Gebiedsdossier. Ameland Buren. Grondwaterbeschermingsgebieden in Fryslân Gebiedsdossier: een risico-inventarisatie van een drinkwaterwinning

Transcriptie

1 Gebiedsdossier Ameland Buren Grondwaterbeschermingsgebieden in Fryslân 2013 Gebiedsdossier: een risico-inventarisatie van een drinkwaterwinning

2

3 Ameland Buren Gebiedsdossier grondwaterbeschermingsgebieden in Fryslân Provincie Fryslân 7 maart 2013 Definitief rapport 9W7289

4

5 HASKONING NEDERLAND B.V. RUIMTE & MOBILITEIT Chopinlaan 12 Postbus KB Groningen Telefoon Fax Internet Amersfoort KvK Documenttitel Ameland Buren Gebiedsdossier grondwaterbeschermingsgebieden in Fryslân Verkorte documenttitel Status Definitief rapport Datum 7 maart 2013 Projectnaam Projectnummer Opdrachtgever Referentie Gebiedsdossiers Fryslân 9W7289 Provincie Fryslân Auteur(s) ir. A. (Anke) Lodder, drs. C.M. (Carolien) Steinweg Collegiale toets en vrijgave door dr.ir. C. (Cors) van den Brink Datum/paraaf 7 maart 2013 A company of Royal Haskoning

6

7 SAMENVATTING In het Waterhuishoudingsplan Fryslân Wiis mei Wetter is opgenomen dat de provincie Fryslân als Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) maatregel voor de twaalf Friese drinkwaterwinningen gebiedsdossiers zal opstellen. Een gebiedsdossier is een document dat een risico-inventarisatie bevat van (kwetsbare) drinkwaterwinningen. Het gebiedsdossier bestaat uit feiten over de winning en de aanwezige verontreinigingen en een analyse daarvan: een feitendocument. Dit feitendocument vormt de basis voor het formuleren van maatregelen en afspraken daarover om de risico s voor de winning weg te nemen of te verminderen, om zo te komen tot de realisatie van de KRW en het provinciale grondwaterbeschermingsbeleid. Bij het opstellen van de gebiedsdossiers is een belangrijke rol weggelegd voor de waterleidingbedrijven en de gemeenten. Ook andere relevante partijen worden bij de gebiedsdossiers betrokken. In dit gebiedsdossier is voor de winning Ameland Buren alle relevante informatie verzameld en weergegeven, met vooral aandacht voor de verontreinigingsbronnen die de kwaliteit van de winning kunnen beïnvloeden. Deze informatie is geïnterpreteerd in termen van risico s voor de winning. Een samenvatting van de bevindingen uit het gebiedsdossier is weergegeven in onderstaande tabel A. Tabel A. Samenvattende tabel analyse actuele risico s Winning Kwetsbaarheid winning Ruwwaterkwaliteit Puntbronnen Belasting Lijnbronnen Diffuse bronnen Calamiteitenplannen Ameland Buren Toelichting op de resultaten van de analyse (tabel A) Geen probleem (1) Aandachtspunt (2) Actueel risico (3) Kwetsbaarheid winning Weinig kwetsbaar Matig kwetsbaar Kwetsbaar Ruwwaterkwaliteit Geen verontreinigingen in het ruwwater aangetroffen. Wel verontreinigingen in ruwwater, maar geen overschrijding van de norm Wel verontreinigingen in ruwwater, overschrijding van de norm Belasting (puntbronnen, Combinatie van Belasting is zodanig, dat diffuse bronnen en kwetsbaarheid en belasting het grondig volgen van de lijnbronnen) leidt niet tot een knelpunt. ontwikkelingen onder en boven maaiveld voldoende zal zijn. Calamiteitenplannen Bescherming via de Bescherming via de calamiteitenplannen calamiteitenplannen voldoende gewaarborgd. varieert per beheerder. Nader onderzoek gewenst om de aard en omvang van de bedreiging in te schatten. Dit kan aanleiding zijn voor het opstellen van maatregelenpakketten. Bescherming via de calamiteitenplannen onvoldoende gewaarborgd. - i - Definitief rapport 7 maart 2013

8 Op basis van dit gebiedsdossier kunnen in een vervolgfase maatregelen worden ontwikkeld die gericht zijn op preventie en risicobeheersing. Deze maatregelen kunnen worden opgenomen in een uitvoeringsprogramma. Hiermee vult het gebiedsdossier het bestaande grondwaterbeschermingsbeleid aan en geeft het invulling aan de KRWdoelstelling voor drinkwater. - ii - 7 maart 2013 Definitief rapport

9 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING Aanleiding Doel Aanpak Gebruik Status 2 2 INVALSHOEKEN GEBIEDSDOSSIER Inleiding Invalshoek 1: Actuele risico s Invalshoek 2. Huidige kwaliteit ruwwater Invalshoek 3. Staat van bescherming Doorwerking invalshoeken in gebiedsdossier Relatie tussen activiteiten aan maaiveld en de ruwwaterkwaliteit Risico s van verontreinigingen basis voor nemen van maatregelen 7 3 GRONDWATERBESCHERMINGSBELEID EN KADERRICHTLIJN WATER Grondwaterbeschermingsbeleid Kaderrichtlijn Water Uitvoering KRW 10 4 KENMERKEN VAN DE WINNING Huidige situatie en omgeving Intrekgebied Theoretische kwetsbaarheid van het watersysteem Bewezen kwetsbaarheid van het watersysteem Beschrijving ruwwaterkwaliteit en zuivering Monitoring Toetsing ruwwaterkwaliteit 23 5 KENMERKEN BELASTING VANAF HET MAAIVELD Inleiding Puntbronnen Lijnbronnen Aanwezige lijnbronnen Rioolbeheer gemeente Ameland Diffuse belasting door bestaande activiteiten Bodemgebruik Bestrijdingsmiddelengebruik gemeente Ameland Beschermingsbeleid en -praktijk Provinciaal en Rijksbeleid Bestemmingsplan Grondwaterbeschermingsgebied Ameland Buren Lopende acties 32 Blz. Definitief rapport 7 maart 2013

10 6 ANALYSE RISICO S Inleiding Risico s puntbronnen Risico s lijnbronnen Risico s diffuse bronnen Calamiteitenplannen Algemeen Regionaal Crisisplan Fryslân 39 7 SAMENVATTING ANALYSE De resultaten in één oogopslag Kwetsbaarheid Ruwwaterkwaliteit Puntbronnen Lijnbronnen Diffuse bronnen Calamiteitenplannen 44 8 LITERATUURLIJST 47 BIJLAGEN 1. Scores diffuse belasting 7 maart 2013 Definitief rapport

11 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding 1.2 Doel Aanleiding voor het opstellen van een gebiedsdossier is de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW 2000/60/EG). Hoofdstuk 3 gaat verder in op de KRW. De KRW stelt dat water dat gebruikt wordt voor drinkwater met de toegepaste zuiveringsstappen moet voldoen aan de drinkwaterrichtlijn (98/83/EG). Daarnaast dienen waterlichamen beschermd te worden om achteruitgang van de kwaliteit te voorkomen en om het niveau van zuivering dat voor de productie van drinkwater is vereist te verlagen. Het gebiedsdossier is een instrument dat bijdraagt aan het realiseren van de KRWdoelstelling en vult hiermee het generieke grondwaterbeschermingsbeleid aan. Het is de basis voor het formuleren en implementeren van maatregelen. Doel van het gebiedsdossier is het scheppen van een gemeenschappelijk inzicht in de factoren die van belang zijn voor de kwaliteit van het onttrokken grond- en oppervlaktewater. Hierdoor ontstaat inzicht in de potentiële aanwezige bronnen van bedreigingen of verontreinigingen (punt, lijn, diffuus) en de daarbij behorende stoffen die het halen van de KRW-doelen kunnen belemmeren. In onderstaand tekstkader is de beschrijving voor gebiedsdossiers opgenomen, zoals geformuleerd door de VROM-werkgroep gebiedsdossiers. In een gebiedsdossier wordt door de betrokken partijen informatie verzameld die van belang is voor de waterkwaliteit ter plaatse van de drinkwaterwinning. Op basis van deze informatie worden mogelijke beschermingsmaatregelen, gericht op preventie en risicobeheersing, ontwikkeld. Vervolgens nemen de betrokken partijen uitgaande van het gebiedsdossier - een besluit over de daadwerkelijk uit te voeren maatregelen. 1.3 Aanpak Het gebiedsdossier geeft inzicht in de aanwezigheid van bronnen van bedreigingen in de omgeving, inzicht in de huidige kwaliteit van de drinkwaterwinning en de planologische bescherming. In het gebiedsdossier zijn in ieder geval de volgende onderdelen gedocumenteerd. 1. Invalshoeken gebiedsdossier (hoofdstuk 2). 2. Beschrijving van het grondwaterbeschermingsbeleid en de Kaderrichtlijn Water (hoofdstuk 3). 3. Beschrijving van de winning (hoofdstuk 4). 4. Beschrijving van de bronnen van bedreigingen/verontreiniging (hoofdstuk 5). 5. Analyse van de risico s (hoofdstuk 6). Definitief rapport maart 2013

12 1.4 Gebruik Het gebiedsdossier is op verschillende manieren in te zetten: Als communicatiemiddel om verschillende partijen inzicht te geven in de factoren die van belang zijn voor de kwaliteit van het onttrokken water en het geproduceerde drinkwater. Bij het ontwikkelen van effectieve maatregelen voor het bereiken van de KRWdoelstellingen voor wat betreft de bronnen voor drinkwaterbereiding. Als toetsingskader voor de drinkwaterfunctie bij de ontwikkeling van bijvoorbeeld ruimtelijke plannen. Bij de ontwikkeling van waterveiligheidsplannen door drinkwaterbedrijven voor het onderdeel bronnen. 1.5 Status Dit dossier kan gezien worden als een feitendocument. In dit document zijn de factoren die van belang zijn voor de kwaliteit van het onttrokken grondwater systematisch verzameld en geanalyseerd. Op basis hiervan bestaat inzicht in de mogelijk aanwezige aspecten die het halen van de KRW-doelstelling zouden kunnen belemmeren. Het feitendocument is een basis om met relevante partijen afspraken te maken over maatregelen die effectief zijn voor de verbetering van de grondwaterkwaliteit ter plaatse van de drinkwaterwinning. De te nemen maatregelen worden samen met de betrokken partijen in een uitvoeringsprogramma opgenomen. Dit uitvoeringsprogramma wordt aansluitend op de vaststelling van de gebiedsdossiers opgesteld. Voor het actueel houden van de gebiedsdossiers wordt aangesloten bij de KRW-cyclus. Bij elke actualisatie wordt beoordeeld of de monitoringsinspanning voldoende is. Bij het actualiseren van de gebiedsdossiers wordt ook aandacht besteed aan de ruimtelijke ontwikkelingen en de relevantie daarvan. Conform de landelijke afspraken neemt de provincie het initiatief (minimaal 6-jaarlijks (KRW-cyclus) of zoveel vaker als relevant is) tot actualisatie van de gebiedsdossiers. 7 maart Definitief rapport

13 2 INVALSHOEKEN GEBIEDSDOSSIER 2.1 Inleiding De essentie van een gebiedsdossier bestaat uit drie verschillende invalshoeken: 1. Actuele risico s. 2. Huidige kwaliteit ruwwater. 3. Staat van bescherming. De actuele risico s (invalshoek 1) zijn in kaart gebracht door de theoretische kwetsbaarheid van het watersysteem te combineren met de mate van belasting van activiteiten aan maaiveld. Dit inzicht in risico geeft aanleiding tot maatregelen op basis van het voorzorgsprincipe uit het provinciale grondwaterbeschermingsbeleid en de voorkantsturing in de ruimtelijke ordening in intrekgebieden. De maatregelen worden ondersteund doordat een toetsing is uitgevoerd in het gebiedsdossier van de ruwwaterkwaliteit op basis van de drinkwaternormen (invalshoek 2). Een normoverschrijding voor antropogene stoffen kan gezien worden als een bewezen kwetsbaarheid van de winning. Tenslotte richt de staat van bescherming (invalshoek 3) zich op de planologische bescherming van de drinkwaterwinning. Rijk en provincies dienen het drinkwaterbelang ruimtelijk te verankeren in de eigen beleidsplannen en verordeningen. Onderstaand worden de drie invalshoeken verder uitgewerkt. De uitwerking is gebaseerd op Ten Heggeler, M et al., Gebiedsdossiers voor kwetsbare drinkwaterwinningen in Overijssel. H 2 O/ Invalshoek 1: Actuele risico s 1 De eerste invalshoek brengt de actuele risico s van bepaalde activiteiten voor de ruwwaterkwaliteit van een winning in beeld. Om deze risico s te bepalen wordt eerst de theoretische kwetsbaarheid van de drinkwaterwinning onderzocht. De theoretische kwetsbaarheid is samengesteld uit een aantal kenmerken van de winning, namelijk de dikte van de slechtdoorlatende lagen, de kwetsbaarheid van de bovengrond voor infiltratie en de verblijftijden van het grondwater ( afstand tot de winning in jaren ). Met deze benadering is het mogelijk voor een winning een ruimtelijk gedifferentieerd beeld van de kwetsbaarheid te maken. Dit zijn de REFLECT-kwetsbaarheidskaarten (zie box 2.1). Hoewel de scoretoedeling arbitrair is, en daarmee kwalitatief, is voor alle winningen dezelfde methode gehanteerd en kan de kwetsbaarheid van de winningen in Fryslân onderling vergeleken worden. De REFLECT-kwetsbaarheidskaart geeft een theoretische kwetsbaarheid, op basis van een aantal kenmerken van de winning. Naast de theoretische kwetsbaarheid van de winning worden ook de verontreinigingen in het intrekgebied van de winning in beeld gebracht. Bij het in beeld brengen van de verontreinigingen is onderscheid gemaakt tussen puntverontreinigingen, lijnverontreinigingen en diffuse verontreinigingen. 1 Voor een uitgebreide beschrijving van de methodiek voor de actuele risico s wordt verwezen naar het rapport Risico-inventarisatie grondwaterbeschermingsgebieden in de provincie Drenthe, Royal Haskoning/Anantis, eindrapport 9S2683, 21 september Definitief rapport maart 2013

14 Box 2.1 REFLECT (bron: Laeven et al., 1999) 2 REFLECT is een risicobeoordelingsmethodiek waarmee het totale risico van (verschillende vormen van) grondgebruik voor een grondwaterwinning kan worden geschat. Het gaat om relatieve risico s waarmee ruimtelijke differentiatie inzichtelijk wordt gemaakt en waarmee een afweging kan worden gemaakt bij functieverandering (is er sprake van verbetering of verslechtering?). Binnen REFLECT heeft het risico betrekking op de kwaliteit van de grondstof voor de drinkwatervoorziening. Het risico wordt ingeschat door de kenmerken van de functie te combineren met de kenmerken ondergrond c.q. de kwetsbaarheid van de winning: Kenmerken van de functie: een relatieve kans op een verontreiniging per type grondgebruik (functiegerelateerde belasting, gebaseerd op scores voor diffuse belasting, kans op calamiteiten en handhaafbaarheid). Kwetsbaarheid: een relatieve score voor de fysische kwetsbaarheid van de winning op basis van de bodemopbouw, reistijden en reactiviteit van het afdekkend pakket dit criterium geeft aan in welke mate het effect van een verontreiniging kan worden gereduceerd door processen tijdens de bodempassage, o.a. bepaald door de chemische samenstelling van de betreffende bodem. De toepassing van REFLECT binnen de gebiedsdossiers betreft het inzichtelijk maken van de fysische kwetsbaarheid als kenmerk van de winning, en het gebruik daarvan bij de beoordeling van de risico s van potentiële verontreinigingen. REFLECT is vooral bedoeld voor eenvoudige situaties en geeft inzicht in het type risico en of er sprake is van een (kwalitatieve) verbetering of verslechtering. Het is daarmee voor gemeenten een handzaam instrument. Door de theoretische kwetsbaarheid met de verontreinigingen te combineren, ontstaat inzicht in de risico s van verontreinigingen voor de winning (zie figuur 2.2). Dit inzicht in risico s geeft aanleiding tot maatregelen op basis van het voorzorgsprincipe uit het provinciale grondwaterbeschermingsbeleid en de voorkantsturing in de ruimtelijke ordening in intrekgebieden (zie figuur 2.2). 2 Laeven, M.P., Beekman, W., Drogendijk, L.J.L., van Bergen, P., Brink, C. van den, Functieverweving en duurzame waterwinning REFLECT: bepaling van risico s van functies voor grondwaterwinningen. Kiwa in samenwerking met Iwaco. SWE maart Definitief rapport

15 Figuur 2.2 Schematisch overzicht aanpak opstellen gebiedsdossiers en maatregelenpakketten Opstellen gebiedsdossiers Bodemkaart bovengrond Dikte slechtdoorlatende lagen Boven bepompt pakket Kwetsbaarheidskaart winning (REFLECT-kaart) Verblijftijdzonering grondwater Analyse Actuele risico s functies / landgebruik Functies / landgebruik Diffuse belasting Puntbronnen Risicovolle activiteiten voor grondwaterkwaliteit Analyse puntbronnen Risico s per winning Lijnbronnen Analyse lijnbronnen Kwetsbaarheidskaart winning (REFLECT-kaart) als onderlegger Maatregelenpakket & uitvoeringsprogramma (Fase II) 2.3 Invalshoek 2. Huidige kwaliteit ruwwater Naast de theoretische kwetsbaarheid (eerste invalshoek), wordt in de tweede invalshoek de feitelijke of bewezen kwetsbaarheid in kaart gebracht. Hiervoor zijn de ruwwatergegevens van individuele winputten getoetst aan de normen die in het Waterleidingbesluit staan en (bij wijze van early warning) aan 75 procent van die norm. Deze normen gelden voor het water uit de kraan. Door het toetsen van het ruwwater aan deze normen wordt in beeld gebracht welke stoffen er door de zuivering minimaal uit moeten worden gehaald om te voldoen aan de drinkwaternorm. Of, anders gezegd, door deze toets wordt aangetoond of de winning feitelijk kwetsbaar is voor stoffen of stofgroepen afkomstig van antropogene activiteiten aan maaiveld uit het verleden. Maatregelen die worden genomen tegen deze stoffen en de achterliggende oorzaken verlagen dus in principe de zuiveringsinspanning. 2.4 Invalshoek 3. Staat van bescherming De derde invalshoek richt zich op de bescherming van de drinkwaterwinning. Rijk en provincies dienen het drinkwaterbelang ruimtelijk te verankeren in de eigen beleidsplannen (Nota Ruimte respectievelijk de provinciale Omgevingsplannen/ streekplannen) en verordeningen (AmvB Ruimte respectievelijk provinciale Omgevingsverordeningen). Dit sluit aan op de provinciale regels voor de aangewezen intrek- en beschermingsgebieden op grond van de Wet milieubeheer (Wm). Definitief rapport maart 2013

16 In de Wet milieubeheer is aangegeven welke aspecten geregeld kunnen worden in een provinciale verordening ter bescherming van de drinkwaterwinning. Monitoring van de kwaliteit en kwaliteitsontwikkeling van het grondwater dient onder meer inzicht te geven in de vraag of het ruimtelijke beschermingsbeleid aangepast dient te worden, bijvoorbeeld het evalueren van bepaalde activiteiten en functies binnen grondwaterbeschermingsgebieden, en het al dan niet verbreden van de activiteiten en functies die binnen die gebieden geweerd worden. 2.5 Doorwerking invalshoeken in gebiedsdossier In het gebiedsdossier worden de kenmerken van de winning beschreven aan de hand van de verschillende, hiervoor beschreven invalshoeken. In figuur 2.3 is de samenhang tussen de verschillende onderdelen schematisch weergegeven. Figuur 2.3 Overzicht doorwerking invalshoeken in het gebiedsdossier Invalshoek 1: huidige kwaliteit ruwwater Invalshoek 2: actuele risico s Invalshoek 3: staat bescherming Bewezen kwetsbaarheid Kenmerken winning: theoretische kwetsbaarheid (REFLECT) Planologische bescherming Kenmerken belasting: beschrijving bronnen van (mogelijke) verontreiniging Analyse resultaten: actuele risico s Risico s per winning Vergunningverlening Handhaving Monitoring Opstellen maatregelen & uitvoeringsprogramma 2.6 Relatie tussen activiteiten aan maaiveld en de ruwwaterkwaliteit De kenmerken van het geohydrologische en geohydrochemische systeem in het intrekgebied van een drinkwaterwinning bepalen hoe kwetsbaar een winning is voor belastende antropogene activiteiten aan maaiveld. Deze kwetsbaarheid kan worden getypeerd door de reistijden van het grondwater vanaf maaiveld, tot in de winputten, en de spreiding daarvan. De reistijd bepaalt in combinatie met de stofeigenschappen en de reactiviteit van de ondergrond in grote mate hoe lang het duurt voordat een antropogene stof vanaf maaiveld in de winputten terechtkomt, en wanneer omzettingsprocessen een rol spelen in welke vorm en concentratie. De relatie tussen verontreinigingen en emissies aan maaiveld komt daarmee in veel gevallen vertraagd en/of gemaskeerd tot uiting in de ruwwaterkwaliteit. De samenhang tussen activiteiten aan maaiveld, het 7 maart Definitief rapport

17 geohydrologisch systeem en de ruwwaterkwaliteit is schematisch weergegeven in figuur 2.4. Dit figuur geeft weer dat activiteiten aan maaiveld uit het verleden, in combinatie met de natuurlijke grondwaterkwaliteit, de huidige ruwwaterkwaliteit in de winputten bepalen. De huidige activiteiten aan maaiveld bepalen de toekomstige antropogene beïnvloeding van het ruwwater. Er zit een tijdspad tussen de activiteiten aan maaiveld en de ruwwaterkwaliteit. In die periode veranderen of verdwijnen belastende activiteiten aan maaiveld of is de belasting van de activiteit sterk veranderd. Dit maakt het in veel gevallen erg lastig om een causale relatie te leggen tussen de ruwwaterkwaliteit en activiteiten aan maaiveld. In specifieke gevallen en voor specifieke stoffen zijn wel voldoende gegevens en modelinstrumenten beschikbaar, zoals voor nutriënten, om een schatting te geven van de ontwikkeling van de ruwwaterkwaliteit. Voor deze gevallen kunnen specifieke maatregelen ten behoeve van het verbeteren van de ruwwaterkwaliteit aan maaiveld nader worden onderbouwd. 2.7 Risico s van verontreinigingen basis voor nemen van maatregelen De theoretische kwetsbaarheid van het watersysteem en de mate van belasting van activiteiten aan maaiveld kan wel kwalitatief in beeld gebracht worden. Door het combineren van deze gegevens in het gebiedsdossier is het risico van een bepaalde activiteit voor de ruwwaterkwaliteit in beeld gebracht. Dit inzicht in risico geeft aanleiding tot maatregelen op basis van het voorzorgsprincipe uit het provinciale grondwaterbeschermingsbeleid en de voorkantsturing in de ruimtelijke ordening in intrekgebieden. De maatregelen worden ondersteund doordat in het gebiedsdossier een toetsing is uitgevoerd van de ruwwaterkwaliteit op basis van de drinkwaternormen. Een normoverschrijding voor antropogene stoffen kan gezien worden als een bewezen kwetsbaarheid van de winning. Definitief rapport maart 2013

18 Figuur 2.4 Samenhang ruimtelijke afstemming, tussen activiteiten inn de ondergrond en aan het maaiveld t.o.v. dee grondwaterkwaliteit t.b.v. drinkwateronttrekking 9W7289/R00026/ALO/ /Gron 7 maart n Definitief rapport

19 3 GRONDWATERBESCHERMINGSBELEID EN KADERRICHTLIJN WATER 3.1 Grondwaterbeschermingsbeleid De bescherming van drinkwaterwinningen wordt op verschillende manieren beleidsmatig vastgelegd. Zowel de gemeenten als de provincies als het Rijk hebben hier een rol in. Op Rijksniveau is de bescherming vastgelegd in verschillende wetten, waaronder de Wet milieubeheer, de Waterwet en de Wet bodembescherming. Daarnaast geven de Kaderrichtlijn Water, het Besluit kwaliteitseisen en monitoring water (Bkmw) en de grondwaterrichtlijn aanwijzingen voor het provinciale beleid. De Kaderrichtlijn Water wordt nader toegelicht in paragraaf 3.2. De waterbedrijven zijn belanghebbenden bij een goede grondwaterkwaliteit. Daarom werkt de provincie samen met de waterbedrijven om het grondwaterbeschermingsbeleid uit te voeren. Op grond van de Waterwet en de Wet milieubeheer is de provincie bevoegd gezag voor de bescherming van de kwaliteit van het grondwater ten behoeve van de openbare drinkwatervoorziening. Daarnaast heeft de provincie als bestuursorgaan de zorg dat het veiligstellen van een duurzame drinkwatervoorziening in al zijn overige besluiten en beschikkingen wordt meegewogen (art. 2 Drinkwaterwet). Daarom hanteert de provincie, naast het generieke beleid voor de bescherming van het grondwater, aanvullend provinciaal beleid. Uitgangspunten bij het generieke beschermingsbeleid zijn: Rekening houden met de risico s die de duurzame waarborging van de kwaliteit van het grondwater in gevaar kunnen brengen. Voorkomen dat schadelijke stoffen op of in de bodem terechtkomen. Voorkomen dat ingrepen in de bodem plaatsvinden. De provincie Fryslân heeft de mogelijkheid om de grondwaterwinningen te beschermen via het Streekplan, de Verordening Romte Fryslân en de Provinciale milieuverordening Fryslân. Dit wordt nader toegelicht in paragraaf 5.5. Door vervolgens per grondwaterbeschermingsgebied maatwerk te leveren krijgt de bescherming optimaal invulling. Dit maatwerk wordt geleverd door het opstellen van gebiedsdossiers, waarvan dit document er één is. 3.2 Kaderrichtlijn Water De Kaderrichtlijn Water (KRW) is in de Nederlandse wetgeving verankerd met de Implementatiewet eg-kaderrichtlijn water (2005), de Waterwet (2009) en het Besluit kwaliteitseisen en monitoring water (Bkmw, 2009). Zowel de KRW (artikel 7, eerste, tweede en derde lid) als de Grondwaterrichtlijn (2006, overwegingen 1, 3, 15 en 22) vereist een specifieke bescherming van oppervlaktewateren grondwaterlichamen waaruit water wordt onttrokken ten behoeve van de bereiding van water dat is bestemd voor menselijke consumptie (drinkwaterwinning). Voor deze waterwinning gelden milieukwaliteitseisen en streefwaarden. Aan de milieukwaliteitseisen dient sinds 22 december 2009 te worden voldaan. Streefwaarden zijn er op gericht dat de kwaliteit van grondwaterlichamen waarin een waterwinlocatie Definitief rapport maart 2013

20 voor de bereiding van drinkwater is gelegen, zodanig verbetert dat het niveau van zuivering van het onttrokken water kan worden verlaagd. De milieukwaliteitseisen en streefwaarden voor grondwater waaruit water wordt onttrokken voor de bereiding van drinkwater zijn vastgelegd in het Bkmw 2009 (Besluit kwaliteitseisen en monitoring water, besluit januari 2010). De oppervlaktewater- en grondwaterlichamen met onttrekkingen voor menselijke consumptie (KRW, artikel 7) behoren tot de beschermde gebieden en zijn tevens opgenomen in het Nationaal Register Beschermde Gebieden (op grond van artikel 6 en bijlage IV KRW). Afgezien van opname in het register Beschermde gebieden komt het belang van grond- en oppervlaktewater voor de drinkwaterbereiding vooral tot uitdrukking in KRW artikel 7.3 (geen verdere verslechtering opdat de zuiveringsinspanning op termijn kan afnemen). Verder is er nationaal beschermingsbeleid van kracht. De KRW brengt in dit bestaande beleid geen verandering teweeg. 3.3 Uitvoering KRW Nederland is verdeeld over vier internationale stroomgebieddistricten: Rijndelta, Maas, Schelde en Eems. Tot een stroomgebieddistrict behoort niet alleen het water van de hoofdrivier, maar al het water in het betreffende gebied. De provincie Fryslân valt onder het stroomgebied Rijndelta, in het deelstroomgebied Rijn-Noord. Binnen een stroomgebied zijn oppervlaktewaterlichamen en grondwaterlichamen gedefinieerd. De waterwingebieden zijn een onderdeel van een grondwaterlichaam. De Ministerraad heeft 27 november 2009 het stroomgebiedbeheerplan (SGBP) Rijndelta (Nederlandse deel) definitief vastgesteld. In een SGBP zijn doelen en maatregelen opgenomen ten behoeve van de verbetering van de waterkwaliteit. Een maatregel uit het SGBP is het aanleggen van gebiedsdossiers voor alle waterwinningen voor de openbare drinkwatervoorziening op basis van een gebiedsanalyse en een nadere detaillering van de beschermde gebieden. Deze maatregel dient voor de kwetsbare winningen per 2012 operationeel te zijn en per 2014 voor de niet-kwetsbare winningen. Onderstaande tabel 3.1 geeft voor de provincie Fryslân een overzicht van de grondwaterbeschermingsgebieden, indeling grondwaterlichamen en kwaliteitstoestand. Hierbij worden de bedreigingen vanaf maaiveld afgezet tegen de geohydrologische kwetsbaarheid. De scores op de kwaliteitscriteria zijn bepaald aan de hand van eerdere inzichten. 7 maart Definitief rapport

21 Tabel 3.1 Overzicht indeling waterwingebieden naar deelstroomgebied en kwaliteitstoestand Karakterisering winningen Kwaliteitscriteria Provincie Stroomgebied Winveld Type winning Potentieel risico door nitraat landbouw Potentieel risico door gewasbeschermings middelen Potentieel risico vanuit oppervlaktewater Potentieel risico door puntbronnen Fryslân Rijn-Noord Garyp* I Fryslân Rijn-Noord Oudega I Fryslân Rijn-Noord Spannenburg I Fryslân Rijn-Noord Nij Beets II Fryslân Rijn-Noord Oldeholtpade II Fryslân Rijn-Noord Terwisscha II Fryslân Rijn-Noord Vlieland II Fryslân Rijn-Noord Terschelling II Fryslân Rijn-Noord Ameland Hollum II Fryslân Rijn-Noord Ameland Buren II Fryslân Rijn-Noord Schiermonnikoog* II Fryslân Rijn-Noord Noardburgum* III At-risk: er zijn KRW-relevante knelpunten actueel aanwezig. Het treffen van maatregelen is noodzakelijk. Possible at-risk: mogelijk ontstaat er in de toekomst (weer) een knelpunt. Actie gevraagd aan derden of treffen van interne maatregelen nodig. 1 Niet at-risk en geohydrologisch matig kwetsbaar tot kwetsbaar: geen knelpunten aanwezig. 0 Niet at-risk en geohydrologisch niet kwetsbaar Indeling in categorieën In samenwerking met de 3 waterbedrijven (WMD, Waterbedrijf Groningen en Vitens) in Noord-Nederland zijn de winningen ingedeeld in een vijftal categorieën. De klasse indeling geeft een indicatie van de huidige kwaliteitstoestand en de potentiële gevoeligheid (kwetsbaarheid) voor verontreinigingen. Het betreft de volgende categorieën: I: Ruwwater is schoon; de winning is niet kwetsbaar. II: Ruwwater is belast met nitraat en/of gewasbeschermingsmiddelen; de waterkwaliteit verbetert, huidig beleid afdoende. III: Ruwwater is schoon; winning is kwetsbaar. Of de waterkwaliteit met het huidige beleid gaat verbeteren moet afgewacht en zorgvuldig in de gaten gehouden worden. IV: Ruwwater is belast; maatregelen zijn nodig om de waterkwaliteit goed te krijgen. V: Ruwwater is belast en de winning is dermate kwetsbaar dat ingrijpende maatregelen nodig zijn om de waterkwaliteit te verbeteren. * In het SGBP Rijn-Delta is Garyp evenals winning Noardburgum en Schiermonnikoog ingedeeld in categorie 2: risico op achteruitgang en noodzaak tot aanvullende maatregelen (tabel 6-3 op pagina 150 en kaart 9b). De reden is gelegen in verzilting. Definitief rapport maart 2013

22 7 maart Definitief rapport

23 4 KENMERKEN VAN DE WINNING 4.1 Huidige situatie en omgeving De waterwinning Ameland Buren ligt ten noordoosten van de plaats Buren op Ameland, in de Buurderduinen (figuur 4.1). De winning Buren bestaat uit twee aparte waterwingebieden, die beide een apart grondwaterbeschermingsgebied hebben. Waterbedrijf Vitens heeft voor beide waterwingebieden een vergunning, maar gebruikt alleen het oostelijke puttenveld. De waterwinning in Ameland Buren wordt getypeerd door een freatisch tot semigespannen onttrekking, wat betekent dat het gewonnen water afkomstig is uit een gedeeltelijk afgesloten watervoerend pakket. De winning van het grondwater in Ameland Buren is gestart in De onttrekking vindt plaats op een diepte van circa 20 tot 40 meter beneden maaiveld (m-mv). Na de aanleg van een drinkwatertransportleiding door de Waddenzee in 1991 is de vergunningscapaciteit van het wingebied verlaagd tot maximaal m 3 op jaarbasis. De werkelijk onttrokken hoeveelheden grondwater lagen in de periode tussen de en m 3 /jaar. Sinds de nieuwe vergunning in 1991 verstrekt is, zijn er geen knelpunten als gevolg van de onttrekking meer geconstateerd. Wel is leveringszekerheid een aandachtspunt. Hiervoor is de zuivering op Ameland aangepast en zijn de langzame zandfilters vervangen door membraaninstallaties en snelfilters. Dit om snel te kunnen inspelen op calamiteiten met de wadleiding. De wadleiding is nog steeds operationeel. Het ruwwater bij Ameland Buren wordt gewonnen uit kalkrijke watervoerende pakketten en is anaeroob (met hier en daar sporen van aerobie). De ruwwaterkwaliteit wordt getypeerd als brak water. Onttrekking in de duinen betekent per definitie een verziltingsrisico, maar de ontwikkeling van het chloridegehalte is stabiel. De verhoogde chloridegehaltes zijn waarschijnlijk een gevolg van de invang van verstuivend zeewater. Het grondgebruik in het gebied bestaat uit natuur (duingebied). Definitief rapport maart 2013