Gebiedsdossier waterwinning Zeist

Transcriptie

1 Gebiedsdossier waterwinning Zeist Sterrenberg Huis ter Heide Beerschoten Zeist Dichtersbuurt Zeist Provincie Utrecht, Geo-informatie ondergrond: 2010, Dienst voor het kadaster en openbare registers, Apeldoorn

2 Gebiedsdossier waterwinning Zeist In samenwerking met: - Gemeente Zeist - Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden - Vitens - Milieudienst Zuid Oost Utrecht - Provincie Utrecht

3 0 SAMENVATTING GEBIEDSDOSSIER ZEIST 0.1 Inleiding In 2010 is in het nationaal wateroverleg (NWO) afgesproken om vóór 2015 voor alle winningen voor de openbare drinkwatervoorziening zogenaamde gebiedsdossiers op te stellen volgens een door het RIVM ontwikkeld protocol. Voor de grondwaterwinningen vervullen de provincies daarbij de regierol. De provincie heeft sinds 2002 ervaring met deze 'gebiedsaanpak' en het vernieuwen van de gebiedsdossiers geeft ook uitvoering aan het grondwaterplan ( ). In deze gebiedsdossiers wordt informatie over de winning beschreven en worden de risico's voor de grondwaterkwaliteit op een overzichtelijke manier in beeld gebracht. Op basis van het dossier worden maatregelen opgesteld om de kwaliteit van het grondwater te beschermen, zodat kan worden voldaan aan de eisen voortkomend uit de KRW. De maatregelen zullen eventueel worden opgenomen in het stroomgebiedsbeheerplan 2015 voor de Kaderrichtlijn Water. De gebiedsdossiers zijn opgesteld onder regie van de provincie in samenwerking met de betrokken gebiedspartijen, ieder vanuit de verantwoordelijkheid voor bepaalde taken en bevoegdheden. Ook de uitvoering van de maatregelen zal gebaseerd worden op deze samenwerking en rolverdeling. Het onderhavige gebiedsdossier is het gebiedsdossier van de winning Zeist. 0.2 Kenmerken winning Zeist De winning Zeist is een winning van Vitens. De winning is gelegen in het stedelijke gebied van Zeist, en trekt daarnaast voor een groot deel grondwater uit het bosgebied ten westen van Zeist aan. Het is een oude (1896), middelgrote winning, met een debiet van 4 milijoen kubieke meter per jaar. De winning is een semi-gespannen winning die water onttrekt van onder een kleilaag die op 40 meter diepte ligt. Desondanks kent de winning grote problemen afkomstig uit historische verontreinigingen in de stad. Er worden diverse vluchtige organische chloorkoolwaterstoffen (VOCl s) aangetroffen, en daarnaast is lange tijd sterke invloed van lekkende riolering aanwezig geweest. Momenteel saneert Vitens als het ware de verontreinigingen, doordat de VOCl s via intensieve beluchting bij de drinkwaterwinning uit het ruwwater verwijderd worden. Voor de verwijdering van het afbraakproduct BAM, afkomstig van bestrijdingsmiddelen, is actief koolfiltratie aanwezig. 0.3 Signaleringsdiagram Om de grondwaterkwaliteit, het risico op verontreiniging, het beschermingsbeleid en de uitvoering daarvan overzichtelijk in beeld te brengen wordt gebruik gemaakt van het zogenaamde signaleringsdiagram. Voor het opstellen van dit signaleringsdiagram zijn 8 aspecten die van belang zijn voor de bescherming van de winning beoordeeld door de actoren die in het gebiedsproces van deze winning zijn betrokken. Het signaleringsdiagram is als volgt opgebouwd, en is weergegeven in Figuur 1: Links is het resultaat van de bescherming en van de historische activiteiten tot nu toe in beeld gebracht. Het risico van de huidige functies (sector 8) is laag (grotendeels bos) en is daarom als goed beoordeeld. Echter, de situatie van de winning Zeist is toch ernstig. Er is uitgebreide zuivering (7) nodig is om het water geschikt te maken voor consumptie. In Provincie Utrecht 1

4 het ruwwater (6)worden namelijk stoffen aangetroffen boven de drinkwaternorm. Ook in waarnemingsputten (5) op enige afstand van de winning worden diverse probleemstoffen aangetroffen. Rechts in het diagram is de huidige status van de bescherming bovengronds (1 en 2) en ondergronds (3 en 4) beoordeeld. Wanneer deze goed is zijn de gezamenlijke partijen het erover eens dat de bescherming adequaat is vastgelegd en wordt uitgevoerd. Ten aanzien van de huidige bescherming zijn door de actoren diverse verbeterpunten en aandachtspunten gesignaleerd. 0.4 Kenschets problemen winning Zeist De winning Zeist heeft diverse problemen veroorzaakt door historische bodem- en grondwaterverontreinigingen en door diffuse verontreinigingen die via stedelijke belasting in de winning terecht zijn gekomen. Gezien de kwetsbaarheid van de winning is daarom aandacht nodig voor de risico s van chemische onkruidbestrijding. Enkele grondwaterverontreinigingen komen reeds de winning binnen, enkele zijn mogelijk nog onderweg. Via de saneringsbeschikking vindt monitoring plaats, en is blijvende aandacht aanwezig voor de problematiek van historische verontreinigingen die reeds in de winning aankomen. Daarnaast is een aantal andere historische verontreinigingslocaties aanwezig. Vanuit deze locaties wordt op dit moment weinig risico meer verondersteld door de verschillende actoren. In de bestemmingsplannen van de gemeente Zeist is op dit moment onvoldoende aandacht voor het drinkwaterbelang, waardoor een risico bestaat dat de regels die gelden binnen de beschermingsgebieden niet helder zijn. De geplande wijziging van de PMV leidt er toe dat een deel van het te beschermen gebied op dit moment nog niet wordt beschermd. Effect Resultaat (Risico s) Actie prestaties (Risicobeheersing) 8 Risico op verontreiniging door huidige functies 1 Planologische bescherming mbt huidige functies 7 Zuiveringsinspanning 2 Milieuregelgeving Bovengrond 6 Kwaliteit ruwwater 3 Bescherming mbt ondergrondse activiteiten Ondergrond 5 Kwaliteit toestromend grondwater 4 Aanpak bestaande verontreinigingen Figuur 1 Signaleringsdiagram met de score voor de winning Zeist op de acht indicatoren Provincie Utrecht 2

5 0.5 Toelichting beoordeling score signaleringsdiagram en maatregelen Uit een analyse van de risico s blijkt dat diverse verbeteringen mogelijk zijn ten opzichte van de huidige situatie. Er zijn diverse maatregelen geformuleerd. De belangrijkste daarvan (met name winningsspecifieke maatregelen) zijn in de onderstaande tabel 1 weergegeven. In tabel 2 zijn algemene maatregelen weergegeven die voor alle kwetsbare winningen in de provincie Utrecht en voor de winningen in de Utrechtse Heuvelrug gelden. Tabel 1. Nr signalerings- Diagram 1 Planologische bescherming met betrekking tot huidige functie 2 Milieuregelge- Ving 3 Bescherming met betrekking tot ondergrondse activiteiten 4 Aanpak bodemverontreinigingen Toelichting signaleringsdiagram winningspecifieke risico s en voorstel maatregelen Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel Beschermingsbeleid: vóórkomen beschermingszones in bestemmingsplannen en kaarten. Onderdelen: Verloopt handhaving volgens plan Zijn de nieuwe contouren (ingang 2012) beschermingszones ruimer dan huidige Onderdelen: Koude warmteopslag binnen 50-jaarszones Lekkende riolering Aanpak bodemverontreinigingslocaties die risicovol kunnen zijn voor de winning Onvolledige weergave be- schermingszo- nes/voorschriften in de bestemmingsplannen van de gemeente Zeist GWBG contouren nieuwe PMV groter dan huidige, daardoor deel van de beschermingszone nog niet beschermd Geen knelpunten Door de VOClverontreiniging is de ruwwaterkwaliteit slecht en is aanvullende zuivering nodig voor betrouwbaar drinkwater Grondwaterbescherming beter laten doorwerken in de bestemmingsplannen (juiste weergave van begrenzingen en voorschriften), verwijzing naar provinciale website. Aanwezigheid RO-medewerker bij gebiedsgesprek die terugkoppeling naar de gemeentelijke afdeling verzorgt. Invoeren nieuwe PMV Sanering via de winning van Vitens (end-of-pipe-oplossing). Vastgelegd in saneringsbeschikking van 14 januari Duur tot Partijen wisselen informatie en gegevens uit over relevante bodemverontreinigingslocaties te weten: (voorgenomen) monitoring en onderzoek, voortgang onderzoek, onderzoeksresultaten, monitoringsgegevens (ook monitoring ihkv beschikking. Frequentie: tenminste jaarlijks, maar ook bij beschikbaar komen van nieuwe informatie. Afspraak maken over Provincie Utrecht 3

6 Nr signalerings- Diagram 5 Kwaliteit toe- stromend grondwater 6 Kwaliteit Ruwwater 7 zuiverings- Inspanning 8 Risico op ver- ontreiniging door huidige Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel Beoordeling grondwaterkwaliteit in waarnemingsputten t.o.v. drinkwaternorm Beoordeling ruwwaterkwaliteit in pompputten t.o.v. drinkwaternorm Is de zuiveringsinspanning groter dan hoort bij een natuurlijke grondwaterkwaliteit? Risico s tengevolge van diffuse belasting Vooral invloed van verontreinigingen Vooral invloed van verontreinigingen Uitgebreide zuivering aanwezig met beluchting, UV en actief kool. Scoort goed (mede vanwege het grote bosgebied) wijze van uitwisseling. Zie 4 Zie 4 functies GWBG= grondwaterbeschermingsgebied, PMV= provinciale milieuverordening Geen directe maatregel. Het streven is op termijn de extra zuiveringsinspanning te kunnen reduceren Tabel 2. Nr signaleringsdiagram 1 Planologische bescherming met betrekking tot huidige functie Voorstel algemene maatregelen geldend voor alle kwetsbare winningen en voor de winningen in de Utrechtse Heuvelrug Beoordelingscriterium Beschermingsbeleid: vóórkomen beschermingszones in bestemmingsplannen en kaarten. Algemene maatregel Definiëren begrenzing intrekgebied Sturingsinstrumenten RO inzetten binnen de gehele Utrechts Heuvelrug (dit is in feite de huidige situatie, echter nog niet volledig uitgewerkt) Bewustwording particulieren ten aanzien van functies van beschermingszones en gebruik van stoffen binnen deze zones. 2 Milieuregelge- Ving 3 Bescherming met betrekking tot ondergrondse activiteiten 4 Aanpak bodemverontreinigingen 8 Risico op verontreiniging door huidige functies Onderdelen: Verloopt handhaving volgens plan Zijn de nieuwe contouren (ingang 2012) beschermingszones ruimer dan huidige Onderdelen: Koude warmteopslag binnen 50-jaarszones Lekkende riolering Aanpak bodemverontreinigingslocaties die risicovol kunnen zijn voor de winning Risico s tengevolge van diffuse belasting door bestrijdingsmiddelen en wegenzout Volgen autonome ontwikkelingen binnen gebiedsgesprekken Nadere analyse calamiteitenplannen Uitvoeren gebiedsschouw ter verdere verbetering en optimalisatie van de handhaving Op korte termijn een algemene maatregel uitvoeren (per 1 jan 2013 moeten diepe gesloten systemen wel gemeld worden) om inzicht in bodemenergiesystemen te krijgen. Voortzetting monitoring grondwater en communicatie omtrent monitoring binnen het gebiedsproces Diverse algemene maatregelen Utrechtse Heuvelrug, onder anderen acties voortkomend uit Schoon grondwater Utrechtse heuvelrug. Provincie Utrecht 4

7 0.6 Nieuwe ruimtelijke plannen Bij nieuwe ruimtelijke functies is het belangrijk om in een vroegtijdig stadium het grondwaterbeschermingsbelang mee te wegen bij de uitwerking van deze ontwikkelingen. In het gebiedsdossier is een werkwijze daarvoor opgenomen. Zo dienen risicovolle functies bij voorkeur niet in de beschermingszones gepositioneerd te worden. Als het toch niet anders kan, dan bij voorkeur in de minder kwetsbare delen betreffende beschermingszone én in combinatie met emissiereducerende maatregelen om de risico s zoveel mogelijk te beperken. Niet risicovolle functies kunnen juist wel geplaatst worden binnen de kwetsbare delen van de beschermingszones. Provincie Utrecht 5

8 Inhoudsopgave 1 Inleiding Wat is een gebiedsdossier? Waarom een gebiedsdossier? Leeswijzer Basisinformatie Inleiding Waterwinning en zuivering Opbouw van de ondergrond Grondwaterstroming en verblijftijden Oppervlaktewater Puntbronnen Ondergronds ruimtegebruik Lijnbronnen Diffuse bronnen Kwaliteit van ruwwater, reinwater en grondwater: bewezen kwetsbaarheid Meer informatie? Beschermingsbeleid en praktijk Inleiding Beschermingszones en milieuregels Planologische doorwerking beschermingszones Ruimtelijke ontwikkelingen Analyse risico s en maatregelen Inleiding Signaleringsdiagram Voorstel maatregelen Gebiedsgerichte aanpak Inleiding Gebiedsgesprekken Afspraken Bijlage 1 Literatuurlijst Bijlage 2 Kaarten in A Bijlage 3 Toetsing waterkwaliteit Bijlage 4 Notulen gebiedsgesprekken... 2 Provincie Utrecht 6

9 5 Bijlage 5 Begrippenlijst Bijlage 6 Beleid en regelgeving Bijlage 7 Concept afspraken over adequate grondwaterbescherming Bijlage 8 Toelichting signaleringsdiagram... 0 Provincie Utrecht 7

10 1 INLEIDING 1.1 Wat is een gebiedsdossier? Het voorliggende gebiedsdossier bevat informatie over de waterwinning Zeist. In een gebiedsdossier wordt door de betrokken partijen informatie verzameld die van belang is voor de (grond)waterkwaliteit ter plaatse van de waterwinning voor drinkwater. Op basis van deze informatie worden mogelijke beschermingsmaatregelen, gericht op preventie en risicobeheersing, ontwikkeld en in het dossier opgenomen. Vervolgens nemen de betrokken partijen uitgaande van het gebiedsdossier een besluit over de daadwerkelijk uit te voeren maatregelen. De (concept)afspraken over samenwerking en te nemen maatregelen maken onderdeel uit van het gebiedsdossier. 1.2 Waarom een gebiedsdossier? Wet- en regelgeving In de Drinkwaterwet is het duurzaam veiligstellen van de openbare drinkwatervoorziening aangemerkt als "dwingende reden voor groot openbaar belang". In de Kaderrichtlijn Water (artikel 4) is aanvullend opgenomen dat lidstaten maatregelen moeten nemen om de inbreng van verontreinigende stoffen in het grondwater te voorkomen of te beperken. Specifiek voor waterwinningen voor drinkwater is opgenomen (artikel 7) dat lidstaten moeten zorgen voor de nodige bescherming van grondwater teneinde het niveau van zuivering dat voor de productie van drinkwater is vereist, te verlagen. Met name dit laatste is leidend voor de te treffen maatregelen, de prioritering ervan en de benodigde afspraken over een adequaat beschermingsniveau. Provinciaal beleid De Provincie Utrecht beschermt haar openbare drinkwatervoorziening via de risicobenadering in het beschermingsbeleid en de voorkantsturing in de Ruimtelijke Ordening. De risicobenadering houdt in dat voor de bescherming van de kwaliteit van het grondwater risicovolle activiteiten worden geweerd. Voorkantsturing houdt in dat er bij RO-ontwikkelingen naar gestreefd wordt dat de waterwinningen voor drinkwater zoveel mogelijk omgeven zijn met harmoniërende, grondwatervriendelijke, functies. Dit gebeurt in een zo vroeg mogelijk stadium van het RO-proces. Om goed invulling te kunnen geven aan zowel de risicobenadering als de voorkantsturing is inzicht nodig in de factoren die van belang zijn voor de kwaliteit van het onttrokken grondwater (Wuijts e.a., 2007). De Provincie Utrecht heeft ervoor gekozen om deze informatie voor de kwetsbare winningen te bundelen in Gebiedsdossiers. Deze dossiers maken onderdeel uit van de gebiedsaanpak per waterwinning. Dit houdt onder meer in dat het gebiedsdossier actueel wordt gehouden inclusief de prioritering en afspraken die nodig zijn om de winningen adequaat te beschermen. Wat is de meerwaarde van het Gebiedsdossier? Het gebiedsdossier bevat gebiedsinformatie die relevant is voor de grondwaterkwaliteit nabij de waterwinning voor drinkwater Zeist. U kunt deze informatie gebruiken als u bijvoorbeeld werkt aan een structuurvisie, een bestemmingsplan, een bestemmingsplanwijziging, een ruimtelijke ontwikkeling, een watergebiedsplan, een waterplan, een watertoets, een ruimtelijke ontwikkeling, het afkoppelen van hemelwater of het verlenen van milieuvergunningen/ontheffingen en de daarop volgende handhaving. Provincie Utrecht 8

11 1.3 Leeswijzer Leeswijzer: hoofdstukindeling Het Gebiedsdossier bestaat uit vier hoofdstukken: Basisinformatie over de winning en het intrekgebied hoofdstuk 2 Beschermingsbeleid en praktijk hoofdstuk 3 Analyse risico s en maatregelen hoofdstuk 4 Gebiedsgerichte aanpak hoofdstuk 5 Daarnaast is er een handleiding Gebiedsdossiers opgesteld waarin onder meer is beschreven op welke wijze dit gebiedsdossier tot stand is gekomen. Tevens bevat deze handleiding achtergrondinformatie zoals een toelichting op het signaleringsdiagram (hoofdstuk 4). Welke hoofdstukken zijn voor mij met name relevant? Handhaving en toezicht: Hoofdstuk 3 en 4 Ruimtelijke Ordening: Hoofdstuk 2 en 3 en 4 Waterbeheer: Hoofdstuk 2, 3 en 4 Beleidsmedewerkers: Hoofdstuk 4 en 5 Status en doelgroepen Het gebiedsdossier is een levend document en bevat geen nieuw beleid of regelgeving. Met levend wordt bedoeld dat het dossier regelmatig wordt aangevuld en geactualiseerd. Deze aanvulling kan bijvoorbeeld bestaan uit de verslagen van de gebiedsgesprekken of uit een afsprakenlijst waarmee invulling wordt gegeven aan de benodigde adequate bescherming van de waterwinning. Informatievoorziening Het gebiedsdossier bevat de gebiedsspecifieke informatie over de winning Zeist. Op de website van de Provincie is algemene informatie te vinden over beleid en regelgeving met betrekking tot de bescherming van het grondwater waaruit drinkwater wordt gewonnen. Via het loket van de website zijn interactieve, gedetailleerde kaarten van de grondwaterbeschermingszones te downloaden. De Provincie is voornemens om in 2012 de website aan te passen zodat meer gebiedsspecifieke informatie per winning beschikbaar komt. Actualisatie grondwaterbeschermingszones In dit gebiedsdossier zijn de huidige grondwaterbeschermingszones gepresenteerd en gebruikt. De huidige PMV is vastgesteld in 1995, met een laatste wijziging in Naar verwachting worden er in 2012 nieuwe (geactualiseerde) beschermingszones vastgesteld met de vaststelling van de nieuwe Provinciale Milieuverordening. Voor winning Zeist betekent dit een wijziging van de huidige grenzen van de beschermingszones. Na het vaststellen van de nieuwe beschermingszones wordt dit gebiedsdossier hierop geactualiseerd. Provincie Utrecht 9

12 2 BASISINFORMATIE 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft de feitelijke basisinformatie. In de paragrafen 2.2 t/m 2.4 worden de kenmerken van de winning nader toegelicht, n.l. het type winning, de beschermende werking van de ondergrond, de herkomst van het grondwater in de winning en de verblijftijden van het water vanaf maaiveld tot aan de onttrekking. In de daarop volgende paragrafen 2.5 t/m 2.9 wordt ingegaan op de mogelijke invloeden op de kwaliteit van het grondwater. Dit betreft de ligging van oppervlaktewater, het ondergronds ruimtegebruik, maar ook de verschillende typen verontreinigingen (lijnbronnen, puntbronnen en diffuse bronnen). Tot slot wordt in paragraaf 2.10 de huidige kwaliteit van het opgepompte water beschreven. In bijlage 2 zijn alle in de tekst gepresenteerde kaarten in groter formaat opgenomen. Rond een winning is sprake van verschillende (beschermings)zones (waterwingebied, grondwaterbeschermingsgebied, 100-jaarsaandachtgebied, 50-jaarszone, intrekgebied). In bijlage 5 is met figuren toegelicht hoe deze zones gedefinieerd zijn. 2.2 Waterwinning en zuivering Ligging winning De grondwaterwinning Zeist is een winning van drinkwaterbedrijf Vitens. De winning is gelegen in het stedelijke gebied van Zeist en ligt geheel binnen deze gemeente. Het intrekgebied van de winning ligt op de flank van de Utrechtse Heuvelrug in een bosrijk gebied (Ecologische Hoofdstructuur (EHS)) en deels in stedelijk gebied. De maaiveldhoogte in het intrekgebied is +4 tot +13 m NAP. De ligging van de winning en de beschermingszones zijn weergegeven in Figuur 2-1. Figuur 2-1 Ligging winning Zeist met beschermingszones (bron: Provincie Utrecht, geoloket) Provincie Utrecht 10

13 2.2.2 Kenmerken winning en zuivering De winning Zeist is een semi-gespannen, anaërobe winning. De winning is gebouwd in 1896 en heeft een momenteel een vergunningscapaciteit van 5 miljoen m 3 /jaar. In Figuur 2-2 is de werkelijk onttrokken hoeveelheid water weergegeven. Het grondwater wordt onttrokken uit het tweede watervoerend pakket op een diepte van -55 tot -70 meter NAP. De winning lag destijds in heidegebied, maar deze is door de groei van de gemeente Zeist geleidelijk ingesloten geraakt door bebouwing. In het waterwingebied zijn 13 pompputten en de zuiveringsgebouwen aanwezig. Sinds 2011 heeft Vitens het waterwingebied voor het grootste deel in eigendom. Aan de westkant ligt een deel van een woonkavel en een deel van een bedrijfskavel (Conré) in het waterwingebied. In december 2011 is tussen de gemeente en Conré (metaalverwerkingsbedrijf en caravanopslag) overeengekomen dat de gemeente het terrein van het bedrijf koopt en het bedrijf elders in Zeist vestigt. Naast de gemeente hebben ook de provincie Utrecht en Vitens een belangrijke rol gespeeld bij deze uitplaatsing. Hiermee komt er binnen afzienbare tijd een einde aan de ongewenste bedrijfsmatige activiteiten in het waterwingebied en tevens wordt de bodem ter plaatse van het bedrijf gesaneerd. Voor 2011 was het waterwingebied gedeeltelijk in eigendom van Vitens en gedeeltelijk in eigendom van de gemeente Zeist. Zeist wilde dit stuk waterwingebied benutten voor woningbouw en daardoor stond de winning jaren onder druk. Woningbouw bleek echter in strijd te zijn met het Besluit waterwingebieden. In 2003 is het idee geboren om van dit deel van het waterwingebied een park te maken. In 2008 is hiervoor op bestuurlijk niveau een intentieovereenkomst gesloten tussen de gemeente Zeist, Vitens en de woningbouwvereniging De Kombinatie. In 2010 is een samenwerkingsovereenkomst tussen deze partijen gesloten. Dit alles heeft geresulteerd tot een nieuwe inrichting van het waterwingebied. De participatie van omwonenden is een belangrijk onderdeel geweest in het ontwerpproces. Eind augustus 2011 is het park (Waterwinpark "De Waterbron") officieel in gebruik genomen. Het park leidt tot een hogere kwaliteit van de woonomgeving, een betere betrokkenheid van de omwonenden bij de winning en een betere bescherming van de putten. Provincie Utrecht 11

14 6,000,000 POMPSTATION ZEIST Huidige vergunning 5,000,000 Onttrekkingsdebiet (m3/jaar) 4,000,000 3,000,000 2,000,000 1,000, Jaar Figuur 2-2 Onttrekking winning Zeist de afgelopen 40 jaren (bron: Provincie Utrecht) Figuur 2-3 Voorzieningsgebied winningen rondom de winning Zeist (bron: Vitens) Provincie Utrecht 12

15 Van het onttrokken grondwater wordt drinkwater gemaakt met drie zuiveringsstappen, namelijk intensieve beluchting (BL, beluchtingstorens), marmerfiltratie (MF) en Actief koolfiltratie (AF). De beluchting is met name gericht op het verwijderen van gechloreerde koolwaterstoffen (VOCl) en het toevoegen van zuurstof voor vlokvorming van opgelost ijzer. Marmerfiltratie zorgt voor de verwijdering van ijzer en hardt het water op. De actief koolfiltratie is voor de verwijdering van bestrijdingsmiddelen (BAM) Voorzieningsgebied winning Het voorzieningsgebied van de winning Zeist is voor 95% het stedelijk gebied van Zeist ( Figuur 2-3). Het is een belangrijke winning voor Vitens. 2.3 Opbouw van de ondergrond Bodemopbouw Vanwege de beperkte beschermende werking van de ondergrond is de winning Zeist aangemerkt als zeer kwetsbaar door de Provincie Utrecht en Vitens. De winning Zeist onttrekt grondwater uit het tweede watervoerende pakket. De regionale geohydrologische opbouw is weergegeven in Figuur 2-5. In Figuur 2-4 is de laagopbouw van een nabije boring weergegeven (DINO, boring B32C0081). Deze boring geeft de laagopbouw in meer detail weer Watervoerende pakketten De geohydrologische opbouw is uitgebreid beschreven in Grontmij (2001). In het gebied is geen deklaag aanwezig. Aan maaiveld is dus direct het eerste (freatisch) watervoerend pakket aanwezig, dat loopt tot een diepte van circa -35 m NAP. Op circa -35 m NAP is de eerste scheidende laag aanwezig waaronder zich het tweede watervoerende pakket (het winpakket) bevindt. Maaiveld = NAP +5 m Zand Klei Diepte (m tov. maaiveld) Slecht doorlatend Laag (onderbroken) Bestaande pompputten Figuur 2-4 Laagopbouw diepe boring nabij de winning (boring B32C0081) Scheidende lagen De winning bevindt zich onder de Waalre Klei 1 die lokaal aanwezig is en uitwigt rondom de winning. Deze scheidende laag is in de omgeving lokaal slecht ontwikkeld, bijvoorbeeld ter hoogte van de verontreiniging van GERO. De REGIS-gegevens (Figuur 2-5) geven de feitelijke situatie niet geheel goed weer. Het grondwatermodel dat is gebruikt voor de berekeningen is daarom aangepast op de lokale situatie (Grontmij, 2007). De formatie van Maassluis en Waalre Klei 3 vormen de geohydrologische basis op -90m NAP. Provincie Utrecht 13

16 N Z Figuur 2-5 Geohydrologische dwarsdoorsnede winning Zeist (bron: DINOLOKET - REGIS). Het begin- en eindpunt van de doorsnede is weergegeven in Figuur Grondwaterstroming en verblijftijden Regionale grondwaterstroming Boven de scheidende laag is de stroming met het maaiveldverloop mee naar het westen gericht, en in het onttrekkingspakket is sprake van nagenoeg circulaire toestroming naar de winning toe. Het winpakket wordt van boven, dóór de scheidende laag heen, aangevuld door water uit het freatische pakket dat afkomstig is van het gebied ten oosten van het beschermingsgebied op de Heuvelrug Verblijftijdscurve Uit de verblijftijdscurve (ook wel responscurve ) van de winning blijkt dat binnen de 100- jaarszone 52% van het volume drinkwater wordt gewonnen (zie Figuur 2-6). Doordat ongeveer de helft van het intrekgebied is beschermd met regelgeving, betekent dit dat op de lange termijn een groot deel van het onttrokken grondwater afkomstig is uit een gebied dat niet beschermd is door de regels uit de PMV; wel geldt daar aanvullend beschermingsbeleid (Grondwatervisie Utrechtse Heuvelrug) dat richting geeft an toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen. Dit betekent aan de andere kant ook dat ongeveer 30% van het onttrokken water ouder dan 200 jaar is. Bijna een derde van het onttrokken grondwater zal de komende eeuw nog geheel geen invloed van antropogene verontreinigingen ondervinden. Provincie Utrecht 14

17 Volume water (%) % tijd (jaren) Figuur 2-6 Cumulatieve responscurve van waterwinning voor drinkwater Zeist (bron: berekeningen Royal Haskoning, 2010) met het Hydromedah model Ruimtelijke verdeling verblijftijd De ruimtelijke verdeling van de verblijftijd vanuit maaiveld is weergegeven in Figuur 2-7. De aangegeven beschermingszones zijn de huidige, wettelijk vastgestelde zones. Het aangegeven intrekgebied betreft recente berekeningsresultaten die uitgevoerd zijn ten behoeve van de nieuw vast te stellen beschermingszones in de PMV (Provinciale Milieuverordening) die in 2012 gereed zal komen. Een deel van het grondwater (circa 50%) komt van buiten de 100-jaarszone. Een groot deel daarvan is ouder dan 200 jaar. Dit maakt grondwaterbescherming tot een regionale opgave. Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen moet het lange termijn belang van een goede kwaliteit van het grondwater (=grondwaterbescherming) worden meegewogen. Het grondwaterdeel met korte verblijftijden (10-25 jaar) vanaf maaiveld ligt geheel in het stedelijke gebied van Zeist uitgaande van de nieuwe berekeningen. Er zijn dan ook diverse vormen van verontreiniging geconstateerd in de winning. Ongeveer 30% van het grondwater is afkomstig uit het stedelijke gebied van Zeist. Provincie Utrecht 15

18 Figuur 2-7 Verblijftijd in jaren van winning Zeist (bron: berekeningen HYDROMEDAH-model, versie 2010) 2.5 Oppervlaktewater In het intrekgebied van de winning Zeist is nauwelijks oppervlaktewater aanwezig. Naast de hoofdwegen zijn afwateringssloten / laagtes aanwezig die overwegend droog staan. Langs bijna alle wegen en langs de snelweg infiltreert afstromend regenwater dus in de bodem. Afstromend wegwater afkomstig van Rijkswegen wordt verwerkt volgens de richtlijnen in CIWrapport Afstromend wegwater (CIW, 2002). Er zijn enkele vijvers aanwezig en in het uiterste zuiden een watergang. Provincie Utrecht 16

19 Figuur 2-8 Oppervlaktewatersysteem in de omgeving van winning Zeist. Blauwe lijnen zijn waterlopen. 2.6 Puntbronnen Historische puntbronnen bodemverontreiniging Het grondwaterbeschermingsgebied Zeist ligt in de bebouwde kom van Zeist. Als gevolg van bedrijfsmatige activiteiten in het verleden is hier de grond en het grondwater op meerdere plaatsen verontreinigd geraakt. Een viertal verontreinigingen heeft zich dermate naar de diepte verspreid dat deze ook de winputten heeft bereikt. Voor de aanpak hiervan is, eind vorige eeuw, gezamenlijk door provincie, gemeente en Vitens gestart met de ontwikkeling van een gebiedsgerichte aanpak. Verderop wordt deze gebiedsgerichte aanpak toegelicht. Het algemene beleid van de provincie ten aanzien van verontreinigingen is in onderstaand kader beschreven. Beleid puntbronnen De uitvoering van beleid voor het aanpakken van bodem- en grondwaterverontreinigingen is gebaseerd op de Wet bodembescherming (Wbb). Bedreiging van kwetsbare objecten - waaronder waterwinningen voor drinkwater - speelt een belangrijke rol bij de prioritering van de aanpak van bodemverontreinigingen in het kader van de Wbb. We maken onderscheid in puntbronnen die een risico vormen voor de volksgezondheid (humaan), ecologie (ecologisch) en verspreiding via grond- en oppervlaktewater (verspreiding). Provincie Utrecht 17

20 In het Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties 1 is landelijk afgesproken de bodemsaneringsoperatie versneld tot een verantwoord einde te brengen. In het kader hiervan zijn alle nog niet (voldoende) onderzochte locaties geselecteerd waar een vermoeden bestaat dat sprake kan zijn van een mogelijk risicovolle ( spoedeisende ) verontreiniging en opgenomen op een werklijst van potentiële spoedlocaties. Daarnaast is in de Kaderrichtlijn water (KRW) beleid vastgelegd gericht op een goede kwaliteit van grondwater dat gebruikt wordt voor drinkwaterproductie. In 2007 heeft daarvoor in opdracht van de Provincie Utrecht een inventarisatie 2 plaatsgevonden van risico s van verspreiding van puntbronnen naar deze grondwaterwinningen. Deze lijst van puntbronnen ( KRW-puntbronnen ) omvat zowel verontreinigingen waarvan reeds vaststaat dat sprake is van verspreidingsrisico s, als locaties waarop zich mogelijk een bedreigende verontreiniging bevindt. Deze locaties moeten nog (nader) worden onderzocht en zijn in 2009 opgenomen in de Europese Stroomgebiedbeheerplannen voor de KRW. Daarmee is de KRW-verplichting vastgelegd de betreffende verontreiniging voor 2015 aan te pakken. In de meeste gevallen betreft dit onderzoek. Alle (potentiële) KRW-puntbronnen zijn tevens opgenomen op de provinciale werklijst van potentiële spoedlocaties. Deze locaties hebben naast de aanduiding potentieel spoed vanwege verspreiding in het kader van de Wbb dus ook een KRW-label meegekregen en zijn daarmee dubbel in beeld. Alle locaties op deze werklijst worden onderzocht. Wanneer uit dit (vervolg)onderzoek blijkt dat geen sprake is van een ernstige verontreiniging of wanneer blijkt dat er wel verontreiniging is, maar deze brengt geen risico s met zich mee, dan wordt het onderzoek beëindigd en vormt de locatie geen aandachtspunt meer. Uiteindelijk zal de lijst van potentiële spoedlocaties leeg zijn en maken we alleen nog onderscheid tussen locaties met een spoedeisende verontreiniging en locaties waarbij we geen spoedeisende verontreinigingen verwachten. Verontreinigingen die humane risico s met zich meebrengen moeten uiterlijk in 2015 zijn gesaneerd dan wel moeten de risico s zijn weggenomen. Uiterlijk op 31 december 2015 moeten alle locaties bekend zijn waar sprake is van onaanvaardbare verspreidingsrisico s of ecologische risico s. De reeds bekende verontreinigingen die voor de drinkwaterproductie van belang zijn worden al jaren gevolgd en mogen grotendeels bekend worden verondersteld. Provincie Utrecht volgt deze bekende locaties vanuit haar rol als bevoegd gezag vanuit de Wbb 3 en ziet toe op aanpak daarvan. De waterbedrijven monitoren verontreinigingen in pompputten en waarnemingsputten. Aangetroffen verontreinigingen kunnen aanleiding zijn om dit gezamenlijk als knelpunt te benoemen en te zoeken naar de mogelijke verontreinigingsbron. Deze locaties met verspreidingsrisico naar drinkwaterwinningen worden voor zover mogelijk in het gebiedsdossier nader beschreven. Op de kaart (Figuur 2-9) zijn van de hierboven beschreven locaties 3 typen locaties weergegeven: KRW-puntbronnen: locaties met mogelijk verspreidingsrisico naar winningen (Grontmij, 2007 ) Beschreven locaties: aandachtspunten i.v.m. mogelijk verspreidingsrisico naar winningen Spoedlocaties: ernstige verontreinigingen met verspreidingsrisico naar winningen 4 1 Dit convenant is ondertekend door het rijk, IPO, de VNG en Unie van waterschappen en is gepubliceerd in de Staatscourant, nr , 26 november Inventarisatie puntbronnen grondwaterwinningen KRW detailanalyse provincie Utrecht, Grontmij Nederland bv i.o.v. Provincie Utrecht, 1 november Gemeente Amersfoort en Utrecht zijn bevoegd gezag vanuit de Wbb binnen de eigen gemeente 4 De lijst met spoedlocaties is bij het opstellen van dit gebiedsdossier niet beschikbaar. In de loop van 2013 wordt de lijst met geïdentificeerde spoedlocaties gepubliceerd. Provincie Utrecht 18

21 Figuur 2-9 Bodemverontreinigingen in de omgeving van winning Zeist (bron: Provincie Utrecht). In deze kaart zijn alleen de besproken locaties gelabeld. Gebiedsgerichte aanpak diepe grondwaterverontreinigingen Zeist In het grondwaterbeschermingsgebied van Zeist bevinden zich meerdere gevallen van ernstige bodemverontreinigingen met vluchtige alifatische chloorkoolwaterstoffen (VOCl) afkomstig van (voornamelijk toenmalige) bedrijfsterreinen. Uit onderzoek in de jaren 90 van de vorige eeuw is gebleken dat een viertal van deze gevallen zich heeft verspreid naar het diepe grondwater (2e watervoerend pakket). Het betreft: 1. Gero Zeist (UT ); 2. Moubal Zeist (UT ); 3. Sola Zeist (UT ); 4. Bergweg 98, Zeist (UT ); Op drie bronlocaties zijn medio jaren 90 reeds saneringen gestart cq. uitgevoerd. Hiervoor zijn separate beschikkingen genomen. Op de locatie Moubal is deze recentelijk gestart (2010). Op de locatie Bergweg 98 Zeist (UT ) is in 2011 een actualisatieonderzoek opgestart naar de omvang van de restverontreiniging onder het pand. Dit onderzoek is gereed, er blijken geen verspreidingsrisico s meer aanwezig. Mede als gevolg van de forse onttrekkingen van de drinkwaterwinning en de lokaal slecht ontwikkelde eerste scheidende laag zijn de pluimen van deze locaties zodanig vermengd geraakt in het 2 e watervoerend pakket dat een specifieke toedeling naar de vier bronlocaties niet mogelijk is; er is sprake van één geval van ernstige bodemverontreiniging in het diepe Provincie Utrecht 19

22 grondwater. Deze verontreinigingen worden sinds medio jaren 70 van de vorige eeuw in de winputten (diepte m-mv) aangetroffen. Sindsdien zuivert Vitens noodgedwongen het opgepompte grondwater extra ter plaatse van het pompstation (beluchting). In de gebiedsgerichte aanpak zijn uitgebreid de diepe ondergrond en de verontreinigingen in beeld gebracht. Aan de hand van modellering zijn berekeningen gedaan naar het verloop van de verontreinigingen. Vervolgens is een saneringsonderzoek uitgevoerd en is een saneringsplan opgesteld. Uit deze studies is naar voren gekomen dat de meest eenvoudige en efficiënte oplossing voor saneren van de verontreiniging de end of pipe-oplossing is. Dat wil zeggen dat de onttrekking en de zuivering van Vitens bestempeld is als de meest effectieve manier van saneren. Dit is uiteindelijk in een saneringsbeschikking vastgelegd. Daarmee is Vitens tevens saneerder van de diepe grondwaterverontreinigingen (vastgelegd in beschikking d.d. 14 januari 2008). Vitens voert jaarlijks een monitoring van het diepe grondwater uit. Op de locaties Sola en Gero zijn plaatselijk ook verontreinigingen met zware metalen in het ondiepe grondwater aangetoond. Onderstaand worden de overige locaties met grondwaterverontreinigingen beschreven die in potentie de drinkwaterwinning kunnen bedreigen. Als basis is hiervoor de inventarisatie genomen die in het kader van de KRW is uitgevoerd in 2007 (Grontmij, 2007). Ook zijn sommige locaties door Vitens aangedragen als probleemlocaties. Voormalige gasfabriek Zeist (UT ) Op deze locatie is in 1985 de grond gesaneerd en aanvullend het grondwater. Sinds 1996 is een IBC-maatregel werkzaam waardoor de grondwaterverontreiniging zich niet verspreid en er dus geen bedreiging voor de winning bestaat. Momenteel is overleg gaande of de maatregel (monitoring) kan worden stopgezet. Van Reenenweg 177 Zeist (UT ) Op deze locatie is de grond licht tot sterk verontreinigd met zware metalen tot 2,0 m-mv. Dit vormt geen risico voor de waterwinning. Het grondwater is ernstig verontreinigd met VOCl. Deze VOCl-verontreiniging is afkomstig van de locatie Steynlaan 90 te Zeist en wordt daarin meegenomen. Zie verder deze locatie. De verontreiniging op deze locatie vormt dus geen bedreiging voor de winning. Ralston Zeist (UT ) De tolueenverontreiniging in het grondwater is in de jaren 90 gesaneerd. De ter plaatse aanwezige diepere grondwaterverontreiniging met tri is afkomstig van het vm. Gero-terrein en wordt meegenomen in de gebiedsgerichte aanpak (zie hierboven). De locatie betreft dus geen potentiële spoedlocatie meer en vormt geen bedreiging voor de winning. Tulpstraat 2 Zeist (UT ) Uit recentelijk (2011) uitgevoerd verificatie-onderzoek is gebleken dat er geen sprake is van risico s voor mens en milieu. Het op 17 januari 1997 genomen besluit ernstig/urgent saneren voor 2015 is veranderd in ernstig niet spoedeisend. De locatie betreft dus geen potentiële spoedlocatie meer en vormt geen bedreiging voor de winning. Slotlaan 121 (UT ), Steynlaan 90 (UT ) en Bergweg (UT ) Voor de locaties Slotlaan 121 (UT ) en Steynlaan 90 (UT ) blijkt uit monitoringsgegevens dat er zeer waarschijnlijk sprake is van een stabiele eindsituatie. Er vindt nog een laatste monitoringsronde plaats in De provincie verwacht dat er geen sprake Provincie Utrecht 20

23 is van een bedreiging voor de winning. De locatie Bergweg behoort tot hetzelfde geval als Steynlaan 90. Slotlaan 250 (UT ), Jacob Catslaan 23 (UT ) en Boslaan-Prof Lorentzlaan (UT ) Op de locaties Slotlaan 250 (UT ), Jacob Catslaan 23 (UT ) en Boslaan-Prof Lorentzlaan (UT ) is uit aanvullend onderzoek gebleken dat ze zijn afgevallen als potentiële spoedlocatie. De eventueel aanwezige verontreiniging(en) op deze locatie vormen geen bedreiging voor de winning. Slotlaan 283 Zeist: UT Ter plaatse is sprake van een omvangrijke verontreiniging met VOCl in grond en grondwater. Binnenkort wordt de onderzoeksfase afgerond en zal een beschikking ernst/spoed worden genomen. De grondwaterverontreiniging bevindt zich nabij de grens van het grondwaterbeschermingsgebied. Voor al de locaties uit de KRW inventarisatie (Grontmij 2007) met status HO blijkt uit onderzoek dat ze zijn afgevallen als spoedlocatie. De eventueel aanwezige verontreiniging(en) op deze locatie vormen geen bedreiging voor de winning Tevens zijn alle in 2007 geïdentificeerde locaties afkomstig uit het Hbb-bestand in een nadere analyse van de provincie (2011) afgevallen van de potentiële spoedlijst. Benzineservicestations Naast de bovengenoemde locaties moet rekening worden gehouden met specifieke verontreinigingen afkomstig van benzineservicestations. Dit zijn verontreinigingen die in Elvhis 5 als voldoende onderzocht zijn aangegeven terwijl er sprake kan zijn van een MTBE 6 verontreiniging, die niet bij de onderzoeken en saneringen is meegenomen. Een lijst van deze locaties bestaat nog niet. Er zit als het ware een gat tussen het toevoegen van MTBE aan brandstoffen (als loodvervanger) en de AMvB Tankstations waarin deze stof moet worden meegenomen bij onderzoek. Monitoring voor de Wet milieubeheer bevatte geen MTBE. Hierdoor kan het zijn dat er wel brandstof met MTBE is gelekt dat niet gedetecteerd is. Dit is een voor de winning ongewenste situatie. Vanuit de ervaringen in Zuid Holland, waar hiertoe een methode is ontwikkeld, zal een provinciebrede analyse van alle benzineservicestations verdachte stations opleveren, waarvan een klein deel in beschermde gebieden. Voorlopig worden beleidsontwikkelingen afgewacht. De locaties die van belang kunnen zijn, zijn genoemd in Grontmij (2007). De Provincie Utrecht heeft geen specifiek beleid ontwikkeld ten aanzien van MTBE en dus wordt het generieke beleid gevolgd. Mogelijke risico s kunnen op verschillende manieren worden afgedekt Risico s op nieuwe verontreinigingen door bedrijven Binnen het grondwaterbeschermingsgebied van Zeist liggen 313 bedrijven (voor de ligging, zie Figuur 2-10) welke zijn ingedeeld in categorie 0 tot en met 5. 5 Het digitale systeem van de provincie waarin alle informatie over bodemverontreinigingen is opgenomen, voorheen GLOBIS 6 Aan benzine wordt sinds 1988 vaak methyl-tert-butylether (MTBE) toegevoegd om de klopvastheid te verhogen. Vroeger werd daarvoor het zeer giftige tetraëthyllood (TEL) gebruikt (loodhoudende benzine). Provincie Utrecht 21

24 Tabel 2.1 Milieucategorie Bedrijven binnen de grondwaterbeschermingsgebieden (bron: Milieudienst Zuid Oost Utrecht). Aantal bedrijven in huidige grondwaterbeschermingsgebied 5 1 (Kringloop centrum Zeist Van der Heijdenlaan) Huidige bezoekfrequentie Milieudienst in relatie tot toezicht en handhaving Ca. 1 keer per jaar 3 33 Ca. 1 keer per 1 jaar (bij slecht naleefgedrag) Onbekend Onbekend 0 13 Onbekend Totaal 313 Ca. 1 keer per 3 jaar (bij goed naleefgedrag) Figuur 2-10 Bedrijven in de omgeving van winning Zeist (bron: Milieudienst Zuid Oost Utrecht). 2.7 Ondergronds ruimtegebruik KWO installaties In de 100-jaarszone van winning Zeist bevinden zich geen installaties voor Koude Warmte Opslag (KWO). KWO installaties kunnen een risico vormen voor de drinkwaterwinningen, mede als gevolg van de lokale opwarming van het grondwater. Het beleid ten aanzien van KWO installaties is weergegeven in Tabel 3.1 (minimaal een verblijftijd van 50 jaar tussen de Provincie Utrecht 22

25 KWO installatie en de putten van de drinkwaterwinning), en geldt voor zowel open als gesloten systemen Overig ondergronds ruimtegebruik Uitgezonderd lijnbronnen is er, voor zover bekend, geen sprake van risicovol ondergronds ruimtegebruik binnen de grondwaterbeschermingszones, daarbij doelend op gebruik anders dan in KWO-installaties. Ondergrondse bebouwing (kelders, tunnels, aquaducten, etc.) leveren geen kwaliteitsrisico s voor het grondwater op en zijn daarom niet beoordeeld. Zie voor lijnbronnen paragraaf Lijnbronnen In het intrekgebied van de winning Zeist liggen diverse lijnvormige elementen die de kwaliteit van het grondwater kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld bij calamiteiten. Het belangrijkste lijnvormige element is de snelweg A28 die door het grondwaterbeschermingsgebied loopt. De belangrijkste lijnbronnen met bijbehorende risico s zijn opgenomen in Figuur 2-11 en Tabel 2.2. Wegen Naast de A28 komen de provinciale wegen Zandbergenlaan (N238) en Woudenbergseweg (N224) en doorgaande wegen binnen Zeist als lijnbronnen voor. Van deze wegen is invloed van wegenzout te verwachten, en tevens vormen calamiteiten een risico voor de winning. Riolering De riolering van het stedelijk gebied speelt een rol als lijnelement. Binnen de gemeente Zeist is iedereen aangesloten op de riolering, ook de buitengebieden. De riolering van Zeist verkeert in goede staat. Het afgelopen decennium zijn alle riolen met een ouderdom van meer dan 40 jaar visueel/met camera geïnspecteerd. De (geconstateerde) kwetsbare riolen worden "gevolgd" en gemonitord. Daarnaast loopt een programma om systematisch de riolen te inspecteren op gebreken. De kans op lekkages in riolen is daardoor geminimaliseerd. Leidingen Aanvullend is gekeken naar buisleidingen voor transport van risicovolle stoffen, zoals transportleidingen van gas, olie, benzine, kerosine, chemische producten en industriële gassen. Door het gebied loopt een defensiepijplijn. Provincie Utrecht 23

26 Figuur 2-11 Lijnbronnen rondom winning Zeist (bron: Bestand Bodemgebruik, CBS). Tabel 2.2. Lijnbronnen Lijnbron A28 Regionale wegen (zoals de N224 en N238) Defensiepijpleiding Riolering Belangrijkste risico Calamiteiten vormen een risico voor de winning, invloed van wegenzout te verwachten Calamiteiten vormen een risico voor de winning, invloed van wegenzout te verwachten Onbekend Lekkage vanuit verouderde riolering zorgt voor een belasting van het grondwater met stoffen zoals macroparameters en geneesmiddelen. De riolering van Zeist verkeert in goede staat. Het afgelopen decenium zijn alle riolen met een ouderdom van meer dan 40 jaar visueel/met camera geinspecteerd. De kans op lekkages in riolen is geminimaliseerd. 2.9 Diffuse bronnen Inleiding Het risico van diffuse verontreiniging voor een winning wordt bepaald door twee factoren: de belasting ten gevolge van het grondgebruik en de kwetsbaarheid van de winning. Met de REFLECT methodiek worden de risico s voor de winning ingeschat door de beoordeling van de diffuse belasting te maken. Door deze belastingsscore te combineren met de fysische kwetsbaarheid van de winning is dit te vertalen in een risicoscore. Deze score wordt op een risicokaart weergegeven (zie ook Figuur 2-12 en Kader). Provincie Utrecht 24

27 - bodemtypen -Weerstandsbiedende lagen -Verblijftijd Kaart gebruiksfuncties Tabel met risicoscore per gebruiksfunctie Figuur 2-12 Opbouw risicokaart Risico s van het huidige landgebruik via REFLECT Om de risico s van het huidige landgebruik te duiden, zijn twee kaarten van de Reflectmethodiek gecombineerd: Kwetsbaarheidkaart De kwetsbaarheid is samengesteld uit een aantal kenmerken van de winning, namelijk de dikte van de slechtdoorlatende lagen boven het bepompte pakket, de kwetsbaarheid van de bovengrond (bodemtype) en de verblijftijdzonering van het grondwater ( afstand tot de winning in jaren ). Met deze benadering is het mogelijk voor een winning een ruimtelijk gedifferentieerd beeld van de kwetsbaarheid te maken met een score tussen 1 en 10. Belastingkaart De belastingscore is berekend op basis van de grondgebruikfunctie. Het risico van de grondgebruikfunctie voor de grondwaterkwaliteit is opgesplitst in drie factoren; diffuse belasting, calamiteiten en handhaafbaarheid. De belasting is met REFLECT ingedeeld in drie categorieën functies harmoniserend, mogelijk risicovol onder voorwaarden en risicovol, met een score tussen 1 en 3. Voor de winning is vervolgens een belastingskaart gemaakt met de belastingsscore. Risico s diffuse bronnen De belasting van bestaande activiteiten en de kwetsbaarheid van de winning zijn gecombineerd tot een inschatting van de risico s. Zowel de belasting als de kwetsbaarheid zijn gescoord in drie categorieën. Dit resulteert in een ruimtelijk beeld met als indeling drie kleuren: geen probleem, groen (I), aandachtspunt, geel (II) en risico s, rood (III). Een matig tot hoge kwetsbaarheid in combinatie met functies die mogelijk risicovol zijn voor het grondwater kan aanleiding geven tot een actueel risico in delen van het intrekgebied van de winning vanaf maaiveld. Een hoge risico-score op een plaats zal echter niet betekenen dat er ook sprake is van risico s door diffuse verontreiniging. Dit zal alleen het geval zijn wanneer een groot deel van het intrekgebied van de winning rood en geel gekleurd is. In de volgende paragrafen worden de kaart met gebruiksfuncties, de belastings- en kwetsbaarheidskaarten en de risicokaart gepresenteerd. Provincie Utrecht 25

28 Figuur 2-13 Gebruiksfuncties ter plaatse van winning Zeist (bron: Bestand Bodemgebruik, CBS) Gebruiksfuncties De kaart met gebruiksfuncties waaruit de diffuse belastingen kunnen worden afgeleid is weergegeven in Figuur Het waterwingebied bestaat uit braakliggend terrein en het Waterpark. Het landgebruik in het grondwaterbeschermingsgebied is overwegend stedelijk (>90%). Tussen de A28 en de Amersfoortseweg ligt een gebied met sportvelden. Het 100-jaarsaandachtsgebied bestaat overwegend uit natuur gelegen ten oosten van Zeist (>80%) Belasting bij verschillend landgebruik Bestrijdingsmiddelen De gemeente Zeist gebruikt geen bestrijdingsmiddelen op openbaar terrein. In het openbare groen, openbaar terrein en op verhardingen wordt chemievrij gewerkt. Alleen op sportvelden worden bestrijdingsmiddelen toegepast. Door een ingehuurde loonwerker wordt bij de sportvelden - na visuele beoordeling - 1 keer in de 3 à 4 jaar ten behoeve van onkruidbestrijding het middel Starane (werkzame stof fluroxypyr) versproeid. Momenteel wordt bezien of dit ook lokaal toegediend kan worden in plaats van integraal met grote sproei-armen. De kunstgrasvelden worden allemaal mechanisch gereinigd zonder bestrijdingsmiddelen. Het bestrijdingsmiddelengebruik door particulieren kan aanzienlijk zijn, aangezien het veelal huizen met tuinen betreft. De Milieudienst heeft binnen grondwaterbeschermingsgebieden posters verspreid waarin de provinciale regels omtrent het gebruik van bestrijdingsmiddelen zijn weergegeven samen met een kaart. Provincie Utrecht 26

29 Zouten In het stedelijk gebied wordt op veel plekken wegenzout toegepast. Dit gebeurt doorgaans op doorgaande wegen en busbanen, alsmede op wegen die op een helling zijn gelegen. Ook lekkage van riolering kan een belangrijke bron voor zouten zijn. Nutriënten Ten opzichte van landbouwgebieden is de belasting met nutriënten in stedelijk gebied relatief laag (ongeveer de helft), maar deze belasting kan wel oplopen. Invloed van lekke riolering kan in de winning leiden tot sterk verhoogde belasting met nutriënten. Enkele jaren geleden is de bron, lekke riolering, door renovatie en inspectie gesaneerd. Door lekke riolering (kans is nu klein in Zeist vanwege grondige inspectie) en door het bemesten van tuinen en plantsoenen vormt stedelijk gebied in Zeist nog altijd een bron voor nutriënten, maar verwaarloosbaar ten opzichte van landbouwgebieden. Organische microverontreinigingen (PAK, VOCl) en metalen Vanuit verf en bouwmaterialen, bedrijfsactiviteiten, en vanuit verkeersemissies komen diverse stoffen in het grondwater terecht. Zelfs in kwetsbare winningen vormen deze stofgroepen nauwelijks een bedreiging. Zeer lage concentraties die door diffuse verontreiniging in het grondwater terechtkomen zijn vaak immobiel en afbreekbaar. Alleen ten aanzien van metalen moet op emissies worden gelet: deze stofgroep hoopt zich op in bodems en breekt niet af. In de kalkarme Heuvelrug zouden deze stoffen op zeer lange termijn drinkwaterwinningen kunnen beïnvloeden Potentiële risico s Met behulp van de Reflect-methodiek is een kaart vervaardigd die het risico voor diffuse bronnen weergeeft (Figuur 2-15). Provincie Utrecht 27