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen hebben elk een eigen rol in het waterbeheer. Rijk en provincie zijn voor een groot aantal onderwerpen kaderstellend. Het gaat daarbij vooral om de vraag wat is maatschappelijk gewenst. De waterschappen vertalen deze maatschappelijke kaders in uitvoeringsgericht beleid en beheermaatregelen. Het Bestuursakkoord Water speelt hierbij een essentiële rol. Maar ook de invloed van Europa wordt steeds sterker. Voorbeelden hiervan zijn de Europese Kaderrichtlijn Water en de Europese richtlijn Overstromingsrisico s. Op nationaal niveau is het Deltaprogramma voor de thema s Waterveiligheid en Droogte een bepalende factor. Last but not least kan het OESO-rapport worden genoemd waarin naast een positief oordeel over het waterbeheer ook een aantal aandachtspunten staan, zoals het gebrek aan waterbewustzijn onder de Nederlanders. 5

6 Bestuursakkoord Water Het Bestuursakkoord Water dat in 2011 is vastgesteld is één van de vijf onderdelen die vallen onder het Hoofdlijnenakkoord tussen rijk en decentrale overheden over decentralisatie. Doel van het Nationaal Bestuursakkoord Water is om het watersysteem op orde te krijgen. Het Bestuursakkoord Water gaat uit van de algemene uitgangspunten van het kabinet: rijk, provincies, gemeenten, waterschappen en drinkwaterbedrijven beperken zich tot hun kerntaken; taken worden op een niveau zo dicht mogelijk bij de burger gelegd; per terrein zijn ten hoogste twee bestuurslagen betrokken bij hetzelfde onderwerp. Door het scherp definiëren van deze maatschappelijke kaders maken we inzichtelijk welke opgaven in de WBP5-planperiode voor Rijnland gelden en welke keuzes we daarin kunnen maken, zodat deze vertaald kunnen worden in haalbare en betaalbare maatregelen; daarin moet duidelijk zijn waar de verantwoordelijkheden van het waterschap ophouden en die van inwoners en ondernemers beginnen. In deze nota is hiertoe een eerste aanzet gedaan. Rol van het waterschap De maatschappij verandert en daarmee het regionale waterbeheer. Dit vraagt om een helder toekomstperspectief. Waar wil het waterschap de regie hebben en waar geef je de ruimte aan de markt (kennisinstituten) en het particulier initiatief, waarbij innovatie en duurzaamheid de ruimte krijgen. Een drietal vragen is hierbij relevant: 1. Waar houdt de verantwoordelijkheid van het waterschap op en begint dit van de burgers en bedrijven? 2. Hoe wil het waterschap in zijn omgeving en met zijn partners zijn verantwoordelijkheid realiseren? 3. Hoe kan het waterschap anticiperen op toekomstige ontwikkelingen? Van buiten naar binnen Waterbeheer gaat niet uitsluitend om technisch passende antwoorden te vinden op de toekomst maar deze ook te verbinden met de omgeving zoals collega-overheden, bedrijven en inwoners. Samenwerking met de omgeving, bewustwording en onderling vertrouwen zijn essentieel om de belangrijke wateropgaven in de huidige complexe omgeving te realiseren. De Denk mee met Rijnland campagne heeft ons veel belangrijke informatie en relaties opgeleverd. Zo hebben de inwoners vooral meegedacht op het niveau van eigen huis en tuin, inclusief goede en creatieve ideeën om lokale waterproblemen aan te pakken. Het ingezette participatietraject dient dan ook een vervolg te krijgen. Financiën De opgaven waar Rijnland voor staat zijn aanzienlijk, maar de middelen om deze te realiseren zijn beperkt. De jaarlijkse exploitatiebegroting bedraagt in 2016 bijna 200 miljoen euro. Het aandeel kapitaallasten zal (gebaseerd op MJP-2014) in de planperiode rond de richtlijn van maximaal 33% liggen. Dit betekent dat de financiële ruimte voor extra investeringen in de planperiode beperkt is. Het is zaak om de realisatie van de opgaven zo kostenefficiënt als mogelijk te houden, zonder dat waterbeheertaken worden geschaad. Essentieel hierin is dat voor alle werkzaamheden en opgaven een goede afweging wordt gemaakt tussen functie, kosten en acceptabele risico s. Samenwerking, innovatie en de verdere implementatie van assetmanagement spelen hierbij een hoofdrol. 1.5 Resumé Rijnland staat de komende planperiode voor de uitdaging om te komen tot een duurzaam & doelmatig waterbeheer. Met andere woorden: toekomstbestendig, kostenbewust, flexibel en in samenwerking met de omgeving. 6

7 2. Leerpunten WBP4 2.1 Inleiding December 2009 is het Waterbeheerplan 4 (WBP4) vastgesteld. Dit plan beschrijft op hoofdlijnen welke doelen en maatregelen Rijnland tussen 2010 en 2015 wil realiseren. In deze notitie staan de leerpunten uit het WBP4, daarbij is antwoord gegeven op de vraag: hebben we gedaan wat we in WBP4 hebben afgesproken. Resultaat is een overzicht van hoe Rijnland er nu voor staat, inclusief aandachtspunten die we kunnen meenemen bij het opstellen van het nieuwe WBP Wat hebben we beloofd? In WBP4 is vastgelegd dat Rijnland in de planperiode grote stappen maakt om in het verleden ontstane achterstanden in het waterbeheer weg te werken en het gebied toekomstbestendig te maken. Hiervoor zijn grootschalige programma s gedefinieerd die betrekking hebben op baggeren van watergangen, verbeteren van de waterhuishouding in polders en boezem, waterkwaliteitsmaatregelen (inclusief waterketen) en het op sterkte brengen van waterkeringen. Daarnaast wordt jaarlijks geïnvesteerd in het op orde houden van het watersysteem. kustwerk Katwijk 2.3 Wat hebben we bereikt? Uit de Effectmonitor (2013) blijkt dat de belangrijkste opgaven uit WBP4 al zijn uitgevoerd of goed op koers liggen. Door forse besparingen hebben we veel opgaven uitgevoerd tegen lagere kosten dan geraamd. Dit resulteerde voor de ingelanden in een ca. 109 miljoen euro lagere lastendruk (-10%) dan in 2009 was voorzien. Dit resultaat is inclusief de extra taken als muskusrattenbeheer en afdrachten voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma. De voortgang in de samenwerking in de waterketen en de besparingen die hieruit volgen zijn door de visitatiecommissie positief beoordeeld; Rijnland en de gemeenten behoren tot de koplopers in Nederland. Deze besparingen zijn mogelijk door slimmer, anders, innovatiever en meer samen te werken. Een goed voorbeeld hiervan is het programma Assetmanagement waarin op basis van kosten, functie en risico s afgewogen onderhoudskeuzes worden gemaakt. Een ander voorbeeld is het werk met werk maken, wat we zien bij het koppelen van vispassages aan het renovatieprogramma van de gemalen. In de onderstaande grafiek is voor de belangrijkste doelen weergegeven waar Rijnland aan het eind van de planperiode staat ten opzichte van de totale opgave. 7

8 Stand van zaken per thema Mate waarin aan de norm wordt voldaan 100 Waterketen, prestaties P en N Percentage Schoon Water, KRW; % van het aantal gebieden Voldoende Water, NBW; % van het aantal gebieden Waterveiligheid, reg.keringen; % van het aantal km Waterveiligheid, prim.keringen; % van het aantal km Langetermijn doel jaar 2.4 Aandachtspunten Per programma zijn enkele aandachtspunten geconstateerd. De meeste zijn binnen de reguliere planning & control-cyclus oplosbaar, maar een aantal behoeft nadere aandacht: Op koers houden programma s: De uitvoeringsprogramma s om de in WBP4 doelen gestelde doelen te bereiken liggen goed op koers. Daarbij zoeken we continu naar optimalisatie en kostenreductie. Om de lange termijn doelstellingen te kunnen halen, moet de huidige lijn worden voortgezet. Vastleggen bijgestelde doelen: Op verschillende momenten zijn doelstellingen en einddata bijgesteld. Voor enkele doelstel lingen wordt dit in 2014 nog formeel met de kadersteller geregeld: o Regionale keringen (top 50): Rijnland heeft de opdracht alle regionale keringen in 2020 op orde te hebben. Voor de minder urgente kades (de top 50) wordt nu echter gericht op Deze bijstelling moet nog door de provincie geaccordeerd worden. o Regionale watersystemen: De provincie heeft per type landgebruik vastgesteld met welke frequentie wateroverlast mag plaatsvinden. Rijnland wil voor de graslanden andere (lagere) normen. Overleg hierover gaat de goede kant op maar het bijstellen is nog niet formeel geregeld. o Kaderrichtlijn Water (KRW) opgave: Een deel van de KRW-opgave is vanwege voortschrijdend inzicht doorgeschoven naar de tweede uitvoeringstermijn ( ). Rijnland zal dit moeten onderbouwen in de (nationale) KRW-rapportages naar Europa. De aanpak en het uitvoeringsniveau van de KRW-maatregelen zijn door de waterschappen in Rijn-West verband nauw op elkaar afgestemd. Focus WBP: De focus in WBP4 ligt vooral op het zelf (laten) uitvoeren van maatregelen (actief beheer). Ook de inzet van het passieve instrumentarium (informatievoorziening, regulering, vergunningverlening, toezicht en handhaving) kan heel effectief zijn om bepaalde doelen te realiseren. De afweging om in te zetten op actieve of passieve maatregelen (of een combinatie hiervan), kan verder worden geoptimaliseerd. Het huidige (de)reguleringstraject is hiervan een goed voorbeeld. Een ander recent voorbeeld is de verbreding van de teeltvrije zone in de boomkwekerij, waardoor de emissie van bestrijdingsmiddelen wordt beperkt. Dit moet leiden tot een verbetering van de waterkwaliteit. Realiseren besparingen: Rijnland heeft zich in het kader van het Bestuursakkoord Water (BAW) verplicht tot het behalen van 35 miljoen euro aan besparingen per jaar in 2020, waarvan 11 miljoen in de waterketen. Rijnlandbreed liggen we op koers, maar continu aandacht en sturing hierop blijven noodzakelijk. 8

9 Verder professionalisering planproces: In WBP4 zijn hiermee grote stappen gemaakt. Onder andere door het ontwikkelen en integreren van de effectmonitor in de jaarlijkse P&C-cyclus, maar de forse kredietoverschrijding bij het project baggeren toevoerkanalen gemaal Katwijk leerde ons dat we er nog niet zijn. Dit komt terug in het Organisatie Verbeterplan. Andere zaken die hierbij van belang zijn: strakkere focus op doelrealisatie, het sluiten van de beleidscyclus en het ontwikkelen van een strategisch beïnvloedingstraject (nadrukkelijker koppelen lange termijn doelstellingen aan relatiebeheer). Gezonde financiële huishouding: Door het hoge investeringsvolume is de schuldenpositie van Rijnland in de periode 2010 t/m 2015 gestegen van ca. 130 miljoen euro langlopende leningen naar ca. 400 miljoen euro. Dit hoeft geen probleem te zijn als op termijn de investeringen worden teruggeschroefd naar een lager niveau (50 miljoen euro/jaar). Met deze hoogte aan investeringen is er een balans tussen aflopende- en nieuwe leningen. Daarnaast wordt het aandeel kapitaallasten (niet meer te beïnvloeden kosten) in de begroting getoetst aan de norm: max. 33% van de jaarlijkse belastingopbrengst. 9

10 3. Kaders en Keuzes 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk is voor de planperiode uitgewerkt welke kaders voor het regionale waterbeheer gelden en welke keuzes hierin door Rijnland zijn te maken. De Europese Unie, Rijk en provincies zijn voor een groot aantal onderwerpen kaderstellend. De waterschappen vertalen deze kaders in uitvoeringsgericht beleid en beheermaatregelen. Onderscheid wordt gemaakt naar: Strategische doelen: De gewenste situaties voor de lange termijn, in termen van maatschappelijke effecten. Deze worden voornamelijk vastgesteld door de Europese Unie, Rijk en provincies. Tactische doelen: Vertaling strategische kaders door het waterschap in gewenste situaties voor de planperiode. Operationele doelen: de handelingen (maatregelen) van het waterschap in het veld om de tactische en strategische doelen te kunnen halen. Het WBP5 bestaat uit twee delen. Een statisch deel waarin de kaders en doelen voor de lange termijn en voor de planperiode worden opgenomen (strategische en tactisch niveau). En een dynamisch uitvoeringsprogramma, gekoppeld aan de jaarlijkse planning & controlcyclus, met daarin de maatregelen die noodzakelijk zijn om aan de strategische en tactische doelen te voldoen (operationeel niveau). Door het scherp definiëren van de strategische en tactische kaders wordt inzichtelijk gemaakt welke opgaven in de WBP5-planperiode voor Rijnland gelden en welke keuzes daarin door Rijnland zijn te maken. Vervolgens kan tijdens de planperiode goed worden gemonitord of we op koers liggen. In de volgende paragrafen zijn de verschillende kaders verder uitgewerkt. In onderstaande figuur zijn de Rijnlandse thema s en bijhorende doelenstructuur weergegeven. 10

11 3.2 Resultaten Strategische kaders Ook op de lange termijn moet de waterveiligheid en het optimaal functioneren van het watersysteem geborgd zijn. Om dit te bereiken gelden voor het gebied van Rijnland de volgende strategische kaders: Thema Waterveiligheid Voldoende Water Schoon en Gezond Water Waterketen Strategische kaders, gewenste situatie lange termijn De overstromingsrisico s zijn maatschappelijk aanvaardbaar. Rijnland zorgt* samen met andere betrokkenen voor voldoende (zoet) water; niet te veel en niet te weinig, duurzaam passend bij de functie. Het oppervlaktewater bevindt zich in een goede toestand, zowel chemisch, bacteriologisch als ecologisch, duurzaam passend bij de functie. Het op een doelmatige en duurzame wijze afnemen en verwerken van afvalwater waarbij wordt voldaan aan de wettelijk gestelde emissienormen voor volksgezondheid, omgeving en oppervlaktewaterkwaliteit. De strategische kaders zijn door de kaderstellers vertaald in concrete doelen en normen voor de lange termijn (2025 tot 2050). Voor het thema Waterveiligheid gaat het dan bijvoorbeeld om normen voor de primaire en regionale waterkeringen. Bij Voldoende Water om het op orde krijgen van het regionale watersysteem met normen voor wateroverlast. Bij het thema Schoon en Gezond water ligt de nadruk op het bereiken van een goede toestand voor de waterlichamen en de overige wateren en bij de waterketen op de transitie van afvalwater zuiveren naar het terugwinnen van waardevolle stoffen en op het realiseren van de in het Bestuursakkoord Water genoemde besparingen en kwaliteitsverbetering door samenwerking. Welke keuzes zijn hierin te maken door Rijnland? Op strategisch niveau heeft Rijnland een relatief beperkte keuzevrijheid. De Europese Unie, het Rijk en de provincies stellen de strategische kaders vast. Wel moet dit gebeuren in een interactief proces tussen belanghebbenden, waaronder Rijnland. Waterschappen krijgen daarbij de mogelijkheid om inbreng te geven over technische, financiële en maatschappelijke haalbaarheid. Momenteel lopen er diverse trajecten waarin de verschillende kaders worden heroverwogen, zoals: het Deltaprogramma, de provinciale structuurvisies en waterplannen. Inzet van Rijnland is om in nauwe samenwerking met de koepelorganisaties (voor de landelijk kaders), de collega-waterschappen (voor de regionale kaders) en de gebruikers te komen tot doelmatige en duurzame kaders waarbij voldoende ruimte is voor maatwerk (van norm- naar doelgericht); daarin moet duidelijk zijn waar de verantwoordelijkheden van het waterschap ophouden en die van de inwoners en ondernemers beginnen. De opgaven waar Rijnland voor staat, kan Rijnland niet alleen oplossen. Deze dienen samen met gebruikers, de markt, kennisinstituten en collega overheden te worden aangepakt, waarbij er voldoende ruimte moet zijn voor innovatie en duurzaamheid. Tactische kaders: In de tabel zijn de strategische kaders vertaald naar kaders voor de planperiode : Thema Tactische kaders, gewenste situatie eind planperiode Waterveiligheid Preventie: Bescherming tegen overstromingen, de keringen voldoen aan de norm. Gevolgbeperking: beïnvloeding van ruimtelijke inrichting en crisisbeheersing. Weten wat de gevolgen van overstromingen zijn, deze actief beperken en waar mogelijk derden stimuleren in het beperken van de gevolgen. Voldoende Handhaven waterpeil: Met de inrichting, (peil)beheer en onderhoud van het watersysteem kan het Water afgewogen en vastgestelde waterpeil gehandhaafd worden (inclusief verziltingsbestrijding). Schoon en Beïnvloeding van de belasting: De belasting van stoffen en organismen is voldoende laag om te kunnen Gezond Water voldoen aan het strategische doel. Inrichting: Het watersysteem is en wordt zodanig ingericht en beheerd dat aan de vereiste waterkwaliteitsdoelstellingen voldaan kan worden. Waterketen Afnemen afvalwater: De afname van stedelijk afvalwater voldoet aan een van te voren afgesproken kwaliteit, kwantiteit en spreiding van de kwantiteit. Verwerking afvalwater: Het op een doelmatige wijze verwerken van het afvalwater waarbij wordt voldaan aan de wettelijke emissienormen ter bescherming van de omgeving. Waar mogelijk worden grondstoffen teruggewonnen en het energieverbruik gereduceerd. 11

12 De tactische kaders moeten door Rijnland in WBP5 per thema vertaald worden in concrete doelen die gedurende of aan het eind van de planperiode moeten zijn bereikt. Het gaat hierbij vooral om het voldoen aan bepaalde inrichtingseisen (vorm en afmetingen watergangen en keringen) en waterkwaliteits- en duurzaamheideisen. Een voorbeeld is de doelstelling dat eind 2021 een bepaald percentage van het watersysteem voldoet aan de normen voor regionale wateren. Welke keuzes zijn hierin te maken door Rijnland? Op tactisch niveau heeft Rijnland een relatief grote keuze vrijheid, zolang maar aan de strategische doelen wordt voldaan. Het gaat daarbij om drie zaken: Ambitieniveau: De hoogte en het tempo waarin het tactische doel wordt bereikt. De speelruimte voor dit onderdeel is bij de verschillende thema s vrij beperkt. Er kan wat in de planning worden geschoven (jaartje eerder of later), maar de opgaven zijn nog dermate groot dat komende jaren veel inspanningen noodzakelijk zijn om de strategische doelen te halen. Uitvoeringsniveau van de onderliggende (operationele) maatregelen: Uitgangspunt is dat maatregelen op operationeel niveau sober en doelmatig worden uitgevoerd. Het gaat hierbij om een optimale levensduurcyclus van de assets waarin een juiste afweging wordt gemaakt tussen functie, risico s en kosten. Centrale vraag hierin is welke risico s (nog net) aanvaard baar zijn en welke niet. In het kader van Assetmanagement zijn hierin eerste stappen gezet, die de komende planperiode verdere uitwerking krijgen. Dit geldt niet alleen voor technische oplossingen, maar ook voor de passieve instrumenten die we hiervoor kunnen inzetten. Deregulering is hiervan een goed voorbeeld, het volgt uit een methode van regulering die is gebaseerd op de risico s van een handeling in het watersysteem. Rol van het waterschap: Wil Rijnland alles zelf doen of meer optreden als regisseur? En wat is daarbij de balans tussen actief beheer (zelf werken uitvoeren) en passief beheer (door regulering behalen van de doelen)? Dit speelt bij alle thema s. Een paar voorbeelden: > Voldoende Water: Overname van onderhoud van stedelijk water. Hoe gaan we hiermee verder? > Waterveiligheid: De rol van Rijnland bij overstromingsbestendige inrichting. Proactief of volgend? > Schoon & Gezond Water: De rol van Rijnland bij de reductie van landbouwemissies. > Waterketen: Samenwerken met ketenpartners en op afstand zetten van zuiveringen. 12

13 Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat helder moet worden gemaakt waar de verantwoordelijkheden van het waterschap ophouden en het aan de burgers en bedrijven is om eventueel zelf maatregelen te nemen. Dit is een boeiend proces waarbij de overheid niet alleen als regisseur kan optreden maar ook in dialoog moet durven gaan. Operationeel niveau Om de doelstellingen op strategisch en tactisch niveau te kunnen realiseren is op operationeel niveau een goed beheerd en onderhouden watersysteem noodzakelijk. Naast fysieke maatregelen (actief beheer), zoals het uitvoeren van het peilbeheer en het onderhouden van de waterstaatswerken is ook het passieve beheer van belang, zoals: informatievoorziening, regulering, planadvies, vergunningverlening, toezicht en handhaving. We maken onderscheid in twee hoofdrichtingen. Allereerst is er in Rijnland een bestaand fysiek systeem met een uitgebreide infrastructuur. Deze infrastructuur moet zo efficiënt als mogelijk in stand worden gehouden. Daarnaast moeten delen van dit systeem fysiek worden aangepast. Daarmee kunnen we inspelen op regionale en landelijke ontwikkelingen. Financiële kaders Voor het bereiken van de doelen is veel geld nodig. De jaarlijkse exploitatiebegroting bedraagt in 2016 bijna 200 miljoen euro. Voor een gezonde financiële huishouding in de komende planperiode kunnen als eerste voorlopige denklijnen de volgende cijfers worden gehanteerd: Aandeel kapitaallasten, bijvoorbeeld maximaal 33% van de jaarlijkse belastingopbrengst. Weerstandsvermogen, bijvoorbeeld 5% van de jaarlijkse exploitatiekosten, netto voor egalisatie. Op termijn een investeringsniveau van circa 50 miljoen per jaar. Maximale lastendrukstijging tussen inflatie en 5%. Rijnland heeft zich verplicht tot besparingen in het kader van het Bestuursakkoord Water (BAW). Circa 35 miljoen per jaar in 2020, waarvan circa 11 miljoen in de waterketen. 3.3 Aandachtspunten Continue afstemming met kaderstellers en collega-waterschappen is noodzakelijk om te komen tot haalbare en betaalbare strategische doelen en de daarvan afgeleide tactische doelen. Flexibel: Wees flexibel bij het definiëren van de doelen op tactisch niveau. Focus daarnaast niet te veel op wat Rijnland zelf moet doen, maar zoek de samenwerking op. Ook de inzet van het passieve instrumentarium kan heel effectief zijn om doelen te bereiken. Waterveiligheid (meerlaagsveiligheid): Preventie tegen overstromingen blijft de basis. Om de strategische doelen te kunnen bereiken is het noodzakelijk de goed op koers liggende uitvoeringsprogramma s, zoals van de regionale keringen en de Hollandsche IJssel dijk, voort te zetten. Naast preventie moet met de (veiligheids)partners ook ingezet worden op gevolgbeperking. Voldoende Water: Ook hier geldt dat de uitvoeringsprogramma s in het watersysteem moeten worden doorgezet om de strategische doelen te bereiken. Daarnaast dient voor de gebruikers in het gebied inzichtelijk te worden gemaakt wat de risico s zijn op watertekort en welke maatregelen hiervoor worden genomen. Niet alleen door Rijnland, maar ook door andere over heden en de gebruikers. Schoon Water: Voor de waterlichamen gaat het in de komende planperiode om de verdere uitwerking en implementatie van het KRW-programma. Ander belangrijk punt is dat Rijnland ook aan de slag moet met de overige wateren, te beginnen met het maken van een ambitiekeuze voor de ecologische doelen. Bij zwemwater ligt de vraag voor of we verder willen gaan dan waar Rijnland minimaal toe verplicht is. Waterketen: In de waterketen is het van belang dat Rijnland de goede zuiveringsresultaten handhaaft en de komende plan periode een belangrijke opgave (BAW) heeft voor het verder realiseren van efficiency en besparingen, onder andere door verdergaande samenwerking. 13

14 4. Toekomstverkenning 4.1 Inleiding De toekomst kent de nodige onzekerheden die niet per definitie negatief hoeven te zijn. Komt er een nieuwe financiële crisis, gaat de klimaatverandering sneller of komen er compleet nieuwe technieken beschikbaar? In dit hoofdstuk is verkend welke toekomstige ontwikkelingen van invloed kunnen zijn op het waterbeheer in Rijnlands gebied. Daarbij onderscheiden we drie ontwikkelingen: Toenemende druk op het watersysteem. Slim en innovatief omgaan met beperkte middelen. Samenwerken en verbinden om doelen en opgaven te kunnen bereiken. 4.2 Resultaten Toenemende druk op het watersysteem De gevolgen van de klimaatverandering, het landgebruik en de bevolkingstoename (bebouwing) zijn voor Rijnland aanzienlijk. De verwachte toename van de neerslag en temperatuur, de zeespiegelrijzing, de bodemdaling en de verder gaande verstedelijking, verzwaren de druk op het hele watersysteem, inclusief de waterketen. In onderstaand overzicht zijn per thema de belangrijkste ontwikkelingen weergegeven. Thema Belangrijkste relevante Effect ontwikkelingen Waterveiligheid Voldoende Water Zeespiegelstijging, droogte, bodemdaling Toename neerslag, toename droogte en toename verhard oppervlak, bodemdaling De ontwikkelingen hebben invloed op de hoogte en stabiliteit van keringen. De ontwikkelingen hebben invloed op de waterhuishouding (wateroverlast en aanbod voldoende zoet water) in zowel polder als boezem. Schoon Water Toename temperatuur, bodemdaling De ontwikkelingen met name de extremen hebben invloed op algen, botulisme, extra voedingsstoffen door afbraak veen. Waterketen Toename neerslag en bevolking De ontwikkelingen hebben invloed op het zuiveringsproces, zoals mogelijke toename piekafvoeren en toename medicijngebruik. Speciale aandacht verdient de bodemdaling die in grote delen van het gebied een aandachtspunt vormt en zelfs tegen het kritieke punt aanloopt. Dat is het punt waarbij alleen tegen onevenredige kosten de functie kan worden gefaciliteerd. In deze gebieden komen andersoortige maatregelen in beeld, zoals functie verandering. Daarnaast kan het aanbod van voldoende zoet water van voldoende kwaliteit in droge perioden een probleem gaan worden. In het kader van het Deltaprogramma wordt onderzocht hoe deze problematiek het beste kan worden aangepakt. In principe zijn de gevolgen van de geschetste ontwikkelingen tot 2050 goed beheersbaar doordat relevante ontwikkelingen al in de huidige toets- en verbetercycli zijn meegenomen. Een goed voorbeeld hiervan is de bescherming van de kust door zandsuppleties, dit kan nog tot lang na 2050 voortduren, ook bij extreme scenario s. Wel is het noodzakelijk dat, om de toenemende druk op het watersysteem te kunnen opvangen, de nog aanwezige achterstanden in het onderhoud aan het watersysteem rond 2025 zijn weggewerkt. Hierbij past ook het concept van de klimaatbestendige stad uit het Deltaprogramma. In een klimaatbestendige stad zijn maatregelen gerealiseerd die er voor zorgen dat toekomstig generaties ook prettig kunnen leven, wonen en recreëren in het stedelijk gebied, ondanks de verschillende effecten van de klimaatverandering. In deze paragraaf hoort ook de verwachte schaarste aan fossiele energie thuis. Gezien de Rijnlandse afhankelijkheid van energie en de mogelijkheid om vanuit afvalwater energie te maken is dit voor ons een belangrijk thema, die naast bedreigingen juist veel kansen biedt. Dit geldt ook voor andere schaarse grondstoffen die terug gewonnen kunnen worden uit het afvalwater. Zetten de geschetste ontwikkelingen door dan treden in de loop van zogenaamde knikpunten op. Dit zijn punten waarbij alleen goed beheer en onderhoud met de huidige middelen en technieken waarschijnlijk niet meer volstaan en er meer rigoureuze ingrepen nodig zijn. Het is voor alle thema s dan ook noodzakelijk dat continu de gevolgen van de geschetste ontwikkelingen worden gemonitord. 14

15 Slim en innovatief omgaan met beperkte middelen De opgaven waar Rijnland voor staat zijn aanzienlijk, maar de middelen bij Rijnland en andere overheden om deze te realiseren zijn beperkt. Door de huidige financiële crisis ontstaat er een toenemende druk om ontwikkelingen met name te sturen vanuit een economisch perspectief. Hierdoor ontstaan er risico s dat er nu beslissingen worden genomen vanuit een korte termijn denken met nadelige gevolgen voor het waterbeheer op de lange termijn. Het is zaak om de realisatie van de opgaven zo kostenefficiënt als mogelijk te houden, zonder dat waterbeheertaken worden geschaad. Essentieel hierin is dat voor alle werkzaamheden en opgaven een goede afweging wordt gemaakt tussen functie, kosten en acceptabele risico s. In aansluiting hierop geldt dat de doelstellingen van de verschillende taken (waterveiligheid, voldoend water en schoon en gezond water) integraal en gebiedsgericht op elkaar moeten worden afgestemd, om met name ook de doelen voor waterkwaliteit en ecologie te kunnen realiseren. Assetmanagement gaat hierin een belangrijke rol spelen. Onderzoek naar de gevolgen van klimaatontwikkeling en innovatie is nodig om in de nabije toekomst de Rijnlandse taken steeds beter te kunnen sturen. We moeten blijven inzetten op nieuwe technologie en innovatie, waarbij soms de kosten voor de baten uitgaan. Samenwerken en verbinden om doelen en opgaven te kunnen bereiken. Waterbeheer gaat niet uitsluitend om technisch passende antwoorden te vinden op de toekomst maar deze ook te verbinden met de omgeving zoals collega overheden en direct belanghebbenden (koppeling met ruimtelijke ordening). De vanzelfsprekendheid waarmee het waterschap tot nu toe het beheer kon voeren is aan het wijzigen. Samenwerking met andere overheden en private partijen is noodzakelijk om de wateropgaven in de huidige complexe omgeving te kunnen realiseren. Bij dit onderwerp is ook de vormgeving van het regionale waterbeheer op de middellange termijn van belang. Of te wel de stip op de horizon. De maatschappij verandert en daarmee ook het regionale waterbeheer. Een drietal vragen zijn hierbij relevant: Wat is de verantwoordelijkheid van de waterbeheerder en wat niet? Hoe wil het waterschap in zijn omgeving en met zijn partners zijn verantwoordelijkheid realiseren? Hoe kan het waterschap anticiperen op toekomstige ontwikkelingen? Laten we bijvoorbeeld meer verantwoordelijkheden over aan de maatschappij en wordt het waterschap daarmee meer een regiewaterschap? Of blijft het waterschap een groot deel van taken zelf uitvoeren? Moet Rijnland bijvoorbeeld al het onderhoud in stedelijk gebied uitvoeren, of zelf aan grondstoffenwinning gaan doen bij de awzi s? Enzovoort, enzovoort. 15

16 4.3 Aandachtspunten Risicobereidheid: Centraal staat de vraag welke risico s (en de daarbij behorende kosten) we als maatschappij bereid zijn te lopen om in het laag gelegen West-Nederland te kunnen wonen, werken en recreëren. Accepteren we bepaalde vormen van overlast bijvoorbeeld water op straat of niet en wat mag dat dan kosten? Sectoraal of integraal: Rijnland heeft het komende decennium te maken met omvangrijke opgaven. Deze opgaven gelden voor alle thema s (Waterveiligheid, Voldoende Water en Schoon en Gezond Water) en leggen een groot beslag op de beschikbare middelen. Een logisch gevolg is dat primair de aandacht uit gaat naar het voorkomen van slachtoffers en economische negatieve gevolgen door overstromingen en wateroverlast. Dit kan tot gevolg hebben dat er onvoldoende middelen overblijven voor de waterkwaliteit en de ecologie. De uitdaging ligt er in om een goed evenwicht te vinden tussen de verschillende thema s. Maatwerk versus uniformiteit: Een ander vraagstuk is in hoeverre maatwerk moet worden toegepast bij de uitvoering van maatregelen, zoals watergebiedsplannen en regionale keringen. Overal hetzelfde beleid (uniformiteit) toepassen schept helderheid en duidelijkheid, maar kan duur uitpakken en op weerstand stuiten. Maatwerk (gebiedsgericht) biedt mogelijk heden om met alle partijen en belangen zoveel als mogelijk rekening te houden maar kan vertragend werken en schuren met het evenredigheidsbeginsel. Rol waterschap: Waar houdt de verantwoordelijkheid van de overheid op en is het aan de burgers en bedrijven om eventueel zelf maatregelen te nemen, of te wel wat is het basisniveau dat Rijnland kan en moet bieden. Dit zijn fundamentele discussies die niet alleen op waterschapsniveau maar ook op regionaal niveau (door en met provincies) en Rijksniveau moeten worden gevoerd. 16

17 5. Omgeving 5.1 Inleiding Goed waterbeheer is een zaak die alle inwoners en bedrijven in Rijnland aangaat. Bij het opstellen van het nieuwe Waterbeheerplan wil Rijnland dan ook graag de buitenwereld betrekken en horen wat zij belangrijk vinden. Niet alleen van de traditionele stakeholders zoals provincies en gemeenten maar ook van de inwoners. Als eerste stap in het betrekken van de omgeving heeft Rijnland in de periode oktober 2013 februari 2014 met de Denk mee met Rijnland campagne de omgeving geraadpleegd. De Denk mee met Rijnland campagne bestond uit drie onderdelen: 1. Representatieve enquête onder 1001 Rijnlandse inwoners met vragen over het waterbeheer en de bekendheid met en het vertrouwen in Rijnland. 2. Verkennende gesprekken met de twaalf belangrijkste stakeholders. 3. Online platform dat door meer dan 2200 mensen is bezocht. Op dit platform stond informatie en stellingen waarop kon worden gereageerd, wat bijna 200 reacties opleverde. Het bestaan van dit platform is via een brede (social) mediacampagne kenbaar gemaakt. 5.2 Resultaten De Denk mee met Rijnland campagne geeft goed inzicht in hoe de inwoners en stakeholders denken over de toekomst van het waterbeheer. Ze waarderen het dat ze er aan de voorkant van het proces bij worden betrokken. Veel inwoners spreken hun vertrouwen uit in Rijnland en geven Rijnland daarvoor het rapportcijfer 7,3. In het overzicht staan de belangrijkste kwantitatieve resultaten. Streefwaarde Kental Toelichting Aantal unieke bezoekers platform Aantal registraties op platform % < 40 jaar; 49 % > 40 jr en < 60 jr. 48 % > 60 jr. Aantal views animatiefilms Aantal reacties op platform Waarvan 24 ideeën. Aantal berichten in media Aantal volgers op Twitter Aantal volgers op facebook Het aantal unieke bezoekers aan het online platform was met meer dan 2200, ruim het dubbele van wat werd verwacht. Ook de andere kentallen voldoen (ruim) aan de prognoses. In totaal zijn op het platform 186 reacties achtergelaten, waarvan 24 concrete ideeën. Dit lijkt niet veel, maar vergelijken we het met de inspraakprocedure van WBP4, met maar een paar reacties van inwoners, en het gegeven dat maar een beperkt aantal inwoners interesse heeft in participatie, dan is dit een mooi resultaat. Het is ook in lijn met wat andere online campagnes laten zien: ongeveer 1% van de bezoekers van een website is echt actief en 20% reageert reactief. Ondanks de brede inzet van communicatiekanalen hebben aan het online participatietraject voornamelijk de wat oudere, mannelijke inwoners meegedaan. Inwoners De campagne laat zien dat er overeenkomstig het onlangs uitgekomen OESO onderzoek - sprake is van een grote awareness gap. De inwoners zijn zich er wel van bewust dat ze onder zeeniveau leven, maar niet van de daarbij behorende risico s. Weinig mensen weten wat er allemaal bij komt kijken om te zorgen voor droge voeten en schoon water. De reacties zijn van hoge inhoudelijke kwaliteit en getuigen van veel realiteitszin. De meeste deelnemers zien bijvoorbeeld niets in belastingverhoging om de veiligheid of waterkwaliteit nog verder te verhogen, maar geven aan dat goede voorlichting essentieel is om mensen bewust te maken van het eigen gedrag. 17

18 De inwoners denken vooral mee op het niveau van eigen huis en tuin en wijzen Rijnland daar op zwakke plekken. Hiervoor zijn een aantal goede en creatieve ideeën aangedragen. Waterbergend vermogen is ook in een particuliere tuin een issue. Het dicht straten van tuinen geeft in zekere zin op kleine schaal hetzelfde effect als het ontbossen van berghellingen, aldus één meedenker. De inrichting van ruimte en landschap verdient eveneens aandacht. De lager gelegen gebieden niet volbouwen, maar gebruiken als weilanden en mocht het nodig zijn, deze onder water zetten, schrijft een ander. Ook duurzaamheid, zoals terugwinning van energie en grondstoffen uit afvalwater kan rekenen op grote steun. Bijna 50% van de inwoners is bereid zelf iets te doen aan de waterhuishouding in de directe omgeving en ongeveer 20% heeft belangstelling om met Rijnland mee te denken. Deze groep van meedenkers zijn inwoners die bekend zijn met Rijnland, gebruik maken van open water of zich zorgen maken over het waterbeheer. De zwijgende meerderheid vindt het allemaal wel best, zolang de kosten maar niet (te veel) stijgen. Stakeholders De gesprekken met de stakeholders laten zien dat zij zich er van bewust zijn dat klimaatverandering consequenties heeft voor woon-, werk- en leefomgeving en dat zij hierop al anticiperen door bijvoorbeeld ruimte te creëren voor water. Innovatie en duurzaamheid zijn daarbij belangrijke speerpunten. De huidige samenwerking met Rijnland wordt door hen gewaardeerd, maar om de toekomstige uitdagingen te kunnen trotseren wil men graag intensiever met Rijnland aan de slag. Bijvoorbeeld over de klimaatbestendige inrichting van stad en land. Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat het voor alle partijen helder moet zijn tot waar de verantwoordelijkheid van de overheid reikt en waar die van de andere partij begint. Een ander punt dat vaak terugkomt, is de wens van minder regels en vooral het minder star toepassen daarvan waardoor er meer ruimte komt voor maatwerk. 5.3 Aandachtspunten Van buiten naar binnen: Het in een vroeg stadium betrekken van de omgeving in het WBP5-traject heeft veel belangrijke informatie en relaties opgeleverd. Om aan te sluiten bij de wensen en ideeën van de omgeving moet het participatietraject dan ook een vervolg krijgen. Hoe en met welke middelen wordt nog verder uitgewerkt. De inzet van online middelen is hierbij essentieel, omdat dan snel, interactief en transparant gereageerd kan worden op actuele ontwikkelingen. De vraag is hoe de juiste doelgroepen het beste kunnen worden bereikt. De afgelopen campagne leerde dat hiervoor op doelgroep afgestemde campagnes noodzakelijk zijn. Focus op bewustwording: Het dichten van de kenniskloof bij inwoners (de awareness gap) is van belang voor heel Nederland. Het hoe verdient nadere aandacht in het nieuwe Waterbeheerplan. Samenwerking met andere partijen hierin is essentieel. Vergroten bereik: De Denk mee met Rijnland campagne heeft Rijnland goed inzicht gegeven in welke doelgroepen wel en niet belangstelling hebben en welke communicatiemiddelen hiervoor het meest effectief zijn. Deze informatie nemen we mee in de algemene Rijnlandse corporate communicatie. Hoe concreter hoe beter: De campagne leert ons dat water de inwoner vooral raakt in de eigen leefomgeving. Zichtbaarheid en actieve betrokkenheid bij werkzaamheden van Rijnland in de directe woonomgeving heeft een positieve uitwerking op zowel het waterbewustzijn als het vertrouwen in Rijnland. Hierop kan in projecten en de algemene corporate communicatie worden gestuurd. Versterken samenwerking: De stakeholders willen graag de samenwerking met Rijnland versterken en verbreden, zodat toekomstige opgaven integraal, duurzaam en omgevingsgericht worden opgelost. Het goed beheren en blijven investeren in onze relaties is dan ook van belang. Niet alleen in het WBP5-proces, maar vooral in het dagelijkse werk. 18

19 5.4 Tenslotte De volgende stap in het betrekken van de omgeving is de conferentie die op 2 juni 2014 wordt gehouden met alle stakeholders en de inwoners die zich op het platform hebben geregistreerd. Verschillende thema s en ideeën worden tijdens deze conferentie behandeld. De vooraankondiging van deze dag is inmiddels verspreid en ziet er als volgt uit. SAVE THE DATE! U bent van harte uitgenodigd voor de conferentie Denk mee met Rijnland op maandag 2 juni Half april ontvangt u de officiële uitnodiging voor deze bijeenkomst. U kunt zich alvast aanmelden via denkmeemet@rijnland.net met als onderwerp Conferentie. Waterbeheerplan Iedere zes jaar stelt Rijnland een strategisch beheerplan op voor al het werk dat Rijnland in de periode 2016 tot en met 2021 gaat uitvoeren. Er wordt hard gewerkt aan de voorbereidingen voor het Waterbeheerplan 5 (WBP5). Rijnland wil hierin ook uw belangen en wensen meenemen. Thema s Hoe zorgen we er voor dat we verschillende functies zoals landbouw, wonen en recreatie in de juiste balans naast elkaar kunnen faciliteren? Wat is daarin de juiste afweging? Hoe komen we samen tot het beste resultaat? Daarnaast zijn er mogelijkheden om kansen te pakken op het gebied van energie en duurzaamheid. Waar kunnen we elkaar versterken? Ik hoop u te mogen verwelkomen op 2 juni

20 20