Eindrapportage Ouderparticipatie en Taalontwikkeling Ei van Columbus Verbreding en verspreiding opbrengsten

Transcriptie

1 Eindrapportage Ouderparticipatie en Taalontwikkeling Ei van Columbus Verbreding en verspreiding opbrengsten

2 Eindrapportage Ouderparticipatie en Taalontwikkeling Ei van Columbus Verbreding en verspreiding opbrengsten Utrecht, december 2013 Projectgroep Ei van Columbus: G. Spaans PO-Raad J. de Maa ITTA M. Verhallen - Rezulto 2

3 Inhoudsopgave Inleiding Pagina 1. Aanleiding 6 Doorlopende leerlijn Opzet oudercursus 2. Het ei van Columbus 7 3. Samenhang oudercursus/ouderbijeenkomsten aanpak in de groep 8 Woorden expliciet aanbieden Woorden labelen Woorden impliciet aanbieden 4. Aanpak op school en peuterspeelzaal Activiteiten gericht op oudercursus 13 a. Modulaire aanpak oudertraining b. Profiel van een taaldocent oudertraining c. Ouder-kind workshops (bij educatieve activiteiten) d. Train de trainer e. Ei-flex f. Monitor 6. Pilots aanpak en ervaringen 18 a. Werving en doelen Taalontwikkeling van peuters en kleuters Ouders (deelnemers oudercursus) van peuters en kleuters Leidster en leerkrachten Programma s ouderbetrokkenheid Beoogde resultaten b. Aanpak per locatie 20 Pilot Arnhem Pilot Utrecht Pilot Breda Pilot Heerenveen Pilot Vlaardingen Pilot Eindhoven 3

4 7. Activiteiten brede verspreiding 51 a. Bestuursniveau b. Uitvoeringsbijeenkomsten/workshops c. Uitvoeringstrainingen, bijeenkomsten pilots d. Materialen 8. Afsluiting, conclusie en aanbevelingen 55 Aanbevelingen 4

5 Inleiding Aan het Project Ouderparticipatie en taalontwikkeling Ei van Columbus is ruim drie jaar uitvoering gegeven. Het tweede en derde jaar heeft plaatsgevonden binnen het plan verbreding en verspreiding opbrengsten. Doel van dit project was het verkleinen van de afstand tussen thuismilieu en schoolmilieu bij gezinnen met laagopgeleide ouders die niet of beperkt Nederlands spreken. De PO-Raad wilde, samen met haar leden, op deze manier een impuls geven aan een stevige samenwerking tussen besturen, voor- en vroegschoolse voorzieningen en gemeenten om de taalontwikkeling van kinderen en ouders en de betrokkenheid van ouders bij school te verbeteren. De PO-Raad onderschrijft het belang van beheersing van de Nederlandse taal en betrokkenheid van ouders bij de school. Daarom heeft de PO-Raad samen met de VO-raad, MBO Raad en FORUM een intentieverklaring opgesteld waarmee ze aangeven gezamenlijk aan deze maatschappelijke doelstelling te willen gaan werken. 1 In het eerste jaar heeft het Amsterdamse initiatief Ouderparticipatie en Taalontwikkeling een belangrijke plek ingenomen als pilot. Kern van de aanpak is een verbinding tussen activiteiten gericht op woordenschatontwikkeling op de voor- en vroegschool met activiteiten rond woordenschat- en taalontwikkeling van de ouders waaronder het uitvoeren van een oudercursus. Het tweede en derde jaar heeft in het teken gestaan van de verbreding naar andere gemeenten, besturen en scholen toe. Tevens zijn op verzoek van de pilotgemeenten aanvullende materialen ontwikkeld. Ouderparticipatie en Taalontwikkeling Ei van Columbus is een van de door het Expertisecentrum Taalontwikkeling, Ouderbetrokkenheid en Participatie recent beschreven good practices 2. Succesfactoren voor taal- en ouderbetrokkenheid/family Literacy die in het Ei van Columbus zijn verwerkt zijn: aansluiten van het ouderprogramma op het programma van de kinderen, versterken van de interactie en activiteiten thuis en de van de sensitiviteit van ouders, coachen van ouders, aandacht voor thuis voorlezen en samen lezen, versterken van het partnerschap tussen school en ouders en werken aan de taalvaardigheid en empowerment van ouders. In deze eindrapportage zijn de ervaringen beschreven van de verbreding en verspreiding van de aanpak. 1 Zie: Intentieverklaring Taal en Ouderbetrokkenheid

6 Ouderparticipatie en taalontwikkeling 1 Aanleiding Nog steeds zijn er gezinnen met laagopgeleide ouders die slecht, geen of weinig Nederlands spreken en nauwelijks in de samenleving participeren. En nog steeds beginnen hun kinderen het basisonderwijs met een taalachterstand in het Nederlands. Hun woordenschat is te klein om het (lees)onderwijs succesvol te kunnen volgen. Zij moeten verschillende dingen tegelijk doen: onbekende woorden begrijpen én leren lezen en schrijven. Om leerkrachten te helpen de woordenschatontwikkeling te bevorderen is in 2009 de BAK (de Basiswoordenlijst Amsterdamse Kleuters) 3 samengesteld. Deze basiswoordenschat omvat de woorden die kleuters minimaal aan het eind van groep 2 zouden moeten kennen. Op grond van reeds beschikbare frequentietellingen (overzichten van de meest gebruikte woorden) en woordenlijsten van bestaande peuter- en kleutermethodes is deze lijst tot stand gekomen. Met behulp van dit materiaal worden leerkrachten in groep 1 en 2 ondersteund bij de selectie van woorden in hun activiteiten zodat alle kinderen met een flinke woordenvoorraad in groep 3 aan het lees- en schrijfonderwijs kunnen beginnen. De BAK bevat de meest frequent gebruikte woorden: woorden die bekend verondersteld worden wanneer kinderen in groep 3, 4 en 5 steeds meer gaan lezen. De woorden van Piramide en Ik en KO en andere veel gebruikte methodes in de kleuterbouw zijn in de BAK opgenomen. Inmiddels is een eerste evaluatieonderzoek 4 afgesloten. Met name de hooggewicht-scholen in Amsterdam reageren positief tot zeer positief op de BAK. Het schept duidelijkheid over wat kinderen in de onderbouw moeten verwerven. Maar het hoe, de wijze waarop kleuters de Basiswoordenschat moeten verwerven, was nog problematisch: leerkrachten hebben moeite om het onderwijs af te stemmen op verschillen tussen leerlingen (Onderwijsinspectie 2012). Er was grote onzekerheid bij leerkrachten of het mogelijk is om alle basiswoorden aan te bieden en in te oefenen in zo n korte tijd. Om die reden is materiaal (LOGO 3000) voor het onderwijs ontwikkeld en dit kon ook als basis dienen voor de oudercursussen, zowel ter vergroting van hun Nederlandse taalvaardigheid als om woordenschatuitbreiding bij de kinderen thuis te helpen bevorderen. De oorzaak van de taalachterstand van de kinderen is niet alleen gelegen in het feit dat zij van huis uit geen Nederlands spreken. Vooral ook de afstand tussen het school- en het thuismilieu speelt hier een grote rol. De kwaliteit van het educatieve thuismilieu is een van de meest bepalende factoren voor schoolsucces. Belangrijk zijn enerzijds betrokkenheid van de ouders bij de school, kennis van wat er zich afspeelt in het onderwijs, etc. en anderzijds het thuis bieden van activiteiten als voorlezen, spelletjes doen, samen naar een TV-programma kijken. 3 Zie: Intentieverklaring Taal en Ouderbetrokkenheid. 4 Zie: Intentieverklaring Taal en Ouderbetrokkenheid. 6

7 2 Het ei van Columbus In het project Ouderparticipatie en Taalontwikkeling - Het ei van Columbus zijn de activiteiten rond woordenschat op de voor- en vroegschool verbonden met activiteiten rond woordenschat- en taalontwikkeling van de ouders. Hierbij wordt ook de educatieve competentie van de ouders vergroot. Zowel de leerkrachten, de kinderen als de ouders hebben materiaal in handen om te werken aan woordenschat en taalontwikkeling. Op deze manier is een aantal cruciale lijnen met elkaar verbonden: de beïnvloeding van het educatieve thuismilieu, taalontwikkeling van ouders, maatschappelijke participatie van ouders, taalontwikkeling van kinderen, training van leerkrachten. Vandaar dat het project al snel de naam Het ei van Columbus kreeg. 7

8 3 Samenhang oudercursus/ouderbijeenkomsten aanpak in de groep Doorlopende leerlijnen De oudercursus en de ouderactiviteiten volgen de ontwikkeling van de taalvaardigheid van de leerlingen op school; voorschool en vroegschool. In de bestaande VVE-programma s krijgt de woordenschatontwikkeling weliswaar aandacht, maar er komen te weinig woorden aan bod en er is weinig tot geen aandacht voor een goed gestructureerde logische opbouw van het woordkennisnetwerk, wat belangrijk is voor het aanhaken van nieuwe woorden en betekenissen. Daarom is materiaal ontwikkeld voor leidsters en leerkrachten om alle 3000 woorden van de BAK systematisch én geïntegreerd in de bestaande VVE-activiteiten aan te bieden, op zo n manier dat de kinderen alle woorden leren. Dit materiaal staat tevens centraal bij de ouderactiviteiten. De woorden worden in logische clusters bij elkaar gezet met aandacht voor de belangrijkste woordkennisstructuren, zodat een verantwoorde en gestructureerde kennisopbouw bereikt wordt (woorden worden niet in losse rijtjes thematisch aangeboden maar in logische structuren). De oudercursus heeft dezelfde doorlopende leerlijn als het ontwikkelingsprogramma voor de kinderen: de ontwikkeling van structuren. In de voorschool leren de kinderen de eerst 400/500 woorden uit de BAK. In groep 1 komt daar de volgende verzameling van 1100 (tot 1500) woorden bij. In groep 2 breiden de kinderen hun woordenschat met nog eens 1500 uit. Zo kunnen kinderen met een flinke taalvaardigheid en een behoorlijke woordvoorraad aan de lees- en schrijflessen beginnen in groep 3. Er is niet alleen een taalontwikkelingslijn; ouders worden ook voorbereid op het voorlezen, het samen woordjes aanwijzen en het elkaar overhoren (ouder-kind) en het zingen van liedjes en versjes en creatieve oefeningen samen met hun kind. Ouders zijn ook geïntroduceerd in de schoolgewoonten en het voeren van gesprekjes met andere ouders en leerkrachten. Bezoek aan de bibliotheek is ook onderdeel van de oudercursus. In de oudercursus wordt pre-teaching toegepast: de ouders leren eerst de woorden (uitspraak), de verhaaltjes en de liedjes. Ze praten over de thema s in hun les. Ook de ouders die niet goed lezen kunnen meedoen. Met een additionele bijdrage van de Stichting Boschuysen konden Magazines worden samengesteld van de woorden van de seizoenen zoals die door Logo 3000 worden aangeboden. Deze ouderboekjes bevatten een deel van de woorden die op school worden aangeleerd; in clusters en met dezelfde afbeeldingen. Tevens zijn in deze magazines versjes, spelletjes, liedjes en verhaaltjes opgenomen zoals die ook op school aan de orde komen. Bij deze magazines worden ook de cd s geleverd. Er zijn 260 Magazines verspreid onder de ouders van de pilotscholen. De magazines zijn natuurlijk in eerste instantie bedoeld voor ouders van de oudercursus, maar ze kunnen ook door de ouders zelfstandig worden gebruikt thuis. Bij alle onderdelen zijn aanwijzingen voor de ouders voor activiteiten thuis. 8

9 Opzet oudercursus Het Logomateriaal is het uitgangspunt in de oudercursus van de onderdelen: Woorden en Met je kind. Voor het lesonderdeel Gesprekken is de schoolkalender leidend. In dit onderdeel bereiden ouders zich voor op activiteiten op school. Het onderdeel Werkbladen sluit aan bij het onderdeel Woorden. Ouders doen hiermee verwerkingsoefeningen op hun eigen niveau. 1. Woorden Het woordaanbod wordt bepaald door de planning die de voorschool en de kleutergroepen maken voor het leren van de woorden van Logo De woorden worden ook in de oudercursus aangeboden op dezelfde praatplaten en clusterplaten van Logo 3000, die in de groepen centraal staan. Om alle ouders te activeren, worden er in subgroepen oefeningen met de woorden gedaan die daarna klassikaal worden besproken. Aan deze oefeningen kunnen ook de ouders die nog niet (goed) lezen en schrijven meedoen omdat er beeldmateriaal gebruikt wordt. Zij kunnen de oefeningen doen door te luisteren en naar de plaatjes te kijken. 2. Met je kind Ook bij dit onderdeel wordt aangesloten bij het programma van de voorschool en de kleutergroepen. De werkbladen met educatieve activiteiten van Logo 3000 die daar aan bod komen, zijn leidend voor de invulling van dit onderdeel. Op deze werkbladen staan versjes, liedjes, verhaaltjes en spelletjes met woorden die de kinderen met Logo 3000 leren. De ouders leren bij dit onderdeel hoe zij thuis met hun kind met de werkbladen kunnen werken. Het belang van interactie (in de moedertaal en/of in het Nederlands) met het kind wordt nadrukkelijk onder de aandacht gebracht. Behalve Logo 3000 kunnen hiertoe ook andere materialen worden ingezet. Tijdens het oefenen van de educatieve activiteiten kunnen ouders thuis op verschillend niveau aan slag. Zo zal de ene ouder een versje samen met het kind beluisteren en er in eigen taal over spreken, en zal een andere ouder hetzelfde versje voordragen en er in het Nederlands over spreken. Beide activiteiten worden in de oudercursus voorbereid. Ouders die nog niet of nauwelijks kunnen lezen en schrijven in het Nederlands werken na onderdeel 2 onder begeleiding van een hulpouder of andere vrijwilliger met materiaal voor alfabetisering. Dit doen zij tot het einde van de les. De hulpouders en vrijwilligers krijgen materiaal en instructies bij het materiaal van de docent van de oudercursus. 3. Gesprekken De inhoud van dit lesonderdeel wordt bepaald door de schoolkalender: rapportgesprekken, ouderavonden, themabijeenkomsten voor ouders, feesten en projecten in de klas waarbij ouders helpen. De ouders worden op de deelname aan deze activiteiten voorbereid in de oudercursus: ze 9

10 verwerven de woordenschat die ze nodig hebben en oefenen de gesprekken die horen bij deze activiteiten. Ook hierbij geldt dat ouders op verschillend niveau aan de slag gaan in de oudercursus. Zo zal de ene ouder met wat uitleg een rapport al snel begrijpen en met de docent van de oudercursus een gesprekje oefenen en zal de andere ouder nieuwe woorden leren die in het rapport gebruikt worden of meer inzicht krijgen in de opbouw van een rapport. De docent van de oudercursus differentieert naar niveau en vaardigheid. 4. Eigen werk Tijdens dit laatste onderdeel maken de ouders verwerkingsoefeningen. Ze werken met werkbladen waarin de woordclusters en praatplaten van het Logomateriaal onderwerp zijn. Deze woorden zijn in het eerste lesonderdeel behandeld. De werkbladen worden in de pilot voor de volgende drie subgroepen uitgewerkt: Alfa, Beginners en Plus. De docent begeleidt de verschillende niveaugroepen om beurten bij het maken van deze werkbladen. De ouders worden gestimuleerd samen te werken met ouders van hetzelfde niveaugroepje. Na afloop van de les worden de werkbladen die nog niet af zijn door de cursisten mee naar huis genomen en thuis afgemaakt waarna ze de volgende les bij hetzelfde lesonderdeel worden ingeleverd. Alle werkbladen worden nagekeken en bij het teruggeven zo nodig met de cursisten doorgenomen. Vervolgens kunnen de cursisten de werkbladen corrigeren of aanvullen. NB: Na onderdeel 1 is aanwezigheid van hulpouders, vrijwilligers van groot belang. Hun aanwezigheid maakt het mogelijk om te differentiëren. 10

11 4 Aanpak op school en peuterspeelzaal Logo 3000 is ontwikkeld voor pedagogisch medewerkers en leerkrachten om een goede opbouw van basiswoordenschat bij alle kinderen te kunnen bewerkstelligen. Het materiaal is zo geconstrueerd dat het kan worden ingepast bij elke bestaande groepssituatie of VVE-methode en aansluit bij het natuurlijke woordleren van kinderen. Logo 3000 biedt alles wat nodig is om te zorgen dat peuters en kleuters alle BAK-woorden snel en speels leren en een goed gestructureerde basiswoordenschat opbouwen: scripts voor korte woordleeractiviteiten, veel beeldmateriaal, registratielijsten en een eenvoudig stappenplan voor het in plannen van de woorden. De woorden van de BAK zijn in gevarieerde logische (betekenis)clusters geordend. Voor diepe woordkennis zijn de expliciete korte woordenschatactiviteiten (leerkrachtkaarten/woordclusters en praatplaten/labelwoorden) uitgeschreven. Het onderwijsmodel van de 4-takt vormt de basis en is uitgewerkt met verschillende didactiek. Bij beperking tot één didactische manier wordt het woordenschatonderwijs te veel versmald. Afhankelijk van de soorten woorden en de doelen zijn er 3 didactische manieren: 1. Woorden expliciet aanbieden in clusters en betekenissen en betekenisrelaties verduidelijken door uitbeelden en uitleggen. Voor netwerkopbouw en het aanleren van diepe woordkennis is dit de meest geëigende manier. Woorden als bijvoorbeeld rij, vooraan achteraan en in het midden worden ook samengenomen in een cluster, zodat niet alleen de woordbetekenissen, maar ook de betekenisrelaties duidelijk worden. 2. Woorden labelen Weer andere woorden kunnen het makkelijkst snel worden gelabeld ( dit is een dennenappel ). Het is voldoende dat de kinderen weten waar bepaalde woorden naar verwijzen, of woorden kunnen worden aangehaakt in een stukje netwerk van woord-/ voorkennis dat kinderen al hebben opgebouwd. 3. Woorden impliciet aanbieden Sommige soorten woorden kunnen het handigst impliciet in veel contexten aan bod komen, zoals bijvoorbeeld het woord bezig. Logo 3000 heeft voor alle woorden van de BAK de meest passende didactiek geselecteerd. Het is geen aparte methode maar een zeer uitgebreid instrumentarium: een voorraadkamer, die alle ingrediënten omvat om de 3000 basiswoorden efficiënt aan te bieden in een doorgaande lijn van intentioneel en incidenteel leren. Woorden worden binnen betekenisvolle contexten expliciet 11

12 aangeboden en er worden gerichte interactie- tips en materialen gegeven voor het uitbouwen van die contexten, zodat gedurende de dag rijke woordleersituaties ontstaan, waarbij kinderen ook weer nieuwe woorden kunnen oppikken. Zo bouwen ze de Basiswoordenschat natuurlijkerwijs uit. Logo 3000 is losbladig materiaal, dat dynamisch kan worden ingezet bij elke activiteit waarmee PM-ers en leerkrachten op elk moment van de dag de woordenschatuitbreiding van kinderen bevorderen (zie voor beschrijving en voorbeelden van de materialen: de uitgave van de PO-raad: Handreiking Basiswoordenschat, Verhallen, 2011). Bij de materialen is een uitgebreide digitale component ontwikkeld: een online platform met consolideerspelletjes voor ieder cluster en iedere praatplaat uit Logo Deze component is ingebouwd om het ook mogelijk te maken voor de ouders om thuis samen met de kinderen te oefenen. De kinderen kunnen dan via de computer de woorden in de klas zowel als thuis door middel van verschillende activiteiten (in de vorm van computerspelletjes) herhalen tot ze geleerd zijn. Met de speelse activiteiten kunnen kinderen zelfstandig en in hun eigen tempo werken aan het uitbreiden van hun woordenschat. Op school en thuis, alleen of samen met ouders. 12

13 5 Activiteiten gericht op de oudercursus a. Modulaire aanpak oudertraining In de pilot in Amsterdam die als eerste participeerden in het project was er één gezamenlijk instapmoment voor ouders, namelijk aan het begin van het schooljaar (oktober). Omdat de oudercursus steeds meer bekendheid kreeg en ook nieuwe ouders graag mee wilden doen, stroomden er in de loop van het schooljaar extra ouders in. De cursus vond plaats op twee ochtenden in een week gedurende de onderwijsweken in een schooljaar. Het project is in de eerste plaats bestemd voor ouders die nauwelijks of helemaal geen Nederlands beheersen, onder wie analfabete en laaggeletterde ouders. Naast deze ouders zijn er ook ouders die de taal een beetje of redelijk beheersen. Zij worden op hun niveau bediend en helpen in de les de andere ouders. In de lessen leren de ouders de woorden die ook hun kinderen leren in de voorschool, groep 1 en groep 2. In het materiaal LOGO 3000 worden de woorden verdeeld over 4 tijdvakken herfst, winter, lente en zomer. Daarbij oefenen de ouders met gesprekken op school en bereiden zij educatieve activiteiten voor die zij thuis met hun kind kunnen doen. Een eerste bevinding van de pilot was de behoefte aan meer instap- en uitstroommomenten. De individuele verschillen tussen de deelnemende ouders waren zoals verwacht groot. Er waren concrete taalniveauverschillen, verschillen in aanwezige woordenschat en in leerbaarheid. In de tweede fase van het project is het materiaal voor de oudercursus verder ontwikkeld op basis van de eerdere bevindingen. De oudercursus is zo opgezet dat de cursus aan diverse doelgroepen en op verschillende momenten in het jaar kan worden gegeven/opgestart. Voor wat betreft de woordenschat, de educatieve activiteiten en de gesprekken wordt aangesloten bij de planning/ kalender van de school. De werkbladen zijn gegroepeerd rondom de seizoenen. De werkbladen sluiten aan bij de woordclusters. In een overzicht is gemakkelijk terug te vinden welke clusters bij welke werkbladen horen en hoe een en ander afgestemd kan worden met de planning van de school. Er zijn werkbladen gemaakt op 3 niveaus: - laag-taalvaardig (KSE1, A1 (in termen van ERK) of op weg naar 1F (in termen van Meijerink); - basisvaardig (KSE2, A2 (in termen van ERK) of 1F (in termen van Meijerink); - hoog-taalvaardig (> B1 (in termen van ERK) of > 2F (in termen van Meijerink). 13

14 Het ITTA heeft bij de oudercursus een Woordenschattoets voor ouders ontwikkeld. De toets kan op 3 niveaus worden afgenomen: - Alfa & Beginners receptief - Alfa productief - Beginners en Plus - productief De materialen voor de cursusleiders zijn toegankelijk via Drop-box. Medio januari 2014 zijn de materialen beschikbaar via de website van het Expertisecentrum Taalontwikkeling, Ouderbetrokkenheid en Participatie Op deze site wordt een apart gedeelte aangemaakt, dat toegankelijk is voor alle scholen die werken met Logo b. Profiel van een taaldocent oudertraining Op basis van de ervaringen van de 1 e pilot is geconstateerd dat het wenselijk was om een competentieprofiel samen te stellen voor de docent die de oudercursus verzorgt. In de vervolgtrajecten vindt via een train-de-trainer overdracht plaats van de opzet en aanpak van de oudercursus. Voor een goede overdracht is het nodig dat docenten die de oudercursus gaan uitvoeren bepaalde competenties hebben. Op basis van onderstaande literatuur en profielen is een profiel opgesteld: Competentieprofiel Docent Nederlands als Tweede Taal (NT2). Beroepsvereniging NT2, samengesteld door Ellie Liemberg, AnneMieke Janssen- van Dieten & Wim Coumou. Tweede herziene druk: Amsterdam.juni Kenniskring NT1 Competentieprofiel docent volwasseneducatie / NT1. Samengesteld door Piet Litjens en Elle Langes, Cinop Taalpilots/School aan Zet, PO-Raad o Opbrengstgericht werken, Kennis en vaardigheden leerkracht groep 1 en 2. o Taalleesonderwijs Ouders betrekken bij taalleesonderwijs o Meer en beter woorden leren, een brochure over de relatie tussen taalvaardigheid en schoolsucces. Marianne Verhallen. Ouders & VVE, meer effect door ouders bij het vve-programma te betrekken. JSO, expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding, Een concept is voorgelegd aan docenten in de pilots en aan NT2 deskundigen en deskundigen op het gebied van taal en ouderparticipatie. Op basis van de reacties is een definitief profiel gemaakt. Van het docentenprofiel is vervolgens ook een zelfbeoordelingsformulier gemaakt, zodat docenten in een oogopslag kunnen bepalen op welk gebied extra deskundigheid voor hen noodzakelijk is. 14

15 c. Ouder-kind workshops (bij educatieve activiteiten) Bij het onderzoeken van een goede manier om het educatief thuismilieu van ouders te stimuleren, is enerzijds gezocht naar materialen, methoden, aanpakken die beschikbaar zijn en is anderzijds gezocht naar een alternatieve aanpak in/van de oudercursus. De bestaande materialen zijn opgenomen in de handleiding en het materiaal voor de oudercursus. Voor de alternatieve aanpak zijn 24 Ouder-Kind workshops ontwikkeld. Deze workshops kunnen worden ingezet als integraal onderdeel van de oudercursus en als losse workshops voor scholen die een minder intensieve aanpak wensen. Het idee achter de workshops is dat de leidster/leerkracht als model fungeert (modeling) en dat de docent van de oudercursus een coachende rol vervult (coachen). De workshops hebben een vast stramien waarin zowel taalvaardigheid als het versterken van het educatief thuismilieu aan bod komt. Op verzoek van de pilots is bovendien een gesprek over opvoeden als vast onderdeel opgenomen. Als de workshops worden ingezet bij laagtaalvaardige ouders, kan men alle onderdelen uitvoeren, bij een meer taalvaardige groep ouders kan een selectie van de onderdelen worden gemaakt. De ouder-kindworkshops zijn ontwikkeld in samenspraak met de pilotscholen in Arnhem. Tot slot is een logboekje voor het uitvoeren en volgen van educatieve activiteiten ontwikkeld. Met dit logboekje heeft de docent een instrument in handen om educatieve activiteiten systematisch te stimuleren en de vorderingen te monitoren. d. Train de trainer In alle pilotgemeenten is een train de trainer gegeven. In Arnhem die ook al in de eerste fase meedeed, is onlangs een tweede ronde van de train de trainer gegeven. Daarnaast is in Arnhem een training Ouder-kindworkshops gegeven. Hieronder wordt in het kort ingegaan op de docenten van de oudercursus en de oudercursus zelf. Zie voor een uitgebreide beschrijving van de pilots hoofdstuk 6. Amsterdam Amsterdam was de eerste pilotgemeente uit de eerste fase en de cursus is daar in eerste instantie gegeven door medewerkers van het ITTA. De bevindingen zijn verwerkt in de uiteindelijke oudercursus. De cursus is daarna overgenomen door de oudercontactpersoon van de school. Zij heeft aan de train de trainer in Utrecht meegedaan en heeft bovendien diverse lesobservaties gedaan bij het ITTA. Ondertussen is de functie van oudercontactpersoon aangepast en de baan vervallen. Op dit moment wordt de oudercursus gegeven door een taalaanbieder. Zij heeft niet de train de trainer gevolgd, maar is wel uitgebreid ingepraat en ingewerkt. Arnhem Arnhem was een van de eerste gemeenten waar men aan slag ging met het Ei van Columbus. Als een van de voorlopers van het project, kwam uit Arnhem het verzoek om Ouder-kindworkshops te ontwikkelen en docenten te trainen in het geven van Ouder-kindworkshops. Op deze wijze wordt in 15

16 Arnhem gezorgd voor een sluitend aanbod voor alle ouders van kinderen met een VVE indicatie. De laagtaalvaardige en laaggeletterde ouders volgen de intensieve oudercursus. De meer taalvaardige ouders volgen een keer per maand een ouder-kindworkshop, waarmee de gemeente Arnhem ook bij hen het educatief thuismilieu verder wil versterken. Naast de training voor de ouder-kindworkshops is ook een nieuwe lichting docenten opgeleid om de oudercursus te geven. Verdere deskundigheidsbevordering vindt plaats vanuit de stichting Pas. Enschede Enschede hoort samen met Amsterdam nog tot de pilots die al vanaf de 1 e fase participeren in het project. De docent/begeleiders die de oudercursus geven, hebben in het begin van het schooljaar 2011/2012 de training op locatie gevolgd. Dezelfde docent/begeleiders zijn nog steeds de uitvoerders van de oudercursussen. Vlaardingen In Vlaardingen is de training verzorgd in samenwerking met Stichting Aan Zet in Vlaardingen. Naast de beoogde docenten van de oudercursus waren twee mensen van Stichting Aanzet aanwezig die de docenten in de uitvoering verder konden/kunnen ondersteunen. Omdat in Vlaardingen ook reguliere taalcursussen worden gegeven op de scholen, richt men zich met het Ei van Columbus sterk op het educatief thuismilieu ten aanzien van woordenschatverwerving. In de training is ook aandacht besteed aan de afstemming tussen beide oudercursussen. Heerenveen Met Heerenveen is veel telefonisch en contact via de geweest. Er is geen aparte train de trainer op locatie gegeven. De scholen hebben, inclusief de leerkrachten die de oudercursus/ouderbijeen-komsten hebben gegeven, een intensieve cursus woordenschat gevolgd uitgevoerd door Rezulto. De aanpak van Logo 3000 maakte daar ook onderdeel van uit. Breda De training in Breda werd niet alleen bezocht door de docenten die de oudercursus zouden gaan geven, maar ook door alle andere betrokkenen. Aanwezig waren onder andere VVE projectleiders, mensen van de voorleesexpres en van de bibliotheek. De aanwezigen wilden graag een verbinding leggen tussen alle ouderactiviteiten in Breda en zo beleid afstemmen en verbeteren. Dit zorgde voor een dynamische, inspirerende bijeenkomst. 16

17 Eindhoven In Eindhoven is de training gegeven aan de drie docenten die op hun locatie de training zouden gaan verzorgen. Daarna is er via de mail nog contact geweest en is een van de locaties geïnterviewd voor het behoeftenonderzoek van het Expertisecentrum Taalontwikkeling, Ouderbetrokkenheid en Participatie. Uit deze interviews kwam naar voren dat de ouders zeer positief zijn over de oudercursus. Utrecht In Utrecht werkt men met ouderbetrokkenheidsconsulenten/ouderspecialisten. Dit zijn leerkrachten die verantwoordelijk zijn voor de ouderbetrokkenheid en zij geven ook de oudercursus. De oudercursus richt zich in Utrecht op de woordenschat en het educatief thuismilieu. De onderdelen gesprekken en de werkbladen voor de ouders worden niet gedaan. In de training zijn dan ook vooral de eerste onderdelen uitgebreid aan bod geweest. Tijdens de training was het duidelijk dat de betreffende docenten al zeer deskundig waren op het gebied van woordenschatverwerving bij kinderen. De nadruk in de training lag dan ook op werken met en NT2 didactiek bij volwassenen e. Ei-Flex Het project Het Ei van Columbus: ouderparticipatie en taalontwikkeling is een goed voorbeeld van Family literacy. Kinderen werken binnen de VVE aan hun educatieve ontwikkeling met speciale aandacht voor woordenschat middels Logo 3000 en parallel werken ouders aan hun taalvaardigheid/geletterdheid en aan hun educatieve vaardigheden gekoppeld aan datzelfde Logo Logo 3000 is gebaseerd op de BAK (de Basiswoordenlijst Amsterdamse Kleuters), een lijst van 3000 woorden die in opdracht van de Gemeente Amsterdam samengesteld is op basis van overzichten van lijsten met de meest gebruikte woorden voor peuters en kleuters. Hoewel de gecombineerde aanpak van de oudercursus met Logo 3000, een bestaande, reeds ontwikkelde materialen natuurlijk grote voordelen biedt, zijn de principes en de manier van werken van het Ei van Columbus ook toegankelijk gemaakt voor scholen die niet met Logo 3000 werken. In deze Flexversie is gezocht naar oplossingen om het woordenschataanbod in de VVE-methode flexibel te koppelen aan de woorden uit de BAK en die als uitgangspunt te nemen voor de oudercursus. Ei Flex biedt geen volledig uitgewerkte oudercursus. Het biedt een uitgebreide handleiding met uitgangspunten en een opzet voor de oudercursus en diverse bijlagen die scholen die werken met de BAK en (nog) niet met Logo 3000 kan helpen om de cursus concreet in te vullen: lesopzet, overzicht van werkvormen en oefeningen, logboek educatieve activiteiten, voorbeeldwerkbladen en een registratieformulier voor de woorden. 17

18 f. Monitor Om de vorderingen van de ouders goed te volgen is een aantal instrumenten ontwikkeld: 1. Woordenschattoets Het is belangrijk om de woordenschatontwikkeling van de ouders te volgen. Woordenschat is de kern van het programma en derhalve is het essentieel te weten of de woorden die de ouders leren, beklijven. Alleen dan zijn de ouders in staat om hun kinderen goed te begeleiden. Er is een flexibel instrument ontwikkeld, waarmee scholen op drie niveaus, in alle groepen en bij elk seizoen kunnen controleren in welke mate de ouders de aangeleerde woorden beheersen. 2. Logboek educatieve activiteiten Een tweede pijler van Taalontwikkeling en ouderparticipatie Ei van Columbus is het educatief thuismilieu. Met het logboek Educatieve activiteiten wordt het educatief thuismilieu gestimuleerd en houdt de docent zicht op de ontwikkeling. 3. Strippenkaart participatie Ook de participatie op school is van belang. Als de school goed contact heeft met de ouders en de ouders betrokken zijn bij de school, komt dit ouders, kind en school ten goede. Weliswaar blijkt uit onderzoek dat ouderbetrokkenheid thuis meer oplevert (in leerprestaties van het kind) dan ouderbetrokkenheid op school, maar de invloed op het educatief thuismilieu kan alleen tot stand worden gebracht door een goede relatie tussen school en ouders. Daarnaast is ouderbetrokkenheid op school goed voor het welbevinden van het kind. Kinderen voelen zich veilig en trots als hun ouders actief zijn op school. Met een strippenkaart wordt de participatie op school gestimuleerd en gevolgd. 18

19 6. Pilots aanpak en ervaringen a. Werving en doelen In 2010/2011 heeft tijdens de eerste fase naast de pilot in Amsterdam de werving plaatsgevonden van nog 2 pilots: Enschede en Arnhem. In het betreffende schooljaar zijn gesprekken gevoerd met de betreffende gemeenten en besturen. Met de betrokken peuterspeelzalen, scholen en organisaties die de oudercursus gingen uitvoeren, zijn bijeenkomsten georganiseerd om bekend te raken met de aanpak en een plan van aanpak op te stellen voor de uitvoering. Vanaf het schooljaar 2011/2012 is in Enschede en Arnhem de aanpak geïmplementeerd op de scholen en peuterspeelzalen met daarbij de oudercursus. In dat jaar heeft op dezelfde wijze als in Enschede en Arnhem de werving plaatsgevonden van nog 5 pilots: Utrecht, Vlaardingen, Heerenveen, Eindhoven en Breda. Doelen die in de uitwerking van de plannen door alle pilots zijn genoemd: Taalontwikkeling van peuters en kleuters - Peuters en kleuters bouwen een goede woordenschat op die zij nodig hebben om goed te kunnen profiteren van het onderwijsaanbod. - Peuters en kleuters ervaren een doorgaande lijn in de taalstimulering van voor- naar vroegschools. - Peuters en kleuters worden door hun ouders ondersteund in hun voor- en vroegschoolse educatieve ontwikkeling. Ouders (deelnemers oudercursus) van peuters en kleuters - Ouders van de peuters en kleuters leren dezelfde woordenschat als hun kinderen. - Ouders leren de methode Logo 3000 en het bijbehorende materiaal kennen wat gebruikt wordt door de leidster/leerkracht in de groep van hun kind. - Ouders leren de taal en vaardigheden die ze nodig hebben om met leidsters en leerkrachten over hun kind te communiceren. - Ouders leren vaardigheden om hun kind thuis te ondersteunen en begeleiden in relatie tot peuterspeelzaal en schoolbezoek. - Ouders worden geactiveerd tot meedoen/participeren; ouders komen uit hun isolement. Pedagogisch medewerkers en leerkrachten - Pedagogisch medewerkers en leerkrachten verdiepen hun kennis en vaardigheden in het woordenschatonderwijs. 19

20 - Pedagogisch medewerkers en leerkrachten passen de methode Logo 3000 in binnen hun eigen programma/werkwijze. - Pedagogisch medewerkers en leerkrachten bewerkstelligen een ononderbroken taalontwikkeling van voor- naar vroegschools (doorgaande lijn). - Pedagogisch medewerkers en leerkrachten verbeteren de contacten met ouders over de ontwikkeling van het kind. Programma s ouderbetrokkenheid - De inhoud van de ouderprogramma s verbetert door de oudercursus met doelgerichte aandacht voor: * taalontwikkeling / woordenschat * ouderbetrokkenheid bij ontwikkeling van het kind in de groep * contacten met de pedagogisch medewerkers/leerkracht Beoogde resultaten - De woordenschat van de deelnemende doelgroepkinderen (aantal afhankelijk van de pilotlocaties) is verbeterd eind groep 2; streefniveau is 3000 woorden. (doel op langere termijn) - De leerkrachten en pedagogisch medewerkers werken met de methode Logo 3000 en hebben de beschikking over het bijbehorende materiaal en passen dit structureel toe in hun educatief programma. Zij hebben de kennis en vaardigheden om dit te doen. - Het programma van de oudercursus Logo 3000 is beschikbaar voor VVE-uitvoering. - Docenten die de oudercursus geven zijn toegerust om de oudercursus/ouderbijeenkomsten uit te voeren. - Ouders hebben deelgenomen aan de oudercursus/ouderbijeenkomsten. - Vaardigheden van ouders zijn verbeterd in de ondersteuning en begeleiding van hun kind ten aanzien van onderwijsdeelname (thuis en in contact met de pedagogisch medewerk(er)ster/leerkracht). b. Aanpak per locatie Pilot Arnhem Arnhem heeft een sterk ongedeeld beleid voor voor- en vroegschoolse educatie (VVE). Kenmerken van dit VVE-beleid zijn: - Een doorgaande lijn van voor- naar vroegschools; - De basis ligt in de methodiek Kaleidoscoop; - Extra taalaanbod (bijvoorbeeld middels Interactief Taalonderwijs, Puk & Ko / Ik & Ko); 20

21 - Woordenschatuitbreiding volgens de methodiek Met Woorden in de Weer (Verhallen); - Kindvolgsysteem OVM (Memelink) en toetskalender primair onderwijs (Cito Taal voor Kleuters, Ordenen); - Ouderbetrokkenheid; - Monitoring en evaluatie. Gemeente, schoolbesturen en instellingen voor peuterspeelzaalwerk en kinderopvang werken samen in de vormgeving en uitvoering van VVE. Coördinatie van dit VVE-beleid is belegd bij Stichting PAS. In 2009 heeft de Onderwijsinspectie de kwaliteit van VVE in Arnhem beoordeeld. In het eindrapport (maart 2010) wordt duidelijk dat de inspectie vol lof is over de manier waarop in Arnhem vormgegeven wordt aan VVE, zowel op stedelijk niveau als op het niveau van de uitvoeringslocaties. Daarnaast zijn er ook een aantal duidelijke aanbevelingen gedaan gericht op het versterken van de ouderbetrokkenheid, het stimuleren van VVE-activiteiten thuis en het verbeteren van de doorgaande lijn tussen voor- en vroegschool en de betrokkenheid van ouders hierbij om de kwaliteit van uitvoering te verbeteren. De beleidsperiode is/zal gebruikt worden om deze verbeteringen te realiseren. Deze pilot past goed bij het realiseren van de verbeteringen en is concreet. Recent is vastgesteld dat de middelen in principe t/m 2018 zullen worden ingezet. Deelnemers aan de pilot - Gemeente Arnhem - Schoolbesturen Delta, Fluvius, de Basis en Stichting PAS Basisscholen uit de wijken Presikhaaf en in Het Broek O.L. Vrouw van Lourdesschool, Hugo de Grootschool, Paulusschool - Peuterspeelzalen Symphonie, Presikhaaf en Overkant (Stg. Rijnstad) - Kinderopvang SKAR met de kinderdagverblijven Kakelbont en Harlekijn Bestuursbeleid/schoolbeleid - De directeuren van de scholen zijn integraal verantwoordelijk voor het beleid op hun scholen. Op bestuursniveau wordt krachtig aangestuurd op het verbeteren van de taal/leesresultaten met ook extra aandacht voor woordenschat. Stichting PAS heeft daar namens de besturen een belangrijke rol in. - Het management faciliteert medewerkers onder andere door deelname van medewerkers in projectgroep van samenwerkende locaties van de oudercursus. Gemeentelijk beleid/vve - De gemeente Arnhem investeert samen met besturen (belegd bij Stichting PAS) in een sterk VVE-beleid. 21

22 - De uitwerking van het project Ouderparticipatie en Taalontwikkeling Ei van Columbus is opgenomen in het gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid Voor- en vroegschoolse aanpak is geborgd in managementteams VVE in de wijken. De management werkgroep fungeert als projectgroep. - Vastgelegd in het beleidsplan is dat bij elke VVE-locatie een ouderprogramma is. - Er is vanaf januari 2013 een basisarrangement op alle VVE-locaties voor alle ouders. Hierbij wordt de handreiking met de powerpoints over de aanpak van woordenschat en specifiek Logo3000 gebruikt die in het project Ei van Columbus zijn ontwikkeld. Daarnaast is een plusaanbod op locaties met veel doelgroepkinderen (meer dan 30%). De eerste variant is een wekelijkse cursus Logo3000 voor anderstalige en laagtaalvaardige ouders. De tweede variant bestaat uit 6 tot 10 ouder-kindworkshops (in het project Ei van Columbus ontwikkeld) per jaar, waarbij de ouders na een voorinstructie en uitleg in de groep van hun kind een activiteit doen, passend bij de woorden van de week. Dit wordt nagesproken en ouders krijgen dan tips, werkblad etc. mee voor thuis. Samenwerking - Op VVE-beleid is op alle aspecten tussen gemeente en schoolbesturen middels Stichting PAS een nauwe samenwerking sinds 2006 Vanaf 2011 gaat de coördinatie van de ouderprogramma s via Stichting PAS. Daarvoor waren er wel ouderprogramma s voor de vroegschool en in 1 wijk ook voor scholen (Puk en thuis). - Er is bestuurlijk draagvlak voor de uitvoering met duidelijke communicatielijnen, inzet financiën, rollen en verwachtingen. - Informatie over de aanpak vindt plaats naar allerlei taalinitiatieven toe in de wijk. Financiering - De gemeente Arnhem heeft bij de start voor 3 scholen en peuterspeelzalen het materiaal en de oudercursus gefinancierd. De komende twee jaar krijgen vanwege de positieve resultaten alle scholen de mogelijkheid het materiaal aan te schaffen en ouderbijeenkomsten/oudercursussen te geven. Daarnaast wordt ook de coördinatie gefinancierd. De gemeente Arnhem financiert dit in principe t/m Er vindt tussentijdse evaluatie plaats en de gemeente maakt geen prestatieafspraken buiten de beleidsperiode (januari 2016). Het is wel de intentie hiermee door te gaan zolang het VVE-geld beschikbaar is (tot 2018). 22

23 Oudercursus school: afstemming/aanpak/didactiek Oudercursus Werving organisatie profiel docent - Iedere school heeft een coördinator voor deze pilot. - Er is een wervingsbrief gestuurd aan de ouders, daarnaast zijn er ook voorlichtingsbijeenkomsten geweest en zijn ouders direct aangesproken o.a. in de tien minuten gesprekjes. Ook namen moeders elkaar mee naar de cursus. - De ouderbegeleidsters (in dienst van Stg. Rijnstad) en de leerkracht/onderbouw coördinator hebben een actieve rol om ouders te werven voor de oudercursus. - Voor de drie scholen en peuterspeelzalen zijn er vorig schooljaar vijf oudercursussen uitgevoerd en dit schooljaar 4 met daarnaast voor 1 school ouder-kindworkshops. In de oudercursussen zitten rond de 10 tot 15 ouders. De duur van de oudercursus is 1x per week een dagdeel van drie uur. - Er heeft een gerichte werving van docenten van de oudercursus plaatsgevonden aan de hand van een opgesteld profiel. In de pilotperiode hebben 3 docenten de cursussen uitgevoerd. - Voor Arnhem is een extra training uitgevoerd door ITTA omdat in de verbreding meer oudercursussen zijn/worden gegeven in het schooljaar 2013/ Deelnemers aan de oudercursus komen uit diverse landen: Turkije, Somalië, Iran, Irak, Afganistan, Bulgarije,.Syrie, Angola, Suriname, Antillen, polen, nl. - De kinderopvang is geregeld, maar vraagt wel veel regelwerk. Afstemming aanpak oudercursus - Voor ouders worden naast de oudercursus ook ouderavonden gehouden over de aanpak. Landelijk is samen met Arnhem in 2013 ook ouder-kind workshops ontwikkeld die minder intensief zijn dan de oudercursus. - De oudercursus kent een duidelijke opbouw zoals uitgewerkt door ITTA. De context van woorden in het alledaagse leven krijgt bewust aandacht. - In de oudercursus wordt de planning van woorden die in de school aan de orde zijn gevolgd. Ook lopen de uitvoerders van oudercursus regelmatig even de groepen in om af te stemmen. De docent gaat ook tijdens de oudercursus samen met de ouders regelmatig de groep in. - De ouderboekjes die binnen het project zijn ontwikkeld, zijn recent thuis ingezet. In 2014 wordt dit verder geoptimaliseerd. 23

24 Evaluatie en resultaten oudercursus - Bij de ouders die deelnemen aan de oudercursus wordt bij de start van de oudercursus een intake gedaan maar geen woordenschattoets (ITTA). - Ouders zijn tevreden over de frequentie van de oudercursus. - Er vallen weinig ouders uit. Tussentijds stromen ouders in. - Werving van ouders blijft een punt van aandacht en vraagt een gezamenlijke aanpak van oudercontactfunctionaris en leerkrachten/pedagogisch medewerkers. - Er heerst een enthousiaste sfeer op de oudercursussen en grote betrokkenheid. Veel ouders geven aan dat ze nu meer Nederlandse woorden gebruiken en dit doen met een verbeterde uitspraak. Ook weten ze wat hun kind op school doet en leert en zijn ze interactiever met hun kinderen aan het spelen inclusief woordspelletjes en aan het lezen. - Het blijkt dat ouders ook meer zelfvertrouwen krijgen om te praten en dus mondiger worden. Ouders durven ook meer tegen leerkrachten en pedagogisch medewerkers te zeggen. - Voor de ouders die de oudercursus volgen, wordt niet alleen de taal maar de hele wereld groter. Ze stappen nu makkelijker ergens op af. - Voor ouders die hebben meegedaan aan de oudercursus is het volgens docenten/ projectleiding wel een verdere opstap richting acties alfabetisering in de wijk. - Kinderen herkennen dat ouders ook de woorden hebben geleerd en zijn daar enthousiast over. - Uitspraken van ouders over de docent: o Ze geeft met heel veel plezier les, heeft altijd extra materiaal bij zich, ze is heel enthousiast en we begrijpen het heel goed. Ze weet veel over kinderen. o Ze vertelt veel, legt veel uit, heeft veel passie. We vinden alles goed en weten niet wat beter kan. - De oudercursus vergt wel veel voorbereiding van de docent zeker als je de context van het dagelijks leven erbij betrekt. - Het blijkt dat als de oudercursus op een andere locatie is dan de school de stap voor sommige moeders te groot is om erheen te gaan. - Op 1 school zijn vooral autochtone ouders. Die hoeven niet zozeer woorden te leren in een oudercursus. Dat spreekt deze ouders niet aan. Voor deze ouders is er nu 1x per maand een ouder-kind workshop. - De scholen die gebruik maken van het ouderprogramma zijn vooral tevreden over de combinatie van woordenschatuitbreiding en ouderbetrokkenheid via de oudercursus, de afstemming op woordaanbod van school en het aantrekkelijke materiaal. Ze geven de oudercursus een cijfer 9 (onderzoek door Adviesbureau Marant uitgezet door de gemeente rond inzet programma s VVE en ouderbetrokkenheid). 24

25 Aanpak in de school/peuterspeelzaal - Voorafgaande aan de invoering is er een werkgroep VVE en projectgroep rond deze pilot ingericht. Binnen de school is het de taak van de onderbouw coördinator om de aanpak aan te sturen. - De leerkrachten alsook de pedagogisch medewerkers waren al getraind in de didactiek die ook in Logo3000 is uitgewerkt. - Logo3000 is gekoppeld aan de methode. Dit vraagt zeker bij de start een tijdsinvestering om het goed samen te laten gaan en de woorden adequaat te clusteren. - Voor- en vroegscholen zijn gewend om samen te werken. Dit deden zo ook al op eerdere VVE-trajecten. De samenwerking is door invoering van Logo3000 wel verder geïntensiveerd op aanpak en didactiek. Evaluatie en resultaten scholen/peuterspeelzalen - Er is geëvalueerd op bruikbaarheid en enthousiasme. Leerkrachten en pedagogisch medewerkers geven aan dat het mooi en duidelijk materiaal is waar kinderen ook positief op reageren. Er wordt meer gestructureerd omgegaan met het aanleren van woorden. Het materiaal werkt daarbij ondersteunend. De kalenderwoorden (woorden die niet in clusters zijn ondergebracht denk aan woorden als omdat, hier etc.) vragen extra aandacht om gericht aan de orde te stellen. Hetzelfde geldt voor het consolideren van woorden. Leerkrachten en pedagogisch medewerkers hadden liever gezien dat praatplaten en woordclusters aan elkaar gekoppeld waren. - Tussen scholen en peuterspeelzalen vindt veel uitwisseling van ervaringen plaats. Zowel qua aanpakken, tips etc. De scholen en peuterspeelzalen werken al langere tijd samen onder andere rond het programma Kaleidoscoop, ontwikkelmodel, overgang naar de basisschool etc. - Leerkrachten en pedagogisch medewerkers geven aan dat ze de indruk hebben dat de kinderen, van wie de ouders actief thuis bezig zijn met Logo, de woorden makkelijker onthouden. - De eerste opbrengsten wijzen erop dat de resultaten op de toets Taal voor Kleuters verbeterd zijn (passief) maar ook de taalvaardigheden omhoog zijn gegaan. Van belang is het om na drie jaar, als ook de kinderen vanuit de peuterspeelzaal eind groep 2 bereiken, en alle woorden aan de orde zijn geweest na te gaan wat het uiteindelijk effect is op de toetsresultaten van de aanpak op woordenschat zoals nu is uitgewerkt. - In de groepen wordt nu systematisch meer tijd besteed aan woordenschat. Het vraagt een scherpe planning om alle clusters aan te bieden. 25

26 Pilot Enschede De pilot van Enschede vindt plaats binnen het project Sociaal Economisch Ontwikkelprogramma Wesselerbrink-Noord en de ontwikkeling van VVE in Enschede. Bij de gemeente is talentontwikkeling uitgangspunt in plaats van onderwijsachterstandbeleid. Daarnaast is het belangrijk de zelfredzaamheid te bevorderen en ligt er een focus op preventie: goed onderwijs heeft hierin een belangrijke rol. Ieder talent telt, iedereen moet gelijke kansen krijgen. In Enschede is een breed programma voor Talentontwikkeling. De basis wordt gelegd in de VVE: in 2010 is hier een taalverbeterplan voor de peuterspeelzalen uitgerold. Gemeente Enschede, schoolbesturen en instellingen voor peuterspeelzaalwerk en kinderopvang werken samen in de vormgeving en uitvoering van VVE. In 2011 heeft de Onderwijsinspectie de kwaliteit van VVE in Enschede beoordeeld. In het eindrapport (september 2011) heeft de inspectie vastgesteld dat op organisatorisch en inhoudelijk gebied al een aantal taken goed zijn geregeld. Op meerdere punten, bijvoorbeeld toeleiding en zorgstructuur, is er zelfs sprake van voorbeelden voor anderen. Daarnaast is er ook een aantal verbeterpunten zoals: 1. Doorgaande leerlijn; Scholen werken samen met de vroegschool aan de borging van de doorgaande VVE-lijn (o.a. inhoudelijke afstemming van het aanbod); 2. Opbrengstgericht werken in de VVE; Monitoren van de opbrengstresultaten; 3. Het stimuleren van thuisactiviteiten; 4. Het vergroten van ouderparticipatie ; 5. Versterken van het educatief handelen. Meedoen aan de pilot geeft de deelnemende partners de kans om juist gezamenlijk (doorlopende leerlijn) aan deze verbeterpunten te werken. Vanuit de gemeente heeft financiering van de oudercursus plaatsgevonden voor 2 jaar met opnieuw een financiering voor 2 jaar. De schooladviesdienst Expertis is nauw betrokken bij de oudercursus en de implementatie van de aanpak op scholen. In de schooljaren 2011/2012 en 2012/2013 zijn de scholen/pzs/kinderdagverblijven met Logo 3000 aan de slag gegaan in de groepen en zijn 2 oudercursussen uitgevoerd. Deelnemers aan de pilot Aan de pilot nemen de volgende partners deel: - Gemeente Enschede: verantwoordelijk beleid Opgroeien & Ontwikkelen / Economie & Werk/ PMBE - Stichting Expertis: coaching en advisering/begeleiding/uitvoering oudercursus 26

27 - Locatie A: o Samenwerkingsverband Brede school Wesselerbrink-Noord Basisscholen Het Bijvank (Consent), Prins Maurits (VCO) en De Windroos (SKOE) Peuterspeelzalen Boris Beer en het Speelkasteel (Alifa) Kinderdagverblijf De Toverbal (SKE) - Bredeschoolregisseur Zuid (Alifa); algemene coördinatie - Locatie B: o Internationale schakelklas IOK De Globe Bestuursbeleid/Schoolbeleid De directeuren van de scholen zijn integraal verantwoordelijk voor het beleid op hun scholen. De betrokken MT s zijn zich bewust van het belang van woordenschatonderwijs, maar worstelen soms met de hoeveelheid items die spelen in hun organisatie. Het beleid rond woordenschat vergt nog verdere integratie in het taal/leesbeleid. Op bestuursniveau wordt aangestuurd op het verbeteren van de taal/leesresultaten. De keuzen van de scholen om mee te doen aan de pilot past bij de insteek om taal/leesresultaten zo vroeg mogelijk op een zo hoog mogelijk niveau te brengen. Gemeentelijk beleid/vve - De gemeente Enschede heeft een taalverbeterplan voor de peuterspeelzalen maar investeert ook al jaren in het verbeteren van de basisvaardigheden op de scholen in Enschede samen met de schoolbesturen. - In Enschede zijn recent 23 kindcentra gevormd Er is geen sprake meer van een peuterspeelzaal, maar een peuterarrangement. Het beleid is sterk bestuurlijk verankerd en er is een duidelijk opleidingstraject en uitgebreide communicatie rondom het taalachterstandenbeleid. - Er is een convenant ouderbetrokkenheid gesloten. - Door de pilot te plaatsen in het SEO-programma Wesselerbrink zijn scholen en ouders betrokken bij de wijk Samenwerking - Doordat de pilot valt in het SEO-programma Wesselerbrink is er een betrokkenheid van gemeenten, wijk, scholen, kinderdagverblijven en peuterspeelzalen. 27