Sociaal tolken en vertalen. Gids voor hulp- en dienstverleners

Transcriptie

1 Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners Maart 2012

2

3 Inhoud Een brochure voor iedereen met vragen of drempelvrees Tolken of vertalen? Sociaal tolken en vertalen: voor wie? Waarom kiezen voor sociaal tolken en vertalen? Participatie en integratie Comfort Kwaliteit Sociaal tolken De meerwaarde van een sociaal tolk De deontologie voor de sociaal tolk Sociaal tolken: hoe werkt het? Een sociaal tolk inschakelen: hoe ga je te werk? Sociaal vertalen De sterktes van een sociaal vertaler Sociaal vertalen versus andere schriftelijke communicatievormen De deontologie van de sociaal vertaler Sociaal vertalen: hoe werkt het? Een sociaal vertaler inschakelen: hoe ga je te werk? Sociaal tolk- en vertaaldiensten Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 3

4

5 Een brochure voor iedereen met vragen of drempelvrees Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners is geschreven voor alle diensten en organisaties die gebruik (willen) maken van een sociaal tolk of vertaler. Is sociaal tolken en vertalen een instrument voor jouw voorziening of dienst? Hoe gaat dat in zijn werk? Waar kan je terecht? En waar moet je op letten? Op dat soort vragen wil deze brochure je een antwoord geven. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 5

6

7 1. Tolken of vertalen? Wat is tolken? Mondelinge boodschappen overbrengen van de ene taal naar de andere taal op volledige, getrouwe en neutrale wijze. Wat is vertalen? Schriftelijke boodschappen overbrengen van de ene taal naar de andere taal op volledige, getrouwe en neutrale wijze. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 7

8 2. Sociaal tolken en vertalen: voor wie? Eigen aan sociaal tolken en vertalen is dat het in een sociale context gebeurt. Sociaal tolken en vertalers zijn er dus voor reguliere sociale en openbare dienst- en hulpverlening die met anderstalige cliënten communiceert. Welke voorziening of dienst kan een beroep doen op een sociaal tolk of vertaler? Het schema hieronder geeft een overzicht. Er kunnen wel verschillen zijn per regio. Raadpleeg daarvoor het overzichtsschema van tolk- en vertaaldiensten op bladzijde 23. Wie kan er een beroep doen op sociaal tolken en vertalers? Openbare dienstverlening OCMW, stedelijke dienst, Tewerkstelling VDAB, RVA, Gezondheidszorg ziekenhuis, revalidatiecentrum, Geestelijke gezondheidszorg Centrum Geestelijke Gezondheidszorg, psychiatrisch ziekenhuis, Onderwijs school, CLB, Gezin & maatschappelijk welzijn CAW, Kind & Gezin, bijzondere jeugdbijstand, samenlevingsopbouw, Sociale huisvesting sociaal verhuurkantoor, sociaal huisvestingsmaatschappij, Onthaal, integratie & inburgering onthaalbureau, integratiedienst, Opvang asielzoekers asielcentrum Fedasil, asielcentrum Rode Kruis, Juridische sector strafinstelling, justitiehuis, Preventie & veiligheid politie, Sociaal-culturele sector zelforganisatie, volksontwikkeling, Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 8

9 3. Waarom kiezen voor sociaal tolken en vertalen? 3.1. Participatie en integratie Je maakt je voorziening of dienst toegankelijker. Iedereen kan er gebruik van maken. Als sociale voorziening of overheidsdienst wil je je openstellen voor alle burgers, dus ook voor anderstaligen. Je wil hen een kwaliteitsvolle dienst- en hulpverlening bieden. Tolken en vertalers zorgen er mee voor dat iedereen kan deelnemen aan de samenleving. Mensen kunnen hun rechten laten gelden en kunnen op hun plichten worden gewezen. Het sociaal tolken en vertalen is een instrument voor het Vlaams integratiebeleid. Het integratiedecreet van 2009 geeft de sociaal tolk- en vertaalsector een wettelijke basis Comfort Beide partijen gebruiken hun moedertaal Elke mens drukt zich vlotter uit en begrijpt meer in zijn moedertaal. Dat geldt zowel voor jou als voor je cliënt die geen Nederlands spreekt of slechts een basiskennis heeft. De mondelinge of schriftelijke boodschap volledig en juist overbrengen is heel belangrijk bij een professionele dienstverlening, in administratieve procedures, bij persoonlijke of medische problemen. De taalbijstand van een tolk of vertaler is dan aangewezen Kwaliteit De sociaal tolken en vertalers brengen je boodschap volledig, getrouw en neutraal over. Sociaal tolken en vertalers hebben een uitstekende kennis van beide talen. Ze leven de deontologische code na (zie verder). Ze beheersen de relevante technische vaardigheden. Bij de tolken zijn dat onder meer notitietechniek en spreekvaardigheid. Bij de vertalers gaat het bijvoorbeeld over vertaalstrategieën en kennis van vertaalsoftware. Ze zijn vertrouwd met de sociale sector en de specifieke terminologie. Elke sociaal tolk en vertaler is verbonden aan een sociaal tolk- en vertaaldienst. Die doet aan kwaliteitsopvolging. Alle gecertificeerde sociaal tolken en vertalers zijn geslaagd voor een certificeringsproef. Daarin worden ze getest op: Nederlands en vreemde taal; tolk- of vertaalvaardigheden; deontologie. Informatie over het opleidings- en certificeringstraject voor sociaal tolken en vertalers vind je op de website Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 9

10 4. Sociaal tolken 4.1. De meerwaarde van een sociaal tolk Er bestaan, naast de hulp van een sociaal tolk, nog andere manieren om met anderstaligen in gesprek te gaan. Maar aan elke manier zijn er telkens valkuilen verbonden waar je moet voor uitkijken Communicatie met hulp van een gelegenheidstolk Een gelegenheidstolk is geen professional, maar vaak een kennis of familielid van de cliënt. Ondanks alle goede bedoelingen kan er daarom nogal wat misgaan. De valkuilen hij/zij tolkt niet alles of de boodschap raakt vervormd; de gelegenheidstolk antwoordt in de plaats van de cliënt; de gelegenheidstolk gaat achteraf aan het roddelen. Uit de praktijk De tolk is de man van de cliënte. Hij bemoeit zich al te veel met het gesprek en antwoordt misschien zelfs in haar plaats. De tolk is het kind van de cliënt. Het begrijpt niet alles van het gesprek, durft sommige zaken niet te tolken, of komt zelf bepaalde zaken beter niet te weten (ziekte, schulden ). Er is bovendien een risico op gewijzigde machtsverhoudingen: de ouders worden afhankelijk van het kind voor info of het kind krijgt een te grote verantwoordelijkheid. De tolk is de schoonmaakster. Ze begrijpt sommige terminologie niet, maar tolkt toch maar alsof zij alles begrijpt. De tolk is de buurvrouw van de cliënt. Ze maakt achteraf de inhoud van een persoonlijk document tot nieuwtje van de week Een gesprek met gebaren of in eenvoudig Nederlands Door je boodschap met gebaren of in eenvoudig Nederlands uit te leggen, gaat veel informatie verloren. Een complexe boodschap kan je in de meeste gevallen niet volledig overbrengen. Ook hebben gebaren vaak een andere betekenis in verschillende landen. Een duim omhoog steken wil in Iran bijvoorbeeld hetzelfde zeggen als een middelvinger opsteken bij ons Een gesprek in een contacttaal Wanneer je met je cliënt communiceert in een contacttaal, dan druk jij je niet uit in je moedertaal en je cliënt misschien ook niet. Je voelt je dan geremd, de boodschap komt niet over. Er heerst onduidelijkheid en veel zaken worden verkeerd geïnterpreteerd. Test het uit bij jezelf Hoe zou je inburgering zeggen in het Frans? Dringende voorlopige maatregelen? Centrum voor Leerlingenbegeleiding? Scheenbeen? Hoe heet bevolkingsregister in het Engels? Centrum voor Algemeen Welzijnswerk? Budgetbeheer? Hersenstam? Tolken versus intercultureel bemiddelaars Soms loopt de hulp- en dienstverstrekking vooral moeilijk doordat hulpverlener en cliënt niet vertrouwd zijn met elkaars leefwereld en cultuur. Voor zulke situaties bestaan er intercultureel bemiddelaars. In tegenstelling tot een sociaal tolk neemt een intercultureel bemiddelaar actief deel aan het gesprek en probeert hij sociaal-culturele verschillen te verduidelijken. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 10

11 4.2. De deontologie voor de sociaal tolk Wat zijn de taken, opdrachten en deontologie van sociaal tolken? Sociaal tolken moeten zich houden aan een deontologische code die de belangrijkste principes van het beroep bevat. De tolk stelt zijn/haar deontologie kort voor aan het begin van elk tolkgesprek. De deontologische code voor sociaal tolken 1. De tolk tolkt zo getrouw en volledig mogelijk wat door de deelnemers aan het gesprek wordt gezegd. Dat wil zeggen: zonder toevoegingen, weglatingen of wijzigingen. Is een letterlijke weergave van het gezegde niet mogelijk en is een omschrijving nodig voor een goed begrip tussen de gesprekspartners, dan meld je dat aan beide partijen. 2. De tolk heeft de plicht alles te tolken wat door de deelnemers van het tolkgesprek wordt gezegd. Als een van de gesprekpartners vraagt een door hem geuite opmerking of uiteenzetting niet te tolken, moet je de betrokkene op deze plicht wijzen. 3. De tolk neemt een strikte geheimhouding in acht. De tolk zal de tijdens de opdracht verworven kennis op geen enkele wijze onthullen noch gebruiken om andere diensten aan te bieden. Je mag niets van de inhoud van het gesprek meedelen aan anderen en de identiteitsgegevens van de cliënt mogen in geen geval met anderen gedeeld worden of misbruikt worden. 4. De tolk aanvaardt enkel opdrachten waarvoor hij/zij over de vereiste kwaliteiten beschikt en waarvan hij/zij de goede afhandeling kan garanderen. Als je vaststelt dat er communicatieproblemen ontstaan door verschillen in het taalgebruik van de anderstalige (die bijvoorbeeld een andere taal spreekt) en jezelf, dan moet je dat onmiddellijk melden, zonder evenwel verdere uitspraken te doen over de anderstalige. 5. De tolk is een objectieve en neutrale (= onpartijdige) partner in het gesprek. Je doet geen uitspraken over de gesprekspartners, trekt geen partij en laat je niet overhalen tot het uiten van een persoonlijke mening, ook niet wanneer erom gevraagd wordt. 6. De tolk heeft het recht een tolkprestatie te onderbreken of te staken tengevolge van een gewetensconflict, belangenvermenging of onvoldoende vertrouwdheid met de gebruikte terminologie. Breng je gesprekpartners hiervan op de hoogte en neem contact op met de tolkendienst. 7. De tolk heeft het recht om in lastige of complexe situaties, bij bedreiging of agressie tegen zijn/haar persoon, de tolkprestatie te onderbreken dan wel de tolkprestatie zo goed mogelijk tot een goed einde proberen te brengen. Je meldt dit aan beide partijen. Je bespreekt het voorval zo snel mogelijk met de tolkendienst. 8. De tolk maakt onder geen beding gebruik van zijn/haar machtspositie en aanvaardt geen cadeaus of tegenprestaties van de betrokken partijen. Je moet je ervan bewust zijn dat het aanvaarden van geschenken een schijn van partijdigheid of corruptie kan wekken en voorwerp kan uitmaken van een klacht. 9. De tolk verbindt zich ertoe de gemaakte afspraken te respecteren. Is dat door onvoorziene omstandigheden onmogelijk, dan brengt hij/zij de tolkendienst zo vlug mogelijk op de hoogte. Hoe het niet moet Tijdens het gesprek met je cliënt komt de tolk tussenbeide met enige informatie die naar zijn mening ook heel nuttig kan zijn voor de situatie van de cliënt. Tijdens het gesprek met je cliënt komt de tolk tussenbeide met een opmerking. Zij vindt dat jij bepaalde informatie verkeerd hebt doorgegeven. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 11

12 Omdat de tolk al meermaals voor jouw cliënt is gaan tolken, kent hij zijn situatie en problemen heel goed. Met de toestemming van de cliënt legt hij je alles mooi en duidelijk uit Sociaal tolken: hoe werkt het? Consecutief of simultaan Tolken kan op twee manieren: consecutief (opeenvolgend) of simultaan (gelijktijdig). Sociaal tolken gebeurt vrijwel altijd consecutief. Consecutief tolken Bij consecutief tolken luistert de tolk naar wat de spreker zegt en maakt aantekeningen. Zodra de spreker zijn boodschap heeft beëindigd, brengt de tolk die boodschap over in de andere taal. Voorbeeld van consecutief tolken 1. Onderwijzer: Uw zoon heeft veel vooruitgang gemaakt. Zijn tafels gaan stukken vlotter en ook voor lezen haalt hij nu het minimale niveau. 2. Tolk: Votre fils a fait beaucoup de progrès. Il maîtrise mieux les tables de multiplication et il a également atteint le niveau minimum de lecture. 3. Moeder: Donc il peut passer à la troisième année? Ça me ferait tellement plaisir, parce que j en suis convaincue qu il en est capable! 4. Tolk: Dus hij mag overgaan naar het derde?dat zou me echt veel plezier doen. Want ik ben ervan overtuigd dat hij het kán! Simultaan tolken Bij simultaan tolken brengt de tolk de boodschap vrijwel gelijktijdig met de spreker over in de andere taal. Een variant van simultaan tolken is fluistertolken. Als er al eens simultaan getolkt wordt bij het sociaal tolken, dan gebeurt dat via fluistertolken. Let wel, kwaliteit kan niet gegarandeerd worden voor deze tolktechniek. Een sociaal tolk is niet getest op fluistertolken. Voorbeeld van fluistertolken 1. Onderwijzer: Uw zoon heeft veel vooruitgang gemaakt. Zijn tafels gaan stukken vlotter en ook voor lezen haalt hij nu het minimale niveau. Tolk: Votre fils a fait beaucoup de progrès. Il maîtrise mieux les tables de multiplication et il a également atteint le niveau minimum de lecture. 2. Moeder: Donc il peut passer à la troisième année? Ça me ferait tellement plaisir, parce que j en suis convaincue qu il en est capable! Tolk: Dus hij mag overgaan naar het derde? Dat zou me echt veel plezier doen. Want ik ben ervan overtuigd dat hij het kón! Ter plaatse of per telefoon De tolk kan lijfelijk aanwezig zijn bij het gesprek, of hij kan de boodschap overbrengen door de telefoon. Het eerste noemen we tolken ter plaatse, het tweede telefoontolken. Beide vormen van tolken hebben hun sterktes en beperkingen. Welke vorm kies je het best? Met de onderstaande tips wordt je keuze eenvoudiger. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 12

13 Telefoontolken De telefoontolk is heel snel inzetbaar, want hij hoeft zich niet te verplaatsen. Je kunt een telefoontolk vaak op het moment van je aanvraag al aan de lijn krijgen, of je kunt hem vooraf reserveren. De telefoontolk is anoniemer aangezien jij en je cliënt hem of haar niet te zien krijgen. Tijdens het tolken over de telefoon valt de non-verbale communicatie weg. Dat kan het vlot verloop van het gesprek bemoeilijken. Ook technische complicaties, zoals storingen, kunnen je hulp- of dienstverleningsgesprek hinderen. Telefoontolken is heel geschikt voor korte of informatieve gesprekken, hoogstens 30 minuten; die emotioneel niet al te beladen zijn; en waar geen documenten aan te pas komen. Het telefoontolken wordt ook gebruikt als vangnet wanneer geen tolk ter plaatse beschikbaar is in je regio. Tolken ter plaatse Een tolk ter plaatse moet je een paar dagen vooraf reserveren. Dat vraagt dus wat planning. Aan een gesprek met een tolk ter plaatse kunnen meerdere personen deelnemen, bijvoorbeeld meerdere hulpverleners of meerdere cliënten. Tolken ter plaatse is de beste methode in de volgende gevallen: bij langere of emotionele gesprekken, zoals een bemiddeling of begeleiding; als de non-verbale communicatie erg belangrijk is voor het gesprek; wanneer er documenten gebruikt worden Een sociaal tolk inschakelen: hoe ga je te werk? Komt mijn dienst in aanmerking om gebruik te maken van sociaal tolken? Op pagina 8 lichten we toe voor wie het sociaal tolken en vertalen bestemd is Maak een doordachte keuze: tolken ter plaatse of telefoontolken? Op pagina 12 helpen we je kiezen tussen beide tolkvormen Voor welke taal heb je een tolk nodig? Spreekt de man uit Marokko die voor mij zit Maghrebijns-Arabisch, Berbers of Standaard-Arabisch? Welke talen spreken ze in Congo? Klopt het dat er verschillende soorten Chinees zijn? Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 13

14 Hoe herken en benoem je de juiste taal? Dat is niet altijd eenvoudig. Er bestaat een handige affiche die je kunt downloaden op Die helpt je samen met de anderstalige cliënt de juiste taal bepalen. Ook interessant is de wereldtalenkaart op de website van het Nederlandse tolk- en vertaalcentrum TVCN: Ook je regionale tolkendienst kan je daarbij helpen Vraag een tolkgesprek aan Vooraf? Een tolk ter plaatse moet je uiteraard vooraf reserveren. Ook een telefoontolk kan je vooraf reserveren. Maar vaak kan je een telefoontolk ook meteen aan de lijn krijgen, als er snel iemand beschikbaar is voor de taal die jij vraagt. Waar? Je vraagt een sociaal tolk aan bij een sociaal tolkendienst. Op pagina 23 vind je een gedetailleerde lijst van die diensten. Tot welke dienst moet je je wenden? Dat hangt af van: je regio; jouw vraag (telefoontolken of tolken ter plaatse). Procedure? De aanvraagprocedure kan verschillen van de ene sociaal tolkendienst tot de andere. Wat je zeker moet vermelden: 1. Je organisatie en (deel)werking; 2. De naam en gegevens van de contactpersoon; 3. Het tijdstip; 4. Indien van toepassing: het adres waar het tolkgesprek moet plaatsvinden zorg ervoor dat de tolk niet verdwaalt in je gebouw; 5. De taal die je wenst (zie ook pagina 13). Het land en zo mogelijk de streek van herkomst van de cliënt. Geef aan waarover het gesprek zal gaan. Zo kan de sociaal tolk zich goed voorbereiden. Hij kijkt onder andere de terminologie na. Geef een schatting van de duur van het gesprek. Een gesprek met een tolk duurt ongeveer de helft langer dan eenzelfde gesprek tussen twee Nederlandstaligen! Vóór het tolkgesprek Eventueel kan je een kort voorgesprek voeren met de tolk. Dat moet je ook vooraf aanvragen. Daarin schets je de aard van het gesprek, vermeld je specifieke terminologie en duid je de situatie waarin het gesprek plaatsheeft. Het voorgesprek moet neutraal verlopen om de onpartijdigheid van de tolk niet in het gedrang te brengen. Probeer te vermijden dat er vooraf contact is tussen de cliënt en de tolk (bijvoorbeeld in de wachtzaal, of op weg naar het gesprek). Dat is nodig om de neutraliteit van de tolk te waarborgen. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 14

15 Tijdens het tolkgesprek Waar moet je op letten om een tolkgesprek goed te doen verlopen? Duur Overschrijd de afgesproken duur van het gesprek niet, tenzij in afspraak met de tolk. Laat de tolk ook niet onnodig wachten. Jouw taal en spreekstijl Structureer je gesprek. Let op je taal: spreek geen dialect. De tolk is misschien niet vertrouwd met jouw streektaal. Herhalen is nuttig: herformuleer je vraag, vat je boodschap nog eens samen als dat nodig is. Spreek niet te lang achter elkaar. Spreek in afgesloten gedachte-eenheden. Maar spreek ook niet zin per zin of in halve zinnen. Want dat maakt de samenhang voor de tolk onduidelijk. Een gecertificeerd sociaal tolk kan een boodschap van ongeveer twee minuten tolken. Spreekstijl van de tolk De tolk gebruikt de ik-vorm. Hij vertaalt dus exact wat hij hoort. Voorbeeld: De cliënt zegt: No me encuentro bien! De tolk vertaalt: Ik voel mij niet goed! (en niet: Hij zegt dat hij zich niet goed voelt. ) Hoe verloopt een goed tolkgesprek? Ga in een driehoek zitten (bij tolken ter plaatse). De tolk zet zich strategisch tussen jou en je cliënt in zodat jullie zich rechtstreeks tot elkaar kunnen richten. Dat heet de triadische relatie. Triadische relatie bij tolkgesprek tussen patiënt en arts. Geef de tolk aan het begin van de opdracht de tijd om zijn positie en functie aan de cliënt en aan jou duidelijk te maken. Dat doet hij of zij door zich in beide talen voor te stellen: Ik ben de tolk Nederlands taal X. Ik zal alles tolken wat er gezegd wordt, zonder toevoegingen, weglatingen of wijzigingen. Ik ben tot geheimhouding verplicht. Ik ben onpartijdig. Ik zal tolken in de ik-vorm. Je kan er als hulpverlener ook voor kiezen om zelf de tolk voor te stellen. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 15

16 Praat rechtstreeks tegen je anderstalige cliënt, niet tegen de tolk. De tolk is géén gesprekspartner. Hij of zij is er alleen om de communicatie tussen jou en de cliënt mogelijk te maken. Bovendien loopt het gesprek gewoon ook vlotter als je rechtstreeks met je cliënt praat. Zeg dus niet tegen de tolk: Vraag eens aan meneer of hij zijn identiteitskaart bij zich heeft? Maar zeg tegen je cliënt: Meneer, hebt u uw identiteitskaart bij u? De tolk brengt alles over wat tijdens het gesprek gezegd wordt. Wat niet getolkt mag worden, zeg je dus beter niet! De tolk is neutraal en onpartijdig. Hij neemt niet deel aan het gesprek. Vraag de tolk dus niet naar zijn of haar mening. Vraag niet om extra uitleg. Heb je vragen over de cultuur van je cliënt, stel ze dan aan je cliënt, niet aan de tolk. Heeft de cliënt uitleg nodig over onze gebruiken, geef ze hem dan zelf. Vraag niet aan de tolk om dat te doen. De tolk houdt geen onderonsjes. De tolk moet altijd kwaliteit kunnen garanderen. Is dat niet het geval, bijvoorbeeld door externe omstandigheden, dan mag hij/zij de opdracht staken. Bijvoorbeeld: de cliënt praat onverstaanbaar; er is te veel lawaai; de cliënt is agressief Tolken vergt ook veel concentratie. Een tolk mag dus in overleg met de hulpverlener een rusttijd vragen. Hoe zorg je zelf voor een vlot gesprek met een tolk? Laat het gesprek plaatsvinden in een rustige omgeving. Zorg ervoor dat je niet gestoord wordt tijdens het tolkgesprek. Geef de tolk geen andere opdrachten. Wat de tolk ter plaatse niet doet: cliënten vervoeren (hij is daar ook niet voor verzekerd!); cliënten begeleiden naar andere diensten of deelwerkingen; documenten invullen en van het blad vertalen; je overloopt als hulpverlener zelf het relevante document met je cliënt; koffie halen. Laat de tolk niet alleen met de cliënt. Dat kan zijn onpartijdigheid aantasten. De cliënt kan de tolk persoonlijke informatie geven of vragen en dat kan een invloed hebben op het tolkgesprek. Bescherm de privacy en de fysieke integriteit van de tolk. Vermeld de naam van de tolk niet. Behoed de tolk voor gevaar (bijvoorbeeld tegen besmetting of geweld). Wat is er nodig voor een telefonisch tolkgesprek? Je hebt vooraf je tolk gereserveerd bij de sociaal tolkendienst. Op afgesproken datum en uur bel je de tolkendienst weer op. Die schakelt je door met de gereserveerde telefoontolk. Of je wilt meteen een tolk inzetten. Je belt de sociaal tolkendienst voor je aanvraag. Je blijft aan de lijn. De tolkendienst belt een geschikte tolk op als die beschikbaar is en schakelt die met jou door. Je hebt geen speciale telefoon nodig. Handsfree of met de luidspreker mag, maar hoeft niet. Je kunt de hoorn ook aan elkaar doorgeven tijdens het gesprek Na de tolkopdracht Heb je achteraf opmerkingen of vragen bij het tolkgesprek, dan kan je contact opnemen met de tolkendienst. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 16

17 5. Sociaal vertalen 5.1. De sterktes van een sociaal vertaler Bij sociaal vertalers kan je zeker zijn van de volgende sterktes: Voor informatieve documenten Sociaal vertalers zijn thuis in het jargon en de werking van de verschillende sociale voorzieningen in Vlaanderen en Brussel. Ze zijn ook vertrouwd met de doelgroep waarvoor uw informatie bestemd is. Voor officiële documenten Sociaal vertalers zijn vertrouwd met de specifieke kenmerken van officiële documenten. Ze weten wat te doen met plaatsnamen, vermeldingen van vreemde munten, andere tijdsrekeningen, stempels en zegels op documenten Sociaal vertalen versus andere schriftelijke communicatievormen Er zijn andere wegen om teksten voor je dienstverlening te laten vertalen, maar er zijn telkens valkuilen Een gelegenheidsvertaler Een gelegenheidsvertaler is geen specialist. Ondanks alle goede bedoelingen kan er bij het schriftelijk vertalen heel wat misgaan. Misschien kent de gelegenheidsvertaler een van beide talen (Nederlands of de vreemde taal) niet goed genoeg. Een goede mondelinge talenkennis garandeert ook niet dat iemand schriftelijk kan vertalen. Het risico bestaat dat de vertaling niet correct of niet nauwkeurig is. Een gelegenheidsvertaler is niet altijd discreet. Een sociaal vertaler moet zich houden aan een deontologie Pictogrammen en stripverhalen Boodschappen in beelden omzetten werkt vaak heel goed. Voor eenvoudige boodschappen althans. Wees je er wel van bewust dat mensen uit andere culturen niet altijd vertrouwd zijn met pictogrammen en stripverhalen. Ze kunnen bijvoorbeeld een andere (bij)betekenis geven aan sommige beelden Een commercieel vertaler Bij commercieel vertalen is de dienstverlening gericht op winst voor het bedrijf. Bij sociaal vertalen op maatschappelijke winst. Ook heel wat commercieel vertalers leveren uiteraard kwaliteit. Maar achter elke sociaal vertaler staat een sociaal vertaaldienst die waakt over de kwaliteit van de vertaling Wat met beëdigde vertalingen? Is een beëdigde vertaling beter van kwaliteit? Beëdiging zegt niets over de kwaliteit van een vertaling. De vertaler heeft een eed afgelegd, maar heeft niet noodzakelijk extra opleiding gekregen of extra examens afgelegd. Eventuele kwaliteitseisen aan beëdigde vertalers verschillen per gerechtelijk arrondissement. Waarvoor vraag je een beëdigde vertaling? Je hebt een beëdigde vertaling enkel nodig als wetgeving of procedure dat vereisen. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 17

18 Wat is een beëdigde vertaling? Een vertaling uitgevoerd door een beëdigd vertaler. Dat is een vertaler die een eed heeft afgelegd voor een Rechtbank van Eerste Aanleg in één of meer gerechtelijke arrondissementen in België. De beëdigd vertaler vertaalt officiële documenten en voorziet ze van zijn stempel, zijn handtekening en een verklaring van eensluidendheid. Wat is legalisatie? De procedure waarbij een bevoegde autoriteit de echtheid bevestigt van een handtekening op een document in dit geval die van de beëdigd vertaler. De legalisatie gebeurt op de rechtbank waar de vertaler beëdigd is. Een aantal sociaal vertaaldiensten biedt ook beëdigde vertalingen aan. Maar niet alle sociaal vertalers zijn ook beëdigd De deontologie van de sociaal vertaler Wat zijn de taken, opdrachten en deontologie van de sociaal vertaler? De sociaal vertalers moeten zich houden aan een deontologische code die de belangrijkste principes van het beroep bevat. De deontologische code voor sociaal vertalers 1. De vertaler verhoudt zich op integere wijze tot de vertaaldienst waarvoor hij opdrachten uitvoert. De vertaler geeft zijn vertaling niet in ondervertaling zonder expliciet akkoord van de vertaaldienst. 2. De vertaler vertaalt zo accuraat mogelijk de tekstboodschap uit de brontaal in de doeltaal. - De vertaler signaleert onduidelijkheden of onleesbare tekstdelen aan de vertaaldienst. - In vertalingen van officiële documenten worden onleesbare delen niet vertaald maar aangeduid met onleesbaar. - Bij vertalingen trekt de vertaler waar nodig de correcte schrijfwijze of transcriptie na van namen. Namen van rivieren, bergen, steden, straten, pleinen, gebouwen, monumenten e.d.m. worden alleen vertaald indien er in de doeltaal een geijkt equivalent bestaat. - Als de doeltekst in een vreemde taal is, worden instellingen en organisaties met hun Nederlandse term aangeduid. - Termen waarvoor in de doeltaal geen exact equivalent bestaat, worden met een zo accuraat mogelijke omschrijving aangeduid. - Bij vertaling van data en jaartallen wordt de tijdrekening van de brontekst behouden. Hoogstens wordt een noot toegevoegd met vermelding dat het om een andere kalender of tijdrekening gaat (maar geen omrekening, dus). - Valuta s, aanduidingen van gewicht, afmetingen e.d.m. worden niet omgerekend. 3. De vertaler neemt geheimhouding in acht. Hij zal de tijdens de opdracht verworven kennis of identiteitsgegevens op geen enkele wijze onthullen noch gebruiken. De vertaler mag niets van de inhoud van de vertalingen meedelen aan anderen, tenzij bij uitdrukkelijke goedkeuring van opdrachtgever en vertaaldienst. De identiteitsgegevens van de cliënt mogen in geen geval gedeeld worden met anderen of misbruikt worden. 4. De vertaler aanvaardt enkel opdrachten waarvoor hij over de vereiste kwaliteiten beschikt en waarvan hij de goede afwerking van garanderen. - De vertaler gebruikt relevante naslagwerken die tot de kwaliteit van zijn vertalingen bijdragen. - De vertaler houdt zich continu op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen en naslagwerken in zijn talen. 5. De vertaler heeft het recht om een vertaalopdracht te weigeren tengevolge van een gewetensconflict, belangenvermenging, andere persoonlijke redenen of onvoldoende vertrouwdheid met de gebruikte terminologie of met het onderwerp van de tekst. De vertaler meldt de weigering aan de vertaaldienst. 6. De vertaler maakt onder geen beding gebruik van zijn machtspositie en aanvaardt geen cadeaus of Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 18

19 tegenprestaties van de opdrachtgever/cliënt. De vertaler moet er zich bewust van zijn dat het aanvaarden van geschenken een schijn van partijdigheid of corruptie kan wekken en voorwerp kan uitmaken van een klacht bij de deontologische commissie. 7. De vertaler verbindt er zich toe de gemaakte afspraken en deadlines te respecteren. Als dat door onvoorziene omstandigheden onmogelijk is, brengt hij de vertaaldienst zo vlug mogelijk op de hoogte Sociaal vertalen: hoe werkt het? Wat vertaalt de sociaal vertaler? Er zijn twee basisvoorwaarden om in aanmerking te komen voor een sociaal vertaling: De vertaalopdracht past binnen het dienstverleningstraject van je organisatie. De vertaalopdracht helpt je cliënt om zijn basisrechten (inzake gezondheidzorg, onderwijs, werk, huisvesting en algemeen welzijn) te realiseren of zijn plichten na te komen. Komt dus niet in aanmerking voor sociaal vertalen: privézaken of belangen die geen verband houden met een procedure of vraag van een overheidsdienst of sociale dienstverlening; commerciële, politieke, ideologische of religieuze documenten. De sociaal vertaaldienst zal bij je aanvraag ook beoordelen of het opportuun is het document in kwestie te vertalen: 1. Is vertalen noodzakelijk voor een correcte dienstverlening? 2. Is vertalen het meest geschikte middel in de dienstverlening? 3. Is vertalen het meest efficiënte middel? Is een volledige vertaling nodig of is een vertaling van een samenvatting van de tekst even rendabel? Is het document nog niet vertaald? 4. Is het brondocument geschikt voor vertaling? Is het document juridisch correct? Kan de aansprakelijkheid voor de vertaling gedragen worden (vb. geen vertaling van een vertaling)? Is het document niet te moeilijk of te lang?. 5. Kwaliteitsbewaking: Kan de vertaling voldoende kwaliteitsvol gebeuren? Is er een gecertificeerde vertaler beschikbaar? Is revisie mogelijk? Welke documenten kan je laten vertalen? Drie types documenten: 1. Individuele officiële documenten 2. Individuele communicatie of informatie tussen een dienst of voorziening en de anderstalige cliënt 3. Collectieve gerichte of niet-gerichte informatieve communicatie 1. Individuele officiële documenten, indien nodig beëdigd. (Meer over beëdiging: zie p. 17) Het zijn documenten die deel uitmaken van iemands administratieve identiteit. Voorbeelden: identiteitspapieren, diploma s, getuigschriften, geboorteakten, huwelijksakten, rijbewijzen, lidkaarten, vonnissen. 2. Individuele communicatie of informatie tussen een dienst of voorziening en de anderstalige cliënt in het kader van de dienstverlening. documenten die maar één keer vertaald moeten worden Voorbeelden: (huis)reglementen, procedurele informatie (zoals de handleiding van een dialyseapparaat). documenten die na vertaling nog verder aangepast moeten worden aan de klant. Voorbeelden: reglement, informed consent-formulieren van ziekenhuizen, verslag buurtvergadering, brief van school aan alle ouders Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 19

20 schriftelijke communicatie tussen een voorziening en individuele klanten. Voorbeelden: brieven (van een stedelijke belastingsdienst aan een achterstallige betaler, van een school aan een gezin), doktersattesten, medische en psycho-medische verslagen, rapporten gerichte individuele communicatie van een anderstalige naar een voorziening of dienst. Voorbeelden: brieven in de context van een lopend dossier of lopende begeleiding, bijvoorbeeld van een anderstalige naar het OCMW. 3. Collectieve gerichte of niet-gerichte informatieve communicatie Het gaat over de volgende soorten documenten: niet gerichte collectieve communicatie: mededelingen van algemeen nut. Voorbeelden: communicatie over diabetes, vaccinaties, kinderziektes, TBC-screening, gerichte collectieve communicatie aan klantengroepen over het aanbod van de voorziening, over specifieke activiteiten van een voorziening, in de vorm van brochures, flyers, of affiches (digitaal of op papier). Voorbeeld: info over de studiereis van een school enquêtes en vragenlijsten: documenten die informatie opvragen bij klantengroepen, voornamelijk gericht op beleidskeuzes en -voorstellen. Dit soort vertalingen is vrij nieuw en vooralsnog zeldzaam Een sociaal vertaler inschakelen: hoe ga je te werk? Komt mijn dienst in aanmerking? Op pagina 7 lichten we toe voor wie het sociaal tolken en vertalen bestemd is Komt mijn document in aanmerking? Op pagina 19 vind je de algemene criteria en een overzicht van soorten documenten Voor welke taal heb je een vertaler nodig? Hoe herken en benoem je de juiste taal? Dat is niet altijd eenvoudig. Er bestaat een handige affiche die je kunt downloaden op Die helpt je samen met de anderstalige cliënt de juiste taal bepalen. Ook interessant is de wereldtalenkaart op de website van het Nederlandse tolk- en vertaalcentrum TVCN: Ook je regionale tolkendienst kan je daarbij helpen Neem contact op met de sociaal vertaaldienst Vraag je vertaling aan bij de sociaal vertaaldienst. In Vlaanderen bieden momenteel zeven diensten sociaal vertalingen aan. Tot welke dienst moet je je wenden? De lijst op pagina 23 maakt je wegwijs. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 20

21 De procedure De aanvraagprocedure voor een sociaal vertaling kan verschillen van de ene sociaal vertaaldienst tot de andere. Wat je zeker moet vermelden is: 1. De organisatie en de deelwerking. 2. Naam en contactgegevens van de contactpersoon. 3. Naam van het document. 4. De taal en de vertaalrichting (van of naar het Nederlands). 5. Voor officiële documenten: indien mogelijk de streek of het land van herkomst. 6. Het aantal bladzijden. 7. De aard van het document. 8. De deadline. Hou rekening met de leveringstermijn die de vertaaldiensten hanteren. 9. Voor (officiële) documenten met handgeschreven namen: de gegevens van de cliënt in drukletters. Verzend het document op de afgesproken datum naar de sociaal vertaaldienst. Zorg ervoor dat de tekst leesbaar is. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 21

22 6. Sociaal tolk- en vertaaldiensten In Vlaanderen en Brussel bestaan er negen sociaal tolk- en vertaaldiensten. De bijgaande tabel helpt je de juiste dienst te vinden. Specifieke voorwaarden verneem je bij de sociaal tolk- en vertaaldienst zelf. Bij een aantal tolk- en vertaaldiensten moet je een bijdrage betalen voor elke tolk- en vertaalopdracht. De tarieven verschillen van dienst tot dienst. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 22

23 Sociaal tolk- en vertaaldiensten: wie doet wat? Wie kan waar terecht? Dienst contact telefoontolken tolken ter plaatse geschreven vertaling Ba-bel, Vlaamse Vooruitgangstraat 323/3 Regio: Vlaanderen Tolkentelefoon 1030 Brussel Tel.: Fax: voor openbare diensten en maatschappelijke voorzieningen onder Vlaamse bevoegdheid. Brussel Onthaal vzw - Sociaal Vertaalbureau Provinciaal Aanbod Sociaal Tolken voor Anderstaligen in Vlaams-Brabant (PASTA) Tolk- en vertaaldienst Provincie Antwerpen (TOPA) Tolkendienst Turnhout Dienst Welzijn cel Diversiteit (antennewerking van TOPA) Tolkenpool Stad Lier (antennewerking van TOPA) Cellebroersstraat Brussel Tel.: Fax: svb.bo@skynet.be Provincieplein Leuven Tel.: Fax: pasta@vlaamsbrabant.be Boomgaardstraat 22 bus Berchem Tel.: en Fax: tolkenvertaaldienst@welzijn.provant.be minderheden/tolkendienst Stadskantoor Campus Blairon Turnhout Tel.: 014/ tolkendienst@turnhout.be Kluizestraat Lier Tel.: 03/ Fax: 03/ integratie@lier.be olken voor organisaties die niet terecht kunnen bij Ba-bel voor organisaties in het kader van opvang asielzoekers (Fedasil, Rode Kruis, LOI s, Caritas). voor Nederlandstalige en tweetalige openbare diensten en sociale hulpverlening in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest hulpverlening in de provincie Vlaams- Brabant. hulpverlening in de provincie Antwerpen. hulpverlening in Turnhout. voor stadsdiensten en onderwijs in Lier. voor Nederlandstalige en tweetalige openbare diensten en sociale hulpverlening in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest; voor organisaties die niet terecht kunnen bij het vertaalaanbod in Vlaanderen. hulpverlening in de provincie Vlaams- Brabant. hulpverlening in de provincie Antwerpen. via TOPA via TOPA Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 23

24 Dienst contact telefoontolken tolken ter plaatse geschreven vertaling Stedelijke Tolk- en Vertaaldienst Antwerpen (STA) hulpverlening in de stad Antwerpen. Provincie Oost-Vlaanderen, dienst Maatschappelijke Participatie - team insluiting en diversiteit, Tolk- en Vertaalservice Tolk- & Vertaalservice Gent (TVGent) Sociaal Tolk- en Vertaaldienst desom vzw West-Vlaanderen Permeke De Coninckplein 25, Blok C 2060 Antwerpen Tel.: sta@stad.antwerpen.be Provinciaal Administratief Centrum Woodrow Wilsonplein Gent Tel.: Fax: Greet.de.kesel@oost-vlaanderen.be inderheden/projecten/vertaaltolk_dienst/index.cfm Wolterslaan Gent Tel.: Fax: info@tvgent.be Hoogstraat 98 bus Roeselare Tel.: tolkvertaaldienst@desom.be Sociale Tolkendienst Limburg Universiteitslaan Hasselt Tel.: Fax: tolkendienst@limburg.be hulpverlening in de provincie Oost- Vlaanderen behalve regio Groot-Gent. hulpverlening in Groot-Gent die een samenwerkingsovereenkomst hebben of aangaan met TVGent. hulpverlening in provincie West- Vlaanderen die een overeenkomst hebben met sociaal tolk- en vertaaldienst desom. hulpverlening in provincie Limburg. hulpverlening in de stad Antwerpen. hulpverlening in de provincie Oost- Vlaanderen behalve regio Groot-Gent. hulpverlening in Groot-Gent die een samenwerkingsovereenkomst hebben of aangaan met TVGent. hulpverlening in provincie West- Vlaanderen die een overeenkomst hebben met sociaal tolk- en vertaaldienst desom. Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 24

25 Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners is een publicatie van Kruispunt Migratie-Integratie Centrale Ondersteuningscel sociaal tolken en vertalen (COC) Vooruitgangstraat 323 bus Brussel Telefoon: , elke werkdag van 9 tot 12 uur Fax: info@sociaaltolkenenvertalen.be maart 2012 Sociaal tolken en vertalen Gids voor hulp- en dienstverleners 25