Gebiedsdossier Rhenen Bescherming waterwinning ten behoeve van drinkwatervoorziening

Transcriptie

1

2

3 Bescherming waterwinning ten behoeve van drinkwatervoorziening Datum: 12 juni 2012, Kaarten geactualiseerd 9 nov 2015 Definitief rapport

4

5 Documenttitel Status Gebiedsdossier Rhenen Datum vaststelling 6 maart 2012 Datum definitieve versie Opdrachtgever Auteurs Website Rapportnummer Definitief rapport, vastgesteld in gebiedsgesprek 12 juni 2012 Kaarten geactualiseerd 9 nov 2015 Provincie Utrecht A.A. (Lideke) Vergouwen (Grontmij BV) M.J.M. (Marc) Vissers (Grontmij BV) I. (Inge) Rosenthal (Vitens) C.C. (Chris) den Engelsman (Provincie Utrecht) alleonderwerpen/ drinkwater/drinkwaterwinning rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming.

6

7 0 SAMENVATTING GEBIEDSDOSSIER RHENEN 0.1 Inleiding In 2010 is in het nationaal wateroverleg (NWO) afgesproken om vóór 2015 voor alle winningen voor de openbare drinkwatervoorziening zogenaamde gebiedsdossiers op te stellen volgens een door het RIVM ontwikkeld protocol. Voor de grondwaterwinningen vervullen de provincies daarbij de regierol. De provincie heeft sinds 2002 ervaring met deze 'gebiedsaanpak' en het vernieuwen van de gebiedsdossiers geeft ook uitvoering aan het grondwaterplan ( ). In deze gebiedsdossiers wordt informatie over de winning beschreven en worden de risico's voor de grondwaterkwaliteit op een overzichtelijke manier in beeld gebracht. Op basis van het dossier worden maatregelen opgesteld om de kwaliteit van het grondwater te beschermen, zodat kan worden voldaan aan de eisen voortkomend uit de KRW. De maatregelen zullen eventueel worden opgenomen in het stroomgebiedsbeheerplan 2015 voor de Kaderrichtlijn Water. De gebiedsdossiers zijn opgesteld onder regie van de provincie in samenwerking met de betrokken gebiedspartijen, ieder vanuit de verantwoordelijkheid voor bepaalde taken en bevoegdheden. Ook de uitvoering van de maatregelen zal gebaseerd worden op deze samenwerking en rolverdeling. Het onderhavige gebiedsdossier is het gebiedsdossier van de winning Rhenen. 0.2 Kenmerken winning Rhenen De winning Rhenen is gelegen ten noordwesten van Rhenen en ligt in de gemeente Rhenen. De winning ligt als het ware in de Utrechtse Heuvelrug in een bosrijk gebied en deels in de noordwestpunt van het stedelijk gebied van Rhenen, dat op de Heuvelrug is gelegen. De winning wordt beschermd door kleilagen op 30 en 40 meter onder maaiveld met een dikte van enkele meters. De lagen wiggen in het noordoosten uit waardoor daar een zone is die wat meer kwetsbaar is voor belasting aan maaiveld. Omdat in nieuwe berekeningen grondwater jonger dan 25 jaar in het eerste watervoerende pakket wordt aangetroffen wordt voor de winning in de nieuwe PMV een grondwaterbeschermingsgebied gedefinieerd naast de boringsvrije zone. Voordat het water in het leidingnet wordt gepompt vindt er plaatbeluchting plaats voor ontgassing van CO2 en mamerfiltratie om het water op te harden en ijzer te verwijderen. 0.3 Signaleringsdiagram Om de grondwaterkwaliteit, het risico op verontreiniging, het beschermingsbeleid en de uitvoering daarvan overzichtelijk in beeld te brengen wordt gebruik gemaakt van het zogenaamde signaleringsdiagram. Voor het opstellen van dit signaleringsdiagram zijn 8 aspecten die van belang zijn voor de bescherming van de winning beoordeeld door de actoren die in het gebiedsproces van deze winning zijn betrokken. Het signaleringsdiagram is als volgt opgebouwd, en is weergegeven in Figuur 1: Links is het resultaat van de bescherming en van de historische activiteiten tot nu toe in beeld gebracht. Het risico van de huidige functies (sector 8) is laag (grotendeels bos) en is daarom als goed beoordeeld. De situatie van de winning Rhenen is momenteel zeer goed, omdat alleen eenvoudige zuivering (7) nodig is om het water geschikt te maken voor consumptie. In het ruwwater (6)worden namelijk geen stoffen aangetroffen boven de Provincie Utrecht 1

8 drinkwaternorm. Ook in waarnemingsputten (5) op enige afstand van de winning worden geen probleemstoffen boven de norm aangetroffen. Omdat wel diverse typen stoffen worden aangetoond vormt dit een aandachtspunt. Rechts in het diagram is de huidige status van de bescherming bovengronds (1 en 2) en ondergronds (3 en 4) beoordeeld. Wanneer deze goed is zijn de gezamenlijke partijen het erover eens dat de bescherming adequaat is vastgelegd en wordt uitgevoerd. Ten aanzien van de huidige bescherming zijn door de actoren diverse verbeterpunten en aandachtspunten gesignaleerd. 0.4 Kenschets problemen winning Rhenen De winning Rhenen heeft nauwelijks problemen. Er is in 2008 tijdelijk tolueen aangetroffen in het ruwwater, maar deze stof is inmiddels weer verdwenen. In waarnemingsputten worden bestrijdingsmiddelen en enkele vluchtige gechloreerde koolwaterstoffen (VOCl s) aangetroffen. Omdat geen grootschalige activiteiten met deze stoffen in het gebied hebben plaatsgevonden wordt het risico echter klein verondersteld. Verbeterpunten die door de actoren worden gesignaleerd zijn het beter implementeren van beschermingsbeleid in gemeentelijke bestemmingsplannen zodat daar beter rekening mee wordt gehouden in de toekomst. Daarnaast is momenteel geen vigerend handhavingsplan aanwezig. Effect Resultaat (Risico s) Actie prestaties (Risicobeheersing) 8 Risico op verontreiniging door huidige functies 1 Planologische bescherming mbt huidige functies 7 Zuiveringsinspanning 2 Milieuregelgeving Bovengrond 6 Kwaliteit ruwwater 3 Bescherming mbt ondergrondse activiteiten Ondergrond 5 Kwaliteit toestromend grondwater 4 Aanpak bestaande verontreinigingen Figuur 1 Signaleringsdiagram met de score voor de winning Rhenen op de acht indicatoren 0.5 Toelichting beoordeling score signaleringsdiagram en maatregelen Uit een analyse van de risico s blijkt dat diverse verbeteringen mogelijk zijn ten opzichte van de huidige situatie. Er zijn diverse maatregelen geformuleerd. De belangrijkste daarvan (met name winningsspecifieke maatregelen) zijn in de onderstaande tabel 1 weergegeven. In tabel 2 zijn Provincie Utrecht 2

9 algemene maatregelen weergegeven die voor alle kwetsbare winningen in de provincie Utrecht en voor de winningen in de Utrechtse Heuvelrug gelden. Tabel 1. Nr signaleringsdiagram 1 Planologische bescherming met betrekking tot huidige functie 2 Milieuregelgeving 3 Bescherming met betrekking tot ondergrondse activiteiten 4 Aanpak bodemverontreinigingen 5 Kwaliteit toestromend grondwater 6 Kwaliteit ruwater 7 zuiveringsinspanning Toelichting signaleringsdiagram winningspecifieke risico s en voorstel maatregelen Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel Beschermingsbeleid: vóórkomen beschermingszones in bestemmingsplannen en kaarten. Onderdelen: Verloopt handhaving volgens plan Zijn de nieuwe contouren (ingang 2012) beschermingszones ruimer dan huidige Onderdelen: Koude warmteopslag binnen 50-jaarszones Lekkende riolering Aanpak bodemverontreinigingslocaties die risicovol kunnen zijn voor de winning Beoordeling grondwaterkwaliteit in waarnemingsputten t.o.v. drinkwaternorm Beoordeling ruwaterkwaliteit in pompputten t.o.v. drinkwaternorm Is de zuiveringsinspanning groter dan hoort bij een Onvolledige weergave beschermingszones/voorsch riften in de bestemmingsplannen van de gemeente Rhenen Grondwaterbescherming beter laten doorwerken in de (toekomstige) bestemmingsplannen (juiste weergave van begrenzingen en voorschriften). Handhaving bedrijven Beregeningsputten Geen knelpunten Weinig risico, gezien het incidenteel aantreffen van enkele stoffen blijft monitoring van de waterkwaliteit van groot belang. Weinig risico, gezien het incidenteel aantreffen blijft monitoring van de waterkwaliteit van groot belang. Bestrijdingsmiddelen en nieuwe stoffen gevonden Eenvoudige zuivering aanwezig passend bij Bij komende bestemmingsplannen hier beter rekening mee houden Dialoog met provincie over de gemaakte keuze mbt het niet opnemen van de boringsvrije zone en waterwingebied op de plankaart met de voorschriften. Het actualiseren van een handhavingsplan in overleg met de Milieudienst Zuid-Oost utrecht HDSR gaat na of de beregeningsputten in hun register zijn opgenomen n.v.t Het monitoren van een eventuele verontreiniging met tolueen en gechloreerde koolwaterstoffen in waarneminsputten putten waar in het verleden (2008) deze stoffen zijn aangetroffen en het nagaan in hoeverre vinylchloride aanwezig is in de putten. Er zijn geen duidelijke bronnen van herkomst voor deze verontreinigingen aangetroffen. Zie bij 4 Zie bij 4 n.v.t. Provincie Utrecht 3

10 Nr signaleringsdiagram 8 Risico op verontreiniging door huidige functies Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel natuurlijke grondwaterkwaliteit? natuurlijke grondwatersamenstelling Risico s tengevolge van diffuse De algemene score is goed. Vitens is samen met de provincie belasting Er is een parkeerplaats Utrecht in gesprek met de gemeente aangelegd langs de weg Rhenen over deze parkeergelegenheid. tussen het noordelijk en Dit overleg dient gecontinueerd zuidelijk deel van het te worden. waterwingebied, nabij winput PP007. Tabel 2. Voorstel algemene maatregelen geldend voor alle kwetsbare winningen en voor de winningen in de Utrechtse Heuvelrug Nr signaleringsdiagram 1 Planologische bescherming met betrekking tot huidige functie 2 Milieuregelgeving 3 Bescherming met betrekking tot ondergrondse activiteiten 4 Aanpak bodemverontreinigingen 8 Risico op verontreiniging door huidige functies Beoordelingscriterium Beschermingsbeleid: vóórkomen beschermingszones in bestemmingsplannen en kaarten. Onderdelen: Verloopt handhaving volgens plan Zijn de nieuwe contouren (ingang 2012) beschermingszones ruimer dan huidige Onderdelen: Koude warmteopslag binnen 50-jaarszones Lekkende riolering Aanpak bodemverontreinigingslocatie s die risicovol kunnen zijn voor de winning Risico s tengevolge van diffuse belasting door bestrijdingsmiddelen en wegenzout Algemene maatregel Definiëren begrenzing intrekgebied Sturingsinstrumenten RO inzetten binnen de gehele Utrechts Heuvelrug (dit is in feite de huidige situatie, echter nog niet volledig uitgewerkt) Bewustwording particulieren ten aanzien van functies van beschermingszones en gebruik van stoffen binnen deze zones. Volgen autonome ontwikkelingen binnen gebiedsgesprekken Nadere analyse calamiteitenplannen Uitvoeren gebiedsschouw ter verdere verbetering en optimalisatie van de handhaving Op korte termijn een algemene maatregel uitvoeren (per 1 jan 2013 moeten diepe gesloten systemen wel gemeld worden) om inzicht in bodemenergiesystemen te krijgen. Voortzetting monitoring grondwater en communicatie omtrent monitoring binnen het gebiedsproces Diverse algemene maatregelen Utrechtse Heuvelrug, onder anderen acties voortkomend uit Schoon grondwater Utrechtse heuvelrug. 0.6 Nieuwe ruimtelijke plannen Bij nieuwe ruimtelijke functies is het belangrijk om in een vroegtijdig stadium het grondwaterbeschermingsbelang mee te wegen bij de uitwerking van deze ontwikkelingen. In Provincie Utrecht 4

11 het gebiedsdossier is een werkwijze daarvoor opgenomen. Zo dienen risicovolle functies bij voorkeur niet in de beschermingszones gepositioneerd te worden. Als het toch niet anders kan, dan bij voorkeur in de minder kwetsbare delen betreffende beschermingszone én in combinatie met emissiereducerende maatregelen om de risico s zoveel mogelijk te beperken. Niet risicovolle functies kunnen juist wel geplaatst worden binnen de kwetsbare delen van de beschermingszones. Provincie Utrecht 5

12 Inhoudsopgave 0 Samenvatting gebiedsdossier Rhenen Inleiding Kenmerken winning Rhenen Signaleringsdiagram Kenschets problemen winning Rhenen Toelichting beoordeling score signaleringsdiagram en maatregelen Nieuwe ruimtelijke plannen Inleiding Wat is een gebiedsdossier? Waarom een gebiedsdossier? Leeswijzer Basisinformatie Inleiding Waterwinning en zuivering Opbouw van de ondergrond Grondwaterstroming en verblijftijden Oppervlaktewater Puntbronnen Ondergronds ruimtegebruik Lijnbronnen Diffuse bronnen Kwaliteit van ruwwater en grondwater: bewezen kwetsbaarheid Meer informatie? Beschermingsbeleid en praktijk Inleiding PMV beschermingszones en regels Planologische doorwerking beschermingszones Ruimtelijke ontwikkelingen Analyse risico s en maatregelen Inleiding Signaleringsdiagram Voorstel maatregelen...49 Provincie Utrecht 6

13 5 Gebiedsgerichte aanpak Inleiding Gebiedsgesprekken Afspraken Bijlage 1 Literatuurlijst Bijlage 2 Kaarten in A Bijlage 3 Toetsing waterkwaliteit Bijlage 4 Notulen gebiedsgesprekken Bijlage 5 Begrippenlijst Bijlage 6 Beleid en regelgeving Bijlage 7 Concept afspraken over adequate grondwaterbescherming Bijlage 8 Toelichting signaleringsdiagram Provincie Utrecht 7

14 1 INLEIDING 1.1 Wat is een gebiedsdossier? Het voorliggende gebiedsdossier bevat informatie over de waterwinning Rhenen. In een gebiedsdossier wordt door de betrokken partijen informatie verzameld die van belang is voor de (grond)waterkwaliteit ter plaatse van de waterwinning voor drinkwater. Op basis van deze informatie worden mogelijke beschermingsmaatregelen, gericht op preventie en risicobeheersing, ontwikkeld en in het dossier opgenomen. Vervolgens nemen de betrokken partijen uitgaande van het gebiedsdossier een besluit over de daadwerkelijk uit te voeren maatregelen. De (concept)afspraken over samenwerking en te nemen maatregelen maken onderdeel uit van het gebiedsdossier. 1.2 Waarom een gebiedsdossier? Wet- en regelgeving In de Drinkwaterwet is het duurzaam veiligstellen van de openbare drinkwatervoorziening aangemerkt als "dwingende reden voor groot openbaar belang". In de Kaderrichtlijn Water (artikel 4) is aanvullend opgenomen dat lidstaten maatregelen moeten nemen om de inbreng van verontreinigende stoffen in het grondwater te voorkomen of te beperken. Specifiek voor waterwinningen voor drinkwater is opgenomen (artikel 7) dat lidstaten moeten zorgen voor de nodige bescherming van grondwater teneinde het niveau van zuivering dat voor de productie van drinkwater is vereist, te verlagen. Met name dit laatste is leidend voor de te treffen maatregelen, de prioritering ervan en de benodigde afspraken over een adequaat beschermingsniveau. Provinciaal beleid De Provincie Utrecht beschermt haar openbare drinkwatervoorziening via de risicobenadering in het beschermingsbeleid en de voorkantsturing in de Ruimtelijke Ordening. De risicobenadering houdt in dat voor de bescherming van de kwaliteit van het grondwater risicovolle activiteiten worden geweerd. Voorkantsturing houdt in dat er bij ROontwikkelingen naar gestreefd wordt dat de waterwinningen voor drinkwater zoveel mogelijk omgeven zijn met harmoniërende, grondwatervriendelijke, functies. Dit gebeurt in een zo vroeg mogelijk stadium van het RO-proces. Om goed invulling te kunnen geven aan zowel de risicobenadering als de voorkantsturing is inzicht nodig in de factoren die van belang zijn voor de kwaliteit van het onttrokken grondwater (Wuijts e.a., 2007). De Provincie Utrecht heeft ervoor gekozen om deze informatie voor de kwetsbare winningen te bundelen in Gebiedsdossiers. Deze dossiers maken onderdeel uit van de gebiedsaanpak per waterwinning. Dit houdt onder meer in dat het gebiedsdossier actueel wordt gehouden inclusief de prioritering en afspraken die nodig zijn om de winningen adequaat te beschermen. Wat is de meerwaarde van het Gebiedsdossier? Het gebiedsdossier bevat gebiedsinformatie die relevant is voor de grondwaterkwaliteit nabij de waterwinning voor drinkwater Rhenen. U kunt deze informatie gebruiken als u bijvoorbeeld werkt aan een structuurvisie, een bestemmingsplan, een bestemmingsplanwijziging, een ruimtelijke ontwikkeling, een watergebiedsplan, een waterplan, een watertoets, een ruimtelijke ontwikkeling, het afkoppelen van hemelwater of het verlenen van milieuvergunningen/ontheffingen en de daarop volgende handhaving. Provincie Utrecht 8

15 1.3 Leeswijzer Leeswijzer: hoofdstukindeling Het Gebiedsdossier bestaat uit vier hoofdstukken: Basisinformatie over de winning en het intrekgebied à hoofdstuk 2 Beschermingsbeleid en praktijk à hoofdstuk 3 Analyse risico s en maatregelen à hoofdstuk 4 Gebiedsgerichte aanpak à hoofdstuk 5 Daarnaast is er een handleiding Gebiedsdossiers opgesteld waarin onder meer is beschreven op welke wijze dit gebiedsdossier tot stand is gekomen. Tevens bevat deze handleiding achtergrondinformatie zoals een toelichting op het signaleringsdiagram (hoofdstuk 4). Welke hoofdstukken zijn voor mij met name relevant? Handhaving en toezicht: Hoofdstuk 3 en 4 Ruimtelijke Ordening: Hoofdstuk 2 en 3 en 4 Waterbeheer: Hoofdstuk 2, 3 en 4 Beleidsmedewerkers: Hoofdstuk 4 en 5 Status en doelgroepen Het gebiedsdossier is een levend document en bevat geen nieuw beleid of regelgeving. Met levend wordt bedoeld dat het dossier regelmatig wordt aangevuld en geactualiseerd. Deze aanvulling kan bijvoorbeeld bestaan uit de verslagen van de gebiedsgesprekken of uit een afsprakenlijst waarmee invulling wordt gegeven aan de benodigde adequate bescherming van de waterwinning. Informatievoorziening Het gebiedsdossier bevat de gebiedsspecifieke informatie over de winning Rhenen. Op de website van de Provincie is algemene informatie te vinden over beleid en regelgeving met betrekking tot de bescherming van het grondwater waaruit drinkwater wordt gewonnen. Via het loket van de website zijn interactieve, gedetailleerde kaarten van de grondwaterbeschermingszones te downloaden. Actualisatie grondwaterbeschermingszones Sinds het opstellen van dit gebiedsdossier in 2011 zijn de grondwaterbeschermingszones gewijzigd, bij de wijziging van de Provinciale Milieuverordening in De kaarten in dit gebiedsdossier zijn in november 2015 hierop geactualiseerd. Provincie Utrecht 9

16 2 BASISINFORMATIE 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft de feitelijke basisinformatie. In de paragrafen 2.2 t/m 2.4 worden de kenmerken van de winning nader toegelicht, n.l. het type winning, de beschermende werking van de ondergrond, de herkomst van het grondwater in de winning en de verblijftijden van het water vanaf maaiveld tot aan de onttrekking. In de daarop volgende paragrafen 2.5 t/m 2.9 wordt ingegaan op de mogelijke invloeden op de kwaliteit van het grondwater. Dit betreft de ligging van oppervlaktewater, het ondergronds ruimtegebruik, maar ook de verschillende typen verontreinigingen (lijnbronnen, puntbronnen en diffuse bronnen). Tot slot wordt in paragraaf 2.10 de huidige kwaliteit van het opgepompte water beschreven. In bijlage 2 zijn alle in de tekst gepresenteerde kaarten in groter formaat opgenomen. Rond een winning kan sprake zijn van verschillende (beschermings)zones (waterwingebied, grondwaterbeschermingsgebied, 100-jaars aandachtgebied, 50-jaarszone, boringsvrije zone, intrekgebied). In bijlage 5 is met figuren toegelicht hoe deze zones gedefinieerd zijn. 2.2 Waterwinning en zuivering Ligging winning De grondwaterwinning Rhenen is een winning van drinkwaterbedrijf Vitens. De winning is gelegen ten noordwesten van Rhenen en ligt in de gemeente Rhenen. De winning ligt als het ware in de Utrechtse Heuvelrug in een bosrijk gebied en deels in de noordwestpunt van het stedelijk gebied van Rhenen, dat op de Heuvelrug is gelegen. De maaiveldhoogte in het intrekgebied is +28 tot +45 m NAP. De ligging van de winning en de beschermingszones zijn weergegeven in Figuur 2-1. De noordkant van het waterwingebied is openbaar terrein; de zuidkant van het waterwingebied is in eigendom van Vitens, maar hier staat geen hek omheen. Er ligt een openbare weg (Autoweg) binnen het waterwingebied op 30 m van een winput. Ten zuiden van de winning is langs de rivier het Natura 2000-gebied Uiterwaarden Nederrijn aanwezig. Het Natura 2000-gebied Binnenveld (voorheen natuurgebied Bennekomse Meent) ligt nabij Rhenen aan de noordoostkant en is verdroogd. Er wordt een beheerplan opgesteld. Het intrekgebied van de winning zelf ligt grotendeels binnen de Ecologische Hoofd Structuur (EHS). Provincie Utrecht 10

17 Figuur 2-1 Ligging winning Rhenen met beschermingszones (waterwingebied en boringsvrije zone; bij de winning Rhenen is geen sprake van een grondwaterbeschermingsgebied en 100-jaars aandachtsgebied. Met ingang van de nieuwe PMV in 2012 zal een grondwaterbeschermingsgebied worden ingesteld) (bron: Provincie Utrecht, geoloket) Kenmerken winning en zuivering De winning Rhenen is een semi-gespannen 1, (an-)aërobe winning. De winning is gebouwd in 1953 en heeft momenteel een vergunningscapaciteit van 2 miljoen m 3 /jaar. In Figuur 2-2 is de werkelijk onttrokken hoeveelheid water weergegeven (tussen 1 en 1,5 miljoen m 3 /jaar). Het grondwater wordt onttrokken uit pakketten op een diepte van -25 tot -87 meter NAP. Er zijn twee pompputten (PP13 en PP14) die dieper zijn dan 100 m -mv. Van het onttrokken grondwater wordt drinkwater gemaakt met slechts twee zuiveringsstappen, namelijk plaatbeluchting en marmerfiltratie. De plaatbeluchting is gericht op ontgassing van CO2 en de filtratie wordt met marmer uitgevoerd om het water op te harden en om ijzer te verwijderen. 1 Een semi-gespannen winning betekent dat het gewonnen water afkomstig is uit een gedeeltelijk afgesloten watervoerend pakket. Provincie Utrecht 11

18 2,500,000 POMPSTATION RHENEN Huidige vergunning 2,000,000 Onttrekkingsdebiet (m3/jaar) 1,500,000 1,000, , Jaar Figuur 2-2 Onttrekking winning Rhenen de afgelopen 40 jaren (bron: Provincie Utrecht) Figuur 2-3 Voorzieningsgebied winningen rondom de winning Rhenen (bron: Vitens) Provincie Utrecht 12

19 2.2.3 Voorzieningsgebied winning De winning is belangrijk voor Vitens voor de levering van drinkwater in het zuidoosten van de provincie Utrecht. Het voorzieningsgebied van de winning Rhenen zijn de kernen binnen de gemeente Rhenen: Rhenen, Elst en Achterberg (Figuur 2-3). 2.3 Opbouw van de ondergrond Bodemopbouw Vanwege de beperkte beschermende werking van de ondergrond is de winning Rhenen aangemerkt als kwetsbaar door de Provincie Utrecht en Vitens. De winning Rhenen onttrekt grondwater uit diepere watervoerende pakketten. De regionale geohydrologische opbouw is weergegeven in Figuur 2-5. In Figuur 2-4 is de laagopbouw van een nabije boring weergegeven (DINO, boring B32C0394). Deze boring geeft de laagopbouw in meer detail weer Watervoerende pakketten In het gebied is geen deklaag aanwezig. Aan maaiveld is dus direct het eerste (freatisch) watervoerend pakket aanwezig. Het eerste watervoerende pakket (freatische pakket) bestaat uit zand dat in de bovenste 40 meter is gestuwd, waardoor anisotropie 2 aanwezig is. Hierdoor wijkt de grondwaterstroming licht af van het verloop van de stijghoogte. Onder de gestuwde lagen zijn de Peize/Waalre zanden aanwezig. onttrekingsdiepte 66,5-128,5 m-mv Figuur 2-4 Laagopbouw diepe boring nabij de winning (boring B32C0394) Scheidende lagen De eerste scheidende laag wordt gevormd door een kleilaag in het gestuwde pakket. Deze kleilaag is scheefgesteld en vermoedelijk niet continue aanwezig. De Waalre klei 1 vormt de tweede scheidende laag waaronder zich de winning bevindt. Direct onder het winpakket bevindt zich een dunne kleilaag waaronder het 3 e watervoerende pakket ligt (eveneens Peize-Waalre zanden). Ook hierin bevinden zich onttrekkingsfilters. De formatie van Maassluis vormt de geohydrologische basis op -90m NAP. 2 Bij een anisotroop pakket is de doorlatendheid voor grondwater niet in alle richtingen gelijk Provincie Utrecht 13

20 W O Figuur 2-5 Geohydrologische dwarsdoorsnede winning Rhenen (bron: DINOLOKET - REGIS). Het beginen eindpunt van de doorsnede is weergegeven in Figuur 2.1 met een kruis. 2.4 Grondwaterstroming en verblijftijden Regionale grondwaterstroming Doordat de winning centraal onder de heuvelrug is gelegen onder kleipakketten is een cirkelvormig intrekgebied aanwezig van grondwater dat van alle kanten toestroomt. Door de anisotropie van de ondergrond is het intrekgebied vervormd en ovaalvormig Verblijftijdscurve Van de winning zijn twee verblijftijdscurves berekend (Figuur 2.6). Binnen de 100-jaarszone infiltreert ruim de helft van het volume drinkwater dat wordt gewonnen. Dit is voor beide gepresenteerde verblijftijdscurves het geval. Doordat minder dan de helft van het intrekgebied is beschermd, betekent dit dat op de lange termijn een groot deel van het onttrokken grondwater afkomstig is uit een gebied dat momenteel niet wordt beschermd met aanvullend beleid- en regelgeving, maar dat aan de andere kant ongeveer een kwart van het onttrokken water ouder dan 200 jaar is en deze eeuw nog geheel geen invloed van antropogene verontreinigingen zal ondervinden. Begrenzing beschermingszones In de huidige PMV is een boringsvrije zone rond de winning ingesteld. Verondersteld werd dat in de winning geen jong water (jonger dan 25 jaar) aanwezig is, doordat het onder een beschermende kleilaag is gelegen. Het jongste water in de winning zou 25 tot 50 jaar oud zijn. Op basis van deze leeftijd werd verwacht dat wel enige antropogene invloed (bijvoorbeeld vanuit historische bodemverontreinigingen) in de winning aanwezig is. Provincie Utrecht 14

21 In 2006 is een systeemanalyse door Vitens uitgevoerd. Daaruit blijkt dat in enkele pompputten het jongste water minimaal 9 jaar oud is. De helft van het onttrokken grondwater is jonger dan 75 jaar. Op basis van de waterkwaliteit wordt geconcludeerd dat het water in de zuidelijkste pompputten anders is qua samenstelling dan de overige putten (midden en noordelijk deel waterwingebied). Dit blijkt vanaf de start van de winning al zo te zijn (1953). Op basis van een analyse van de trends is geconcludeerd dat de samenstelling van het water in de pompputten het gevolg is van recent geïnfiltreerd grondwater. Blijkbaar heeft de beschermende kleilaag hier een (zeer) lage weerstand of is zelfs afwezig waardoor het infiltrerende grondwater tot grotere diepte kan doordringen. Dit wordt tevens bevestigd door een spoortje nitraat in enkele noordelijk pompputten. Dit wijst op een open verbinding van het pakket naar het maaiveld toe. Ook is in de praktijk gebleken dat de pompputten gevoelig zijn voor antropogene invloeden. In 2008/2009 is een tolueenverontreiniging geconstateerd in twee pompputten in het noordelijk deel van het waterwingebied. Uit de berekeningen met het VPC2-model van Vitens (zie Royal Haskoning, 2010) blijkt dat grondwater dat zich onderin het eerste watervoerende pakket bevindt binnen een periode van 25 jaar door de drinkwaterwinning wordt onttrokken, wat betekent dat een beschermingzone moet worden afgeleid (zie Bijlage 5), In 2011 is in overleg met het waterleidingbedrijf een nadere afweging gemaakt of het nodig is om een grondwaterbeschermingsgebied in plaats van een boringsvrije zone in te stellen. Op basis van de beschikbare gegevens wordt geconcludeerd dat binnen een tijdsbestek van 25 jaar een relatief groot deel van onttrokken grondwater afkomstig is uit het eerste watervoerend pakket. Door de complexe geohydrologische bodemopbouw, in verband met stuwing, wordt er vanuit gegaan dat de ontwikkeling van de onttrokken grondwaterkwaliteit de meest betrouwbare schatting geeft van het aandeel grondwater afkomstig uit WVP1. Daarbij geldt dat in vier a vijf van de 10 pompputten een duidelijke invloed zichtbaar is van grondwater dat afkomstig is uit het eerste watervoerend pakket. Het aandeel grondwater dat binnen 25 jaar vanuit WVP1 naar de bronnen stroomt wordt op basis van deze gegevens geschat op ordegrootte 40-50%. Provincie Utrecht 15

22 Volume water (%) % aandeel winning (%) 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30, ,0 10,0 10 0, tijd (jaren) tijd (jaren) Figuur 2.6 Cumulatieve responscurve van drinkwaterwinning Rhenen met het VPC model (bron: berekeningen Royal Haskoning, 2010) en inzet:volgens systeemanalyse Vitens (Hydron, 2006) Ruimtelijke verdeling verblijftijd De ruimtelijke verdeling van de verblijftijd is weergegeven in Figuur 2.7. De aangegeven beschermingszones zijn de huidige, wettelijk vastgestelde zones. Het aangegeven intrekgebied betreft recente berekeningsresultaten ten behoeve van de nieuw vast te stellen beschermingszones. Een deel van het grondwater (circa 40%) komt van buiten de 100-jaarszone waarvan een deel meer dan 200 jaar. Dit maakt grondwaterbescherming tot een regionale opgave. Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen moet het langetermijnbelang van een goede kwaliteit van het grondwater (=grondwaterbescherming) worden meegewogen. Verblijftijden zijn minimaal 25 jaar in de kern van het wingebied volgens het model en uit de systeemanalyse van Vitens (2006) blijkt een nog lagere minimum leeftijd. Het bebouwde gebied van Rhenen vormt een klein aandeel van het landgebruik binnen de 25-jaars zone dat overwegend uit bos bestaat (dit geldt dan voor de huidige 25-jaarszone onder de kleilaag, die gebruikt is voor de afleiding van de de boringsvrije zone). De inzet in Figuur 2.7 toont de zones zoals afgeleid uit de nieuwe berekeningen. Hier is de berekende boringsvrije zone (25-jaarszone in het winpakket) grotendeels ook als grondwaterbeschermingsgebied aangemerkt. Provincie Utrecht 16

23 Figuur 2.7 Verblijftijd in jaren van winning Rhenen (bron: berekeningen VPC-model). 2.5 Oppervlaktewater In het intrekgebied van de winning Rhenen is geen oppervlaktewater aanwezig. Naast de hoofdwegen zijn afwateringssloten / laagtes aanwezig die overwegend droogstaan. Langs bijna alle wegen infiltreert afstromend regenwater dus in de bodem. Het project afkoppelen is gestart. Er is begonnen met Elst. Bij nieuwbouw wordt in ieder geval afgekoppeld. Rhenen heeft het Convenant afkoppelen Utrechtse Heuvelrug onderschreven. Er is door Rhenen een doelstelling geformuleerd voor het percentage dat in 2020 afgekoppeld moet zijn. Er waren overstorten in de benedenstad in de uiterwaarden van de Nederrijn en richting Achterberg. Deze zijn gesaneerd. Er vindt een bodeminfiltratie plaats van (dubbel voorgeklaard) spoelwater door Vitens. Ook regenwater van daken en van de losvloer en wegen wordt geïnfiltreerd middels een infiltratievijver die 6-7 meter onder maaiveldhoogte ligt. Het koelwater van het NSA (noodstroomaggregaat) van Vitens wordt ook geïnfiltreerd. Dit is gewoon leidingwater. De vijver blijft in tact omdat hier zich veel water flora en fauna bevindt. Provincie Utrecht 17

24 Figuur 2-8 Oppervlaktewatersysteem in de omgeving van winning Rhenen. Blauwe lijnen zijn waterlopen. 2.6 Puntbronnen Historische puntbronnen bodemverontreiniging Het beleid van de provincie ten aanzien van puntbronnen is in onderstaand kader beschreven. In de winning van Rhenen zijn geen probleemlocaties of risicolocaties geïdentificeerd. Wel blijkt uit analysegegevens van het ruwwater een aanwijzing aanwezig dat verontreinigingen het ruwwater beïnvloeden. Beleid puntbronnen De uitvoering van beleid voor het aanpakken van bodem- en grondwaterverontreinigingen is gebaseerd op de Wet bodembescherming (Wbb). Bedreiging van kwetsbare objecten - waaronder waterwinningen voor drinkwater - speelt een belangrijke rol bij de prioritering van de aanpak van bodemverontreinigingen in het kader van de Wbb. We maken onderscheid in puntbronnen die een risico vormen voor de volksgezondheid (humaan), ecologie (ecologisch) en verspreiding via gronden oppervlaktewater (verspreiding). In het Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties 3 is landelijk afgesproken de bodemsaneringsoperatie versneld tot een verantwoord einde te brengen. In het kader hiervan zijn alle nog niet (voldoende) onderzochte locaties geselecteerd waar een vermoeden bestaat dat sprake kan zijn van een mogelijk risicovolle ( spoedeisende ) verontreiniging en opgenomen op een werklijst van 3 Dit convenant is ondertekend door het rijk, IPO, de VNG en Unie van waterschappen en is gepubliceerd in de Staatscourant, nr , 26 november Provincie Utrecht 18

25 potentiële spoedlocaties. Daarnaast is in de Kaderrichtlijn water (KRW) beleid vastgelegd gericht op een goede kwaliteit van grondwater dat gebruikt wordt voor drinkwaterproductie. In 2007 heeft daarvoor in opdracht van de Provincie Utrecht een inventarisatie 4 plaatsgevonden van risico s van verspreiding van puntbronnen naar deze grondwaterwinningen. Deze lijst van puntbronnen ( KRW-puntbronnen ) omvat zowel verontreinigingen waarvan reeds vaststaat dat sprake is van verspreidingsrisico s, als locaties waarop zich mogelijk een bedreigende verontreiniging bevindt. Deze locaties moeten nog (nader) worden onderzocht en zijn in 2009 opgenomen in de Europese Stroomgebiedbeheerplannen voor de KRW. Daarmee is de KRW-verplichting vastgelegd de betreffende verontreiniging voor 2015 aan te pakken. In de meeste gevallen betreft dit onderzoek. Alle (potentiële) KRW-puntbronnen zijn tevens opgenomen op de provinciale werklijst van potentiële spoedlocaties. Deze locaties hebben naast de aanduiding potentieel spoed vanwege verspreiding in het kader van de Wbb dus ook een KRW-label meegekregen en zijn daarmee dubbel in beeld. Alle locaties op deze werklijst worden onderzocht. Wanneer uit dit (vervolg)onderzoek blijkt dat geen sprake is van een ernstige verontreiniging of wanneer blijkt dat er wel verontreiniging is, maar deze brengt geen risico s met zich mee, dan wordt het onderzoek beëindigd en vormt de locatie geen aandachtspunt meer. Uiteindelijk zal de lijst van potentiële spoedlocaties leeg zijn en maken we alleen nog onderscheid tussen locaties met een spoedeisende verontreiniging en locaties waarbij we geen spoedeisende verontreinigingen verwachten. Verontreinigingen die humane risico s met zich meebrengen moeten uiterlijk in 2015 zijn gesaneerd dan wel moeten de risico s zijn weggenomen. Uiterlijk op 31 december 2015 moeten alle locaties bekend zijn waar sprake is van onaanvaardbare verspreidingsrisico s of ecologische risico s. De reeds bekende verontreinigingen die voor de drinkwaterproductie van belang zijn worden al jaren gevolgd en mogen grotendeels bekend worden verondersteld. Provincie Utrecht volgt deze bekende locaties vanuit haar rol als bevoegd gezag vanuit de Wbb 5 en ziet toe op aanpak daarvan. De waterbedrijven monitoren verontreinigingen in pompputten en waarnemingsputten. Aangetroffen verontreinigingen kunnen aanleiding zijn om dit gezamenlijk als knelpunt te benoemen en te zoeken naar de mogelijke verontreinigingsbron. Deze locaties met verspreidingsrisico naar drinkwaterwinningen worden voor zover mogelijk in het gebiedsdossier nader beschreven. Op de kaart (Figuur 2-9) zijn van de hierboven beschreven locaties 3 typen locaties weergegeven: KRW-puntbronnen: locaties met mogelijk verspreidingsrisico naar winningen (Grontmij, 2007 ) Beschreven locaties: aandachtspunten i.v.m. mogelijk verspreidingsrisico naar winningen Spoedlocaties: ernstige verontreinigingen met verspreidingsrisico naar winningen 6 4 Inventarisatie puntbronnen grondwaterwinningen KRW detailanalyse provincie Utrecht, Grontmij Nederland bv i.o.v. Provincie Utrecht, 1 november Gemeente Amersfoort en Utrecht zijn bevoegd gezag vanuit de Wbb binnen de eigen gemeente. 6 De lijst met spoedlocaties is bij het opstellen van dit gebiedsdossier niet beschikbaar. In de loop van 2013 wordt de lijst met geïdentificeerde spoedlocaties gepubliceerd. Provincie Utrecht 19

26 Figuur 2-9 Bodemverontreinigingen in de omgeving van winning Rhenen (bron: Provincie Utrecht). Bij de winning Rhenen is geen sprake van geïdentificeerde bodemverontreinigingen. Er is sprake van een onbekende bron van VOCl 7 (informatie Vitens, 2007) in enkele waarnemingsputten en een onbekende bron van tolueen 8 in de pompputten RHPP007 en RHPP008 (informatie uit gebiedsgesprek). Op basis van reeds uitgevoerd dossieronderzoek kon geen bron voor het VOCl worden gevonden. Voor tolueen is vermoedelijk een puntlozing de oorzaak van de verontreiniging. De plotselinge verhoging in de concentratie en het feit dat de verontreiniging beperkt blijft tot twee winputten duidt op een puntlozing (bijv. dumping van een vat met chemicaliën). Tabel 2.1 Verontreinigingslocaties in de winning Rhenen Bodemverontreinigingen GLOBIS Code Mobiele stoffen Onbekende bron Nvt Tolueen in pompputten Onbekende bron Nvt VOCl in waarnemingsputten 7 VOCl zijn Vluchtige OrganoChloor-verbindingen, ofwel vluchtige alifatische chloorkoolwaterstoffen. Ze kennen veel toepassingsmogelijkheden, met name als oplosmiddel of ontvettingsmiddel. Omdat ze zo veel gebruikt worden zijn er tot ruim tien jaar geleden veel locaties verontreinigd geraakt met deze stoffen. Dat is vervelend, want VOCl zijn in vergelijking met andere verontreinigingen relatief toxisch. Bovendien breken ze langzaam af, verspreiden ze zich gemakkelijk en zakt puur product door het hoge soortelijk gewicht vaak diep de bodem in. 8 Tolueen, of anders gezegd methylbenzeen (C6H5CH3), is een verbinding bestaande uit een benzeenring waarvan 1 waterstofatoom vervangen is door een methylgroep. De stof wordt onder andere als verdunningsmiddel en als grondstof in de chemie gebruikt. Tolueen is het belangrijkste bestanddeel van thinner. Het is ook een onderdeel van benzine en wordt gebruikt als oplosmiddel in bandenplakmiddel. Provincie Utrecht 20

27 Ten aanzien van een nabij- (in de bebouwde kom-) gelegen historische chemische wasserij is uit onderzoek gebleken dat er geen verspreidingsrisico s vanuit gaan en dat deze stroomafwaarts ligt van de winning, buiten de boringsvrijezone. Benzineservicestations Naast de bovengenoemde locaties moet rekening worden gehouden met specifieke verontreinigingen afkomstig van benzineservicestations. Dit zijn verontreinigingen die in Elvhis 9 als voldoende onderzocht zijn aangegeven terwijl er sprake kan zijn van een MTBE 10 verontreiniging, die niet bij de onderzoeken en saneringen is meegenomen. Er zit als het ware een gat tussen het toevoegen van MTBE aan brandstoffen (als loodvervanger) en de AMvB Tankstations waarin deze stof moet worden meegenomen in onderzoek en saneringen. Monitoring voor de Wet milieubeheer bevatte geen MTBE. Hierdoor kan het zijn dat er wel brandstof met MTBE is gelekt dat niet gedetecteerd is. Dit is een voor de winning ongewenste situatie. Vanuit de ervaringen in Zuid Holland, waar hiertoe een methode is ontwikkeld, zal een provinciebrede analyse van alle benzineservicestations verdachte stations opleveren, waarvan een klein deel in beschermde gebieden. Voorlopig worden beleidsontwikkelingen afgewacht. De locaties die van belang kunnen zijn, zijn genoemd in Grontmij (2007). De Provincie Utrecht heeft geen specifiek beleid ontwikkeld ten aanzien van MTBE en dus wordt het generieke beleid gevolgd. Mogelijke risico s kunnen op verschillende manieren worden afgedekt, bijvoorbeeld door onderzoek, early-warningsystemen of nader dossieronderzoek. Net buiten de boringsvrije zone van de winning Rhenen bevond zich een locatie van een benzinestation aan de Nieuwe Veenendaalse weg waar sprake zou kunnen zijn van een risico voor verontreiniging met MBTE. Dit benzinestation is thans gesaneerd en opgeheven Risico s op nieuwe verontreinigingen door bedrijven Het maken van een selectie binnen het verouderde bedrijvensysteem bleek niet mogelijk meer. Binnen de boringsvrije zone ligt slechts één bedrijf namelijk Recreatiepark De Thijmse Berg (SBI - code 5522) aan de Nieuwe Veenendaalseweg 229 (voor de ligging, zie Figuur 2.10). De inrichting valt in categorie 3 in verband met de aanwezigheid van een tweetal grote propaantanks voor de verwarming van het park (controle eenmaal per twee jaar). Het hele park is gerioleerd. In het park bevindt zich een zwembad met een opslag van natronloog voor de reiniging van het zwemwater. Voor de opslag zijn adequate voorzieningen aanwezig in de vorm van een vloeistofdichte vloer. 9 Het digitale systeem van de provincie waarin alle informatie over bodemverontreinigingen is opgenomen, voorheen (tot 2011) werd het systeem GLOBIS gebruikt. 10 Aan benzine wordt sinds 1988 vaak methyl-tert-butylether (MTBE) toegevoegd om de klopvastheid te verhogen. Vroeger werd daarvoor het zeer giftige tetraëthyllood (TEL) gebruikt (loodhoudende benzine). Provincie Utrecht 21

28 X KWO X Voormalig benzineservicestation X Voormalig benzineservicestation Figuur 2.10 Bedrijven in de omgeving van winning Rhenen (bron: Milieudienst Zuid Oost Utrecht). Het handhavingsprogramma bestaat op dit moment niet meer. De strategie is niet vastgelegd, maar wordt wel uitgevoerd door de milieudienst (cat. 3 en 4). In samenwerking met de Milieudienst wordt gewerkt aan een nieuwe handhavingstrategie met een bonus/malussysteem: bedrijven waar weinig mis is, worden minder bezocht; bedrijven waar wel wat mis is, meer. 2.7 Ondergronds ruimtegebruik KWO installaties In de beschermingsgebieden van winning Rhenen bevinden zich geen installaties voor Koude Warmte Opslag (KWO). KWO installaties kunnen een risico vormen voor de drinkwaterwinningen, mede als gevolg van de lokale opwarming van het grondwater. Het beleid ten aanzien van KWO installaties is weergegeven in Tabel 3.1 (minimaal een verblijftijd van 50 jaar tussen de KWO installatie en de putten van de drinkwaterwinning) Overig ondergronds ruimtegebruik Uitgezonderd lijnbronnen (riolering, leidingen) is er, voor zover bekend, geen sprake van risicovol ondergronds ruimtegebruik binnen de grondwaterbeschermingszones, daarbij doelend op gebruik anders dan in KWO-installaties. Ondergrondse bebouwing (kelders, tunnels, aquaducten, etc.) leveren geen kwaliteitsrisico s voor het grondwater op en zijn daarom niet beoordeeld. Zie voor lijnbronnen paragraaf 2.8. Provincie Utrecht 22

29 2.8 Lijnbronnen In het intrekgebied van de winning Rhenen liggen enkele lijnvormige elementen die de kwaliteit van het grondwater kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld bij calamiteiten. De lijnbronnen die een rol spelen voor de drinkwaterwinning Rhenen zijn weergegeven in Tabel 2.2 en Figuur Wegen De belangrijkste weg is de Nieuwe Veenendaalseweg. Van deze weg is invloed van wegenzout te verwachten en vormen calamiteiten een risico voor de winning. Andere wegen liggen in de bebouwde kom en kennen slechts een beperkte belasting. In de gemeente wordt zout gestrooid langs doorgaande wegen en busroutes en binnen wijken op die plaatsen waar het wat steiler is en bij zorgcentrum De Tollekamp aan de Nieuwe Veenendaalseweg. Er is een parkeerplaats aangelegd langs de weg (Autoweg) tussen het noordelijk en zuidelijk deel van het waterwingebied, nabij winput PP007. Er werd voorheen al geparkeerd, maar nu is het een geregelde parkeerplaats geworden. Conform de PMV-regels is aanleg van een parkeervoorziening niet toegestaan in een waterwingebied. Er is echter wel een aanlegvergunning voor verleend. Deze is getoetst aan het bestemmingsplan van Het bestemmingsplan uit 1987 is vernieuwd en is eind september 2011 in de gemeenteraad besproken. Vitens is samen met de provincie Utrecht in gesprek met de gemeente Rhenen over deze parkeergelegenheid. Hierin wordt naast een alternatieve oplossing voor de parkeervoorziening ook gekeken naar het watervoerend houden van een nabij gelegen leemput, dat de gemeente nu met de parkeervoorziening heeft gecombineerd. Leidingen Er loopt een leiding van de Gasunie. Riolering Daarnaast speelt de riolering van het stedelijk gebied een rol als lijnelement. De kwaliteit van de riolering is volgens informatie van de gemeente goed. Recent is de hele riolering geïnspecteerd. Ook het buitengebied is gerioleerd. Provincie Utrecht 23

30 Figuur 2-11 Lijnbronnen rondom winning Rhenen (bron: Bestand Bodemgebruik, CBS). Tabel 2.2. Lijnbronnen rondom winning Rhenen Lijnbron Belangrijkste risico Nieuwe Veenendaalseweg Leiding Gasunie Wegen bebouwde kom Parkeerplaats Calamiteiten vormen een risico voor de winning, invloed van wegenzout te verwachten Beperkt risico door calamiteiten doordat het een gasleiding betreft. Er is weinig belasting en risico te verwachten. Hier is nog vervolgactie nodig zie maatregelen. Er bevindt zich een parkeerplaats op een locatie waar dit mogelijk niet mag. 2.9 Diffuse bronnen Inleiding Het risico van diffuse verontreiniging voor een winning wordt bepaald door twee factoren: de belasting ten gevolge van het grondgebruik en de kwetsbaarheid van de winning. Met de REFLECT methodiek worden de risico s voor de winning ingeschat door de beoordeling van de diffuse belasting te maken. Door deze belastingsscore te combineren met de fysische kwetsbaarheid van de winning is dit te vertalen in een risicoscore. Deze score wordt op een risicokaart weergegeven (zie ook Figuur 2-12 en Kader). Provincie Utrecht 24

31 -bodemtypen -Weerstandsbiedende lagen -Verblijftijd Kaart gebruiksfuncties Tabel met risicoscore per gebruiksfunctie Figuur 2-12 Opbouw risicokaart Risico s van het huidige landgebruik via REFLECT Om de risico s van het huidige landgebruik te duiden, zijn twee kaarten van de Reflectmethodiek gecombineerd: Kwetsbaarheidkaart De kwetsbaarheid is samengesteld uit een aantal kenmerken van de winning, namelijk de dikte van de slechtdoorlatende lagen boven het bepompte pakket, de kwetsbaarheid van de bovengrond (bodemtype) en de verblijftijdzonering van het grondwater ( afstand tot de winning in jaren ). Met deze benadering is het mogelijk voor een winning een ruimtelijk gedifferentieerd beeld van de kwetsbaarheid te maken met een score tussen 1 en 10. Deze kaart is opgenomen in de kaartenbijlage. Belastingkaart De belastingscore is berekend op basis van de grondgebruikfunctie. Het risico van de grondgebruikfunctie voor de grondwaterkwaliteit is opgesplitst in drie factoren; diffuse belasting, calamiteiten en handhaafbaarheid. De belasting is met REFLECT ingedeeld in drie categorieën functies harmoniserend, mogelijk risicovol onder voorwaarden en risicovol, met een score tussen 1 en 3. Voor de winning is vervolgens een belastingskaart gemaakt met de belastingsscore. De belastingkaart is opgenomen in de kaartenbijlage. Risico s diffuse bronnen De belasting van bestaande activiteiten en de kwetsbaarheid van de winning zijn gecombineerd tot een inschatting van de risico s. Zowel de belasting als de kwetsbaarheid zijn gescoord in drie categorieën. Dit resulteert in een ruimtelijk beeld met als indeling drie kleuren: geen probleem, groen (I), aandachtspunt, geel (II) en risico s, rood (III). Een matig tot hoge kwetsbaarheid in combinatie met functies die mogelijk risicovol zijn voor het grondwater kan aanleiding geven tot een actueel risico in delen van het intrekgebied van de winning vanaf maaiveld. Een hoge risico-score op een plaats zal echter niet betekenen dat er ook sprake is van risico s door diffuse verontreiniging. Dit zal alleen het geval zijn wanneer een groot deel van het intrekgebied van de winning rood en geel gekleurd is. In de volgende paragrafen worden de kaart met gebruiksfuncties, de belastings- en kwetsbaarheidskaarten en de risicokaart gepresenteerd. Provincie Utrecht 25

32 Figuur 2-13 Gebruiksfuncties ter plaatse van winning Rhenen (bron: Bestand Bodemgebruik, CBS) Gebruiksfuncties De kaart met gebruiksfuncties waaruit de diffuse belastingen kunnen worden afgeleid is weergegeven in Figuur Het waterwingebied bestaat geheel uit bos- en natuurgebied. Ook het landgebruik in het grondwaterbeschermingsgebied is grotendeels bos- en natuurgebied. Daarnaast zijn in het grondwaterbeschermingsgebied een aantal agrarische percelen en een recreatiepark gelegen. Het bebouwde gebied vormt een klein aandeel Belasting bij verschillend landgebruik In de gemeente Rhenen worden bestrijdingsmiddelen toegepast volgens een combinatie van mechanische bestrijding en toepassing van round-up. Een volledig mechanische bestrijding bleek financieel niet haalbaar. De sportvelden en begraafplaatsen liggen buiten de boringsvrije zone. Er is bij de gemeente geen stimuleringsbeleid voor beperking van bestrijdingsmiddelengebruik bij particulieren. De volkstuinen worden van de gemeente gehuurd. Er is een volkstuinvereniging die voorlichting geeft aan de gebruikers om geen bestrijdingsmiddelen te gebruiken. De eco-akker is door de gemeente in erfpacht uitgegeven. Volgens informatie van de beheerder van de winning (tevens aanwonende) wordt er wel gespoten, maar niet zo veel als vroeger Potentiële risico s Met behulp van de Reflect-methodiek is een kaart vervaardigd die het risico voor diffuse bronnen weergeeft (Figuur 2-15). Provincie Utrecht 26

33 Uit Figuur 2-15 blijkt wat de percelen zijn waar de grootste risico s liggen voor de winning. Dit zijn twee kleine percelen. Één perceel is gelegen middenin Recreatiepark Thijmse Berg. Dit gebied heeft potentieel een relatief hoge belasting met stoffen, zeker vergeleken met het omliggende bos. Alle voorzieningen die kunnen worden genomen zijn in dit gebied genomen. Het tweede perceel waar een groot risico wordt berekend is het volkstuinencomplex dat tegen het waterwingebied aanligt. Vanuit de bospercelen infiltreert regenwater dat rijk is aan nitraat/en of organisch stof naar het grondwater. Met name redoxprocessen en kationomwisseling in de bodem leiden tot een toename van het ijzer-, mangaan-, sulfaat- en CO 2 -gehalte en de totale hardheid in de winputten. Door de afwezigheid van een kleilaag is een zone in het noordoosten van de winning kwetsbaarder dan het centrale gebied. Dit ontbreken van de kleilaag is de oorzaak voor de hoge risicoscore van het recreatiepark. Provincie Utrecht 27

34 Figuur 2-14 Belasting en kwetsbaarheid winning Rhenen Provincie Utrecht 28

35 Figuur 2-15 Relatieve risicobeoordeling diffuse belasting op basis van bestaand landgebruik en kwetsbaarheid ondergrond bij winning Rhenen 2.10 Kwaliteit van ruwwater en grondwater: bewezen kwetsbaarheid In de voorgaande paragrafen is vanuit verschillende optieken gekeken naar de risico s die nabij de drinkwaterwinning Rhenen aanwezig zijn. De verschillende typen belasting en de geohydrologische kwetsbaarheid zijn daarbij in kaart gebracht en er is een risico-kaart opgesteld. De kwaliteit van het ruwwater geeft behalve in het risico ook inzicht in de bewezen kwetsbaarheid van de winning. Aanwezigheid van verontreinigingen in ruwwater bewijzen dat verontreinigingsbronnen daadwerkelijk in de winning terecht kunnen komen. Daarmee kan de ruwwaterkwaliteit een onderbouwing vormen voor de risico-analyse en voor eventuele maatregelen Kwaliteit ruwwater Bij de bespreking van de kwaliteit van het ruwwater die vastgesteld wordt door het analyseren van het water uit de individuele pompputten (het onbehandelde opgepompte water), wordt onderscheid gemaakt in de macroparameters en de microverontreinigingen. De macroparameters zijn de parameters die van nature voorkomen en waarvan de (relatief hoge) gehalten worden bepaald door het bodemtype waarin het grondwater zich bevindt, zoals magnesium, calcium, hardheid, ph etc. De microverontreinigingen zijn de parameters die in lage gehalten voorkomen en die in het grondwater terecht komen door belasting van de bovengrond met verontreinigingen. Provincie Utrecht 29

36 Bij de presentatie wordt gebruik gemaakt van Box-whisker plots. In het Kader is een toelichting op dit type plots gegeven. Macroparameters Het water wordt opgepompt uit het tweede watervoerend pakket, onder onderbroken kleilagen. Het heeft de kenmerken van diep stuwwalwater: zacht, onderverzadigd (voor kalk), een mix van oxisch 11 en anoxisch en bevat enkele mg/l ijzer. Putverstopping door een combinatie van ijzer en zuurstof in ruwwater is dan ook een belangrijk aandachtspunt voor Vitens. De ph is vrij hoog, en bicarbonaat erg laag in concentratie. De pompputten lopen nogal uiteen qua kwaliteit. De antropogene 12 belasting is per pompput verschillend en is met name hoog in de zuidelijke putten 13 (vervanging voor PP1 welke is geamoveerd), 2 en 3. In die putten wordt al sinds de start van de winning een toename van de macroparameters gevonden die niet helemaal meer te verklaren is als een verandering van grondwater afkomstig uit heide naar grondwater afkomstig uit bos (meer indamping in bos). De kwaliteit van het onttrokken grondwater wordt beïnvloed door (voormalige) landbouwactiviteiten. Dit heeft de hogere relatieve stijging van sulfaat ten opzichte van chloride (sulfaat van 20 naar 60 mg/l in de zuidelijke putten) veroorzaakt. De inzet van een nieuwe diepe pompput (PP13) in 2005 heeft tot verbetering geleid van de ruwwaterkwaliteit. Dit is vooral in de nitraatconcentraties goed zichtbaar. Er zijn verder geen bijzonderheden met betrekking tot trends waarneembaar. Microverontreinigingen In 2008 is in pompput RHP007 en in mindere mate in pompput RHP008 in een paar waarnemingen de limiet voor tolueen (1 µg/l) overschreden (zie Tabel 2.3). De boxplots van relevante macroparameters en de boxplot van tolueen is te zien in Figuur Tabel 2.3 Stoffen aangetroffen in ruwwater (individuele pompputten) met mate van overschrijding van de toetsingswaarde (Tw) (zie Bijlage 3) en trend volgens de waterkwaliteitsrapportage van Vitens. Oranje: toetsingswaarde wordt overschreden. Stofgroep Stof Toetsingswaarde Trend Norm(Tw) Aromaten Tolueen > Tw Dalend (alleen in 2008 aangetoond) 1 µg/l 11 Oxisch= zuurstofrijk; anoxisch = zuurstofarm 12 Antropogeen= door de mens veroorzaakt Provincie Utrecht 30

37 Kader Boxwhiskerplots In de beschrijvende statistiek is een boxplot of boxwhiskerplot een grafische weergave van de vijf-getallensamenvatting. Deze vijf-getallensamenvatting bestaat uit het minimum, het eerste kwartiel, de mediaan (of tweede kwartiel), het derde kwartiel en het maximum van de waargenomen data. Een boxplot is daarmee een weliswaar sterk vereenvoudigde, maar zeer bruikbare, voorstelling van de verdeling van de data. Bijgevoegd een box-whiskerplot van een willekeurige set analysegegevens van Vitens. De onderkant van de box geeft de 25 percentielwaarde aan. Onder deze waarde komt 25% van de gemeten waarden voor. De bovenkant van de box geeft de 75 percentielwaarde aan. Onder deze waarde komt 75% van de gemeten waarden voor. De rode lijn in de box geeft de mediane waarde weer (de waarde waarboven en waaronder de helft van de gemeten waarden valt). De lengte van de balken aan weerszijden van de box (de zogenaamde whiskers ) is maximaal 1,5 keer de lengte van de box, met dien verstande dat het uiteinde van de whiskers wordt bepaald door de hoogste gemeten waarde aan de bovenkant en de laagste gemeten aan de onderkant die vallen binnen deze maximaal mogelijke whisker. De waarden die vallen buiten deze whiskers worden uitschieters genoemd. De uiteinden van de whiskers zijn derhalve de kleinste waarden die geen uitschieter zijn. Provincie Utrecht 31

38 70 Box-whiskers SO4-- (Totaal) 130 Box-whiskers HCO3- (Totaal) mg/l 30 mg/l mg/l mg/l 34 Box-whiskers EGV (Totaal) 4 Box-whiskers NO3- (Totaal) ms/m mg/l ms/m mg/l 6 Box-whiskers Mg++ (Totaal) 15 Box-whiskers Methylbenzeen (tolueen) (Totaal) mg/l 4 ug/l mg/l ug/l Figuur 2.16 Enkele relevante macro-waterkwaliteitsparameters (sulfaat, bicarbonaat, nitraat, electrisch geleidingsvermogen, magnesium) in de winputten en de enige microparameters ( tolueen) die een overschrijding heeft vertoond in 2008 in één winput (bron: waterkwaliteitsrapportage Vitens, 2011). Norm tolueen 1 µg/l. Toetsing: Provincie Utrecht 32

39 Op basis van de KRW dienen waterwinningen voor drinkwater beoordeeld te worden op het voldoen van het water aan de normen van het Waterleidingbesluit (toets cf art 7.2 KRW). Het ruwwater van de individuele pompputten van de winning Rhenen overschrijdt in 2008 in pompput RHP007 in een paar waarnemingen de limiet voor tolueen (1 µg/l) Mogelijke oorzaken normoverschrijdingen ruwwater Er is een onbekende bron van tolueen. In de pompputten van Rhenen worden geen of nauwelijks milieuvreemde stoffen aangetroffen. De belangrijkste bijzonderheid is de aanwezigheid van tolueen in 2008 in de pompputten RHP007 en RHP008, gemiddeld 6 µg/l in RHP007 en sterk dalend ( ). De stof is waarschijnlijk afkomstig van een lokale, illegale dumping van beperkte omvang Kwaliteit reinwater Het reinwater van de winning (dit is het water na zuivering) voldoet aan de gestelde eisen voor drinkwater Kwaliteit toestromend grondwater In de waarnemingsputten is sprake van een onbekende bron van gechloreerde chloorkoolwaterstoffen (VOCl) (informatie Vitens, 2007). De boxplots van deze VOCl is gepresenteerd in Figuur Op basis van reeds uitgevoerd dossieronderzoek kon geen bron voor het VOCl worden gevonden. Wellicht is het gebiedsproces een nieuwe aanleiding. De vraag is eerst aan Vitens of vinylchloride (VC) een probleem zou kunnen gaan vormen gezien de lage norm van 0,1 ug/l voor VC. Ook is in de waarnemingsputten een spoor van BAM, een afbraakproduct van het bestrijdingsmiddel diclobenil, aangetroffen. De beoordeling van de verontreinigingen in de waarnemingsputten ten opzichte van de drinkwaternormen is weergegeven in Tabel 2.4. Tabel 2.4 Stoffen aangetroffen in toestromend grondwater (individuele waarnemingsputten)beoordeling ten opzichte van de toetsingswaarde (Tw) (zie Bijlage 3). Oranje: toetsingswaarde wordt overschreden, groen: toetsingswaarde wordt niet overschreden. Stofgroep Stof Toetsingswaarde Norm(Tw) VOCl 1,1,1 trichloorethaan < Tw 1 VOCl Chlooretheen (vinylchloride) > Tw 0,1 VOCl Trichlooretheen (tri) < Tw 10 µg/l Bestrijdingsmiddel BAM (2,6-dichloorbenzamide) < Tw 0.10 µg/l Provincie Utrecht 33

40 0.3 Box-whiskers 1,1,1-Trichloorethaan (Totaal) 0.6 Box-whiskers Trichlooretheen (tri) (Totaal) ug/l 0.2 ug/l ug/l ug/l 50 Box-whiskers Chlooretheen (vinylchloride) (Totaal) Box-whiskers BAM (2,6-dichloorbenzamide) (Totaal) ug/l ug/l ug/l ug/l Figuur 2.17 Boxplots van de aangetroffen micro-waterkwaliteitsparameters (gechloreerde koolwaterstoffen (VOCl) en BAM) (bron: waterkwaliteitsrapportage Vitens, 2011) 2.11 Meer informatie? Dit hoofdstuk beschrijft de belangrijkste basisinformatie op hoofdlijnen. In onderstaande tabel is opgenomen waar u meer aanvullende informatie kunt vinden (niet uitputtend). Daarnaast vindt u in bijlage 1 een literatuurlijst. Tabel 2.5 Enkele aanvullende informatiebronnen Geo-informatie Bronhouder Website Grondwaterbeschermingsbeleid Provincie Utrecht Bodemonderzoeken, bodemsaneringen en bodembelastende activiteiten Bedrijven Provincie Utrecht Milieudienst Zuid Oost Utrecht Aardgasleidingen en Milieudienst Zuid oost brandstofleidingen Utrecht/ risicokaart Kabels en leidingen Kadaster Geoloket milieudienst ZOU: Geoloket/tabid/245/language/nl-NL/Default.aspx Provincie Utrecht 34

41 Provincie Utrecht 35

42 3 BESCHERMINGSBELEID EN PRAKTIJK 3.1 Inleiding Dit hoofdstuk bevat op hoofdlijnen een beschrijving van beleid en regelgeving voor zover relevant voor de specifieke situatie van de winning Rhenen. Het beleid en de bijbehorende regelgeving die invloed hebben op de kwaliteit van het grondwater bij waterwinningen stoelt op twee pijlers: Beschermingsbeleid. Dit beleid heeft tot doel emissies van verontreinigingen naar de ondergrond te beperken en richt zich op het gebruik en de gebruiksfuncties aan maaiveld ter plaatse van de verschillende beschermingzones rond een winning. Met gebods- en verbodsregels worden verschillende vormen van gebruik verboden/beperkt en/of aan regels gebonden. Dit beleid is voornamelijk vastgelegd in de provinciale milieuverordening (PMV) en de bijbehorende regels en in het Grondwaterplan van de Provincie Utrecht. Ruimtelijke ordening. Via provinciale en gemeentelijke structuurvisies, de provinciale ruimtelijke verordening en bestemmingsplannen vindt er planologische bescherming ter plaatse van de beschermingszones plaats. Immers sommige functies zijn minder belastend voor de grondwaterkwaliteit dan andere. Bij functiewijzigingen in 100- jaarszones, waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden en in het Infiltratiegebied Utrechtse Heuvelrug moet rekening worden gehouden met het waterwinbelang, en moet worden toegelicht hoe de bescherming gestalte krijgt. In bijlage 6 is een overzicht opgenomen waarbij per verantwoordelijke overheid de relevante wetgeving is weergegeven en de uitwerking daarvan in de praktijk naar plannen, verordeningen en vergunningen. Daarnaast wordt onderscheid gemaakt in bestaande situaties en nieuwe situaties. Bestaande situaties dienen getoetst te worden aan de van toepassing zijnde regels die vallen onder het beschermingsbeleid. Ontoelaatbare situaties dienen aangepakt te worden. Nieuwe situaties (functiewijzigingen), die vastgelegd worden via het ruimtelijke ordeningsspoor, moeten allereerst voldoen aan het bestaande beschermingsbeleid. Daarnaast moet er naar gestreefd worden de belasting van de bodem met milieuvreemde stoffen te verminderen ten opzichte van de huidige situatie. Immers de Kaderrichtlijn Water (KRW) stelt dat de zuiveringsinspanning van grondwater dat gebruikt wordt als drinkwater tenminste gelijk moet blijven, maar bij voorkeur moet afnemen. Nieuw geplande ruimtelijke functies binnen de beschermingszones dienen daarom getoetst te worden op grond van hun potentiële emissie naar het grondwater. Bij het bepalen of gebruik of functies (huidig of toekomstig) toelaatbaar zijn in de grondwaterbeschermingszones kunt u in het kort als volgt aan de slag gaan: Provincie Utrecht 36

43 1. Bestaand gebruik A. Toelaatbaar ja of nee Kijk of het bestaande gebruik toelaatbaar is op grond van de van toepassing zijnde regels (zie ook Figuur 3-1). B1. Toelaatbaar nee Neem maatregelen bij ontoelaatbaar gebruik In geval van een bestaande bodemverontreiniging is de Wet bodembescherming van toepassing en dient bij een risico voor verspreiding van verontreinigingen naar het grondwater richting drinkwaterwinning de verontreiniging gesaneerd of beheerst te worden. B2. Toelaatbaar ja Risico s: kijk bij toelaatbare functies wat de emissie naar het grondwater binnen de beschermingszone zal zijn (voor emissie zie Tabel 3.4); Mitigatie:reduceer de risico s van de functie door het nemen van mitigerende maatregelen bijvoorbeeld het stoppen met toepassen van bestrijdingsmiddelen (huidig) of een locatie zodanig in te richten dat toepassen van bestrijdingsmiddelen niet nodig zal zijn. In Tabel 3.4 is een eerste aanzet gegeven voor mitigerende maatregelen. 2. Wijziging in functie of gebruik A. Kijk eerst of de geplande functie/gebruik toegestaan is op basis van het beschermingsbeleid. Indien dit het geval is doorloop dan de volgende stappen. B. Huidige risico s: kijk wat (theoretisch) de emissie naar het grondwater is bij de huidige functie (voor emissies zie Tabel 3.4); C. Toekomstige risico s: kijk wat de emissie naar het grondwater zal zijn bij de voorgenomen functie (voor emissies zie Tabel 3.4); D. Wanneer de emissie van het voorgenomen gebruik hoger zal zijn dan de emissie bij de bestaande functie zijn er twee mogelijkheden: Zoek een andere locatie voor de functie Voorzie in maatregelen om de voorspelde emissie te reduceren. Het is belangrijk om op te merken dat de bodem op elke locatie anders is en dat nieuwe functies op veel verschillende manieren gerealiseerd kunnen worden (bv. duurzame versus reguliere woningbouw). Dit betekent dat grondwaterbescherming maatwerk is. De informatie die in het gebiedsdossier is opgenomen heeft als belangrijkste doel om een eerste indicatie te geven van de risico s en de (on)mogelijkheden. Het gebiedsdossier dient als basis om het gesprek aan te gaan met de betrokken partijen. 3.2 PMV beschermingszones en regels Beschermingszones en bescherminsgbeleid winning Rhenen De winning Rhenen heeft een waterwingebied, een grondwaterbeschermingsgebied en een 100-jaarsaandachtsgebied. Op deze zones is de PMV van toepassing. In het 100- jaarsaandachtsgebiedgelden geen specifieke PMV regels, wel de bijzondere zorgplicht en bescherming bij functieveranderingen. Daarnaast is er bij de winning Rhenen een 50- jaarszone aangewezen als signaleringszone 13. Binnen de 50-jaarszone mogen geen KWOsystemen worden aangelegd. Het verbod is vastgesteld in het Grondwaterplan van de 13 De 50-jaarszone wordt per watervoerend pakket bepaald. Provincie Utrecht 37

44 Provincie Utrecht, vanwege de risico s die open KWO-systemen geven voor de winning. Figuur 3-1 bevat voor een willekeurige winning een overzicht met de PMV regels die gelden in de verschillende beschermingszones en de 50-jaarszone 14. Figuur 3-1 Overzicht regelgeving in de verschillende beschermingszones.op dit moment is er alleen sprake van een waterwingebied en een boringsvrije zone. Bij de in werking treding van de nieuwe PMV in 2012 zal er sprake zijn van een grondwaterbeschermingsgebied en een 100- jaars aandachtsgebied. Daarom is in deze figuur ook de regelgeving voor die zones opgenomen. In Tabel 3.1 is de regelgeving beknopt samengevat voor veel voorkomende vormen van ruimtelijk gebruik zoals woningbouw, afkoppelen en Koude Warmte Opslag. Uit de praktijk blijkt dat dergelijke overzichten meerwaarde hebben, maar ook dat beleid en regelgeving niet altijd voldoende concreet zijn om direct vast te stellen welke activiteiten wel of niet zijn toegestaan (en zo ja, onder welke voorwaarden). 14 De inhoud van de betreffende regels staat op: Provincie Utrecht 38

45 Tabel 3.1 Overzicht op hoofdlijnen van de regelgeving voor veel voorkomend vormen van ruimtelijk gebruik in de beschermingszones van winningen. Voor een volledig overzicht wordt verwezen naar de PMV, de PRV en Figuur 3-1. Activiteiten Waterwingebied Grondwaterbeschermingsgebied (winning is kwetsbaar) Boringsvrije zone Regelgeving algemeen Afkoppelen hemelwater Woningbouw Nieuwe bovengrondse infrastructuur (parkeerterrein en en wegen) Nieuwe ondergrondse infrastructuur Koude Warmte Opslag en bodemwarmtewisselaars Toepassing (licht) verontreinigde grond Boren in verband met diepinfiltratie Boren waterputten In het waterwingebied zijn alleen activiteiten t.b.v. de drinkwaterwinning toegestaan, alle andere activiteiten zijn niet toegestaan. Verboden (PMV art 7) Onder voorwaarden toegestaan (PMV art 7) Verboden (PMV art 7) Verboden (PMV art 7) Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen moet worden getoetst of het risico voor het grondwater afneemt en in elk geval niet toeneemt (stand-still principe, Provinciale Ruimtelijke Verordening). Een aantal inrichtingen, stoffen en activiteiten is verboden (Provinciale Milieu Verordening) of gereguleerd. In het convenant Afkoppelen Utrechtse Heuvelrug is beleid geformuleerd voor afkoppelen. PMV art. 16 en 17 zijn van toepassing: Afkoppelen is verboden, behalve als is voldaan aan bepaalde voorwaarden.. PMV art. 16 en 17 zijn van toepassing: Over de aard van het te gebruiken materiaal, in verband met Afkoppelen hemelwater. PMV art. 16 en 17 zijn van toepassing : Parkeerterreinen (voor meer dan 10 voertuigen of groter dan 150 m 2) binnen en buiten de bebouwde kom moeten verhard zijn met vloeistofkerend materiaal. Voor parkeerplaatsen en wegen gelden regels voor afkoppelen ( zie Afkoppelen hemelwater ). Het is verboden nieuwe buisleidingen aan te leggen. Wijziging of vervanging van bestaande leidingen moet vooraf worden gemeld (PMV art 16 en 17). Algemene voorschriften voor funderingspalen en herstel grondwerk bij aantasting scheidende laag of ontstaan kortsluitstromen (dieptegrens*) en melding Verboden (PMV art 7) Verboden (PMV art 16 en 17) Voor gesloten systemen: Verbod bij systemen die beschermende kleilagen aantasten (dieptegrens*) met algemene voorschriften bij boringen boven de beschermende kleilagen (dieptegrens), met meldingsplicht Onder voorwaarden toegestaan (PMV art 7) Het landelijk Besluit bodemkwaliteit is van toepassing Voor open systemen: Verbod bij systemen die beschermende kleilagen aantasten (dieptegrens*), tevens verbod in 50-jaarszone (deels gelegen buiten de boringsvrije zone) Verboden (PMV art 7) Verboden (PMV art 16) Verbod op boringen bij aantasting beschermende kleilagen (dieptegrens), enkele vrijstellingen* Verboden voor nietdrinkwatertoepassingen (PMV art 7) Niet toegestaan onder de dieptegrens (3m mv, 10 m mv of 30 m mv) (PMV art 16 en 17) * In het project Schoon grondwater wordt dit beleid geëvalueerd Provincie Utrecht 39

46 3.2.2 Toezicht en handhaving beschermingsbeleid Ter controle op de naleving van wettelijke milieuregels binnen de hiervoor beschreven beschermingszones worden door de Provincie Utrecht gebiedsschouwen uitgevoerd. Bij een gebiedsschouw worden relevante inrichtingen en locaties bezocht. Een gebiedsschouw bestaat globaal uit de volgende stappen: 1. Voorbereiding: gesprekken met relevante partijen, inventarisatie van relevante/urgente onderwerpen, afspraken maken over de uitvoering, checklisten opstellen etc. 2. Dossieronderzoek: gericht op controle van de verleende vergunningen etc. 3. Locatiebezoek 4. Veldcontrole 5. Vervolg en evaluatie: het betreft onder meer een rapportage van de gevolgde werkwijze en de resultaten. De Provincie Utrecht is in gesprek met de betrokken overheden om vast te stellen hoeveel toezicht en handhaving nodig is om een adequate grondwaterbescherming te realiseren. De afspraken die zij hierbij maken worden mogelijk vastgelegd in een contract. Het concept van dit contract is opgenomen in bijlage Calamiteiten Wanneer er sprake is van een calamiteit binnen de hiervoor beschreven beschermingszones (en ook daarbuiten) dient door de betrokken gebiedsactoren direct handelend te worden opgetreden conform geldende calamiteitenplannen. In Tabel 3.2 is een overzicht opgenomen van organisaties die een rol spelen bij de afhandeling van calamiteiten in het intrekgebied en is een korte beschrijving gegeven van de te volgen procedures. Niet alle partijen beschikken over een calamiteitenplan. Provincie Utrecht 40

47 Tabel 3.2 Organisatie Provincie Utrecht Calamiteiten Adviseert om bij een dringende milieucalamiteit te bellen met: (milieuklachtentelefoon) Milieudienst 112 (bij levensgevaar en acuut milieugevaar ) Gemeente Rhenen Waterschap HDSR Vitens Veiligheidsregio Utrecht (VRU) Servicenummer van de gemeente (alarmnummer Waterschap) Heeft wel een calamiteitenplan, maar voor milieucalamiteiten is de Provincie aanspreekpunt Geen informatie Opmerking - verwijst op internet onder andere naar het waterschap voor waterverontreiniging - Provincie informeert direct het drinkwaterbedrijf - het Kabinet van de Provincie adviseert en ondersteunt de commissaris van de Koningin in de uitoefening van zijn rijkstaken, waaronder rampenbestrijding - tel verwijst bij rampen naar de gemeente - verwijst op internet onder andere naar de Provincie (tel ) en de politiemilieudienst ( ) Er is een emissiebeheersplan. Drinkwater wordt daarin genoemd. In het plan zijn telefoonnummers opgenomen. Calamiteiten worden aangestuurd door de VRU (VeiligheidsRegio Utrecht) - Vitens wordt geïnformeerd door de Provincie (milieuklachtentelefoon) - er is wel een klachtenlijn voor storingen 3.3 Planologische doorwerking beschermingszones Bestemmingsplannen De genoemde beschermingszones horen door te werken in de bestemmingsplannen van de gemeentes, zowel in de plannen als op kaart. In Tabel 3-3 zijn de relevante bestemmingsplannen weergegeven. Eén hiervan is nog in ontwikkeling. Niet altijd is het waterwingebied en de boringsvrije zone opgenomen op de plankaart en er wordt in de toelichtingen ook niet altijd naar verwezen. Tabel 3-3 Grondwaterbescherming in relevante bestemmingsplannen. Bestemmingsplan Kaart Toelichting en voorschriften Rhenen stad (wordt dit jaar, 2012, vastgesteld) Buitengebied 2010 (vastgesteld door de raad op 10 november 2011) Recreatiepark De Thijmse Berg (ontwerp 4 aug 2011) Bestemmingsplan Koerheuvel (27 juni 1988) Bestemmingsplan Domineesberg (22 juni 1993) Bestemmingsplan Watertoren Koerheuvel (21 feb 1995) Na te gaan (aandachtspunt) De relevante zones zijn op kaart weergegeven Waterwingebied en boringsvrije zone op kaart aangegeven Geen waterwingebied en boringsvrije zone op kaart Ligt t.p.v. boringsvrije zone. Is niet op kaart weergegeven. Geen waterwingebied en boringsvrije zone op kaart Na te gaan (aandachtspunt) In tekst wordt vermeld dat sprake is van een waterwingebied en er wordt verwezen naar de PMV. In de toelichting is opgenomen dat het recreatiepark valt binnen de boringsvrije zone en wordt verwezen naar de PMV In tekst wordt niet verwezen naar waterwinning en wordt niet verwezen naar PMV In de toelichting staat wel dat het gebied ligt t.p.v. boringsvrije zone en dat gronden funderingswerken aan GS gemeld dienen te worden. In tekst wordt niet verwezen naar waterwinning en wordt niet verwezen naar PMV Hoe omgaan met functieveranderingen? Bij functieveranderingen in het grondwaterbeschermingsgebied dient eerst nagegaan te worden of deze nieuwe functie/gebruik toegestaan is op basis van de regels behorend bij de Provincie Utrecht 41

48 PMV, en of de nieuwe functie/gebruik harmoniëert met het beschermingsbeleid op basis van het Grondwaterplan Provincie Utrecht (50-jaarszone voor KWO), en eventueel het Convenant afkoppelen. Daarnaast geldt, vanuit de provinciale ruimtelijke structuurvisie en ruimtelijke verordening, voor het waterwingebied, het grondwaterbeschermingsgebied en het 100-jaarsaandachtsgebied en het Infiltratiegebied Utrechtse Heuvelrug het stand-still principe. Dit betekent dat de belasting door stoffen niet mag toenemen en bij voorkeur dient af te nemen. In Tabel 3-4 is voor een aantal vormen van landgebruik een indicatieve score van de belasting door verschillende stofgroepen gegeven, met voorbeelden van mitigerende maatregelen. Een functiewijziging of herstructurering die zou kunnen leiden tot een verhoging van de belasting van stoffen naar de winning maar toch doorgaat kan in veel gevallen worden ingepast. Hierbij wordt door het nemen van maatregelen een verhoging van de belasting voorkomen, en wordt voldaan aan het stand-still principe. Provincie Utrecht 42

49 Tabel 3.4 Activiteit Akkerbouw intensief Akkerbouw biologisch Veeteelt intensief Veeteelt biologisch Tuinbouw Boomgaard Landgoed Camping Volkstuinen Wonen, hoge dichtheid, regulier Wonen, hoge dichtheid, duurzaam Kantoren, onderwijs Winkels, bedrijven, horeca (MKB) Plantsoenen en stadspark Sportvelden Industrie intensief Wegen Parkeerterrein, transferium Voorbeeldtabel met relatieve emissies door verschillende functies 15 en voorbeelden van bijbehorende mitigerende maatregelen. Zware Bestrijdingsmiddelen Maatregelen om risico s te beperken metalen (selectie) Mobiele organische componenten (halogenen, aromaten) Locatiekeuze Overstappen op biologische akkerbouw Overstappen op biologische veeteelt Locatiekeuze Reductie bestrijdingsmiddelen Overstappen op biologische tuinbouw Reductie bestrijdingsmiddelen Milieuvriendelijk ontwerp Geen bestrijdingsmiddelen Centrale parkeerplaats met voorzieningen Centraal afkoppelen Locatiekeuze Voorlichting, biologische volkstuinen Milieuvriendelijk ontwerp Voorlichting, verbod op autowassen, centraal afkoppelen Geen bestrijdingsmiddelen Idem Milieuvriendelijk ontwerp Geen bestrijdingsmiddelen Centrale parkeerplaats Centraal afkoppelen Idem Milieuvriendelijk ontwerp Geen bestrijdingsmiddelen, Alternatieve onkruidbestrijding, kunstgras Locatiekeuze Milieuvriendelijk ontwerp Vloeistofdichte vloeren Locatiekeuze Aansluiten op riolering Centraal afkoppelen Locatiekeuze Aansluiten op riolering Rood betekent hoge emissie en groen een lage emissie (geel ertussenin). Met nadruk wordt opgemerkt dat het gaat om indicaties voor de stofgroepen zware metalen, bestrijdingsmiddelen en organische verontreinigingen uitgaande van een gemiddeld landgebruik. Met mitigerende maatregelen kan de belasting sterk verlaagd worden Locatiekeuze Uit Tabel 3.4 kan op hoofdlijnen een indruk worden verkregen van de relatieve risico s van een nieuwe functie. Functies met relatief veel risico s voor de grondwaterkwaliteit worden bij voorkeur geplaatst op locaties die niet of minder kwetsbaar zijn, bijvoorbeeld een locatie buiten de boringsvrije zone of anders een minder kwetsbare plek binnen de boringsvrije zone. Voor functies met relatief weinig risico s (zoals natuur) wordt bij voorkeur juist een kwetsbare locatie gekozen (oranje kleur in de kwetsbaarheidskaart Figuur 2-14). De boringsvrije zone ligt grotendeels binnen de Ecologische hoofdstructuur (EHS). Daar geldt onafhankelijk van de drinkwaterkwaliteit al het criterium nee, tenzij. 15 Bron: systeembenadering Provincie Utrecht. De in de systeembenadering gehanteerde scores zijn gebaseerd op de Reflect methodiek (zie bijlage 1 van de Handleiding en Kiwa 1999) Provincie Utrecht 43

50 3.4 Ruimtelijke ontwikkelingen De verwachte ontwikkelingen binnen de boringsvrije zone van de winning Rhenen zijn weergegeven in Tabel 3.5. Het is belangrijk om in een vroeg stadium het grondwaterbeschermingsbelang mee te wegen bij de uitwerking van autonome ontwikkelingen. Tevens wordt aanbevolen om deze ontwikkelingen te bespreken en te actualiseren tijdens de jaarlijkse gebiedsgesprekken. Tabel 3.5 Relevante ontwikkelingen binnen de 100-jaarszone met een mogelijk effect op de grondwaterkwaliteit. In de laatste kolom is de relatie van de ontwikkeling met grondwaterbescherming weergegeven volgens de volgende classificatie: Knelpunt: Er is mogelijk sprake van een groot negatief effect op de grondwaterkwaliteit. Ook met inrichtingsmaatregelen resteert er waarschijnlijk nog een negatief effect Aandachtspunt: Mogelijk is er sprake van een negatief effect op de grondwaterkwaliteit. Met de juiste inrichtingsmaatregelen kan dit effect naar verwachting worden voorkomen. Neutraal: Waarschijnlijk vrijwel geen effect op de grondwaterkwaliteit Harmoniërend: Er is naar verwachting sprake van een positief effect op de grondwaterkwaliteit Versterkend: Er is sprake van een sterk positief effect op de grondwaterkwaliteit nr. Autonome Ontwikkeling Initiatiefnemer Planning Locatie Relatie met grondwaterbescherming (indicatief!) 1 Uitbreiding Recreatiepark De Thijmse (ligging, zie Figuur 2.10) (de camping is gerioleerd en heeft een zwembad) 2 Inbreiding gebied Vreewijk (slopen en renoveren, dr. Wallerstraat binnen 10 jaar vervangen, staat nog niet in bestemmingsplannen) Eigenaar park Ontwerp bestemmin gsplan gereed gemeente Binnen 10 jaar Binnen boringsvrije zone, in noordoostelij ke richting t.o.v. waterwingebi ed Ten zuiden van boringsvrije zone Aandachtspunt (in bestemmingsplan is waterwingebied en boringsvrije zone opgenomen) neutraal Provincie Utrecht 44

51 4 ANALYSE RISICO S EN MAATREGELEN 4.1 Inleiding Allereerst worden de (mogelijke) risico s ter plaatse van de drinkwaterwinning aangegeven voor de huidige situatie. Deze risico s worden samengevat met een score in het zogenaamde signaleringsdiagram. Het signaleringsdiagram is primair een communicatie-tool. Het geeft snel een beeld hoe goed of hoe slecht het gaat in de huidige situatie met de winning. Het is een thermometer die om de drie tot zes jaar vernieuwd kan worden. Bij de onderdelen van het signaleringsdiagram wordt toegelicht of er sprake is van risico s die een rol spelen voor de toekenning van de score in het signaleringsdiagram. In paragraaf 4-3 zijn maatregelen geformuleerd om de kwaliteit van het grondwater te verbeteren, bij het huidig gebruik en het voorgenomen gebruik. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in maatregelen die specifiek zijn voor de winning en algemene maatregelen die voor alle winningen van toepassing zijn. 4.2 Signaleringsdiagram Figuur 4-1 bevat het zogenoemde signaleringsdiagram. Dit is een schematische weergave van de score van de winning Rhenen op acht beleidscriteria 16. Bij het linkerdeel van deze figuur gaat het om de feitelijke huidige situatie. Bij het rechterdeel van de figuur gaat het om de inzet van instrumenten om de winning te beschermen. Bij het bovenste deel van de figuur gaat het om de bovengrond en bij het onderste deel van de figuur om de ondergrond. Voor een toelichting op het signaleringsdiagram wordt verwezen naar Bijlage 8. Bij de scores wordt onderscheid gemaakt in de beoordelingen groen (goed), matig (geel) en onvoldoende (rood). De scores zijn gebaseerd op de huidige situatie. Bij ieder criterium wordt aanvullend ook ingegaan op de toekomstige situatie in die gevallen waarbij veranderingen bekend zijn (bijvoorbeeld ruimtelijke ontwikkelingen). Bij de verschillende criteria kunnen maatregelen geformuleerd worden om het risico voor de winning te reduceren. Het betreft maatregelen die gebaseerd zijn op het risico in de huidige situatie maar ook maatregelen die passen bij een verwacht risico in de toekomstige situatie. Deze maatregelen zijn beschreven in paragraaf 4-3. In de maatregelentabellen wordt verwezen naar het criterium in het signaleringsdiagram waar het risico is beschreven. In het algemeen kan gesteld worden dat bij een criterium dat als goed beoordeeld is een maatregel niet direct als urgent wordt beoordeeld. Toch zijn er ook bij de meeste criteria die als goed beoordeeld zijn, maatregelen te bedenken die de belasting van het grondwater kunnen reduceren en dus een verbetering van de drinkwaterkwaliteit tot gevolg hebben. 16 In de Handleiding Gebiedsdossiers (Tauw, 2010) is een algemene toelichting op dit diagram opgenomen. Provincie Utrecht 45

52 Effect Resultaat (Risico s) Actie prestaties (Risicobeheersing) 8 Risico op verontreiniging door huidige functies 1 Planologische bescherming mbt huidige functies 7 Zuiveringsinspanning 2 Milieuregelgeving Bovengrond 6 Kwaliteit ruwwater 3 Bescherming mbt ondergrondse activiteiten Ondergrond 5 Kwaliteit toestromend grondwater 4 Aanpak bestaande verontreinigingen Figuur 4-1 Signaleringsdiagram met de score voor de winning Rhenen op de acht indicatoren Hierna worden alle indicatoren van het signaleringsdiagram besproken. 1) Planologische bescherming Bij dit criterium wordt nagegaan in hoeverre in de bestemmingsplannen voldoende aandacht besteed is aan de aanwezigheid van een drinkwaterwinning, zowel wat betreft weergave van de beschermingszones op kaart, als tekstueel bij de toelichting. De planologische bescherming is als onvoldoende geclassificeerd. In drie oude bestemmingsplannen (daterend van 1988 tot 1995) zijn de beschermingszones niet weergegeven op kaart en bij de toelichting is bij twee van deze bestemmingsplannen niet verwezen naar het geldende beleid en de regelgeving omtrent waterwinningen voor drinkwater en hun beschermingsgebieden. 2) Milieuregelgeving en beleid Bij dit criterium wordt beoordeeld in hoeverre alle milieuregelgeving (PMV en uitvoering vergunningen) actueel is en in hoeverre de handhaving verloopt volgens de gemaakte afspraken over een adequate bescherming. Provincie Utrecht 46

53 Er is slechts één bedrijf aanwezig binnen de huidige boringsvrije zone (camping). Het betreft een categorie 3 bedrijf vanwege de aanwezigheid van twee propaantanks. De camping wordt eenmaal per twee jaar bezocht. Er is geen handhavingsplan beschikbaar. Dat wordt op dit moment in overleg met de Milieudienst aangepast. Op basis hiervan wordt dit onderdeel van dit criterium als matig beoordeeld. In de nieuwe PMV worden de begrenzingen van de beschermingszones aangepast. In het geval van de winning Rhenen betekent dit dat de boringsvrije zone komt te vervallen en vervangen wordt door een grondwaterbeschermingsgebied. De begrenzing van het grondwaterbeschermingsgebied komt niet geheel overeen met de huidige boringsvrije zone en strekt zich met name in zuidelijke richting uit tot een gedeelte buiten de huidige boringsvrije zone. Tot de tijd dat de nieuwe PMV ingaat (naar verwachting in 2012) is het deel dat nu gekenmerkt is als boringsvrije zone en het gedeelte van het nieuwe grondwaterbeschermingsgebied dat valt buiten de boringsvrije zone niet beschermd met de status grondwaterbeschermingsgebied. Om deze reden is ook dit onderdeel van dit criterium als matig geclassificeerd. Calamiteiten(plannen) Wat betreft calamiteiten is geconstateerd dat er bij de meeste partijen te weinig accurate calamiteitenplannen voorhanden zijn. Dit is al geconstateerd tijdens het opstellen van het eerdere gebiedsdossiers en is inmiddels al als aandachtspunt benoemd voor alle gebiedsdossiers (zie verder onder 4.3). 3) Bescherming met betrekking tot ondergrondse activiteiten. Bij dit criterium wordt beoordeeld of het beleid en de regelgeving met betrekking tot het voorkomen van risico s van ondergronds ruimtegebruik actueel/adequaat zijn en adequaat worden uitgevoerd (vergunningverlening en controle). Beleid en regelgeving met betrekking tot het voorkomen c.q. beperken van de risico s van ondergronds ruimtegebruik zoals Koude Warmte Opslag is als goed geclassificeerd. Er bevinden zich geen KWO installaties. Vanuit het stedelijk gebied vindt voor zover bekend geen belasting van het grondwater plaats als gevolg van lekke riolering. De riolering is namelijk goed. Deze is recent geïnspecteerd. Dit criterium wordt daarom als goed geclassificeerd. 4) Aanpak bestaande verontreinigingen Bij dit criterium wordt beoordeeld in hoeverre risicovolle bodemverontreinigingslocaties vóór 2015 voldoende gesaneerd/beheerst of onderzocht worden waardoor antropogene verontreinigingen de winning niet zullen bereiken. Binnen de boringsvrije zone liggen geen bodemverontreinigingslocaties die voor de winning van belang zouden kunnen zijn. Wel is er in twee pompputten tolueen gevonden eind De oorzaak hiervan is mogelijk een dumping. De tolueen-verontreiniging is nu onder controle. Daarnaast zijn gechloreerde koolwaterstoffen (VOCl) in waarnemingsputten gevonden. Vitens houdt deze verontreiniging in de gaten via monitoring. Vooralsnog is de verontreiniging geen probleem. Monitoring moet uitwijzen of vinylchloride een probleem zou kunnen worden. Met de kanttekening dat het nodig is om acties ten aanzien van deze twee verontreinigingen onder de aandacht te houden,is dit criterium als goed beoordeeld. Provincie Utrecht 47

54 5) Kwaliteit toestromend grondwater Bij dit criterium wordt beoordeeld of de grondwaterkwaliteit in de peilfilters van waarnemingsputten de drinkwaternorm van het Waterleidingbesluit (toets cf art 7.2 KRW) overschrijdt. De concentraties van alle parameters bevinden zich grotendeels wel ruim beneden de drinkwaternorm, maar er zijn wel gechloreerde koolwaterstoffen aangetroffen waarvan de bron onbekend is. Omdat dit in de gaten gehouden moet worden is het criterium van de kwaliteit van het toestromende grondwater als matig geclassificeerd. 6) Kwaliteit ruwwater Op basis van de KRW dienen waterwinningen voor drinkwater beoordeeld te worden op het voldoen van het water aan de normen van het Waterleidingbesluit (toets cf art 7.2 KRW). Het ruwwater van de individuele pompputten van de winning Rhenen overschrijdt voor geen parameters de drinkwaternormen (zie bijlage 3) met uitzondering van tolueen in pompput 8 in 2008, mogelijk ten gevolge van een dumping. Hoewel er wel een dalende trend is geconstateerd wordt dit criterium toch als matig beoordeeld omdat het nog wel even in de gaten gehouden moet worden. 7) Niveau zuivering Bij dit criterium wordt gekeken of het niveau van de zuivering past bij een natuurlijke grondwaterkwaliteit. De zuivering van de winning Rhenen bestaat uit een plaatbeluchting en een marmerfiltratie. Er zijn geen plannen voor uitbreiding van de zuivering. Het huidige niveau van zuivering past bij de natuurlijke (grond)waterkwaliteit. Het niveau van de zuivering is daarom als goed geclassificeerd. 8) Risico s op verontreiniging door huidige functies Bij dit criterium wordt het risico ten gevolge van diffuse belasting van de huidige functies, dat is vastgesteld met de Reflectmethodiek, beoordeeld (zie Figuur 2-15). De scores binnen de 100-jaarszone zijn omgezet naar één gebiedsgemiddelde score van de 100-jaarszone. De volgende beoordeling van de gebiedsgemiddelde score is gehanteerd: goed , matig , onvoldoende Met behulp van de Reflect methodiek zijn de risico s van de huidige functies bepaald. De kaart (Figuur 2-15) is omgezet naar één gebiedsgemiddelde score van de 100-jaarszone. Voor de winning Rhenen is de gemiddelde score 1.53 op de schaal van 1 tot 3. De winning scoort daarom als goed voor dit criterium. De Reflect methodiek gaat uit van algemene kentallen ten aanzien van belasting bij bepaald landgebruik. Specifiek voor de winning Rhenen is de volgende belasting van toepassing. Alleen een klein puntje van de huidige boringsvrije zone ligt in bebouwd gebied. Vanuit het stedelijk gebied vindt voor zover bekend geen belasting van het grondwater als gevolg lekke riolering plaats. De riolering is namelijk goed. Diffuse belastingen als gevolg van bestrijdingsmiddelengebruik en als gevolg van gladheidbestrijding worden als een risico gezien. Het gaat hierbij om historische belasting vanuit openbaar terrein. In de gemeente Rhenen worden bestrijdingsmiddelen toegepast volgens een combinatie van mechanische bestrijding en toepassing van round-up. Een volledig mechanische bestrijding bleek financieel niet haalbaar. Er is bij de gemeente geen stimuleringsbeleid voor beperking van bestrijdingsmiddelengebruik bij particulieren. Provincie Utrecht 48

55 De volkstuinen worden van de gemeente gehuurd. Er is een volkstuinvereniging die voorlichting geeft aan de gebruikers geen bestrijdingsmiddelen te gebruiken. De ecoakker is door de gemeente in erfpacht uitgegeven. Volgens informatie van de beheerder van de winning (tevens aanwonende) wordt er wel gespoten, maar niet zo veel als vroeger. Toekomstige ontwikkelingen De belangrijkste ruimtelijke ontwikkeling is de uitbreiding van de camping. Deze camping ligt binnen de boringsvrije zone en dit is dan ook een aandachtspunt. In het bestemmingsplan zijn de beschermingszones op kaart aangegeven. 4.3 Voorstel maatregelen Winningspecifieke maatregelen In Tabel 4-1 is een set maatregel(en) benoemd met vermelding van de actor(en) die daarvoor in eerste instantie aan de lat staat/staan. De maatregelen refereren naar risico s die in de beschrijving bij het signaleringsdiagram zijn beschreven. De in deze tabel genoemde risico s en maatregelen zijn winningspecifiek. Daarnaast zijn algemene risico s/aandachtspunten en hiermee samenhangende maatregelen te benoemen, die naar verwachting voor meerdere of alle - winningen binnen de provincie Utrecht gelden en er zijn maatregelen die specifiek voor de hele Utrechtse Heuvelrug gelden. Deze algemene risico s/maatregelen en de maatregelen specifiek voor de Utrechtse Heuvelrug worden beschreven in aansluiting op Fout! Verwijzingsbron niet gevonden., in paragraaf Genoemde maatregelen zijn door de betrokken gebiedsactoren tijdens het opstellen van dit gebiedsdossier benoemd als realistisch en haalbaar en vormt dan ook de basis voor verdere bespreking en uitwerking in de gebiedsgesprekken. Voor zowel de winningsspecifieke maatregelen als de algemene maatregelen geldt dat met sommige maatregelen al een begin is gemaakt, maar deze dienen gecontinueerd te worden en met andere maatregelen dient nog begonnen te worden. Provincie Utrecht 49

56 Tabel 4-1 Overzicht winningspecifieke risico s en voorstel maatregelen winning Rhenen Nr signaleringsdiagram 1 Planologische bescherming met betrekking tot huidige functie 3 Bescherming met betrekking tot 2 Milieuregelgeving ondergrondse activiteiten 4 Aanpak bodemverontreinigingen 5 Kwaliteit toestromend grondwater 6 Kwaliteit ruwater 7 zuiveringsinspanning Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel Actoren Beschermingsbeleid: vóórkomen beschermingszones in bestemmingsplannen en kaarten. Onderdelen: Verloopt handhaving volgens plan Zijn de nieuwe contouren (ingang 2012) beschermingszones ruimer dan huidige Onderdelen: Koude warmteopslag binnen 50-jaarszones Lekkende riolering Aanpak bodemverontreinigingslocaties die risicovol kunnen zijn voor de winning Beoordeling grondwaterkwaliteit in waarnemingsputten t.o.v. drinkwaternorm Beoordeling ruwaterkwaliteit in pompputten t.o.v. drinkwaternorm Is de zuiveringsinspanning groter dan hoort bij een natuurlijke grondwaterkwaliteit? Onvolledige weergave beschermingszones/voorsch riften in de bestemmingsplannen van de gemeente Rhenen Grondwaterbescherming beter laten doorwerken in de (toekomstige) bestemmingsplannen (juiste weergave van begrenzingen en voorschriften). Handhaving bedrijven Beregeningsputten Geen knelpunten Weinig risico, gezien het incidenteel aantreffen van enkele stoffen blijft monitoring van de waterkwaliteit van groot belang. Weinig risico, gezien het incidenteel aantreffen blijft monitoring van de waterkwaliteit van groot belang. Bestrijdingsmiddelen en nieuwe stoffen gevonden Eenvoudige zuivering aanwezig passend bij natuurlijke grondwatersamenstelling Bij komende bestemmingsplannen hier beter rekening mee houden Dialoog met provincie over de gemaakte keuze mbt het niet opnemen van de boringsvrije zone en waterwingebied op de plankaart met de voorschriften. Het actualiseren van een handhavingsplan in overleg met de Milieudienst Zuid-Oost utrecht HDSR gaat na of de beregeningsputten in hun register zijn opgenomen Het monitoren van een eventuele verontreiniging met tolueen en gechloreerde koolwaterstoffen in putten waar in het verleden (2008) deze stoffen zijn aangetroffen en het nagaan in hoeverre vinylchloride aanwezig is in de putten. Er zijn geen duidelijke bronnen van herkomst voor deze verontreinigingen aangetroffen. Gemeente, provincie Gemeente, provincie MZOU, gemeente Vitens Provincie Utrecht 50

57 Nr signaleringsdiagram 8 Risico op verontreiniging door huidige functies Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel Actoren Risico s tengevolge van diffuse Er is een parkeerplaats Vitens is samen met de Gemeente belasting aangelegd langs de weg provincie Utrecht in gesprek, provincie, tussen het noordelijk en met de gemeente Rhenen Vitens zuidelijk deel van het over deze parkeergelegenheid. waterwingebied, nabij Dit overleg dient winput PP007. gecontinueerd te worden Algemene risico s en maatregelen Onderstaande maatregelen zijn geldig voor alle winningen in de Provincie Utrecht. De relevantie van deze algemene maatregelen is voor iedere specifieke winning verschillend. De relevantie van deze algemene maatregelen is voor iedere specifieke winning verschillend. Maatregelen ten gevolge van wijziging PMV De Provincie Utrecht is voornemens om de Provinciale Milieu Verordening (PMV) te wijzigen in Hiervoor zijn de beschermingsgebieden voor alle waterwinningen opnieuw berekend met het model VPC2 van Vitens (zie Royal Haskoning, 2010). De nieuwe begrenzingen blijken voor enkele winningen af te wijken van de huidige begrenzingen. Daarom komen de huidige grondwaterbeschermingszones komen niet overeen met de meest recente inzichten ten aanzien van de intrekgebieden. In samenhang hiermee dient een aantal vervolgacties te worden uitgevoerd door provincie en milieudiensten: Beoordelen huidige bedrijfsactiviteiten in de uit te breiden beschermingszones in relatie tot de eisen vanuit de PMV. Definiëren van overgangsbeleid voor bestaande bedrijven. Bij RO processen die momenteel worden opgestart in de nieuwe gebieden waar mogelijk al anticiperen op de toekomstige status van deze gebieden. (Her)beoordeling van de spoedeisendheid van de aanpak van aanwezige bodemverontreinigingen in de uit te breiden beschermingszones. Verwerken van de wijzigingen van PMV in de bestemmingsplannen. Bodemsaneringslocaties Continueren aanpak spoedlocaties. Dit vergt behalve aandacht van de provincie ten aanzien van de uitvoering van het bodemsaneringsprogramma ook aandacht binnen het gebiedsproces. De maatregel is het binnen het gebiedsproces monitoren van de voortgang en uitkomsten van de onderzoeken en van de aanpak van de potentiële spoedlocaties (deze maatregel is voor Rhenen niet relevant). Voor tankstations geldt dat binnen de Wbb deze vaak niet zijn onderzocht op MTBE, en dat ze niet als spoedlocatie zijn gezien bij de inventarisatie van de puntbronnen. Gezien het grote aantal locaties landelijk gezien is een nadere afweging noodzakelijk. Ondergrondse activiteiten Open KWO systemen moeten nu gemeld worden, gesloten systemen niet. Per 1 jan 2013 moeten diepe gesloten systemen wel gemeld worden. Bij gesloten systemen is er kans op lekkage van glycol. De provincie dient in overleg met de gemeenten na te gaan op welke wijze een overzicht verkregen kan worden van de gesloten systemen die niet gemeld zijn. Toezicht en handhaving Provincie Utrecht 51

58 Wat betreft het onderdeel Toezicht en handhaving is in het verleden al geconstateerd dat de taken en verantwoordelijkheden duidelijk zijn, maar dat er nog nader afspraken moeten worden gemaakt over de gewenste omvang van toezicht en handhaving bij de categorie 1 4 bedrijven binnen grondwaterbeschermingsgebieden. De provincie en betrokken overheden hebben een concept-contract opgesteld met mogelijke afspraken inzake de samenwerking, prioriteit handhaving en de gebiedsschouw (zie bijlage 7). Calamiteiten Wat betreft mogelijke calamiteitensituaties ten aanzien van het gebruik van provinciale en rijkswegen, spoorwegen en transportleidingen dienen calamiteitenplannen te worden beoordeeld op actualiteit en waar nodig te worden geactualiseerd: Is een calamiteitenplan aanwezig (o.a. gesprek met Prorail, Rijkswaterstaat, Vitens/OASEN/Waternet en VRU)? Is de informatie in dit calamiteitenplan voldoende voor een adequate bescherming van de drinkwaterbelangen? Zo nee, welke verbeteringen dienen hierin te worden aangebracht? Bestrijdingsmiddelen Inventarisatie bestrijdingsmiddelengebruik bij golfbanen en tennisverenigingen. Voorlichting beheerders van sportterreinen over het gebruik van bestrijdingsmiddelen binnen grondwaterbeschermingsgebieden Voorlichting burgers over het gebruik van bestrijdingsmiddelen binnen grondwaterbeschermingsgebieden Overleg Prorail over middelengebruik. Uit gebiedsdossiers Overijssel blijkt dat Prorail werkt met DOB en soms nog roundup. Dit middel is echter verboden binnenkort. Maatregel geldt voor Bilthoven, Bunnik, Driebergen, Groenekan, Soestduinen. Autonome ontwikkelingen Voor alle verwachte (nieuwe) autonome ontwikkelingen binnen de 100-jaarszone en het infiltratiegebied Utrechtse Heuvelrug geldt dat het belangrijk is om in een vroegtijdig stadium het grondwaterbeschermingsbelang mee te wegen bij de uitwerking van deze ontwikkelingen. Hiertoe dienen deze ruimtelijke ontwikkelingen minimaal jaarlijks te worden besproken en geactualiseerd tijdens het gebiedsgesprek. Communicatie Vastleggen afspraken rondom gebiedsproces + gebiedsdossier (zie ook hoofdstuk 5); Vastleggen van de frequentie en typen gegevens die in het kader van de gebiedsprocessen worden uitgewisseld (ruwwaterkwaliteit, voortgang onderzoek puntbronnen, vestiging bedrijven, autonome ontwikkelingen, etc ); Aanwezig zijn van een ambtenaar ruimtelijke ordening bij de gebiedsgesprekken. Provincie Utrecht 52

59 Tabel 4.2 Algemene maatregelen specifiek voor de Utrechtse Heuvelrug Nr Signalerin Risico Maatregel Actor(en) Type maatregel gsdiagra m nr UH1 1 Het op lange termijn Definiëren begrenzing intrekgebied Provincie Technisch aantrekken van een groot Sturingsinstrumenten RO inzetten Provincie Beleidsmatig deel water afkomstig uit gebied dat momenteel niet wordt beschermd met aanvullend beleid en binnen de gehele Utrechts Heuvelrug (dit is in feite de huidige situatie, echter nog niet volledig uitgewerkt) Bewustwording particulieren ten Waterbedrijf, Beleidsmatig regelgeving. aanzien van functies van beschermingszones en gebruik van stoffen binnen deze zones. Gemeente UH2 4 Puntbronnen Voortzetting monitoring grondwater en Vitens + Beleidsmatig bodemverontreiniging communicatie omtrent monitoring binnen het gebiedsproces. provincie UH3 8 Zout Terughoudend strooibeleid (KRWmaatregel) Gemeente Beleidsmatig UH4 8 Bestrijdingsmiddelen Monitoring en interpretatie van Provincie Technisch meetfilters (KRW-maatregel) Utrecht UH5 8 Bestrijdingsmiddelen inventarisatie gebruik chemische middelen regio (KRW-maatregel) Provincie Utrecht Onderzoeksmaa tregel UH6 8 Bestrijdingsmiddelen evaluatie gebruik chemische bestrijdingsmiddelen (1x per 2 jaar) Provincie Utrecht Onderzoeksmaa tregel (KRW-maatregel) UH7 8 Bestrijdingsmiddelen Emissiereductie Utrechtse Heuvelrug: Provincie Beleidsmatig stimulering minder uitspoeling (zoals Lami-projecten) (KRW-maatregel) Utrecht UH8 8 Bestrijdingsmiddelen Barometer Zilver in de gemeente Gemeente Beleidsmatig (KRW-maatregel) UH9 8 Bestrijdingsmiddelen Optimaliseren voorlichting particulieren woonachtig in GWGB s. Hiervoor binnen het project Schoon water UH diverse kanalen gebruiken. Provincie, MD Beleidsmatig UH10 8 Gevoeligheid van de pompputten voor het aantrekken van verontreinigingen uit Handhaven met de provincie overeengekomen gemeentelijk beleid ten aanzien van onder meer bestrijdingsmiddelen zoals benoemd in Provincie, Gemeente Beleidsmatig stedelijk gebied (waaronder restanten bestrijdingsmiddelen) beleidskader Schoon grondwater Utrechtse heuvelrug Provincie Utrecht 53

60 5 GEBIEDSGERICHTE AANPAK 5.1 Inleiding In juni 2010 is landelijk afgesproken dat de Provincies in de komende jaren gebiedsdossiers opstellen voor de grondwaterwinningen voor drinkwater. De Provincies hebben hierin een regierol. De Provincie Utrecht volgt de landelijke aanpak, maar hanteert wel een Utrechts accent. Utrecht heeft de filosofie dat je er met een gebiedsdossier alleen nog niet bent. Het proces erom heen met gebiedsgesprekken is minstens net zo belangrijk om grondwaterbescherming tot een stevig fundament te maken. Bescherming van kwetsbare winningen is een continu proces. De gebiedsaanpak is dat dus ook. Twee typische elementen van de Utrechtse aanpak zijn de gebiedsschouw en het signaleringsdiagram. Het signaleringsdiagram is primair een communicatie-tool. Het geeft snel een beeld hoe goed of hoe slecht het gaat met de winning. Het is een thermometer die elke drie jaar vernieuwd wordt. De gebiedsschouw is een rondgang door het gebied rond de winning om in praktijk te zien wat er aan de hand is op het gebied van handhaving. Dit kan zijn bij bedrijven of particulieren, tijdens activiteiten en festiviteiten. De schouw vindt plaats in samenwerking met meerdere partijen, ieder vanuit hun eigen invalshoek, deskundigheid of bevoegdheid. De gebiedsschouw heeft zowel een element van toezicht, communicatie, voorlichting en onderzoek in zich. De gebiedsschouw vindt eens per vier jaar plaats onder regie van de Provincie (zie verder paragraaf onder Toezicht en handhaving van bedrijven ). 5.2 Gebiedsgesprekken Het streven is jaarlijks voor de winning een gebiedsgesprek te organiseren. Aan de hand van de acht indicatoren (zie Figuur 4-1) en de tabellen in dit hoofdstuk bespreken de betrokken partijen de (eerder vastgestelde en te actualiseren) knelpunten, ontwikkelingen, maatregelen en afspraken. Onderstaande tabellen bevatten een overzicht van de genodigden en verantwoordelijkheden. De gemaakte afspraken worden in bijlage 4 toegevoegd aan het dossier in de vorm van de notulen van het gebiedsgesprek. De Provincie Utrecht heeft de rol van gebiedscoördinator. De taken die bij deze rol horen zijn: bijhouden informatie over het gebied, jaarlijks organiseren en voorzitten gebiedsgesprek, het gebiedsdossier actualiseren, overzicht houden en voortgang bewaken uitvoering maatregelen en afspraken, adviseren over gewenste ruimtelijke ontwikkelingen in het gebied. Ook de andere organisaties spelen een belangrijke rol; denk aan gemeente, milieudienst, drinkwaterbedrijf en waterschap. Deze organisaties hebben taken en bevoegdheden in het gebied. Het gaat erom ieders taken en verantwoordelijkheden optimaal te benutten en samen te werken waar deze elkaar overlappen. Bij het toedelen van maatregelen, projecten of acties in de gebiedsaanpak is het principe dat de taak volgt naar gelang de wettelijke bevoegdheden en verantwoordelijkheden. De kosten voor de uitvoering van maatregelen komen in beginsel voor de partij die daarvoor beleidsverantwoordelijkheid draagt. Ook het drinkwaterbedrijf kan als belangrijke belanghebbende partij een bijdrage leveren. In Tabel 5.1 en Tabel 5.2 zijn de organisatorische aspecten rond de gebiedsgesprekken Rhenen nader uitgewerkt. Provincie Utrecht 54

61 Tabel 5.1 Gebiedsgesprekken Rhenen: contactpersonen Organisatie Contactpersonen Contactpersonen Provincie Utrecht Chris den Engelsman (gebiedscoördinator) Vitens Inge Rosenthal Gemeente Rhenen Han haverkamp Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden Paul Molleman Tabel 5.2 Gebiedsgesprek Rhenen: organisatorische aspecten Onderdeel Invulling Frequentie Jaarlijks Organisatie Provincie, de gebiedscoördinator Verslaglegging en een jaarlijkse actualisatie van de digitale Provincie versie van het gebiedsdossier (onder andere toevoegen van verslagen) Genodigden Zie tabel 5.1 Mogelijke locatie voor gesprek? Voorbereiding Gemeente informeert gebiedscoördinator tijdig over bestemmingsplanwijzigingen en ruimtelijke ontwikkelingen. Belangrijkste agendapunten - de acht indicatoren uit figuur autonome ontwikkelingen (zie 3.4) - aanbevelingen, (potentiële) maatregelen en gemaakte afspraken ( 4.2) 5.3 Afspraken De Provincie kiest ervoor om het gebiedsdossier inclusief concept maatregelen in eerste instantie ambtelijk in het gebiedsgesprek vast te stellen. Eventueel volgt formele vaststelling later. Verder stelt de Provincie voor om de consequenties voor organisaties in uren en middelen op management niveau vast te leggen en zo mogelijk aan te sluiten bij bestaande sa-menwerkingsverbanden. Dit betreft handhaving, toezicht, participeren in de gebiedsaanpak, deelnemen aan de gebiedsschouw. Daarnaast kan, indien wenselijk er besloten worden om bepaalde maatregelen en werkafspraken bestuurlijk vast te leggen, bijvoorbeeld KRW maat-regelen die worden opgenomen in het Stroomgebiedbeheerplan. Daarnaast is het nodig om besturen over de voortgang te blijven informeren. De gebiedscoördinator bewaakt de voortgang en neemt het initiatief om de voortgang van maatregelen binnen het gebiedsgesprek te agenderen en eventuele knelpunten naar een hoger plan te tillen. Tabel 5.3. Opzet voor afsprakenlijst Maatregel Partij Verantwoordelijkheden Geraamde inzet van middelen Beschrijving maatregel Provincie Gemeente Milieudienst Waterschap Tijdsbesteding Middelen Provincie Utrecht 55

62 1 BIJLAGE 1 LITERATUURLIJST Commissie Integraal Waterbeheer, 2002, rapport Afstromend wegwater, Den Haag EC, 2000, Kaderrichtlijn Water; Richtlijn 2000/60EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2000 tot vaststelling van een kader voor de communautaire maatregelen betreffende het waterbeleid. Geconsolideerde tekst, samengesteld door het Consleg-systeem van het Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen, 16/12/2001 EC, 2006, Grondwaterrichtlijn; RICHTLIJN 2006/118/EG van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2006 betreffende de bescherming van het grondwater tegen verontreiniging en achteruitgang van de toestand Hydron, 2006, Geohydrochemische systeemanalyse PS Rhenen, PN Grontmij, 2007, Inventarisatie puntbronnen grondwaterwinningen; KRW Detailanalyse Provincie Utrecht, PN Kiwa,1999, Functieverweving en Duurzame Waterwinning REFLECT: bepaling van risico s van functies voor grondwaterwinningen Provincie Utrecht, 1993, Uitwerkingsplan grondwaterbeschermingsgebieden Provincie Utrecht, 2003, Provinciale milieuverordening (PMV) Provincie Utrecht, 2007, Grondwaterplan Provincie Utrecht RIVM, 2007, Gebiedsdossiers voor drinkwaterbronnen; Uitwerking van risico's en ontwikkeling van maatregelen, RIVM Rapport /2007 RIVM, 2010a, Afspraken invoering gebiedsdossiers waterwinning voor de openbare drinkwatervoorziening (16 juni 2010); Document opgesteld door de projectgroep gebiedsdossiers waterwinning bestaande uit vertegenwoordigers van Provincies, Rijkswaterstaat, gemeenten, waterschappen, drinkwaterbedrijven, het ministerie van VROM (initiatiefnemer en voorzitter) en het RIVM (penvoerder). RIVM, 2010b, Evaluatie en actualisatie protocol gebiedsdossiers, RIVM Rapport /2010 Royal Haskoning, 2010, Beschermingszones drinkwaterwinningen in de provincie Utrecht, begrenzingen berekend Tauw, 2010, Handleiding Gebiedsdossiers Provincie Utrecht TCB, 1985, Advies beschermingsgrondslag grondwaterbeschermingsgebieden, Rapport Technische Commissie Bodembescherming Vitens, 2010, Factsheets winningen Vitens Vitens, 2011, Ruwwaterkwaliteitsrapportages winningen Utrecht Provincie Utrecht 0

63 Overige relevante literatuur: Vitens (2006). Beheerplan waterwingebied Rhenen Vitens (2008). Rapportage ruwwaterkwaliteitsvoorspelling januari juni 2007 Vitens (2009). Vitens duurzame winningen Midden Nederland (Utrecht & Flevoland). MER VPC model (2002)+ HDSR model (2009) - op rand aandachtsgebied Provincie Utrecht 1

64 2 BIJLAGE 2 KAARTEN IN A4 Provincie Utrecht 2

65 Gebiedsdossier Rhenen Provincie Utrecht 0

66 Provincie Utrecht 1

67 Provincie Utrecht 2

68 Provincie Utrecht 3

69 Provincie Utrecht 4

70 Provincie Utrecht 5

71 Provincie Utrecht 6

72 3 BIJLAGE 3 TOETSING WATERKWALITEIT Toetswaarden buiten drinkwaterbesluit 2011: Tabel I. Toetswaarden die zijn gebruikt maar die niet vallen binnen het drinkwaterbesluit Stof Waarde Eenheid Medicijnen 0 ng/l Overige VOCl 0 μg/l chloraat (who, 2005 guideline) 700 μg/l trichloormethaan, broomdichloormethaan, tetrachloormethaan 1 μg/l Overige stoffen (bijv. EDTA, benzylbutylftalaat, 4-n-nonylfenol, 4-octylfenol, p,p'- DDE) Toetswaarden uit drinkwaterbesluit 2011: Tabel II. Chemische parameters 0 μg/l Stof Waarde Eenheid Acrylamide 0,10 μg/l Antimoon 5,0 μg/l Arseen 10 μg/l Benzeen 1,0 μg/l Benzo(a)pyreen 0,010 μg/l Boor 0,5 mg/l Bromaat 1,0 μg/l Cadmium 5,0 μg/l Chroom 50 μg/l Cyaniden (totaal) 50 μg/l 1,2-Dichloorethaan 3,0 μg/l Epichloorhydrine 0,10 μg/l Fluoride 1,0 mg/l Koper 2,0 mg/l Kwik 1,0 μg/l Lood 10 μg/l Nikkel 20 μg/l Nitraat 50 mg/l Nitriet 0,1 mg/l N- nitrosodimethylamine (NDMA) 12 ng/l Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) (som) 0,10 μg/l Polychloorbifenylen (PCB s) (individueel) 0,10 μg/l PCB s (som) 0,50 μg/l Pesticiden (individueel) 0,10 μg/l Pesticiden (som) 0,50 μg/l Seleen 10 μg/l Tetra- en trichlooretheen (som) 10 μg/l Trihalomethanen (som)* 25 μg/l Vinylchloride 0,10 μg/l * tribroommethaan, trihalomethanen (som), dibroomchloormethaan Provincie Utrecht 0

73 Tabel IIIa. Indicatoren Bedrijfstechnische parameters Stof Waarde Eenheid Ammonium 0,20 mg/l Chloride 150 mg/l DOC/TOC Geen abnormale verandering Geleidingsvermogen 125 bij 20 C ms/m Hardheid (totaal) > 1 mmol/l mg/l Tabel IIIb. Indicatoren Organoleptische/esthetische parameters Stof Waarde Eenheid Sulfaat 150 mg/l Aluminium 200 μg/l Natrium 150 mg/l Tabel IIIc. Indicatoren Signaleringsparameters Stof Waarde Eenheid AOX (waarde 0 μmol X/l aangehouden) Aromatische aminen 1 μg/l (Chloor)fenolen 1 μg/l Diglyme(n) 1 μg/l Ethyl tert-butyl ether (ETBE) 1 μg/l Gehalogeneerde monocyclische koolwaterstoffen 1 μg/l Gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen 1 μg/l Methyl tert-butyl ether (MTBE) 1 μg/l Monocyclische koolwaterstoffen / aromaten 1 μg/l Overige antropogene stoffen 1 μg/l Provincie Utrecht 1

74 4 BIJLAGE 4 NOTULEN GEBIEDSGESPREKKEN Provincie Utrecht 2

75 5 BIJLAGE 5 BEGRIPPENLIJST Zones rond een winning 1. Winningstypen In de Provincie Utrecht wordt onderscheid gemaakt tussen drie type winningen, gebaseerd op de hoogte van de onttrekkingsfilters van de winningen:zie figuur B 5.1 Figuur B 5.1. Winningstypen in de Provincie Utrecht (gebaseerd op figuur winningstype uit Uitwerkingsplan grondwaterbeschermingsgebieden (Provincie Utrecht 1993, naar TCB 1985). Rond iedere winning kunnen één of meerdere zones onderscheiden worden (Provincie Utrecht, 1991): Intrekgebied Het intrekgebied van een winning is het gebied waarvan het aan maaiveld geïnfiltreerde water naar de winning toestroomt. Elke winning heeft zijn eigen intrekgebied. Voor een voorbeeld, zie Figuur B 5.2. Waterwingebied Het waterwingebied is het kleinste beschermingsgebied rond een drinkwaterwinning. Het is het gebied waarbinnen zich het puttenveld bevindt. Het waterwingebied omvat het gebied rond de putten met een minimale verblijftijd van 60 dagen met een minimum van 30 meter vanaf de individuele winputten. De verblijftijd van 60 dagen is gekozen, omdat in het algemeen wordt aangenomen dat een dergelijke verblijfduur in de ondergrond voldoende is om bacteriologische verontreinigingen af te breken. Omdat de waterwingebieden erg kwetsbaar zijn geldt hier het strengste beschermingsniveau. Grondwaterbeschermingsgebied Provincie Utrecht 3

76 Het grondwaterbeschermingsgebied is de maximale projectie van de punten in het 1e watervoerende pakket, van waaraf het grondwater een periode van 25 jaar of minder nodig heeft om de pompputten te bereiken. Hiermee is de reistijd naar de winning, van 25 jaar of minder, gedekt. Het gaat hierbij dus alleen om de projectie van het oppervlak dat zich in het eerste watervoerend pakket bevindt. Twee voorbeelden zijn weergegeven in Figuur B 5.3. Boringsvrije zone Bij diepe winningen onder goed afsluitende lagen is het van belang dat scheidende lagen niet doorboord worden waardoor vermeden wordt dat deeltjes vanaf maaiveld via het boorgat de winning kunnen bereiken. Hiertoe kan een boringsvrije zone worden geïntroduceerd. De boringsvrije zone is de maximale projectie van de punten, waarbinnen de reistijd naar de winning 25 jaar of minder is. De grootste projectie van de 25-jaarsverblijftijd wordt gevonden in het watervoerende pakket waaruit wordt onttrokken, maar in theorie kan ook in een ander watervoerend pakket een grotere boringsvrije zone zijn. In de Provincie Utrecht komt dit niet voor. Voorbeeld boringsvrije zone zie Figuur B jaarsaandachtgebied. Binnen het 100 jaarsaandachtsgebied is de reistijd vanaf maaiveld naar de waterwinning 100 jaar of minder. 50-jaarszone De 50-jaarszone is de grootste projectie van de punten per watervoerend pakket, van waaraf het grondwater een periode van 50 jaar of minder nodig heeft om de pompputten te bereiken. Deze 50-jaarszones worden per watervoerend pakket bepaald (zie Figuur B 5.5.). Er is dus een aparte 50-jaarszone voor het eerste en voor het tweede watervoerend pakket. De 50-jaarszones worden gehanteerd ten behoeve van de vergunningverlening voor KWOsystemen. Intrekgebied Figuur B 5.2..Schematische weergave van een intrekgebied Provincie Utrecht 4

77 Figuur B 5.3 Twee voorbeelden grondwaterbeschermingsgebieden. Het gaat in beide gevallen om de maximale projectie van stroombanen met een reistijd kleiner dan of gelijk aan 25-jaar die zich in het eerste watervoerend pakket bevinden (Provincie Utrecht, 1993, naar: TCB, 1985) Figuur B 5.4 Voorbeeld boringsvrije zone (in dit geval winningtype B) (Provincie Utrecht, 1993, naar: TCB, 1985) Provincie Utrecht 5

78 Figuur B 5.5. Voorbeeld 50-jaarszones (Grontmij, 2007). Verschillende 50-jaarszones in verschillende watervoerende pakketten Provincie Utrecht 6

79 6 BIJLAGE 6 BELEID EN REGELGEVING Overzicht beleid en regelgeving Per verantwoordelijke overheid wordt in onderstaande tabel de relevante wetgeving en de uitwerking daarvan in de praktijk naar plannen, verordeningen en vergunningen weergegeven. Het doel van dit overzicht is het bieden van inzicht in de mogelijkheden en beperkingen van de verschillende wettelijke kaders en het constateren van eventuele leemtes in de huidige uitwerking in de praktijk voor het beschouwde gebied. Tabel 6.1. Overzicht relevante wetgeving en beleidsplannen, verordeningen en vergunningen ten aanzien van provincie, gemeente en Rijk Overheid Wet Plannen Verordeningen Vergunningverlening Huidige Aanduiding Rijk Drinkwaterwet Regels en kaders voor een duurzame veiligstellen van de drinkwatervoorziening Wet Algemene regels bodembescher Provincie ming Kaderrichtlijn Water, geïmplementee rd in Waterwet en Wet milieubeheer Wet ruimtelijke ordening Waterwet Wet milieubeheer Wet milieubeheer Stroomgebiedskarakterisering, Beheersplan Maatregelen-programma Structuurvisie Provinciale ruimtelijke verordening Provinciaal Waterplan Milieubeleidsplan Grondwaterplan Utrecht Provinciale milieuverordeniing Utrecht en regels Grondwaterbescherming Vergunningverlening en handhaving Grondwaterlichamen met onttrekking voor menselijke consumptie Planologische bescherming beschermingszones. Stand-still benadering. Doorwerking naar gemeentelijke structuurvisies en bestemmingsplannen. Preventie via verbodsbepalingen in de PMV Waterwingebied Grondwaterbeschermingsgebied (25-jaarszone in bepompt pakket), 50-jaarszone (i.v.m. KWO) Waterwingebied. Grondwaterbeschermingsgebied. 100-jaarsaandachtsgebied. Boringsvrije zone. Betekenis Bescherming Hoge kwaliteit van het drinkwater. Leveringszekerheid. Administratief, rapportage eenheid. Op onttrekkingspunt moet worden voldaan aan kwaliteitseisen. Bevorderen van RO functies die bijdragen aan kwalitatief goed grondwater. Stellen van voorwaarden aan RO functies ter verkleining risico grondwaterverontreiniging. Weren van functies met risico op grondwaterverontreiniging. Verbod/beperking risicovolle activiteiten/bedrijven. Vastlegging begrenzing beschermingszones. Instructie- en verbodsbepalingen voor activiteiten binnen waterwingebieden, grondwaterbeschermingsgebieden en boringsvrije zones. Vergunningplichtige inrichtingen: regels in de PMV Gemeente Wet ruimtelijke Bestemmingsplan Planologische bescherming van de Vastleggen van het Provincie Utrecht 7

80 Overheid Wet Plannen Huidige Aanduiding Betekenis Bescherming Verordeningen Vergunningverlening ordening beschermingszones ruimtegebruik (rechtsgeldig). Structuurvisie Planologische bescherming van de beschermingszones Strategische afstemming tussen functies. Wet milieubeheer Vergunningverlening en handhaving Vergunningplichtige inrichtingen: regels in de PMV Waterwet Waterplan Verbeteren van de kwaliteit en de kwantiteit van gronden oppervlaktewater op gemeentelijk niveau Waterschap Waterwet Waterbeheerplan Bevat doelen en (KRW) maatregelen Provincie Utrecht 8

81 7 BIJLAGE 7 CONCEPT AFSPRAKEN OVER ADEQUATE GRONDWATERBESCHERMING Provincie Utrecht 9

82 8 BIJLAGE 8 TOELICHTING SIGNALERINGSDIAGRAM Provincie Utrecht 10