STAP VOOR STAP, WOORD VOOR WOORD

Transcriptie

1 STAP VOOR STAP, WOORD VOOR WOORD Onderwijsachterstandenplan Arnhem Gemeente Arnhem 1

2 Inhoudsopgave Samenvatting 3 1. Inleiding 5 2. Achtergrond van het onderwijsachterstandenbeleid De doelgroep 2.2 Ontwikkeling van het onderwijsachterstandenbeleid 2.3 Relatie van lokaal onderwijsachterstandenbeleid met andere beleidsterreinen 2.4 Samenwerking en partnerschap 3. Terugblik op het Arnhemse onderwijsachterstandenbeleid De doelgroep 3.2 Middelen 3.3 Uitvoering van het onderwijsachterstandenbeleid : activiteiten en resultaten 4. Onderwijsachterstandenbeleid in de periode : 16 nieuwe beleidsontwikkelingen en doelgroepdefinitie 4.1 Nieuwe beleidsontwikkelingen 4.2 Doelgroep: definitie en omvang 5. Uitwerking onderwijsachterstandenbeleidsplan : uitgangspunten, 19 prestatieafspraken en activiteiten 5.1 Uitgangspunten voor de uitwerking van het lokaal onderwijsachterstandenbeleidsplan 5.2 Producten: prestatieafspraken en activiteiten 6. Financieel kader Van onderwijsachterstandenbeleidsplan naar uitvoering 26 Bijlagen Doelgroepkinderen 2,5 tot 4 jaar 2A. Doelgroepleerlingen in ontwikkelwijken 2B. Doelgroepleerlingen in overige wijken 2C. OAB-scholen Schakelklasvoorzieningen 4. Verwijsprocedure STMG 5. Afkortingenlijst 2

3 Samenvatting In de gemeente Arnhem krijgen kinderen die opgroeien in een minder gunstige sociaal-economische thuissituatie op de peuterspeelzalen, de kinderopvang en op de basisschool een succesvolle basis voor hun verdere schoolcarrière. Arnhem kent in vergelijking met andere steden relatief veel kinderen met een achterstand. Sinds eind jaren tachtig maakt de gemeente Arnhem daarom onderwijsachterstandenbeleid. Het onderwijsachterstandenbeleid heeft als doel deze kinderen extra (taal)ondersteuning te geven om de achterstanden effectief te bestrijden. Het uiteindelijke doel is dat zoveel mogelijk jongeren het onderwijs verlaten met een startkwalificatie. De gemeente Arnhem geeft met haar onderwijsachterstandenbeleid een lokale invulling aan het door het Rijk vastgestelde wettelijke en financiële kader. In vierjaarlijkse onderwijsachterstandenbeleidsplannen beschrijft de gemeente haar beleid en legt prestatieafspraken vast die richtinggevend zijn voor de betrokken uitvoeringsorganisaties. Werken aan onderwijsachterstanden vraagt de inzet en betrokkenheid van veel organisaties zoals de peuterspeelzalen, kinderdagopvang en de basisscholen. Goede samenwerking en coördinatie is hierbij essentieel. De gemeente stelt vierjaarlijks een onderwijsachterstandenbeleidsplan op. Het voorliggende plan voor de periode bouwt voort op de resultaten en ervaringen in de vorige periode en speelt in op recente beleids- en wetsontwikkelingen. Door vertraging van landelijke wet- en regelgeving en de wisseling van portefeuillehouder, is bijgaand plan opgesteld voor een periode van 2,5 jaar. Dit onderwijsachterstandenplan geeft eerst een terugblik op de activiteiten die in de vorige periode zijn uitgevoerd en wat daar concreet mee bereikt is. Ook geeft het, ondermeer op basis van een inspectierapport van het Ministerie van OC&W en een evaluatierapport, aan op welke punten aanpassingen in het aanbod van activiteiten en de uitvoering wenselijk zijn in de komende periode. De conclusie is dat in de afgelopen jaren met de inzet van 4,8 miljoen aan rijks- en gemeentelijke middelen, veel bereikt is voor de kinderen in Arnhem. De prestatieafspraken met het Rijk over voor- en vroegschoolse educatie en de opzet van schakelklassen zijn ruimschoots gerealiseerd. Er is een grote slag gemaakt in het verder professionaliseren van het voor- en vroegschoolse aanbod (VVE). Door het realiseren van lokale ambities en lokaal maatwerk zijn meer kinderen bereikt die extra ondersteuning nodig hebben. Ook zijn extra activiteiten ontwikkeld en uitgevoerd voor de oudere basisschoolleerlingen, zoals de weekendschool en de zomerschool. Maar naast de behaalde resultaten zijn er ook concrete punten naar voren gekomen waarop een kwaliteitsslag nodig is. Tot de doelgroep van dit onderwijsachterstandenplan behoren alle kinderen van 2,5 tot 13 jaar van ouders met een zeer laag of laag opleidingsniveau. Het gaat in Arnhem om 358 peuters, 432 kleuters en 1518 kinderen in groep 3 tot en met groep 8 op de basisschool. Ook kinderen waarvan, door screening op het consultatiebureau of door de intern zorgcoördinator op school, is vastgesteld dat zij risico lopen op taalachterstand, krijgen extra ondersteuning. Het onderwijsachterstandenplan heeft vorm gekregen vanuit een aantal centrale uitgangspunten. Deze uitgangspunten zijn in lijn met de nieuwe beleidsontwikkelingen en ambities op landelijk en lokaal niveau. De uitgangspunten zijn: - Algemeen beleid is dat kinderen zo vroeg mogelijk de ondersteuning krijgen die zij nodig hebben voor een goede ontwikkeling. Het onderwijsachterstandenbeleid is aanvullend op het reguliere aanbod op peuterspeelzalen, kinderopvang en school. - De doorgaande lijn in de ontwikkeling van kansen voor elk kind staat hierin centraal. - Er wordt gewerkt met bewezen effectieve methodieken en projecten. Voor elk product worden prestatieafspraken gemaakt. - Er worden helder afspraken gemaakt over de inzet van mensen, middelen en verantwoording van prestaties. Het plan beschrijft, mede op basis van de resultaten uit de vorige beleidsperiode, de producten waarmee taalachterstand wordt bestreden. Voor elk van deze producten zijn voor de nieuwe periode de prestatieafspraken en activiteiten bepaald. De volgende producten worden onderscheiden: - Voor- en vroegschoolse educatie voor 2,5 tot 6 jarigen. - Schakelklassen voor 6 tot 13-jarigen. - Schoolcontactwerk voor basisschoolleerlingen en hun ouders. - Onderwijs aan woonwagen- en zigeunerkinderen voor peuters en basisschoolleerlingen. 3

4 - Weekendschool en zomerschool voor basisschoolleerlingen. - Monitoring en evaluatie - Organisatiekosten Stichting Primair onderwijs Arnhem in Samenwerking (Stichting PAS). Voor de uitvoering van de activiteiten zijn rijksmiddelen en gemeentelijke middelen beschikbaar. Per jaar is circa 4.8 miljoen beschikbaar op basis van de rijksbijdrage en de vastgelegde bedragen in de gemeentelijke meerjarenbegroting. Het plan kent een meerjarenbegroting waarin is aangegeven wat voor elk van deze producten het maximaal beschikbare bedrag is voor de komende jaren. Met de inzet van deze middelen kan voldaan worden aan de rijksdoelstellingen en de lokale ambities. Om de geformuleerde prestatieafspraken daadwerkelijk te kunnen realiseren is een concrete vertaling van het onderwijsachterstandenbeleidsplan naar de uitvoeringspraktijk nodig. Jaarlijks zal, binnen de inhoudelijke en financiële kaders van het beleidsplan, een uitvoeringsplan worden gemaakt. Het gebruik van de gegevens uit de monitoring is hierbij essentieel. Het uitvoeringsplan beschrijft helder en samenhangend wat in het betreffende jaar gedaan wordt aan activiteiten, welke organisaties verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de verschillende activiteiten en wat de benodigde middelen zijn. De verantwoordelijkheid voor het opstellen van het uitvoeringsplan in goed overleg met alle betrokken uitvoeringsorganisaties, legt de gemeente bij Stichting PAS. Het uitvoeringsplan wordt vastgesteld in het bestuurlijk overleg onderwijs en jeugd. 4

5 1. Inleiding Er bestaan grote verschillen in de sociaal-economische achtergrond van kinderen en jongeren. Uit ervaring en onderzoek is bekend dat kinderen met een minder gunstige sociaal-economische achtergrond, systematisch een minder positieve en soms problematische schoolloopbaan hebben. Arnhem kent in vergelijking met andere steden relatief veel kinderen met achterstand. Het onderwijsachterstandenbeleid heeft als doel deze kinderen een succesvolle basis te geven voor hun verdere onderwijscarrière met als uiteindelijke doel dat zoveel mogelijk jongeren het onderwijs verlaten met een startkwalificatie. Om dit te bereiken worden effectieve en efficiënte inspanningen in peuterspeelzalen, kinderdagopvang en in het basis- en voortgezet onderwijs gedaan. Met gerichte methoden en programma s onder deskundige leiding van gekwalificeerde professionals en vooral ook met veel tijd en aandacht, kunnen achterstanden effectief bestreden worden. Sinds midden jaren tachtig maken gemeenten onderwijsachterstandenbeleid. In 2006 is de nieuwe wet Onderwijsachterstandenbeleid (de OAB-wet) van kracht geworden. Deze wordt gekenmerkt door: - nieuwe bestuurlijke verhoudingen - inhoudelijke keuze voor voor- en vroegschoolse educatie, schakelklassen en onderwijstijdverlenging - het accent te leggen op het voorkomen en bestrijden van onderwijsachterstanden bij jonge kinderen. Door de komst van de wet Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie (OKE-wet) in 2010 is hier voor gemeenten nog de verplichting bijgekomen de kwaliteit en de toegankelijkheid van de voorschoolse voorzieningen te regelen. Arnhem kent een lange traditie in de aanpak van onderwijsachterstanden. De scholen, de peuterspeelzalen en de kinderopvang spelen hierin een sleutelrol. Maar ook de inzet van andere organisaties zoals de jeugdgezondheidszorg en het maatschappelijk- en welzijnswerk is onmisbaar. Bestrijding van onderwijsachterstanden kan alleen succesvol door een gezamenlijke aanpak van meerdere partijen en instellingen. Stichting Primair onderwijs Arnhem in Samenwerking (PAS) is in Arnhem aangewezen om als intermediaire uitvoeringsorganisatie te zorgen voor een doelmatige coördinatie en uitvoering van de onderwijsachterstandenbestrijding op peuterspeelzalen, kinderdagopvang en scholen. De gemeente heeft de primaire verantwoordelijkheid voor het onderwijsachterstandenbeleid in haar gemeente. Met de komst van de nieuwe wet Onderwijsachterstandenbeleid in 2006 is de gemeente verantwoordelijk voor de voorschoolse periode, de schakelklassen en de onderwijstijdverlenging. De schoolbesturen zijn verantwoordelijk voor de (vroeg)schoolse periode (groep 1 t/m 8). Daarnaast is het een wettelijke verplichting dat de gemeente en de schoolbesturen tenminste één keer per jaar overleggen over in iedere geval het voorkomen van etnische segregatie, het bevorderen van integratie en het bestrijden van achterstanden. De gemeente is verplicht resultaatafspraken te maken met de schoolbesturen van het primair onderwijs en de organisaties voor peuterspeelzaalwerk en kinderopvang. Hiervoor stelt de gemeente Arnhem vierjaarlijks een onderwijsachterstandenbeleidsplan op. Het voorliggende plan voor de periode bouwt voort op de eerdere vierjaren plannen en de ontwikkelingen in de uitvoeringspraktijk. Continuïteit, behoud van wat goed is en verdere ontwikkeling van de kwaliteit van het activiteitenaanbod, zijn voor bestrijding van onderwijsachterstanden immers de sleutelbegrippen. Feitelijk is de nieuwe OAB-periode al gestart in de tweede helft van 2010 met het nieuwe schooljaar. Maar omdat er op dat moment nog grote onduidelijkheid bestond over een aantal essentiële punten, zoals de hoogte van de rijksbijdrage, is besloten het plan te ontwikkelen voor de periode Het voortgezet onderwijs organiseert sinds 2006 haar eigen onderwijsachterstandenbeleid. De gemeente is hier niet direct verantwoordelijk voor maar heeft wel een belangrijke rol bij het voorkomen en aanpakken van schoolverzuim. Dit plan richt zich daarom op bestrijding van onderwijsachterstanden bij peuters en leerlingen op de basisscholen. 5

6 Leeswijzer: Het volgende hoofdstuk gaat in op de achtergrond van onderwijsachterstandenbeleid. Daarna volgt in hoofdstuk 3 een terugblik op de activiteiten en resultaten in de vorige onderwijsachterstandenperiode. De recente ontwikkelingen die van invloed zijn op de nieuwe OAB-periode worden in hoofdstuk 4 beschreven. Hoofdstuk 5 gaat in op de uitgangspunten, prestatieafspraken en activiteiten voor de nieuwe OAB-periode. Daarna wordt in hoofdstuk 6 het financiële kader beschreven en in het zevende, en laatste, hoofdstuk de wijze waarop dit beleidsplan vertaald gaat worden naar jaarlijkse uitvoeringsplannen. In de bijlage zijn tabellen opgenomen die inzicht geven in de aantallen doelgroepkinderen op peuterspeelzalen, kinderopvang en scholen in de verschillende wijken. Ook is een afkortingenlijst opgenomen. 6

7 2 Achtergrond van het onderwijsachterstandenbeleid 2.1 De doelgroep Sommige kinderen beginnen hun schoolloopbaan met een achterstand. Deze achterstand hoeft niet te maken te hebben met de mogelijkheden van het kind zelf, maar hangt samen met omgevingsfactoren: economische, sociale en culturele factoren of een combinatie hiervan. Een lage sociaal-economische positie gaat vaak gepaard met een taalachterstand en een sociaal-emotionele achterstand. Het is voor de kinderen zelf en voor de samenleving als geheel, van belang dat kinderen hun capaciteiten ten volle kunnen benutten. Een goede schoolopleiding is het belangrijkste instrument voor integratie; het biedt de beste uitgangspositie om later volwaardig deel te nemen aan de maatschappij. Onderwijsachterstandenbeleid heeft als doel de achterstand bij deze groepen kinderen zo vroeg mogelijk te voorkomen en tegen te gaan. Het Rijk heeft de definiëring van de doelgroep van het onderwijsachterstandenbeleid de afgelopen jaren een aantal keren veranderd. In de begin periode van het onderwijsachterstandenbeleid lag het accent op allochtone kinderen. Maar in de loop van de jaren is uit onderzoek gebleken dat de sociaaleconomische omstandigheden in het gezin en de wijk veel bepalender voor de kansen van een kind blijken te zijn dan de etniciteit van de ouders. Bovendien is het registreren van de herkomst van kinderen steeds lastiger geworden nu de huidige generatie ouders steeds meer de Nederlandse nationaliteit heeft. Vanaf 2006 heeft het Rijk stapsgewijs een nieuwe gewichtenregeling ingevoerd in het primair onderwijs. In de gewichtenregeling wordt op basis van enkele criteria het gewicht (verdeeld in drie zwaartes) van elke leerling bepaald. Voor leerlingen met een hoger gewicht ontvangen schoolbesturen meer middelen dan voor leerlingen met een lager gewicht. In de nieuwe gewichtenregeling is de etniciteit van de ouders niet langer bepalend voor de omvang van de middelen die het Rijk beschikbaar stelt voor onderwijsachterstandenbestrijding. Alleen kinderen van ouders met een zeer lage of lage opleiding worden, ongeacht hun etniciteit, tot de doelgroep gerekend. Het Rijk heeft gemeenten tot 2010 de ruimte gegeven om zelf te bepalen welke peuters zij tot de doelgroep willen rekenen. Vanaf 2010 gebruikt het Rijk ook voor deze groep de gewichtenregeling van het primair onderwijs. Gemeenten kunnen, afhankelijk van de lokale situatie en de lokale ambities, kiezen voor een bredere definiëring van de doelgroep dan die van het Rijk. Arnhem heeft de afgelopen jaren gekozen voor een sterke inzet op onderwijsachterstandenbestrijding voor alle kinderen in de ontwikkelwijken. 2.2 Ontwikkeling van het onderwijsachterstandenbeleid Het onderwijsachterstandenbeleid kent in de loop van de jaren een aantal inhoudelijke veranderingen. Vanaf 2000 heeft de rijksoverheid het Voor- en Vroegschoolse Educatie beleid (VVE-beleid) ingevoerd. Dit maakt onderdeel uit van het onderwijsachterstandenbeleid en is gericht op de 0 tot 6 jarigen binnen de doelgroep van het onderwijsachterstandenbeleid. Het VVE-beleid heeft een flinke impuls gegeven aan het, ook in Arnhem, ingezette beleid om (taal)achterstanden bij peuters en kleuters te voorkomen of te bestrijden. In samenwerking met peuterspeelzalen, de kinderopvang en het basisonderwijs wordt aan dit beleid uitvoering gegeven. In augustus 2010 is de wet Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie (OKE) in werking getreden. Het doel van deze wet, die feitelijk geen nieuwe wet is maar wijzingen in drie bestaande wetten betreft, is het waarborgen van een kwalitatief goede omgeving voor jonge kinderen, waarin goede educatie bijdraagt aan het vergroten van de ontwikkelingskansen. De wet regelt zowel de kwaliteit en de toegankelijkheid van de voorschoolse voorzieningen als een optimaal aanbod van voor- en vroegschoolse educatie. Om de kwaliteit van het peuterspeelzaalwerk te verbeteren worden de kwaliteitseisen van peuterspeelzalen en kinderopvang op een aantal punten geharmoniseerd. Ook worden nieuwe kwaliteitseisen gesteld aan het aanbieden van voor- en vroegschoolse educatie. 2.3 Relatie van lokaal onderwijsachterstandenbeleid met andere beleidsterreinen Bij lokaal onderwijsachterstandenbeleid is het van belang dit vorm te geven in samenhang met andere beleidsontwikkelingen en -initiatieven. Dit biedt de gemeente de mogelijkheid om middelen voor onderwijsachterstanden samen met andere middelen voor onderwijs- en jeugdbeleid gericht in te zetten. Een integrale aanpak biedt meer mogelijkheden voor het vergroten van de toekomstmogelijkheden van kinderen en jongeren met nadruk op preventie en op maatregelen gericht 7

8 op risicogroepen. Door het scheppen van een gunstig opgroeiklimaat voor alle kinderen wordt een gezonde ontwikkeling bevorderd. Dit is de beste en meest eenvoudige vorm van preventie. Het Arnhemse jeugdbeleid heeft als doel kansen te bieden, grenzen te stellen en steun te geven aan de Arnhemse jeugd. Met het Arnhemse jeugdbeleid willen we alle kinderen kansen bieden op ontplooiing en op het ontwikkelen en benutten van talenten. Daarom zijn er voor alle kinderen en jongeren in de stad voorzieningen nodig zoals consultatiebureaus en scholen, maar ook voorzieningen op het gebied van sport en cultuur. De laatste jaren is er in Arnhem in lijn met landelijke ontwikkelingen, in het jeugdbeleid steeds meer aandacht gekomen voor de opvoeding van kinderen en de ondersteuning die ouders hierbij kunnen krijgen. Er is hulpverlening voor als er problemen zijn want opgroeien gaat niet altijd vanzelf, en opvoeden evenmin. De aandacht gaat vooral uit naar de 15% kinderen en hun ouders die problemen hebben of tot de risicogroepen behoren. Ook bestaat er een nauwe relatie tussen het onderwijsachterstandenbeleid en het Arnhemse brede school-beleid. De brede scholen bieden een divers scala aan activiteiten die de ontwikkeling van (doelgroep) kinderen stimuleert. De meeste brede scholen zijn in de ontwikkelwijken. De gemeente Arnhem kent al jarenlang een wijkgerichte aanpak. Door beleidsinitiatieven op het terrein van wonen, werk, welzijn, onderwijs, veiligheid in samenhang in te zetten worden betere resultaten in de wijken geboekt. Zo zien we dat de herstructurering van wijken en de verhuisbewegingen die daaruit voortkomen, leiden tot een andere samenstelling van de bewoners van de wijk. Soms leidt dit ook tot meer gemengde scholen. De uitvoering van het onderwijsachterstandenbeleid in Arnhem kent van begin af aan een wijkgerichte benadering met nadruk op de ontwikkelwijken. In de vijf ontwikkelwijken woont 64% van de doelgroepkinderen. 2.4 Samenwerking en partnerschap Het onderwijs- en jeugdbeleid heeft een door het rijk vastgesteld wettelijk kader en financiering. De gemeente maakt lokaal onderwijs- en jeugdbeleid; zij geeft daarmee een lokale invulling aan de kaders die het rijk stelt. Hiervoor ontvangt de gemeente middelen van het Rijk en investeert daarnaast ook met eigen middelen. Vanuit deze rol ontwikkelt de gemeente ook het lokale onderwijsachterstandenbeleid. Maar het succesvol bestrijden van onderwijsachterstanden is niet alleen een verantwoordelijkheid van de gemeente. Ook de schoolbesturen hebben hun verantwoordelijkheid voor het bestrijden van onderwijsachterstanden. Schoolbesturen krijgen vanuit hun verantwoordelijkheid voor goed onderwijs rechtstreeks middelen van het Rijk voor kinderen waarvan de ouders laag zijn opgeleid. Werken aan onderwijsachterstanden vraagt de inzet en betrokkenheid van veel organisaties. Bij de uitvoering van het onderwijsachterstandenbeleid is het daarom van belang dit vorm te geven in nauwe samenwerking met de uitvoeringsorganisaties. Basisscholen, kinderopvang en peuterspeelzalen werken binnen een complexe omgeving. De wijze waarop zij invulling kunnen geven aan de uitvoeringspraktijk wordt bepaald door hun eigen beleid maar ook door lokaal en landelijk beleid, ontwikkelingen in de kind/leerlingpopulatie in de wijken, aanbod van ondersteunende instellingen, financiële middelen, huisvesting etc. Het bestuurlijk overleg dat de gemeente met haar partners heeft zorgt ervoor dat zij allemaal betrokken zijn bij de ontwikkeling en uitvoering van het onderwijsachterstandenbeleid. De volgende partners zijn te onderscheiden: - Partners die bestuurlijke verantwoordelijkheid dragen: de schoolbesturen voor de vroegschoolse periode en de instellingen voor peuterspeelzaalwerk en kinderopvang voor de voorschoolse periode. - Partners die via het onderwijsachterstandenbeleid gefinancierd worden om beleid uit te voeren: schoolbesturen/stichting PAS, peuterspeelzalen, kinderopvang, welzijn. - Partners die in de loop van de beleidsperiode voor de uitvoering van specifieke projecten gefinancierd worden: bijvoorbeeld welzijn of onderzoeks- en adviesbureaus. - Partners die activiteiten uitvoeren die niet uit het onderwijsachterstandenbudget worden gefinancierd, maar het beleid wel kunnen versterken: jeugdgezondheidszorg, CJG, buitenschoolse opvang, welzijn. 8

9 In Arnhem wordt al jarenlang met dezelfde partners gewerkt aan het bestrijden van onderwijsachterstanden. De organisaties die betrokken zijn bij de uitvoering van het onderwijsachterstandenbeleid, het basisonderwijs, kinderopvang, peuterspeelzalen maar ook de jeugdgezondheidszorg, het welzijns- en maatschappelijk werk, zijn de afgelopen jaren steeds meer met elkaar in gesprek gekomen. Men spreekt elkaar bij allerlei (bestuurlijke) overlegtafels maar ook in de dagelijkse gang van zaken van brede scholen, Centra voor Jeugd en Gezin, zorgadviesteams etcetera. Dit draagt bij aan de continuïteit en kwaliteit van de uitvoering en daarmee aan het bereiken van de gewenste resultaten. Vanaf augustus 2006 is de coördinatie van de uitvoering van het onderwijsachterstandenbeleid stapsgewijs neergelegd bij Stichting PAS. De coördinatie van de uitvoering van het onderwijsachterstandenbeleid vindt plaats in opdracht van de besturen van het primair onderwijs. Vanaf 2009 heeft Stichting PAS tevens de functie van werkgever op zich genomen voor ondermeer het personeel dat werkzaam is in het kader van onderwijsachterstandenbestrijding in het basisonderwijs. De gemeente heeft in overleg met de schoolbesturen de volgende taken met betrekking tot onderwijsachterstandbestrijding neergelegd bij Stichting PAS: a. Onderwijsachterstandenbeleid: Uitwerking en coördinatie van het lokale onderwijsachterstandenbeleid. Onderdelen hiervan zijn: - VVE-beleid - Schakelklassen - Schoolcontactwerk - Woonwagen- en Zigeuner-leerlingen: uitvoering consulenttaken - Zomerschool b. Monitoring: Vormgeving en uitvoering van de monitor primair onderwijs en VVE. c. Overige taken: Overdracht van primair onderwijs naar voortgezet onderwijs: uitvoering PO-VO-procedure schoolcontactwerk. PAS heeft daarnaast nog een aantal andere taken, zoals de stedelijke coördinatie van de brede scholen, maar die vallen buiten dit beleidskader. 9

10 3. Terugblik op het Arnhemse onderwijsachterstandenbeleid De doelgroep In de periode is in Arnhem voor een bredere definitie van doelgroeppeuter gekozen dan de rijksdefinitie. Arnhem heeft ervoor gekozen om alle peuters in de ontwikkelwijken als doelgroeppeuter aan te wijzen en ook de kinderen mee te tellen die een verhoogd risico lopen op grond van hun psychische, lichamelijke, cognitieve en sociale ontwikkeling. De doelgroep bestond in de vorige periode uit: Doelgroeppeuters: -peuters van 2,5 tot 4 jaar op de peuterspeelzalen met voor- en vroegschoolse educatie in de ontwikkelwijken; - peuters van 2,5 tot 4 jaar volgens de gewichtenregeling primair onderwijs op de kinderdagverblijven in deze wijken; - peuters op een reguliere speelzaal in niet-ontwikkelwijken volgens de gewichtenregeling of die een risico lopen op grond van hun algemene ontwikkeling. Doelgroepkleuters: - kleuters met een leerlinggewicht in de groepen 1 en 2 van alle basisscholen in Arnhem. Doelgroepleerlingen: - leerlingen met een leerlinggewicht in groep 3 tot en met 8 van alle basisscholen in Arnhem. Risicokinderen: - kinderen die op grond van hun psychische, lichamelijke, cognitieve en sociale ontwikkeling een verhoogd risico op achterstand hebben. 3.2 Middelen Het onderwijsachterstandenbeleid werd gefinancierd uit rijksmiddelen en gemeentelijke middelen. Vanaf 2006 is er vanuit het Rijk sprake van meerdere financieringsstromen voor het onderwijsachterstandenbeleid. Het Rijk maakte daarbij een onderscheid tussen: a. Middelen rechtstreeks bestemd voor het primair onderwijs: Schoolbesturen kregen middelen toegevoegd aan de lumpsum-financiering voor eigen onderwijsachterstandenbeleid. a. Middelen bestemd voor de gemeente: Gemeenten hebben daarmee de verantwoordelijkheid gekregen voor: - de voorschoolse educatie - het realiseren van een doorlopende lijn tussen voorschoolse en vroegschoolse educatie - het inrichten van schakelklassen - gemeentelijk te bepalen onderwijsachterstandenbeleid. De Rijksbijdrage kende in deze periode een oplopend budget. Onze gemeente heeft daarnaast ook eigen middelen beschikbaar gesteld voor bestrijding van onderwijsachterstanden; dit is ongeveer een vijfde deel van het totale budget. In het uitvoeringsjaar 2010 is circa 4,8 miljoen euro uitgegeven aan bestrijding van onderwijsachterstanden. 3.3 Uitvoering van het onderwijsachterstandenbeleid : activiteiten en resultaten Het Arnhemse gemeentelijke onderwijsachterstandenbeleid kende in de afgelopen periode verschillende activiteiten met daarbij geformuleerde prestatie-indicatoren. In het volgende onderdeel wordt beschreven wat deze activiteiten waren en welke resultaten daarmee zijn bereikt. Tevens wordt aangegeven op welke punten aanpassingen in het aanbod en de uitvoering wenselijk zijn in de komende periode. Deze situatieschets vormt daarmee het uitgangspunt voor het formuleren van het nieuwe onderwijsachterstandenbeleidsplan. 1. Voor- en vroegschoolse educatie (VVE): Met voor- en vroegschoolse educatie wordt gedoeld op een educatief aanbod voor jonge kinderen die risico lopen op taal- en onderwijsachterstanden. Door het aanbieden van VVE worden kinderen beter toegerust voor een soepele instroom in het basisonderwijs waardoor de kans dat zij achterop raken kleiner wordt. De uitvoering vindt zowel plaats voorschools (peuterspeelzalen en kinderdagverblijven) als vroegschools (basisscholen groep 1 en 2). De gemeente is verantwoordelijk voor de voorschoolse 10

11 periode. De schoolbesturen van het primair onderwijs zijn verantwoordelijk voor de organisatie en uitvoering van het vroegschoolse deel. Daarbij is het van belang dat afstemming plaatsvindt tussen gemeente, schoolbesturen en voorschoolse instellingen zodat er een goede overgang is in het aanbod voor kinderen van de voorschoolse naar de vroegschoolse periode. 1.1 Locaties, inhoud en kwaliteit VVE wordt voornamelijk aangeboden op die locaties waar relatief veel kinderen zijn met onderwijsachterstanden. In de praktijk betekent dit dat in de afgelopen periode alle locaties in de ontwikkelwijken VVE-locaties zijn geworden. In totaal werken 20 basisscholen, 18 peuterspeelzalen (met meerdere groepen of locaties) en 5 kinderdagverblijven met elkaar samen aan een kwalitatief goed VVE-programma. Vaste elementen in het Arnhemse VVE-programma zijn: - Op alle locaties wordt met hetzelfde VVE-programma (Kaleidoscoop) gewerkt met extra taalaanbod op de groep. - Alle locaties kennen een kindvolgsysteem om de voortgang in de (taal)ontwikkeling van elk kind te kunnen monitoren. - Er is een doorgaande leerlijn van de voorschoolse voorziening (peuterspeelzalen en kinderopvang) naar de vroegschoolse educatie (groep 1 en 2 van het basisonderwijs). - Elke locatie is aangesloten op een interne en externe zorgstructuur. - Er is ondersteuning door logopedie bij taal-spraakontwikkeling. - Er zijn ouderbetrokkenheidsprogramma s gericht op opvoedingsondersteuning en ontwikkelingsstimulering van de kinderen in de vroegschoolse periode. De kwaliteit van de uitvoering van VVE in Arnhem is door de onderwijsinspectie beoordeeld in een zogenoemd VVE-bestandsopname. Hierbij worden alle VVE-locaties bezocht en worden jaarlijks afspraken gemaakt met de gemeente over de onderwerpen en de locaties waarop VVE-toezicht zal worden gehouden. Deze bestandsopname is gepubliceerd in het inspectierapport Jong geleerd, goed gedaan - de kwaliteit van VVE in de gemeente Arnhem in De inspectie is vol lof over de manier waarop Arnhem vorm geeft aan VVE, zowel op stedelijk niveau als op het niveau van de uitvoeringslocaties. Als sterke kanten van het huidige beleid en de praktijk noemt het rapport: Coördinatie op gemeentelijk niveau. Gebruik van één VVE-programma (Kaleidoscoop). Kwaliteit van het pedagogisch en educatief handelen van de leidsters en de leerkrachten. Goede relatie met de ouders. Het rapport noemt de volgende aspecten die nog (verder) ontwikkeld kunnen worden: a. Kwaliteitszorg resultaten VVE: O.a. het nadrukkelijker benoemen en meten van de beoogde resultaten van VVE en betere benutting van de informatie uit het volgsysteem. b. Bereik: O.a. afspraken maken over gewenst bereik van VVE en over de definitie van doelgroepkind en nadenken over of, en op welke wijze, VVE aangeboden kan worden op locaties met weinig doelgroepkinderen. c. Ouders: Er is nog te weinig sprake van gericht ouderbeleid. d. Doorgaande leerlijn: De overgang van voor- naar vroegschools verloopt nog niet naadloos. e. Voorwaarden: De GGD voert geen toezicht uit (tot 2010 is dit ook geen wettelijke opdracht), niet alle peuterspeelzalen bieden 4 dagdelen aan en op de vroegscholen is niet altijd sprake van dubbele bezetting en VVE-gecertificeerde leraren. In de afgelopen periode zijn de prestatieafspraken met het Rijk in het kader van het Grote Steden Beleid voor VVE leidend geweest. In eerste instantie zouden 512 (70%) van de 731 (0-meting 2006) doelgroepkinderen eind 2009 moeten zijn bereikt met een effectief VVE-programma. Dit aantal is door het Rijk later bijgesteld op 400 omdat door de stapsgewijze invoering van de nieuwe gewichtenregeling, de omvang van de doelgroepkinderen afnam. Eind 2009 zijn 432 doelgroepkinderen bereikt. Daarmee is de prestatieafspraak ruim gerealiseerd. Daarnaast zijn er, door de bredere definitie die Arnhem hanteert, ook risico-kinderen bereikt met een VVE-aanbod. 11

12 1.2 Vroegschoolse educatie: De schoolbesturen hebben de afgelopen periode gewerkt aan het realiseren van een intensief VVEaanbod in groep 1 en 2 van de onderwijsachterstandscholen (scholen met meer dan 50% doelgroepleerlingen) en een minder intensief aanbod op de andere scholen. Er is sprake van een intensief aanbod als de VVE-groepen vier dagdelen een dubbele bezetting van leerkrachten hebben. In de vorige onderwijsachterstandenperiode is de afspraak om op de onderwijsachterstandenscholen minimaal 3 dagdelen een dubbele bezetting in de onderbouw te realiseren door de schoolbesturen niet waargemaakt. De reden hiervoor is volgens de schoolbesturen dat de bekostiging onder druk stond. 1.3 Ouderbetrokkenheid: Uit onderzoek blijkt dat de combinatie van een VVE-programma en activiteiten die betrekking hebben op ouderbetrokkenheid en ondersteuning het effect van VVE-programma s vergroten. Binnen het VVE-programma Kaleidoscoop wordt gewerkt met een oudercomponent. Daarnaast zijn in de afgelopen periode drie verschillende ouderprogramma s ingezet. Deze programma s richten zich op ouders van kinderen met een (dreigende) taal- en ontwikkelingsachterstand. De programma s bieden opvoedingsondersteuning en ontwikkelingsstimulering en leiden doelgroepkinderen toe naar VVE. Het bereik van deze ouderprogramma s was in de vorige OAB-periode zeer beperkt. Ouders nemen beperkt deel aan het gezinsgericht programma, maken weinig gebruik van het ondersteunende materiaal om thuis mee te werken en de opkomst bij ouderbijeenkomsten is klein. Educatief adviesbureau Marant heeft eind 2010 in opdracht van de gemeente, een onderzoek uitgevoerd naar de meest passende VVE-ouderprogramma/oudercomponent waarbij de nadruk ligt op taalstimulering van kinderen. Het rapport concludeert dat er geen gerichte overkoepelende visie is op VVE en ouderbeleid dat richtinggevend is voor de praktijk. Hierdoor is er sprake van een grote diversiteit in aanpak en kwaliteit van het aanbod, het bereik van ouders en de resultaten. Het advies is, dat de gemeente hierop krachtiger gaat sturen door: - een keuze voor een VVE-ouderprogramma te maken; - goede afstemming te realiseren in het aanbod aan ouders; - te investeren in de professionalisering van de uitvoerders; - het ontwikkelen van maatwerk per wijk/locatie; en - de verantwoordelijkheid en de taakverdeling tussen de professionals van de instellingen te wijzigen. Dit betekent dat de gemeente in lijn met de aanbevelingen van de evaluatie, in de loop van 2011 met een voorstel zal komen voor de ontwikkeling van een aangepast en toereikend aanbod van taalgerichte ouderprogramma s voor de VVE-locaties. 2. Schakelklassen Vanaf 2006 ontvangt Arnhem middelen van het Rijk voor het inrichten van schakelklassen op de basisscholen voor de leerlingen van groep 1 tot en met 8. De gemeente is verantwoordelijk voor de organisatie en vormgeving van deze klassen; de uitvoering gebeurt door de scholen. Doel van de schakelklassen is door intensief taalonderwijs de taalachterstanden terug te dringen. De kansen van kinderen op een goede opleiding die past bij hun eigenlijke cognitieve niveau worden hierdoor vergroot en het risico op schooluitval verkleind. Een schakelklas kan op drie manieren worden vormgegeven: Gedurende één schooljaar in een aparte groep (voltijd schakelklas). Gedurende één schooljaar in een aparte groep, in combinatie met de reguliere groep (deeltijd schakelklas). In het verlengde deel van de schooldag in een aparte groep (verlengde schooldag schakelklas): de leerlingen krijgen per schooljaar 100 uur extra onderwijs in de basisvaardigheden (taal en lezen). In de periode zijn alle drie vormen van schakelklassen aangeboden. De schakelklas in de vorm van de verlengde schooldag is het meest aangeboden. Bijna driekwart van de schakelklassen is voor leerlingen van groep 3 en 4. De scholen hebben in deze periode de toetsresultaten op taal en lezen van de leerlingen in de schakelklassen geïnventariseerd. Verder zijn per school de resultaten op grond van observaties benoemd. Begin 2010 is een evaluatierapport opgesteld door PAS over de effecten per vorm schakelklas. Op basis van de gegevens die per school zijn aangeleverd over toetsresultaten en observaties, komt naar 12

13 voren dat er geen wezenlijk betere resultaten zijn behaald in de verschillende schakelklasvoorzieningen. Bovendien komt uit landelijk onderzoek naar voren dat verlenging van de leertijd het meest effectief is om taalachterstand in te lopen. Omdat de drie schakelklasvoorzieningen sterk verschillen in kosten ( voor voltijd schakelklas, voor deeltijd schakelklas en voor verlengde schooldag schakelklas) is besloten in de nieuwe OAB-periode alleen nog te werken met verlengde schooldag schakelklassen. De prestatieafspraak met het Rijk was dat eind 2009 in totaal 230 leerlingen moeten hebben deelgenomen aan een schakelklas. Vanaf 2006 zijn vier schoolbesturen gestart met het inrichten van schakelklassen op alle onderwijsachterstandenscholen. Het aantal schakelklassen is per jaar fasegewijs opgebouwd tot ruim 20 locaties met in totaal 40 schakelklassen. Eind 2009 zijn in totaal 1346 kinderen bereikt waarvan 541 in schooljaar Hiermee is ruim voldaan aan de prestatieafspraak met het Rijk. Dit is gerealiseerd door de beschikbare middelen heel efficiënt in te zetten met duidelijke randvoorwaarden. Verder bestaan er sinds 1989 in het kader van de regeling Onderwijs aan Vreemdelingen, in Arnhem in het primair onderwijs twee opvangklassen (bij het Mozaïek en bij de St. Paulus) voor nieuwkomers (d.w.z. kinderen die minder dan één jaar in Nederland verblijven). Een opvangklas wordt door het Rijk erkend als Schakelklas en medegefinancierd uit de Schakelklasmiddelen. 3. Schoolcontactwerk Het schoolcontactwerk heeft als doel de schoolloopbaan van de leerlingen uit etnische doelgroepen zo optimaal mogelijk te laten verlopen. Dat doen de schoolcontactwerkers door als intermediair te fungeren tussen de school aan de ene kant en de ouders en leerlingen aan de andere kant. Naast de contacten met ouders, leerlingen en de scholen is er tevens veel samenwerking met andere onderwijsachterstandenpartners en met externe organisaties zoals jeugdzorg en thuiszorg. Arnhem kent Turks, Marokkaans en Somalisch schoolcontactwerk. De schoolcontactmedewerkers doen het volgende voor: a. scholen: - fungeren als intermediair bij gesprekken tussen school, ouders en leerling; - voorlichting geven aan teams over andere culturen; - bemiddelen bij problemen met een (gedeeltelijk) culturele achtergrond. b. ouders: - voorlichting en training geven ten aanzien van opvoedingsondersteuning, schoolkeuze, schoolpraktijk en het Nederlands onderwijssysteem; - waar nodig aanwezig zijn bij ouderavonden, rapportbesprekingen; - hulp bieden bij onderwijsproblemen en verwijzing naar een ander schooltype. c. leerlingen: - in overleg met de school en de ouders preventieve gesprekken voeren in de eigen taal wanneer de situatie daar om vraagt; - voorlichting en hulp bieden bij de keuze van een school; - hulp bieden bij gedragsproblemen. Jaarlijks wordt geregistreerd hoeveel ouders en leerlingen bereikt zijn met de verschillende activiteiten. In totaal gaat het per jaar om tientallen bijeenkomsten en vele tientallen gesprekken. 4. Onderwijs aan woonwagen- en zigeunerkinderen (OWWZ) Het doel van deze activiteit is het bevorderen van de schoolloopbaan van deze kinderen in zowel de leeftijdsgroep 0-4 jaar als 4 tot 12 jaar. De helft van de kinderen woont in woonwagens verspreid over meerdere woonwagenkampjes, de andere kinderen wonen in een huis. Veel woonwagen- en zigeunerkinderen hebben een taal- en sociaal-emotionele achterstand als zij hun schoolloopbaan beginnen. Als gevolg van de relatief korte onderwijstraditie binnen deze groep is het opleidingsniveau van de ouders laag; dit is het cruciale probleem bij deze groep kinderen. De kloof tussen de thuissituatie en de school is hierdoor vaak groot. Slechts enkele ouders hebben een afgeronde Vmbo-opleiding en veel ouders zijn laaggeletterd. De afgelopen jaren is er een toename van het aantal multi-probleem gezinnen. Dit betekent dat ook de ouders begeleiding nodig hebben. Er gaan vier keer zoveel kinderen (22,7%) uit deze groep naar het speciaal basisonderwijs en het voortgezet speciaal onderwijs dan het landelijk gemiddelde (5%). Het ziekteverzuim in de onderbouw is opvallend groot. De activiteiten die worden aangeboden zijn: 13

14 - Consulenten die een brugfunctie vervullen tussen leerlingen, ouders en scholen door middel van voorlichting, advies en begeleiding. De frequentie van het contact is afhankelijk van de problematiek van een kind en ouders en varieert daarom van minimaal één maal per jaar tot wekelijks. De hulp die geboden wordt is heel divers, van meegaan naar gesprekken op school tot het invullen van formulieren en doorverwijzen en/of contacten onderhouden met de hulpverlening. Door vroegtijdige signalering kunnen de consulenten in overleg met de ouders sneller de weg naar hulpverlening zoeken waardoor kosten en meer leed bespaard kunnen worden. - VVE-programma Spel in de Wagen (een intensief gezinsgericht programma) en het ouderbetrokkenheidsprogramma Opstap voor jonge kinderen. Alle in Arnhem geregistreerde woonwagen- en zigeunerkinderen zijn in de afgelopen periode jaarlijks bereikt door de consulenten (1,0 fte): 105 kinderen in , 103 in , 97 in en 94 in Alle peuters uit deze groep bezoeken een voorschoolse voorziening en alle kinderen vanaf 4 jaar gaan naar de basisschool. De ouderbetrokkenheid is sterk toegenomen. De contacten met school/leerkrachten verbeteren. Het OWWZ verloopt daarmee in de voorschoolse periode en in het primair onderwijs goed. 5. Weekendschool en zomerschool Weekendschool: In schooljaar is voor het eerst gestart met de weekendschool. De weekendschool biedt kennis en ervaring aan gemotiveerde jongeren tussen de 10 en 14 jaar oud uit minder kansrijke woonen leefsituaties. De weekendschool gaat uit van ambitie, talent en nieuwsgierigheid en is er van overtuigd dat het bieden van perspectieven en inspiratie een positief effect heeft op de toekomstverwachtingen, het zelfvertrouwen en de maatschappelijke betrokkenheid van deze doelgroepleerlingen. Het richt zich op de mogelijkheden van jongeren en heeft als doel de horizon van hen te verbreden. De weekendschool bestaat uit een driejarig traject met een lesprogramma op de zondagmiddag. Het kent een eerste en tweede leerjaar met een brede inhoud. Het derde leerjaar is een buddy-jaar waarin de leerling zich één op één met een buddy verder ontwikkelt Voor de weekendschool is de stichting LeukOmteLeren opgericht. De organisatie bestaat uit drie parttime coördinatoren in dienst van de stichting, 37 vaste vrijwilligers en ruim 90 gastdocenten. De activiteiten worden bekostigd uit subsidies en donaties van Arnhemse woningcorporaties, diverse fondsen, het bedrijfsleven en van de gemeente Arnhem. In schooljaar namen 60 jongeren, verdeeld over drie leerjaren, deel aan het project. 90% rondde het project af met een diploma. De meeste deelnemers wonen in de grootste ontwikkelwijken. Zomerschool: In 2009 zijn de schoolbesturen begonnen met de ontwikkeling van de Zomerschool Arnhem- Malburgen in het kader van de rijksregeling onderwijstijdverlenging basisonderwijs. Zomer 2010 zijn de deuren geopend. De doelen van de Zomerschool zijn: - onderwijsniveau op peil houden gedurende de zomervakantie; - hiaten verkleinen op taal- en rekengebied; - bevorderen van de doorgaande lijn van primair onderwijs naar voortgezet onderwijs door begeleiding in het eerste schooljaar van het voortgezet onderwijs. De zomerschool duurt vier weken. Elke week heeft een thema. s Morgens ligt het accent op reken- en taalactiviteiten en kennis van de wereld, s middags op sport en projectactiviteiten. De Zomerschool kent een directeur, vier leerkrachten, vier onderwijsassistenten en de inzet van een aantal externe organisaties, zoals het Sportbedrijf en Jeugdland. Het eerste jaar is een succes gebleken. Zomer 2010 hebben 67 kinderen uit de groepen 7 en 8 van de zeven participerende basisschoollocaties deelgenomen aan de zomerschool. 14

15 6. Monitoring Om de ontwikkelingen en resultaten van het onderwijsachterstandenbeleid goed te kunnen volgen zijn de volgende monitoringsinstrumenten ontwikkeld: - VVE-monitor: Deze monitor is ontwikkeld om jaarlijks de totale ontwikkeling van de doelgroep, het aanbod en het bereik in beeld te brengen en te analyseren. De VVE-monitor wordt uitgevoerd door PAS; de vooren vroegschoolse locaties leveren de gegevens aan. - Arnhemse Monitor Primair Onderwijs: Stichting PAS verzorgt samen met de schoolbesturen voor primair onderwijs deze monitor. Het doel van de monitor is het in beeld brengen van de kwaliteit van de basisscholen aan de hand van de CITO-scores en de verslagen van de onderwijsinspectie. - PO-VO procedure: Een zo zorgvuldig mogelijke begeleiding van leerlingen van het primair onderwijs naar het voortgezet is van belang voor een succesvolle start. Voor de overdracht wordt daarom door de schoolbesturen al een aantal jaren gewerkt met een uniform overdrachtsformulier en procedure. Hiermee wordt waardevolle informatie verkregen over elk kind waarmee gezorgd kan worden voor een betere sturing op de overdracht van het primair- naar het voortgezet onderwijs. Conclusie In de periode is het onderwijsachterstandenbeleid stevig neergezet in Arnhem. De prestatieafspraken die met het Rijk zijn gemaakt over VVE en Schakelklassen zijn ruimschoots gerealiseerd. Er is een grote slag gemaakt in het verder professionaliseren van het VVE-aanbod. De schakelklassen zijn succesvol opgezet en hebben veel kinderen bereikt. Daarnaast is er duidelijk ingezet op het realiseren van lokale ambities en lokaal maatwerk. Door verbreding van de VVE-doelgroepdefinitie is een grotere groep kinderen bereikt die extra ondersteuning nodig hebben om hen goed toe te rusten voor hun verdere schoolloopbaan. Ook zijn extra activiteiten ontwikkeld en uitgevoerd om ook de oudere basisschoolleerlingen extra te ondersteunen. Naast de behaalde resultaten zijn er ook punten naar voren gekomen waarop verbetering nodig is. Deze verbeterpunten worden meegenomen in de uitwerking van dit nieuwe OAB-plan. 15

16 4. Onderwijsachterstandenbeleid in de periode : nieuwe beleidsontwikkelingen en doelgroepdefinitie In 2010 heeft zich een aantal landelijke en lokale ontwikkelingen voorgedaan. Er is een nieuw kabinet en een nieuw college van B&W gekomen met ieder hun eigen ambities en actiepunten. Verder is de wet Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie (wet OKE) in werking getreden. Lokaal is de Visie op het jonge kind vastgesteld. Deze ontwikkelingen zijn van invloed op dit nieuwe onderwijsachterstandenbeleidsplan. Vooral de wet OKE en de Visie op het jonge kind zijn sterk bepalend voor de wijze waarop het onderwijsachterstandenbeleid in de nieuwe periode vorm krijgt. 4.1 Nieuwe beleidsontwikkelingen Landelijke ontwikkelingen: Het regeerakkoord Vrijheid en verantwoordelijkheid van november 2010 van het kabinet Rutte spreekt de ambitie uit dat Nederland gaat horen tot de top vijf van kenniseconomieën. Dit vraagt volgens het akkoord een versterking van de kwaliteit van het onderwijs en bevordering van hogere prestaties. Volgens het akkoord ligt de kerntaak van basisscholen bij taal en rekenen. Het kabinet kondigt voor het basisonderwijs de volgende maatregelen aan: Kinderen met een grote taalachterstand gaan met dwang en drang deelnemen aan vroeg- en voorschoolse educatie. Ouders zijn medeverantwoordelijk (ook financieel) voor de taalontwikkeling van hun kinderen. Er komen verplichte leerlingvolgsystemen met uniforme toetsen in het primair en voortgezet onderwijs. De toegevoegde waarde (leerwinst) gaat zwaarder wegen bij de beoordeling van scholen en instellingen waarbij scholen ook het predicaat excellent kunnen verdienen. Het kabinet wil deze maatregelen echter met minder middelen uitvoeren. Op de gewichtenregeling (door aanpassing van de normering) en op passend onderwijs wordt bezuinigd. Gemeenten ontvangen vanaf 2011 geoormerkte middelen van het Rijk voor de bestrijding van onderwijsachterstanden. De verdeling van deze middelen vloeit voort uit de Wet Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie (wet OKE) die augustus 2010 in werking is getreden. Met deze wet wil het Rijk jonge kinderen met een taalachterstand (hiermee wordt ook bedoeld achterstanden op sociaalemotionele en motorische vaardigheden) alle kansen bieden om die taalachterstand in te halen. De wet regelt een basiskwaliteit van het aanbod voor alle kinderen die naar de peuterspeelzaal gaan. Verder is bepaald dat de rijksmiddelen gebruikt worden voor het maken van afspraken met schoolbesturen, houders van kindercentra en peuterspeelzalen over de toeleiding naar voorschoolse voorzieningen, de definiëring van de doelgroep en de organisatie van een doorlopende leerlijn tussen voor- en vroegschoolse educatie. De wet OKE is daarmee van grote invloed op de wijze waarop gemeenten de voor- en vroegschoolse educatie vormgeven en uitvoeren. Voor de gemeente Arnhem heeft dit uiteindelijk geen effecten gehad voor de hoogte van de rijksbijdrage voor onderwijsachterstandenbeleid. Daarnaast zijn gemeenten verplicht voor hun doelgroepkinderen voldoende VVE-aanbod van goede kwaliteit te realiseren. Het Rijk wil in 2011 een dekkend aanbod hebben voor 100% van de doelgroepkinderen. Gemeenten zijn ervoor verantwoordelijk dat dit ook daadwerkelijk wordt gerealiseerd. Lokale ontwikkelingen: In het Lenteakkoord van het nieuwe college van burgemeester en wethouders dat april 2010 is aangetreden, zijn als actiepunten m.b.t. Jeugd en Onderwijs opgenomen: Het voorkomen van alle vormen van schooluitval en het stimuleren dat zoveel mogelijk jongeren een schooldiploma (startkwalificatie) halen. Het lokale onderwijsachterstandenbeleid draagt bij aan deze beide actiepunten. Juli 2010 is door de gemeenteraad het visiedocument Visie op het jonge kind in Arnhem vastgesteld. De Arnhemse visie op het jonge kind is dat er voldoende, algemeen toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige voorzieningen voor jonge kinderen in de stad moeten zijn die de ontwikkelingskansen van kinderen bevorderen. De voorziening is een geïntegreerde basisvoorziening, waar in principe alle kinderen gebruik van kunnen maken. 16

17 Kinderen waarvoor dagopvang nodig is zullen veelal in het eerste levensjaar deelnemen. Kinderen die geen gebruik maken van kinderopvang kunnen tenminste vanaf de leeftijd van 2,5 jaar gedurende minimaal twee dagdelen per week deelnemen. Voor kinderen waarvoor een extra educatief aanbod en/of opvang nodig is, de doelgroepkinderen, zal het aantal dagdelen op vier dagdelen komen te liggen. Deze geïntegreerde voorziening voor jonge kinderen is gericht op spelen, ontmoeten, ontwikkelen, signaleren en ondersteunen (educatie). Verder voldoet de voorziening aan de volgende criteria: a. zorgt voor veiligheid, stabiliteit en continuïteit; b. stimuleert een brede ontwikkeling, en c. stimuleert de eigen verantwoordelijkheid en geeft kinderen de kans om zelf actief mee te doen. Deze voorzieningen zijn in het belang van alle kinderen, maar zeker in het belang van kinderen met taal- en/of ontwikkelingsachterstanden. Voor deze kinderen dient in de voorziening een extra (educatief) aanbod beschikbaar te zijn. Voor kinderen waarvoor dagopvang nodig is dient de voorziening ook hierin te voorzien, zodat opvang, ontwikkelingsstimulering en educatie geïntegreerd plaatsvinden. Deze visie op het jonge kind en de voorzieningen voor jonge kinderen, bepalen de wijze waarop de voor- en vroegschoolse educatie in het onderwijsachterstandenbeleidsplan vormgegeven worden in deze nieuwe OAB-periode. De gemeente voert ook op andere terreinen beleid uit dat van invloed is op het onderwijsachterstandenbeleid. Vooral het beleid met betrekking tot brede scholen en de zorg voor kinderen in en om scholen, peuterspeelzalen en kinderopvang is van invloed. Brede scholen en goede zorgstructuren dragen wezenlijk bij aan een goede en evenwichtige ontwikkeling van kinderen. 4.2 Doelgroep: definitie en omvang De definitie en de omvang van de doelgroepkinderen in Arnhem is als volgt: a. Doelgroeppeuters (voorschoolse doelgroep 2,5 tot 4 -jarigen): Tot januari 2010 hadden gemeenten, zoals eerder al is beschreven, de ruimte om zelf te bepalen welke peuters zij rekenden tot de doelgroep van het VVE-beleid. Vanaf 1 januari 2010 bepaalt het Rijk de definitie voor doelgroeppeuters: doelgroeppeuters zijn peuters met een leerlinggewicht volgens de gewichtenregeling van het primair onderwijs. Dit betekent dat op basis van het opleidingsniveau van de ouders ook voor peuters wordt bepaald of zij behoren tot de doelgroep. Peuters van ouders met een zeer laag of laag opleidingsniveau behoren tot de doelgroep. De nieuwe definitie van het Rijk is op twee punten verschillend van de definitie die in Arnhem in de vorige periode werd gehanteerd: Voorheen werden peuters alleen in de ontwikkelwijken aangemerkt als doelgroeppeuter maar dan wel alle peuters op de peuterspeelzaal. Nu zijn alleen de peuters met een leerlinggewicht doelgroeppeuter, maar dan wel alle peuters (dus ook in de andere wijken). Met deze nieuwe, smallere, definitie van het Rijk neemt het aantal te bereiken doelgroepkinderen ten opzichte van de afgelopen OAB-periode sterk af. In 2010 telt Arnhem 2649 kinderen in de leeftijd van 2,5 4 jaar. Hiervan hebben 358 peuters een leerlinggewicht (hierbij is uitgegaan van het percentage van 13,5 % voor kinderen met een leerlinggewicht zoals dat bekend is uit de cijfers van de vier- en vijfjarigen). Van de doelgroeppeuters zitten op 31 december kinderen op een VVE-peuterspeelzaal of VVE-kinderdagopvang in de ontwikkelwijken of in de overige wijken. Bijlage 1 geeft de verdeling van 2,5 tot 4 jarigen over de verschillende VVE-locaties op dat moment weer. Het bereik van het aantal kinderen wordt ieder kwartaal gemeten en fluctueert.. b. Doelgroepkleuters (vroegschoolse doelgroep vier- en vijf-jarigen in groep 1 en 2): Dit zijn de vier- en vijfjarigen met een leerlinggewicht in de groepen 1 en 2 van de basisscholen. Arnhem telt op 1 oktober vier- en vijfjarigen waarvan 432 kleuters (13,5 %) een gewicht hebben. Van de 872 vier- en vijfjarigen in de ontwikkelwijken vallen 302 kinderen (34,6 %) onder de doelgroep. In de overige wijken zijn van de 2345 kinderen 130 kinderen (5,5%) doelgroepkleuter. Bijlage 2A en bijlage 2B geven een overzicht van de verdeling van (doelgroep)kleuters over de 17

18 basisscholen in de ontwikkelwijken en in de overige wijken (teldatum 1 oktober 2010). In bijlage 2C tenslotte staan de OAB-scholen in Arnhem. Dit zijn allen locaties met meer dan 30% doelgroepleerlingen (meetmoment is 1 oktober 2009). Deze scholen doen mee aan het volledige OAB-beleid. Daarnaast doen alle scholen met meer dan 15% doelgroepkleuters mee aan VVE. Dit zijn in totaal nog 11 scholen. c. Doelgroepleerlingen (zes- tot twaalf/dertien-jarigen in groep 3 t/m 8): Dit zijn de kinderen in groep 3 tot en met 8 van de basisscholen die een leerlinggewicht hebben. Arnhem telt 9122 kinderen in de leeftijd van zes tot en met twaalf/dertien jaar waarvan 1518 leerlingen (13,8 %) een leerlinggewicht hebben. Hiervan vallen in de ontwikkelwijken van de 2358 kinderen in deze leeftijdsgroep, 1034 leerlingen (43,9%) onder de doelgroep. In de overige wijken vallen van de 6764 kinderen 484 leerlingen (7,2%) onder de doelgroep. Bijlage 2A en bijlage 2B geven een overzicht van de verdeling van (doelgroep) leerlingen in groep 3 t/m 8 op de basisscholen in de ontwikkelwijken en de overige wijken. d.risico-kinderen: De nieuwe definitie die het Rijk hanteert om te meten of de prestaties gehaald worden betekent echter niet dat daarmee in Arnhem opeens minder kinderen zijn met een risico op taal- en ontwikkelingsachterstand. Net als in de afgelopen periode is in dit OAB-plan opgenomen dat kinderen die geen gewicht krijgen, maar waarvan door screening is vastgesteld dat zij risico lopen op taalachterstand, ook voor extra taalondersteuning in aanmerking komen. Deze kinderen noemen we risico-kinderen. Een kind kan op basis van een protocol met zorgcriteria, gescreend worden door het consultatiebureau of door de intern zorgcoördinator van een peuterspeelzaal, kinderdagopvang of basisschool. Een risico-kind krijgt de ondersteuning die het nodig heeft. In de praktijk blijkt dat met veel van de risico-kinderen meer aan de hand is dan alleen taalachterstand en dat er daarom ook meer ondersteuning nodig is dan alleen taalondersteuning. Vaak gaan deze kinderen een ander traject in dan het reguliere traject. De precieze omvang van de groep risico-kinderen die niet tevens valt onder de gewichtenregeling, is niet bekend omdat hierover tot nu toe geen cijfers werden bijgehouden. Stedelijk gaat het om kleine aantallen maar op sommige locaties gaat het om grote aantallen (met name de VVE-locaties). Het zijn grotere aantallen dan voorheen omdat de gewichtenregeling is gewijzigd. In voorkomende gevallen, zal in overleg ook met de ouders/verzorgers, een passende oplossing in de uitvoeringspraktijk wordt gezocht. Het gaat zeker in deze gevallen immers vaak om maatwerk, om een duidelijk plan per kind. 18

19 5. Uitwerking onderwijsachterstandenbeleidsplan : uitgangspunten, prestatieafspraken en activiteiten Deze uitwerking van het onderwijsachterstandenbeleidsplan richt zich op het bestrijden van taalachterstanden bij kinderen vanaf de peuterleeftijd tot het einde van de basisschool. Het voortgezet onderwijs voert zelfstandig onderwijsachterstandenbeleid uit. Op basis van een aantal uitgangpunten stelt dit beleidsplan inhoudelijke en financiële kaders en zijn prestatieafspraken en producten/activiteiten geformuleerd. De uitvoerende organisaties kunnen op grond hiervan jaarlijks in onderling overleg met de gemeente een uitvoeringsplan voor hun activiteiten formuleren. De gemeente kan op basis van deze plannen de omvang van de subsidie aan de verschillende organisaties bepalen. 5.1 Uitgangpunten voor de uitwerking van het lokaal onderwijsachterstandenbeleidsplan De uitwerking van dit onderwijsachterstandenbeleidsplan krijgt, mede op basis van de ervaringen in de vorige periode, vorm vanuit een aantal centrale uitgangspunten. Deze uitgangspunten zijn in lijn met de nieuwe beleidsontwikkelingen en ambities op landelijk en lokaal niveau. In de nieuwe periode zal het achterstandenbeleidplan werken vanuit de volgende uitgangspunten: - Algemeen beleid is dat alle kinderen zo vroeg mogelijk de ondersteuning krijgen die zij nodig hebben. - Het onderwijsachterstandenbeleid wordt als aanvullend gezien op het reguliere aanbod dat peuterspeelzaal, kinderopvang en school een kind moeten bieden. - Het onderwijsachterstandenplan richt zich zowel op het kind en de ouders (en opvoeders) op de voorschoolse voorzieningen en op de basisscholen. De doorgaande lijn in de ontwikkeling van kansen voor elk kind staat hierin centraal. - Voor alle doelgroepkinderen is er een geschikt aanbod. Het aanbod wordt zo jong mogelijk aangeboden aan een zo groot mogelijke groep doelgroep- en risico-kinderen om het meeste effect te bereiken. - Bij de uitwerking van VVE staat het volgende uitgangspunt, zoals verwoord in de vastgestelde Visie op het jonge kind centraal: Het kind centraal: het kind en zijn/haar ouders krijgen de zorg en begeleiding die nodig is, op basis van behoefte van het kind. - Er wordt gewerkt met effectieve methodieken en projecten, die kwantitatief en/of kwalitatief meetbaar zijn. Activiteiten waarvan in de vorige periode is bewezen dat ze effectief zijn worden voortgezet. - Voor elk product worden duidelijke prestatieafspraken gemaakt. - Er worden heldere afspraken gemaakt over de inzet van mensen (bestuurlijk en uitvoerend draagvlak) en over besteding en verantwoording van middelen. Alle partners krijgen de gelegenheid het werk te doen waar zij goed in zijn. 5.2 Producten: prestatieafspraken en activiteiten In de nieuwe OAB-periode gaat de gemeente voor een groot deel verder op de weg die in de vorige periode is ingeslagen. De producten en activiteiten die succesvol zijn gebleken, worden voortgezet. De producten en activteiten waarvoor verbeterpunten zijn benoemd worden aangepast. Daarnaast wordt natuurlijk gewerkt binnen de inhoudelijke en financiële kaders die het Rijk en de gemeente stellen. Er is per product niet beschreven welke uitvoeringsorganisatie het product zal gaan leveren. De reden hiervoor is dat er op onderdelen veranderingen in de producten komen en dat mogelijk ook andere uitvoeringsorganisaties een rol gaan spelen in de realisatie. 19

20 In de nieuwe OAB-periode staan de volgende producten centraal. Voor elk van deze producten zijn de prestatie-afspraken en activiteiten benoemd die kaderstellend zijn voor de uitvoering. 1. Voor- en vroegschoolse educatie (inclusief ouderbetrokkenheid) Prestatieafspraken: a. Een aanbod voor alle VVE-doelgroepkinderen realiseren: - uitbreiding van het VVE-aanbod bij de voorschoolse voorzieningen in nietontwikkelwijken; - het aanbod dient voor alle doelgroepkinderen vanaf 2,5 jaar beschikbaar te zijn en uitgebreid te worden tot vier dagdelen; b. Aanpassing aan de kwaliteitseisen VVE die in de wet OKE zijn geformuleerd: - de leidster-kind ratio wordt, waar nog niet gerealiseerd, opgetrokken tot 1 op 8; - de groepsgrootte wordt 16 kinderen met 2 beroepskrachten; - de beroepskracht heeft minimaal een SPW-3 opleiding; - GGD en onderwijsinspectie houden toezicht op het aanbod. c. Versterken van de toeleiding naar het VVE-aanbod: - verbeteren van de toeleiding en samenwerking tussen het consultatiebureau (screent kinderen, adviseert aan ouders en volgt wat met het advies gedaan wordt) en voorschoolse voorzieningen in de wijk; - ontwikkeling van een aangepast en toereikend aanbod van taalgerichte ouderprogramma s op alle VVE-locaties in de tweede helft van d. Realisatie van dubbele bezetting in de vroegschoolse periode: - op alle onderwijsachterstandscholen wordt een VVE-aanbod met dubbele bezetting gerealiseerd in groep 1 en 2 als de omvang van het aantal gewichten leerlingen dit vraagt; de gemeente draagt hier gedeeltelijk aan bij; - opstellen van een convenant tussen schoolbesturen en gemeente met scherpe afspraken over de realisatie en financiering van de dubbele bezetting. e. Versterking van de doorgaande lijn van voorschoolse voorzieningen, basisschool, buitenschoolse opvang en andere kindvoorzieningen. - de doorgaande lijn heeft in ieder geval betrekking op het aanbod, het pedagogische beleid, de overdracht van kindgegevens en de zorgstructuur; - bij voorkeur zitten de voorschoolse voorzieningen en de school in hetzelfde gebouw; - versterken van de kwaliteitsbeoordeling en effectmeting van de voorschoolse activiteiten. Activiteiten: Voorschoolse educatie: Op basis van de nieuwe doelgroepdefinitie is berekend dat: a. De voorschoolse voorzieningen die in de ontwikkelwijken een VVE-aanbod bieden, zullen blijven bestaan. b. Het VVE-aanbod wordt uitgebreid naar de voorschoolse voorzieningen in de nietontwikkelwijken: de voorschoolse voorzieningen bieden een VVE-aanbod op maat afhankelijk van het aantal doelgroepkinderen per locatie. Voor wat betreft de toeleiding naar een voorschoolse voorziening; STMG werkt vanaf 2011 met een verwijsprocedure voor VVE-kinderen in het kader van vroegsignalering en toeleiding (bijlage 4). Het consultatiebureau ziet op jonge leeftijd alle kinderen en signaleert als eerste kinderen met een risico op taalachterstand. In de verwijsprocedure staat opgenomen wie deze risicokinderen zijn en hoe wordt toegeleid naar een voorschoolse voorziening. Zowel consultatiebureau als voorschoolse voorzieningen registeren deze kinderen. Dit geeft belangrijke informatie over welke kinderen niet bereikt worden en aantallen risicokinderen. 20