STROEVE & LEMBERGER. Stroeve Beheerd Beleggen oktober Kwartaalvisie oktober Beleggingsbeleid Stroeve Beheerd Beleggen

Transcriptie

1 STROEVE & LEMBERGER SINDS 1818 Stroeve Beheerd Beleggen oktober Kwartaalvisie oktober Beleggingsbeleid Stroeve Beheerd Beleggen Groei en Behoud 1

2 Vermogensbeheer en beleggingsadvies sinds 1818 Onafhankelijk, no-nonsense en resultaat gericht Door professionals met liefde voor hun vak Die hun cliënten door en door kennen Nieuwsgierig? Bel of mail ons voor een oriënterend gesprek! Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer N.V. Nesland 1-v, 1382 MZ Weesp T +31 (0) Posthoornstraat 69, 6219 NV Maastricht T +31 (0)

3 Stroeve & Lemberger en het FundShare-platform De aandelenbeurzen herstelden zich in het afgelopen derde kwartaal wereldwijd enigszins, waarbij vooral de Europese beurzen fors opveerden, nadat tegen het einde van het voorafgaande kwartaal, sinds 22 mei, de koersen fors waren gedaald. Uitlatingen van de president van de Amerikaanse centrale bank, Ben Bernanke, duidden op het einde van het monetaire stimuleringsprogramma van de Fed. Dit werd door de financiële markten opgevat als het einde van de goedkoop geld - periode en dit zette veel geldstromen in beweging. De Amerikaanse kapitaalmarktrente steeg snel en deze trok wereldwijd de renteniveaus mee omhoog. Twijfels over de kracht en de duurzaamheid van het herstel van de Amerikaanse economie en twijfel over het effect van de hogere rente op de Amerikaanse huizenmarkt deden de Fed uiteindelijk in september besluiten om vooralsnog niet over te gaan tot het stoppen van het stimuleringsprogramma. Vervolgens daalde de kapitaalmarktrente in veel landen opnieuw. In Europa waren in het derde kwartaal de eerste groene sprieten te zien. De economie in de Eurozone lijkt zich voor het eerst sinds 2011 enigszins aan de recessie te ontworstelen, al moeten we daar voor wel buiten de landsgrenzen kijken. De Emerging Markets-aandelenmarkten wisten zich na de forse koersdalingen in het tweede kwartaal enigszins te herstellen, maar bleven wel duidelijk achter bij de westerse markten. De valutaonrust in een aantal opkomende landen in augustus raakte vooral de obligatiebeleggingen in lokale Inhoud valuta in die landen. In grondstoffenbeleggingen was in het derde kwartaal nog geen duidelijk herstel te zien. Het beleggersvertrouwen van Nederlandse particulieren, gemeten met de ING BeleggersBarometer, was eind Onze kwartaalvisie oktober 2013 Beleggingsresultaten Stroeve Beheerd Beleggen 3 7 september aanzienlijk hoger dan in de rest van Beleggingsbeleid 9 Met de fondsen Stroeve Beheerd Beleggen, FundShare Stroeve Beheerd Beleggen SBB Groei en FundShare SBB Behoud, staat het eigen Toelichting enkele geselecteerde aandelen: 12 beleggingsbeleid van Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer Sterke performers: USG People centraal. Met FundShare ( heeft Stroeve & (Verkocht), KBC Groep (gekocht), Freeport- Lemberger een platform en een partner gevonden om dit te McMoran, Apple, Dow Chemical, BNP Paribas, realiseren. FundShare heeft een state-of-the art infrastructuur, LVMH Moët Hennessy Louis Vutton, Total, Visa, zodat de kosten van beleggen laag zijn en de nieuwe SBM Offshore, Paccar. fondsen volledig transparant zijn. Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer heeft daarbij gekozen om niet voor ieder Achterblijvers: IBM, Teva 14 risicoprofiel een afzonderlijk fonds op te richten, maar voor Pharmaceutical, Microsoft, Cisco Systems (verkocht), SES, Coach, Royal Imtech een tweetal fondsen, een risicovol en een risicomijdend fonds. (bijgekocht bij emissie). Iedere belegger kan dan een eigen keuze maken voor ieder gewenst risicoprofiel, door een combinatie van deze twee fondsen. Dit heeft als voordeel dat u meer flexibel bent en (Overige) verkopen: 16 ishares Physical Gold ETC kunt schuiven afhankelijk van uw behoefte, uw risicobeleving of de vooruitzichten voor financiële markten. Overige nieuwe aankopen: 16 Anheuser-Busch Inbev, Novo Nordisk, Praxair, Stroeve & Lemberger beschikt over een vergunning van de Qualcomm, Market Vectors EFT Gold Miners, ishares Euro STOXX 50 ETF AFM. Op de website treft u bij Stroeve Beheerd Beleggen alle informatie aan over FundShare Stroeve SBB Behoud 18 de 2 beleggingsfondsen. Dat betreft de prospectus, de Factsheet en de Essentiele Beleggers Informatie. Toelichting geselecteerde fondsen 20 voor de Behoud-portefeuille INHOUD Fondsnaam ISIN-nummer Minimale inleg FundShare Stroeve Beheerd Beleggen Groei NL Geen FundShare Stroeve Beheerd Beleggen Behoud NL Geen Productinfo over FundShare SBB Groei en Behoud De portefeuillemanager

4 Kwartaalvisie oktober 2013 KWARTAALvisie Na eerdere mededelingen van Fed-president Ben Bernanke op 22 mei, dat de Fed het stimuleringsprogramma in de VS zou gaan afbouwen, hield deze tapering, zo genoemd in het jargon van de financiële markten, de financiële wereld gedurende de gehele zomer bezig. Wim Zwanenburg Beleggingsstrateeg Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer Het besluit van de Federal Reserve om de economie te blijven steunen met de maandelijkse opkoop van 85 miljard dollar aan obligaties, Treasuries en gebundelde hypotheekobligaties, kwam dan ook, op woensdagavond 18 september, als een grote verrassing. Sinds 22 mei was de onzekerheid over een mogelijk einde van het goedkoop geld -tijdperk - de kwantitatieve verruimingsprogramma s, QE1 tot en met QE3 en programma s als Twist en TARP - sterk toegenomen. De rente op Amerikaanse staatsobligaties steeg met ongeveer 1,2 procentpunt en liep zó snel op dat dit wereldwijd niet zonder gevolgen bleef voor andere markten. Ook in Europa steeg de lange rente en leden beleggers, op de voorheen als veilig beschouwde staatsleningen, verliezen. De stemming was sterk wisselend en de beweeglijkheid van de financiële markten nam in augustus bovendien sterk toe door geopolitieke factoren, de vrees voor een oorlog in het Midden Oosten en betrokkenheid van de VS na het gebruik van gifgaswapens in Syrië. Voor de opkomende markten was het nieuws, dat de Fed nog niet gaat taperen, een opluchting. Beleggers haalden de afgelopen maanden veel kapitaal uit onder andere India, Indonesië, Brazilië en Turkije weg, omdat het door de gestegen rente weer aantrekkelijk werd om in Amerika te beleggen. Daardoor steeg niet alleen de kapitaalmarktrente in die landen, maar kwamen ook de valuta van de opkomende markten sterk onder druk. Het verrassende Fed-besluit leidde wereldwijd tot lagere rentes en stuwde wereldwijd indices van de aandelenbeurzen naar grotere hoogten; die in de VS en het VK zelfs naar nieuwe records. Begin september was het optimisme al teruggekeerd op de aandelenbeurzen, zelfs op die van de opkomende markten, in de verwachting dat het tempo van tapering wel mee zou vallen. Critici van het monetaire beleid van de Fed stellen dat de financiële markten wel verslaafd lijken aan de opkoopprogramma s van de Fed en dat de verruiming van de geldhoeveelheid ( het laten draaien van de geldpersen ) onvoldoende neerslaat in de reële economie en slechts woelige kapitaalstromen in het financiële systeem opgang brengt. Een andere factor die de aandelenbeurzen lucht gaf, was het uitblijven van Amerikaanse, militaire strafmaatregelen tegen Syrië en het streven naar een diplomatieke oplossing. Op basis van de forward guidance hadden velen er niettemin rekening mee gehouden dat de Fed in september zou aankondigen het maandelijkse stimuleringsprogramma met minimaal 10 miljard dollar te verminderen. Forward guidance is een communicatiestrategie die veel centrale banken sinds de kredietcrisis hanteren, waarbij de markt niet zoals vroeger een beetje in de juiste richting werd geduwd, maar waar volledige duidelijkheid werd gesuggereerd over wat van het monetaire beleid te verwachten is. Maar voor ze het weten zijn centrale bankiers de gevangene van hun eigen beloften. Het besluit, de geldkraan nog niet wat meer dicht te draaien, was verrassend. Bernanke liet zien dat de Fed zich het monetaire beleid niet wil laten dicteren door de financiële markten. Bernanke heeft altijd gezegd dat de vermindering van het stimuleringsprogramma afhankelijk zou zijn van de kracht van de Amerikaanse economie en van de omvang van de werkloosheid. De Fed wil dat de werkloosheid, die nu nog Tabel Economische Groei en Inflatie (%) Euroland USA Japan Latijns-Am. Oost-Europa Azië Pacific GDP ,0 2,4 4,7 5,9 3,9 6, ,4 1,8-0,6 4,2 4,3 4, ,5 2,2 2,0 2,9 2,8 4, ,6 1,5 1,9 2,9 2,3 4, ,9 2,6 1,5 3,5 3,3 4,8 CPI (Inflatie) ,6 1,6-0,7 7,3 6,2 2, ,7 3,2-0,3 6,8 6,4 3, ,5 2,1 0,0 6,4 5,3 2, ,5 1,5 0,1 7,1 5,0 2, ,5 1,9 2,1 6,7 4,9 3,0 Bron: Bloomberg, IMF, EC, Consensus Economics, september

5 Groei van de winst per aandeel in de verschillende regio s USA (S&P 500) 15,8% 6,7% 8,4% 10,1% Europa (DJ Stoxx 600) -1,4% -5,3% 6,9% 12,4% Japan (Nikkei 225) -10,9% 18,0% 57,4% 19,1% Azië-Pac, ex-japan 3,2% 1,9% 10,4% 12,0% 7,3% bedraagt, daalt naar 6,5%. De daling van de werkloosheid is tot nu toe echter minder het gevolg van de groei van de werkgelegenheid, omdat het aantal nieuwe banen maandelijks veelal met minder dan toeneemt, maar vooral vanwege een daling van de participatiegraad. Er zijn minder werkzoekenden. De Fed kijkt bovendien nauwlettend naar de ontwikkeling van de Amerikaanse huizenmarkt. Deze laat sinds april 2012 al wel een duidelijk herstel zien, maar dit herstel is nog steeds fragiel. Door uitspraken over tapering liep ook de rente op hypotheekobligaties op. Ondanks het feit dat de verkoop van bestaande huizen in de VS in augustus met 1,7% steeg ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder en daarmee op het hoogste niveau sinds februari 2007 uitkwam, lag de interesse van huizenkopers al beduidend lager. Dit zou duiden op afnemende verkopen in de komende maanden. Wells Fargo, de grootste Amerikaanse hypotheekverstrekker, kondigde zelfs aan 1800 banen te gaan schrappen bij de hypotheekdivisie. Dat de economie van de VS nog niet op eigen benen kan lopen, is op zichzelf zorgwekkend. De centrale bank heeft de verwachtingen voor de economie naar beneden bijgesteld; dit jaar groeit het BBP niet met 2,3 tot 2,6 procent, zoals in juni werd verwacht, maar met 2 tot 2,3 procent. Er heerste ook nog onzekerheid over de impasse in het Congres, over de begroting en het schuldenplafond. Iedere keer weer doemt het risico dat overheidsdiensten de deuren moeten sluiten als vóór de deadline geen compromis wordt bereikt. De patiënt blijft dus, vijf jaar na de Lehman-crisis, aan het infuus, maar uitstel van de afbouw van het monetaire stimuleringsprogramma voor de Amerikaanse economie is nog geen afstel. De Fed kan niet onbeperkt doorgaan met het opkopen van obligaties, al zijn, althans voorlopig, de gevolgen voor het oplopen van de inflatie beperkt. Gegeven de budgettaire problemen in Washington, wordt daar een snelle afbouw van het monetaire stimuleringsprogramma niet toegejuicht, omdat ruimte voor extra fiscale stimulering (uitgavenverhoging en belastingverlaging) tegen de achtergrond van het dreigende schuldenplafond ontbreekt. Probleem van een hogere rente in de VS is dat die wereldwijd gevolgen heeft en de rentetarieven omhoog stuwt. In Europa zijn de ministers van Financiën zeer beducht voor een rentestijging, want met de hoge staatsschulden leidt dit onherroepelijk tot hogere rentelasten. Men wil immers zo lang mogelijk profiteren van een lage rente. De Amerikaanse dollar kreeg een behoorlijke tik na de recente beslissing van de Federal Reserve om tapering uit te stellen. Voor de langere termijn beleggers kan dit een koopmoment zijn, omdat de structurele vooruitzichten voor de dollar er aantrekkelijk uit zien. Zo verbetert de Amerikaanse betalingsbalans zienderogen. Het handelstekort neemt af door de geringere import van olie en gas, nu de Amerikanen zelf steeds meer over schalieolie en gas kunnen beschikken. Ook neemt het begrotingstekort af en zal op termijn toch zeker een einde komen aan het soepele, monetaire beleid. Wij menen dan ook dat de Amerikaanse dollar niet met een lange periode van structurele zwakte zal worden geconfronteerd. De zwakkere dollar van dit moment is ook een teken van herwonnen vertrouwen in de euro. Langzaam uit ergste recessie sinds jaren 30 De eurozone lijkt uit de ergste, economische recessie in vredestijd, sinds de Grote Depressie, te klimmen. Uit de medio augustus gepubliceerde cijfers bleek, dat de economie van de eurozone in het tweede kwartaal van dit jaar, voor het eerst na een reeks van zes kwartalen van krimp, met 0,2 procent was gegroeid ten opzichte van het voorafgaande kwartaal. Analisten benadrukten nog steeds de breekbare aard van het herstel en de hardnekkige verschillen tussen de lidstaten, want in de periferielanden worstelen de regeringen nog steeds om de bezuinigingsmaatregelen in evenwicht te brengen met het bevorderen van de groei. De economische locomotief van de euroregio, Duitsland, kan slechts bogen op een gestage, maar weinig inspirerende groei van naar verwachting 0,5% in In de Eurozone als geheel verkeert de werkloosheid nog altijd op een recordhoogte van meer dan 12 procent, in bijvoorbeeld Spanje zelfs meer dan 25 procent. De staatsschuld in de gehele eurozone is medio 2013 gestegen tot 92,2% van het Bruto Binnenlands Product (BBP), waarbij Griekenland koploper blijft met 160,5%. Het vertrouwen van het bedrijfsleven nam echter het afgelopen kwartaal duidelijk toe, zoals onder meer bleek uit de verbeterde orderposities van de inkoopmanagers voor het Europese bedrijfsleven. Zowel voor de dienstensector als de industrie, stegen de PMI-cijfers naar niveaus boven de 50, hetgeen duidt op expansie. Het vertrouwen in de Eurozone werd de afgelopen zomer ook gestimuleerd door het feit dat de EU-regeringsleiders eind juni alsnog een akkoord bereikten over een uniform bankensaneringsmechanisme ( SRM, ofwel Single Resolution Mechanism ) voor noodlijdende Europese banken; allereerst zouden aandeelhouders hun geld kwijtraken, dan obligatiehouders, dan depositohouders; spaarders met tegoeden tot zouden beschermd worden. De vrees voor systeemrisico s verdwijnt daarmee steeds meer naar de achtergrond. De Bank Lending Surveys van de ECB laten heel langzaam een daling zien van de verslechtering van de financieringsmogelijkheden van ondernemingen en huishoudens in de eurozone. Medio augustus daalde het rendementsverschil ( spreads ), tussen Duitse en Spaanse en Duitse en Italiaanse staatslenin- kwartaalvisie 5

6 KWARTAALvisie 3,0 2,8 2,6 2,4 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 10-jarige rente op Amerikaanse, Nederlandse en Duitse staatsleningen Nederlandse 10-jarige staatsleningen Duitse 10-jarige staatsleningen Amerikaanse 10-jarige staatsleningen gen, tot het laagste niveau in twee jaar. Onder beleidsmakers heerst nog wel de angst dat Europa een herstel zonder banen zal ondergaan, waarbij managers het in dienst nemen van werknemers uitstellen om de kosten laag te houden. Veel Europese landen zijn bezig met een aanpassingsproces dat in eerste instantie aangrijpt op de concurrentiepositie. Voor de eurozone als geheel leidt dit tot een overschot op de lopende rekening van de betalingsbalans. Emerging Markets De zorgen over de groei van de wereldeconomie, de groeivertraging in China en het verleggen van geldstromen, drukten dit jaar zwaar op de financiële markten van de Emerging Markets, zowel op de aandelen als de obligaties in die landen. Westerse aandelenmarkten tonen een sterke relatieve outperformance van ten opzichte van de Emerging Markets, waarbij de West-Europese aandelenbeurzen nog eens een inhaalslag maakten ten opzichte van de Amerikaanse beurzen. Ook de valuta van de Emerging Markets stonden zwaar onder druk, al veerden deze markten wel op sinds medio augustus, feitelijk al vóór het besluit van de Fed om de tapering nog uit te stellen. Ondanks deze turbulentie, behouden wij het vertrouwen dat de Emerging Markets het op langere termijn goed blijven doen en een hoger groeipotentieel hebben dan de westerse, ontwikkelde markten. De groeivertraging in China was voor een belangrijk deel het gevolg van de wens van de autoriteiten om de kredietgroei te beteugelen en de excessen uit de vastgoedmarkt te bestrijden. Momenteel zien we echter weer een herstel van de groei van de Chinese economie en de groeivertraging lijkt achter ons te liggen, al is het niet reëel om voor China weer op een groei in de dubbele cijfers te rekenen. Er zijn duidelijk tekenen dat zelfs de Chinese import van commodities, zoals koper, weer fors aantrekt. De Chinese overheid meent dat een economische groei van 7,5 procent dit jaar zeker haalbaar moet zijn en hoewel er veel twijfel mag bestaan over de kwaliteit van de Chinese statistieken, duidden prognoses van onafhankelijke onderzoeksinstituten als het IMF en banken, toch ook in die richting of zelfs hoger. Er is zeker sprake van een stagnatie in de groei van de opkomende markten, in landen als Indonesië, India en Turkije, maar er is 3,0 2,8 2,6 2,4 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 een groot verschil met de Azië-crisis in Veel opkomende markten, hoewel niet alle, beschikken nu over overschotten op de betalingsbalans, hebben behoorlijke vreemde deviezenvoorraden en zijn niet langer strikt afhankelijk van de financiering met buitenlands kapitaal. In sommige opzichten staan zij er zelfs beter voor dan veel westerse landen. Niet alle schulden luiden meer in buitenlandse valuta en de niveaus van staatsschulden liggen gemiddeld lager dan die van de westerse landen, zeker die van de VS (meer dan 100% van het BBP%) en Japan (meer dan 230%!). De opkomende landen hebben nu, dankzij de lagere valutakoersen, hun concurrentiepositie zien verbeteren. Dit kan dan een flinke stimulans zijn voor de economische- en winstgroei. Veel landen zetten de liberalisering van de markten door. De ontwikkeling en groei van de middenklasse heeft in veel landen een hoge vlucht genomen en de consumptiegroei zal zeker weer aantrekken. Daar komt bij dat de Emerging Markets, anders dan in 2010 toen beleggers nog bereid waren een premie te betalen voor de hogere verwachte groei, relatief gunstig en ook in absolute zin, aantrekkelijk gewaardeerd zijn. Emerging Markets-aandelen zijn ongeveer 30 procent goedkoper dan de gemiddelde koers-winst en markt-boekwaardeverhouding van de ontwikkelde markten. Drie van de vier BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China) noteren een K/W van minder dan 10 (India is de uitzondering); de tegenwindfactoren lijken langzamerhand toch wel ingeprijsd. Beleggingsvisie Wij verwachten, mede op basis van positieve macro-indicatoren, dat de groei van de bedrijfswinsten in 2014 zal aantrekken. De meeste beursgenoteerde bedrijven zitten ruim bij kas en hebben nog volop mogelijkheden om het dividend te verhogen. Het dividendrendement op aandelen ligt in veel landen, ondanks de gestegen rente, nog steeds hoger dan de rente op staatsobligaties. Het dividendrendement is ook hoger dan het historisch gemiddelde. Wij blijven aandelen prefereren boven obligaties, waarbij we, op basis van onze groeiverwachting voor de langere termijn, Emerging Markets blijven overwegen. In onze relatieve voorkeur zijn wij positiever geworden over Europese aandelen in verhouding tot de Amerikaanse. Met onze obligatiebeleggingen blijven wij de voorkeur geven aan leningen met kortere looptijden, zodat wij minder gevoelig zijn voor een verdere rentestijging. Tevens zijn wij steeds meer op zoek naar variabel rentend leningen. Wim Zwanenburg publiceert met een zekere regelmaat artikelen voor Deze artikelen zijn ook terug te vinden op onder Publicaties voor de artikelen. Hij is ook regelmatig te beluisteren op BNR Nieuwsradio, o.a. in het radioprogramma BeursWatch. 6

7 Beleggingsresultaten Stroeve Beheerd Beleggen De beleggingsresultaten De twee fondsen van Stroeve Beheerd Beleggen zijn in de tweede week van november 2012 van start gegaan. Met het beheer van deze fondsen wordt aangesloten op het beleggingsbeleid voor het individuele vermogensbeheer van de cliënten van Stroeve & Lemberger. In 2012 hebben we met ons beleggingsbeleid door een sterke diversificatie bevredigende resultaten behaald voor verschillende risicoprofielen; in 2013 ontwikkelen beleggingsresultaten zich minder voorspoedig door de stijgende rente, lagere dollar en lagere valuta van een aantal opkomende landen, lagere grondstoffenprijzen en achterblijvende beleggingsresultaten van de aandelenmarkten in de opkomende landen. Niettemin werd, na het tegenvallende tweede kwartaal van 2013, in het derde kwartaal met beide fondsen een positief rendement gerealiseerd, van respectievelijk 2,6% voor het Groeifonds en van 1,1% voor het Behoudfonds. De waarde van een participatie FundShare SBB Groei ontwikkelde zich van 10,12 per ultimo 2012 naar 10,28 per 30 september 2013, waarmee het beleggingsresultaat in de eerste negen maanden van 2013 per saldo uitkwam op 1,7%. Sinds de start in november 2012 werd een rendement behaald van 2,9%. De waarde van een participatie FundShare SBB Behoud daalde van 10,17 per ultimo 2012 naar 10,14, waarmee het beleggingsresultaat over de eerste negen maanden van 2013 uitkwam op -0,3%. Sinds de start in november 2012 werd een rendement behaald van 1,4%. Financiële markten in het 2e kwartaal van 2013 In juli veerden veel internationale beurzen weer op, na de forse koersdalingen aan het eind van het tweede kwartaal, waarbij de Europese beurzen nog een inhaalslag maakten op de Amerikaanse aandelenbeurzen die het in het eerste halfjaar van 2013 goed hadden gedaan. Ook de oplopende koorts van de rentestijgingen op de obligatiemarkten temperde in juli enigszins, maar in augustus overheerste opnieuw de onzekerheid onder beleggers, ondanks bemoedigende signalen over het ontluikende herstel van de Europese economie. In augustus domineerden zorgen over een dreigende escalatie van het geweld na het gebruik van gifgassen in Syrië en daarnaast was er veel onrust over spanningen op valutamarkten van de opkomende markten. Deze waren sinds het begin van dit jaar al aanzienlijk gedaald, maar bereikten nieuwe dieptepunten in augustus met onder meer de koersval van de Indiase en de Indonesische roepie. Dit raakte niet alleen de lokale obligatiemarkten van de opkomende landen, maar ook de aandelenmarkten in die landen. Internationale geldstromen hadden zich na de uitlatingen van Fed-president Bernanke duidelijk verlegd en dit had wereldwijd, ook buiten de VS, gevolgen voor geld- en kapitaalstromen. De rentestijging joeg ook veel speculatieve beleggers en hedgefondsen die gebruik maakten van de carry trade - de mogelijkheid om te lenen in een valuta met een lage rente en dat geld weer uit te zetten in een andere valuta, met een hogere rente of met aantrekkelijk geachte beleggingsvooruitzichten - de stuipen op het lijf. Met name uit Emerging Markets werden gelden onttrokken. Beleggingsbeleid Koersontwikkeling Fondsen Groei en Behoud Europese Internationale staatsleningen in aandelen (MSCI euro's World) Europese aandelen Amerikaanse aandelen Aandelen Grondstoffen Emerging Markets (DJ UBS) 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 (5,00) (10,00) (15,00) Vorig (gehele) jaar 2012 Eerste halfjaar 2013 Vanaf 22 mei t/m 28 juni

8 BELEGGINGSBELEID We zien in bovenstaande staafdiagram dat vanaf 22 mei tot en met eind september per saldo de koersen van vrijwel alle beleggingscategorieën daalden; Europese aandelen wisten zich per saldo nipt te herstellen. Dit komt niet vaak voor en laat zien dat financiële markten (met uitzondering van Europese aandelenmarkten) het de afgelopen zomer nog moeilijk hadden. In augustus liep ook in veel landen de kapitaalmarktrente weer op, opnieuw in navolging van de rentestijging op de Amerikaanse obligatiemarkt, maar toen in september de Amerikaanse Fed uiteindelijk besloot om nog niet direct het monetaire stimuleringsprogramma te verminderen, kalmeerde de internationale obligatiemarkten. Per saldo bleef de Nedelandse en Duitse 10-jarige rente in het derde kwartaal nagenoeg onveranderd, liep die in de VS licht op, en daalde die in de Europese risicolanden Spanje en Italië. In september wonnen de westerse aandelenmarkten weer terug wat ze bij de onzekerheid in augustus verloren hadden, waarbij internationale beleggers steeds meer een voorkeur voor beleggingen in Europese aandelenmarkten lieten zien. De onzekerheid over de uitslag van de Duitse Bondsdagverkiezingen, een voortgezet kanselierschap van Angela Merkel en de toenemende onzekerheid in Italië, speelden nauwelijks een rol. Grondstoffenprijzen lieten in het afgelopen kwartaal ondanks de hogere olieprijs en goudprijs in augustus geen herstel zien en per saldo eindigde de Dow Jones UBS Commodity index, gemeten in euro s, het kwartaal zelfs lager. Het toegenomen vertrouwen in de Eurozone en het besluit van de Fed om het monetaire stimuleringsprogramma nog niet te verminderen leidde tot een versterking van de euro ten opzichte van de dollar. De dollar daalde in het derde kwartaal met 3,9%. De aandelenmarkten van de Emerging Markets blijven dit jaar duidelijk achter bij de ontwikkeling van de westerse beurzen. Dat heeft voor een groot deel te maken met de beleggingsresultaten van de indices in lokale valuta, maar ook met de ontwikkeling van de valuta uit de opkomende landen en de grotere correlatie (samenhang) van deze valuta met de Amerikaanse dollar dan met de euro. Gemeten in dollars behaalde de MSCI Emerging Markets-index niettemin het beste driemaandsresultaat van dit jaar in het afgelopen derde kwartaal. Zowel in dollars als in euro s presteerden aandelen uit de opkomende landen in het derde kwartaal per saldo zelfs beter dan Amerikaanse aandelen. Beleggingen in Emerging Markets en in grondstoffen presteerden de eerste helft van 2013 slecht uit vrees voor een (aanzienlijke) groeivertraging van met name de Chinese economie. In het derde kwartaal leek deze groeivertraging zich te stabiliseren en was sprake van een herstel van de Chinese aandelenmarkt. Zelfs in augustus toen verreweg de meest Prestaties in Euro's Grondstoffen Procentuele ontwikkeling (in USD) Derde kwartaal 2013 Derde kwartaal Eerste negen maanden 2013 Eerste 9 maanden Goud 7,64-20,68 Amerikaanse olie (WTI) 5,98 11,45 Europes olie (Brent) 6,23-1,50 Dow Jones-AIG Commodity Total Return Index 2,13-8,56 Vorig (gehele) jaar 2012 Nederlandse staatsleningen 0,02-2,01 5,87 Europese staatsleningen in euro's 1,02 1,21 11,73 Aggregaat Europese obligatiemarkt (*IG) 0,87-0,58 7,75 Europese bedrijfsobligaties (*IG) 3,03-0,22 9,64 Internationale aandelen (MSCI World) 3,88 14,24 13,95 Europese aandelen 9,10 13,06 18,29 Aandelen in de eurozone 11,51 14,58 20,44 Amerikaanse aandelen 1,02 15,26 10,75 Aandelen Emerging Markets 1,56-6,84 16,08 Vastgoed Eurozone (EPRA) 4,82 4,62 31,03 Grondstoffen (DJ UBS) - 1,93-10,98-2,68 Rente 10-jarige leningen ultimo 2012 juni 2013 sept 2013 Nederlandse Staat 1,499 2,122 2,163 Duitsland 1,316 1,728 1,779 Italie 4,497 4,545 4,431 Spanje 5,265 4,767 4,298 USA 1,758 2,487 2,611 Waarde in Euro's ultimo 2012 * IG = Investment Grade ult. juni 2013 ult. sept 2013 Amerikaanse dollar 0,758 0,769 0,739 Britse Pond 1,232 1,169 1,196 Japanse Yen (x 100) 0,874 0,775 0,753 Zwiterse Frank 0,828 0,813 0,817 aandelenmarkten uit de opkomende landen een klap opliepen, veerde de Shanghai-index op. Hetzelfde gold voor de Chinese valuta, de renminbi, die ten opzichte van de Amerikaanse dollar en euro goed bleef liggen. 8

9 Beleggingsbeleid Stroeve Beheerd Beleggen Groei Bij de invulling van de portefeuille FundShare SBB Groei hebben wij onze relatief grote posities van aandelen(fondsen) uit de groeilanden en ook die van grondstoffenbeleggingen in het derde kwartaal van 2013 grotendeels behouden. Het belang van de grondstoffenbeleggingen hadden wij in het tweede kwartaal al enigszins gereduceerd door een relatieve verschuiving naar aandelen, maar dit belang was ook al afgenomen door de (relatieve) koersontwikkeling. In de totale portefeuille werd een groter accent gelegd op Europese aandelen en naar verwachting zal deze lijn in het vierde kwartaal worden doorgetrokken. 0,7% 1,5% Verdeling activa in Stroeve Beheerd Beleggen Groei-portefeuille per 30 juni ,7% 25,0% 2,3% 22,0% 18,6% 21,3% Aandelen VS Aandelen Europa Aandelen Emerging Markets Grondstoffen Aandelen beleggingsfondsen Private Equity Aandelen, specifieke sectorfondsen Overige (via ETF MSCI World) Liquiditeiten Impasse in Washington Begin oktober pakken zich donkere wolken samen boven Washington. President Obama, de Democraten en de Republikeinen, gedomineerd door extreme politici uit de zogenaamde Tea Party, in het Amerikaanse Congres weten geen overeenstemming te bereiken over de nieuwe begroting die per 1 oktober ingaat. Dit politieke conflict heeft tot gevolg dat niet-essentiële federale overheidsdiensten moeten sluiten (de shutdown ) en de betrokken ambtenaren zonder salaris naar huis gestuurd worden. Het is de 18e keer sinds 1997 dat dit geschiedt in de VS en de vorige keren is toch steeds op het laatste moment, of zelfs na enkele weken sluiting, overeenstemming bereikt. Op 17 oktober nadert een nieuwe deadline. Als het schuldenplafond niet wordt verhoogd, naar meer dan het maximumbedrag dat door de federale overheid aan leningen mag worden opgenomen, miljard dollar, dan kunnen de VS in de dagen na 17 oktober hun verplichtingen niet nakomen en in het ultieme geval wanbetaler worden op de aflossing en rentebetalingen op hun staatsschuld. Als er zo n verstoring plaatsvindt, zo n gebrek aan zekerheid, zo n gebrek aan vertrouwen in de handtekening van de VS, dan zou dat wereldwijd een enorme ontwrichting kunnen veroorzaken. Wij achten de kans dat het daarop uitdraait echter wel bijzonder klein en de kans is groot dat zodra de politici in Washington een compromis bereiken sprake zal zijn van een opluchtingsrally. Meer nadruk op Europees herstel Het is duidelijk dat Europese aandelen bij een ontluikend macro-economisch herstel steeds meer de wind in de zeilen krijgen. De waarderingen van Europese aandelen zijn nog relatief laag, dividendrendementen aantrekkelijk. Europese ondernemingen hebben, teneinde marktaandeel te behouden, grotendeels ingezet prijsconcurrentie, door middel van kostenbesparingen en herstructureringen, en ze hebben winstmarges opgeofferd. Op basis van de bij de presentatie van bedrijfsresultaten afgegeven prognoses van de ondernemingen hebben beleggingsanalisten hun winsttaxaties voor Europese ondernemingen het afgelopen kwartaal nog wel neerwaarts aangepast, maar er is ruimte voor herstel. Ook Amerikaanse beleggers kijken weer met meer vertrouwen naar Europa. Portefeuillemanagers krijgen duidelijk ook weer meer vertrouwen in financiële waarden. Om deze redenen hebben wij onze relatieve positie in Europese aandelen in het derde kwartaal uitgebreid. Bij de directe aandelenbeleggingen in Europa en de VS is de Groeiportefeuille sinds de jaarwisseling niet langer relatief onderwogen in de financiële waarden, met name in de banken. Wij verwachten dat het vertrouwen in de financiële sector verder zal gaan toenemen. Veel banken maken vorderingen met het voldoen aan de hogere kapitaaleisen en zij verwachten op termijn ook weer dividenden uit te kunnen betalen. Achterblijvende Emerging Markets Na de tegenvallende prestaties van de Emerging Markets in het tweede kwartaal van dit kalenderjaar zijn beleggingen in de opkomende markten ook in het derde kwartaal achtergebleven, waarbij medio augustus de valutaonrust een extra negatieve factor was die de aandacht trok. Wij schreven al in het vorige kwartaalbericht over de haperende performance van de Emerging Markets. Na de tweede helft van augustus trad enig herstel op en het besluit van de Amerikaanse Federal Reserve om het afbouwen van het opkoopprogramma van schuldpapier uit te stellen, had een positief effect op de opkomende markten. Daarbij verloor de Amerikaanse dollar echter wel terrein, hetgeen de resultaten gemeten in euro s negatief beïnvloedde. In het vorige kwartaalverslag besteedden wij al aandacht aan een aantal factoren die de achterblijvende per- 9