Gebiedsdossier waterwinning Groenekan Westbroek

Transcriptie

1 Gebiedsdossier waterwinning Groenekan Westbroek Achterwetering Achterwetering Achttienhoven Groenekan Nieuwe-Wetering Groenekan Utrecht Provincie Utrecht, Geo-informatie ondergrond: 2010, Dienst voor het kadaster en openbare registers, Apeldoorn Overvecht Zuid

2 Gebiedsdossier waterwinning Groenekan In samenwerking met: - Vitens - Waternet - Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden - Gemeente de Bilt - Milieudienst Zuid Oost Utrecht - Gemeente Utrecht

3 0 SAMENVATTING GEBIEDSDOSSIER GROENEKAN 0.1 Inleiding In 2010 is in het nationaal wateroverleg (NWO) afgesproken om vóór 2015 voor alle winningen voor de openbare drinkwatervoorziening zogenaamde gebiedsdossiers op te stellen volgens een door het RIVM ontwikkeld protocol. Voor de grondwaterwinningen vervullen de provincies daarbij de regierol. De provincie heeft sinds 2002 ervaring met deze 'gebiedsaanpak' en het vernieuwen van de gebiedsdossiers geeft ook uitvoering aan het grondwaterplan ( ). In deze gebiedsdossiers wordt informatie over de winning beschreven en worden de risico's voor de grondwaterkwaliteit op een overzichtelijke manier in beeld gebracht. Op basis van het dossier worden maatregelen opgesteld om de kwaliteit van het grondwater te beschermen, zodat kan worden voldaan aan de eisen voortkomend uit de KRW. De maatregelen zullen eventueel worden opgenomen in het stroomgebiedsbeheerplan 2015 voor de Kaderrichtlijn Water. De gebiedsdossiers zijn opgesteld onder regie van de provincie in samenwerking met de betrokken gebiedspartijen, ieder vanuit de verantwoordelijkheid voor bepaalde taken en bevoegdheden. Ook de uitvoering van de maatregelen zal gebaseerd worden op deze samenwerking en rolverdeling. Het onderhavige gebiedsdossier is het gebiedsdossier van de winning Groenekan. 0.2 Kenmerken winning Groenekan De winning Groenekan is een winning van Vitens, en ligt net ten noorden van Utrecht en ten westen van Groenekan. De winning is gebouwd in 1961 en onttrekt diep grondwater dat bestemd is voor de nabije omgeving en voor een deel van de stad Utrecht. De vergunningscapaciteit is recent gereduceerd van 10 naar 7.5 milioen kubieke meter per jaar, waarmee het nog steeds een relatief grote winning is. In de praktijk is het debiet van 8 naar minder dan 6 miljoen kubieke meter per jaar gedaald. De deklaag boven de winning is relatief dun, en de beschermdende kleilagen op -40m zijn niet overal continue. Daardoor is de winning kwetsbaar voor verontreinigingen afkomstig uit bovenliggende oppervlaktewaterlichamen en sloten. Ongeveer 30% van het onttrokken grondwater is geïnfiltreerd oppervlaktewater. De provincie Utrecht heeft daarom voor deze winning behalve een grondwaterbeschermingsgebied ook een 100 jaars-aandachtsgebied afgeleid. 0.3 Signaleringsdiagram Om de grondwaterkwaliteit, het risico op verontreiniging, het beschermingsbeleid en de uitvoering daarvan overzichtelijk in beeld te brengen wordt gebruik gemaakt van het zogenaamde signaleringsdiagram. Voor het opstellen van dit signaleringsdiagram zijn 8 aspecten die van belang zijn voor de bescherming van de winning beoordeeld door de actoren die in het gebiedsproces van deze winning zijn betrokken. Het signaleringsdiagram is als volgt opgebouwd, en is weergegeven in Figuur 1: Links is het resultaat van de bescherming en van de historische activiteiten tot nu toe in beeld gebracht. Het risico van de huidige functies (sector 8) is matig (deels stedelijk en agrarisch gebied). De situatie van de winning is momenteel niet goed, omdat uitgebreide zuivering (7) nodig is om het water geschikt te maken voor consumptie. In het ruwwater Provincie Utrecht 1

4 (6)worden namelijk stoffen aangetroffen boven de drinkwaternorm. Ook in waarnemingsputten (5) op enige afstand van de winning worden diverse probleemstoffen aangetroffen. Rechts in het diagram is de huidige status van de bescherming bovengronds (1 en 2) en ondergronds (3 en 4) beoordeeld. Wanneer deze goed is zijn de gezamenlijke partijen het erover eens dat de bescherming adequaat is vastgelegd en wordt uitgevoerd. Ten aanzien van de huidige bescherming zijn door de actoren diverse verbeterpunten en aandachtspunten gesignaleerd. 0.4 Kenschets problemen winning Groenekan De winning Groenekan heeft problemen die zijn veroorzaakt door historische bodem- en grondwaterverontreinigingen en door diffuse verontreinigingen die via oppervlaktewater in de winning terecht zijn gekomen. Enkele grondwaterverontreinigingen bereiken reeds de winning, enkele zijn mogelijk nog onderweg. Voor een aantal verontreinigingslocaties is daarom ook in de toekomst, buiten het bestaande spoor van aanpak van verontreinigingslocaties om, aandacht nodig. Ook in waarnemingsputten worden diverse stoffen afkomstig uit oppervlaktewater aangetroffen. Hoewel trends vaak dalend zijn (met name voor oude stoffen als bentazon en dikegulac), is voor enkele stoffen de trend niet duidelijk of ontoereikend (bijvoorbeeld MCPP). Ook ontbreekt het tot op heden aan gedegen oppervlaktewaterkwaliteitsgegevens om het huidige risico ten gevolge van infiltrerend oppervlaktewater goed in te kunnen schatten. Omdat in een deel van de bestemmingsplannen de beschermingszones niet goed op kaart zijn weergegeven is een risico aanwezig voor een onjuiste beoordeling van nieuwe functies in het gebied. Effect Resultaat (Risico s) Actie prestaties (Risicobeheersing) 8 Risico op verontreiniging door huidige functies 1 Planologische bescherming mbt huidige functies 7 Zuiveringsinspanning 2 Milieuregelgeving Bovengrond 6 Kwaliteit ruwwater 3 Bescherming mbt ondergrondse activiteiten Ondergrond 5 Kwaliteit toestromend grondwater 4 Aanpak bestaande verontreinigingen Figuur 1 Signaleringsdiagram met de score voor de winning Groenekan op de acht indicatoren Provincie Utrecht 2

5 0.5 Toelichting beoordeling score signaleringsdiagram en maatregelen Uit een analyse van de risico s blijkt dat diverse verbeteringen mogelijk zijn ten opzichte van de huidige situatie. Er zijn diverse maatregelen geformuleerd. De belangrijkste daarvan (met name winningsspecifieke maatregelen) zijn in de onderstaande tabel 1 weergegeven. In tabel 2 zijn algemene maatregelen weergegeven die voor alle kwetsbare winningen in de provincie Utrecht en voor de winningen in de Utrechtse Heuvelrug gelden. Tabel 1. Nr signalerings- Diagram 1 Planologische bescherming met betrekking tot huidige functie 2 Milieuregelge- Ving 3 Bescherming met betrekking tot ondergrondse activiteiten 4 Aanpak bodemverontreinigingen Toelichting signaleringsdiagram winningspecifieke risico s en voorstel maatregelen Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel Beschermingsbeleid: vóórkomen beschermingszones in bestemmingsplannen en kaarten. Onderdelen: Verloopt handhaving volgens plan Zijn de nieuwe contouren (ingang 2012) beschermingszones ruimer dan huidige Onderdelen: Koude warmteopslag binnen 50-jaarszones Lekkende riolering Aanpak bodemverontreinigingslocaties die risicovol kunnen zijn voor de winning In een deel van de bestemmingsplannen (Groenekan en Buitengebied Maartensdijk) zijn de contouren niet op kaart weergegeven. GWBG contouren nieuwe PMV groter dan huidige, daardoor deel van de beschermingszone nog niet beschermd Sterke verschillen tussen modellen grondwaterstroming Calamiteiten Geen knelpunten, alleen een aandachtspunt voor riolering Historische puntbronnen bodemverontreiniging, voor de locaties waar mogelijk een restverontreiniging onderweg is die niet is gevonden / waarvoor geen aanwijzingen aanwezig zijn. Negatieve invloed toemaakdek niet uit te sluiten Grondwaterbescherming beter laten doorwerken in de bestemmingsplannen (juiste weergave van begrenzingen en voorschriften), verwijzing naar provinciale website. Aanwezigheid RO-medewerker bij gebiedsgesprek die terugkoppeling naar de gemeentelijke afdeling verzorgt. Invoeren nieuwe PMV Gezamenlijk overeenstemming bereiken over de hydrologie van deze winning omdat nu modellen sterk verschillende uitkomsten geven Overleg over hoe dit in te vullen Gemeente De Bilt moet aangeven wanneer de riolering in Groenekan is hersteld en geeft aan of prioritering in de vervanging / reparatie mogelijk is. Proberen te letten op prioritering binnen het GWBG. Vitens moet nog nagaan of de waarnemingsfilters die kleine risico s voldoende afdektken. Vitens gaat na of invloed van het toemaakdek in ondiepe waarnemingsputten zichtbaar is. De bestaande gegevens toemaakdek evalueren. Waarnemingsmeetnetresultaten jaarlijks terugkoppelen in gebiedsgesprekken. Winnet-peilfilters aanwenden voor inventarisatieronde? Bodemkwaliteitskaartenrapport be- Provincie Utrecht 3

6 Nr signalerings- Diagram 5 Kwaliteit toestromend grondwater 6 Kwaliteit ruwwater Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel oordelen en consequenties inschatten. Korte evaluatie monitoringslocaties gemeente Utrecht MTBE Voorlopig worden beleidsontwikkelingen afgewacht, en wordt alleen voor de verdachte benzinestations in Woerden en Groenekan actie ondernomen. Dit betekent voor Groenekan een onderzoek naar MBTE bij het tankstation aan de oostzijde van de A27 (UT ). De locaties die van belang kunnen zijn, zijn genoemd in Grontmij (2007). Afspraken maken over de KRWlocaties over: - Communicatie (frequentie) - Voorgenomen monitoring en resultaten reeds bestaande monitoring - voortgang onderzoek nog niet onderzochte locaties Stortplaats Evaluatie monitoring grondwater vanuit stortplaats Antoniedijk. Binnen NAVOS vaak minimaal ingestoken dus ook de meetnetopzet evalueren + waarnemingsmeetnet Vitens evalueren. Beoordeling grondwaterkwaliteit Enkele bestrijdingsmiddelen (BAM, Zie ad 6. in waarnemings- dikegulac en bentazon boven putten t.o.v. drinkwaternorm drinkwaternorm, dalende trend) Beoordeling ruwwaterkwaliteit Bestrijdingsmiddelen en nieuwe Opzetten monitoringsmeetnet opper- in pompputten stoffen afkomstig uit oppervlaktevlaktewater rondom de winning t.o.v. drinkwaternorm water Bestrijdingsmiddelen en nieuwe Uitgebreide screening oppervlaktewater stoffen op nieuwe milieuvreemde stoffen (geneesmiddelen, nonylfenolen, weekmakers, brandvertragers etc.), waarbij Groenekan als pilot wordt gebruikt (meest voor oppervlaktewater kwetsbare winning van de Provincie). Bestrijdingsmiddelen en nieuwe HDSR leren van AGV Bethunepolder stoffen over monitoring van oppervlaktewater. Daar mogelijk alles al goed afgedekt. Bestrijdingsmiddelen Algenspul en bm nagaan in sportvelden, eveneens afwateringsmethoden Risico RWZI Effluentgegevens RWZI de Bilt com- Provincie Utrecht 4

7 Nr signalerings- Diagram 7 zuiverings- inspanning 8 Risico op ver- ontreiniging door huidige functies Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel Is de zuiveringsinspanning groter dan hoort bij een natuurlijke grondwaterkwaliteit? Risico s tengevolge van diffuse belasting Negatieve invloed ingelaten water Uitgebreider zuivering aanwezig om VOCl s te verwijderen Scoort matig muncieren Vasthouden gebiedseigen water: gescheiden riolering in De Bilt steeds meer, flexibele peilen instellen? Nagaan of over flexpeilen wordt gesproken binnen HDSR. Verdiepen van de putten voor winning is een reële optie, echter lastig door aanwezigheid kleilaagjes in het diepe pakket Continuering terughoudend strooibeleid (KRW-maatregel). Daarnaast algemene maatregelen ten aanzien van bestrijdingsmiddelen zoals ook gelden voor de Utrechtse Heuvelrug GWBG= grondwaterbeschermingsgebied, PMV= provinciale milieuverordening Tabel 2. Nr signaleringsdiagram 1 Planologische bescherming met betrekking tot huidige functie Voorstel algemene maatregelen geldend voor alle kwetsbare winningen en voor de winningen in de Utrechtse Heuvelrug die deels ook gelden voor de winning Groenekan. Beoordelingscriterium Beschermingsbeleid: vóórkomen beschermingszones in bestemmingsplannen en kaarten. Algemene maatregel Definiëren begrenzing intrekgebied Sturingsinstrumenten RO inzetten binnen de gehele Utrechts Heuvelrug (dit is in feite de huidige situatie, echter nog niet volledig uitgewerkt) Bewustwording particulieren ten aanzien van functies van beschermingszones en gebruik van stoffen binnen deze zones. 2 Milieuregelgeving 3 Bescherming met betrekking tot ondergrondse activiteiten 4 Aanpak bodemverontreinigingen 8 Risico op verontreiniging door huidige functies Onderdelen: Verloopt handhaving volgens plan Zijn de nieuwe contouren (ingang 2012) beschermingszones ruimer dan huidige Onderdelen: Koude warmteopslag binnen 50-jaarszones Lekkende riolering Aanpak bodemverontreinigingslocaties die risicovol kunnen zijn voor de winning Risico s tengevolge van diffuse belasting door bestrijdingsmiddelen en wegenzout Volgen autonome ontwikkelingen binnen gebiedsgesprekken Nadere analyse calamiteitenplannen Uitvoeren gebiedsschouw ter verdere verbetering en optimalisatie van de handhaving Op korte termijn een algemene maatregel uitvoeren (per 1 jan 2013 moeten diepe gesloten systemen wel gemeld worden) om inzicht in bodemenergiesystemen te krijgen. Voortzetting monitoring grondwater en communicatie omtrent monitoring binnen het gebiedsproces Diverse algemene maatregelen Utrechtse Heuvelrug, onder anderen acties voortkomend uit Schoon grondwater Utrechtse heuvelrug. Provincie Utrecht 5

8 0.6 Nieuwe ruimtelijke plannen Bij nieuwe ruimtelijke functies is het belangrijk om in een vroegtijdig stadium het grondwaterbeschermingsbelang mee te wegen bij de uitwerking van deze ontwikkelingen. In het gebiedsdossier is een werkwijze daarvoor opgenomen. Zo dienen risicovolle functies bij voorkeur niet in de beschermingszones gepositioneerd te worden. Als het toch niet anders kan, dan bij voorkeur in de minder kwetsbare delen betreffende beschermingszone én in combinatie met emissiereducerende maatregelen om de risico s zoveel mogelijk te beperken. Niet risicovolle functies kunnen juist wel geplaatst worden binnen de kwetsbare delen van de beschermingszones. Provincie Utrecht 6

9 Inhoudsopgave 0 Samenvatting gebiedsdossier Groenekan Inleiding Kenmerken winning Groenekan Signaleringsdiagram Kenschets problemen winning Groenekan Toelichting beoordeling score signaleringsdiagram en maatregelen Nieuwe ruimtelijke plannen Inleiding Wat is een gebiedsdossier? Waarom een gebiedsdossier? Leeswijzer Basisinformatie Inleiding Waterwinning en zuivering Opbouw van de ondergrond Grondwaterstroming en verblijftijden Oppervlaktewater Puntbronnen Ondergronds ruimtegebruik Lijnbronnen Diffuse bronnen Kwaliteit van ruwwater en grondwater: bewezen kwetsbaarheid Meer informatie? Beschermingsbeleid en praktijk Inleiding Beschermingszones en milieuregels Planologische doorwerking beschermingszones Ruimtelijke ontwikkelingen Analyse risico s en maatregelen Inleiding Signaleringsdiagram Voorstel maatregelen Gebiedsgerichte aanpak Inleiding Provincie Utrecht 7

10 5.2 Gebiedsgesprekken Afspraken Bijlage 1 Literatuurlijst Bijlage 2 Kaarten in A Bijlage 3 Toetsing waterkwaliteit Bijlage 4 Notulen gebiedsgesprekken Bijlage 5 Begrippenlijst Bijlage 6 Beleid en regelgeving Bijlage 7 Concept afspraken over adequate grondwaterbescherming Bijlage 8 Toelichting signaleringsdiagram... 1 Provincie Utrecht 8

11 1 INLEIDING 1.1 Wat is een gebiedsdossier? Het voorliggende gebiedsdossier bevat informatie over de waterwinning Groenekan. In een gebiedsdossier wordt door de betrokken partijen informatie verzameld die van belang is voor de (grond)waterkwaliteit ter plaatse van de waterwinning voor drinkwater. Op basis van deze informatie worden mogelijke beschermingsmaatregelen, gericht op preventie en risicobeheersing, ontwikkeld en in het dossier opgenomen. Vervolgens nemen de betrokken partijen uitgaande van het gebiedsdossier een besluit over de daadwerkelijk uit te voeren maatregelen. De (concept)afspraken over samenwerking en te nemen maatregelen maken onderdeel uit van het gebiedsdossier. 1.2 Waarom een gebiedsdossier? Wet- en regelgeving In de Drinkwaterwet is het duurzaam veiligstellen van de openbare drinkwatervoorziening aangemerkt als "dwingende reden voor groot openbaar belang". In de Kaderrichtlijn Water (artikel 4) is aanvullend opgenomen dat lidstaten maatregelen moeten nemen om de inbreng van verontreinigende stoffen in het grondwater te voorkomen of te beperken. Specifiek voor waterwinningen voor drinkwater is opgenomen (artikel 7) dat lidstaten moeten zorgen voor de nodige bescherming van grondwater teneinde het niveau van zuivering dat voor de productie van drinkwater is vereist, te verlagen. Met name dit laatste is leidend voor de te treffen maatregelen, de prioritering ervan en de benodigde afspraken over een adequaat beschermingsniveau. Provinciaal beleid De Provincie Utrecht beschermt haar openbare drinkwatervoorziening via de risicobenadering in het beschermingsbeleid en de voorkantsturing in de Ruimtelijke Ordening. De risicobenadering houdt in dat voor de bescherming van de kwaliteit van het grondwater risicovolle activiteiten worden geweerd. Voorkantsturing houdt in dat er bij RO-ontwikkelingen naar gestreefd wordt dat de waterwinningen voor drinkwater zoveel mogelijk omgeven zijn met harmoniërende, grondwatervriendelijke, functies. Dit gebeurt in een zo vroeg mogelijk stadium van het RO-proces. Om goed invulling te kunnen geven aan zowel de risicobenadering als de voorkantsturing is inzicht nodig in de factoren die van belang zijn voor de kwaliteit van het onttrokken grondwater (RIVM, 2007, 2010). De Provincie Utrecht heeft ervoor gekozen om deze informatie voor de kwetsbare winningen te bundelen in Gebiedsdossiers. Deze dossiers maken onderdeel uit van de gebiedsaanpak per waterwinning. Dit houdt onder meer in dat het gebiedsdossier actueel wordt gehouden inclusief de prioritering en afspraken die nodig zijn om de winningen adequaat te beschermen. Wat is de meerwaarde van het Gebiedsdossier? Het gebiedsdossier bevat gebiedsinformatie die relevant is voor de grondwaterkwaliteit nabij de waterwinning voor drinkwater Groenekan. U kunt deze informatie gebruiken als u bijvoorbeeld werkt aan een structuurvisie, een bestemmingsplan, een bestemmingsplanwijziging, een ruimtelijke ontwikkeling, een watergebiedsplan, een waterplan, een watertoets, een ruimtelijke ontwikkeling, het afkoppelen van hemelwater of het verlenen van milieuvergunningen/ontheffingen en de daarop volgende handhaving. Provincie Utrecht 9

12 1.3 Leeswijzer Leeswijzer: hoofdstukindeling Het Gebiedsdossier bestaat uit vier hoofdstukken: Basisinformatie over de winning en het intrekgebied hoofdstuk 2 Beschermingsbeleid en praktijk hoofdstuk 3 Analyse risico s en maatregelen hoofdstuk 4 Gebiedsgerichte aanpak hoofdstuk 5 Daarnaast is er een handleiding Gebiedsdossiers opgesteld waarin onder meer is beschreven op welke wijze dit gebiedsdossier tot stand is gekomen. Tevens bevat deze handleiding achtergrondinformatie zoals een toelichting op het signaleringsdiagram (hoofdstuk 4). Welke hoofdstukken zijn voor mij met name relevant? Handhaving en toezicht: Hoofdstuk 3 en 4 Ruimtelijke Ordening: Hoofdstuk 2 en 3 en 4 Waterbeheer: Hoofdstuk 2, 3 en 4 Beleidsmedewerkers: Hoofdstuk 4 en 5 Status en doelgroepen Het gebiedsdossier is een levend document en bevat geen nieuw beleid of regelgeving. Met levend wordt bedoeld dat het dossier regelmatig wordt aangevuld en geactualiseerd. Deze aanvulling kan bijvoorbeeld bestaan uit de verslagen van de gebiedsgesprekken of uit een afsprakenlijst waarmee invulling wordt gegeven aan de benodigde adequate bescherming van de waterwinning. Informatievoorziening Het gebiedsdossier bevat de gebiedsspecifieke informatie over de winning Groenekan. Op de website van de Provincie is algemene informatie te vinden over beleid en regelgeving met betrekking tot de bescherming van het grondwater waaruit drinkwater wordt gewonnen. Via het loket van de website zijn interactieve, gedetailleerde kaarten van de grondwaterbeschermingszones te downloaden. De Provincie is voornemens om in 2012 de website aan te passen zodat meer gebiedsspecifieke informatie per winning beschikbaar komt. Actualisatie grondwaterbeschermingszones In dit gebiedsdossier zijn de huidige grondwaterbeschermingszones gepresenteerd en gebruikt. De huidige PMV is vastgesteld in 1995, met een laatste wijziging in Naar verwachting worden er in 2012 nieuwe (geactualiseerde) beschermingszones vastgesteld met de vaststelling van de nieuwe Provinciale Milieuverordening. Voor winning Driebergen betekent dit een wijziging van de huidige grenzen van de beschermingszones. Na het vaststellen van de nieuwe beschermingszones wordt dit gebiedsdossier hierop geactualiseerd. Provincie Utrecht 10

13 2 BASISINFORMATIE 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft de feitelijke basisinformatie. In de paragrafen 2.2 t/m 2.4 worden de kenmerken van de winning nader toegelicht, n.l. het type winning, de beschermende werking van de ondergrond, de herkomst van het grondwater in de winning en de verblijftijden van het water vanaf maaiveld tot aan de onttrekking. In de daarop volgende paragrafen 2.5 t/m 2.9 wordt ingegaan op de mogelijke invloeden op de kwaliteit van het grondwater. Dit betreft de ligging van oppervlaktewater, het ondergronds ruimtegebruik, maar ook de verschillende typen verontreinigingen (lijnbronnen, puntbronnen en diffuse bronnen). Tot slot wordt in paragraaf 2.10 de huidige kwaliteit van het opgepompte water beschreven. In bijlage 2 zijn alle in de tekst gepresenteerde kaarten in groter formaat opgenomen. Rond een winning is sprake van verschillende (beschermings)zones (waterwingebied, grondwaterbeschermingsgebied, 100-jaarsaandachtgebied, 50-jaarszone, intrekgebied). In bijlage 5 is met figuren toegelicht hoe deze zones gedefinieerd zijn. 2.2 Waterwinning en zuivering Ligging winning De grondwaterwinning Groenekan is een winning van drinkwaterbedrijf Vitens. De winning ligt in een open polderlandschap (Ruigenhoekse Polder) ten noordoosten van de stad Utrecht gelegen, en ten westen van het dorp Groenekan. Figuur 2-1 Ligging winning Groenekan met beschermingszones (bron: Provincie Utrecht, geoloket) Provincie Utrecht 11

14 De winning ligt op een overgang van de hoger gelegen Utrechtse Heuvelrug naar het lager gelegen plassengebied (voormalige veenontginningen) richting Maarseveen. De maaiveldhoogte is circa 1 m+nap. De ligging van de winning en de beschermingszones zijn weergegeven in Figuur Kenmerken winning en zuivering De winning Groenekan is een voor Vitens strategisch belangrijke winning voor het noordelijk voorzieningsgebied. Het is een semi-gespannen, anaerobe winning waarin ook infiltratie van oppervlaktewater plaatsvindt. Het grondwater wordt onttrokken uit het tweede watervoerende pakket op een diepte van 60 tot 115 meter onder het maaiveld. Van het onttrokken grondwater wordt drinkwater gemaakt met meerdere zuiveringsstappen: Beluchting (BL), Dubbellaags filter snelfiltratie (DL), Zandfiltratie (ZF), Aktief Koolfiltratie (AK) ruwwater Sachtoclar versproeiing-beluchting dubbellaag snelfiltratie (3) tussenkelder versproeiing-beluchting koolfiltratie (3) reinwater Figuur 2-2 Zuiveringsschema Groenekan (bron: Vitens) Kwantiteitsaspecten De winning dateert uit 1961 en is dus 50 jaar oud. De vergunningscapaciteit is in het kader van de VPC 1 -en EVUH 2 -studies en van de gereduceerd van 10 miljoen m 3 /jaar tot 7.5 miljoen m 3 /jaar. In Figuur 2-3 is de werkelijk onttrokken hoeveelheid water weergegeven. Tot 1970 is minder dan 2 miljoen m3 onttrokken. Daarna is het debiet snel omhoog gegaan naar 6 miljoen m 3 /jaar. 1 VPC: Vervangende Productie capaciteit (Hydron) 2 EVUH: Evaluatie Verdrogingsbestrijding Utrechtse Heuvelrug; Het EVUH-project (Effecten Verdroging Utrechtse Heuvelrug) is uitgevoerd in het kader van verdrogingsbestrijding op de Utrechtse Heuvelrug. De winningen Amersfoort-Hogeweg, Baarn, Soest en Lage Vuursche zijn daarvoor gesloten, de winningen Amersfoort Berg en Groenekan gereduceerd. Het VPC-project had als doel Vervangende Productie Capaciteit (VPC) te realiseren in de te realiseren winningen Blokland en Woudenberg- Zuid (bron: Grondwaterplan provincie Utrecht). Provincie Utrecht 12

15 12,000,000 POMPSTATION GROENEKAN Huidige vergunning 10,000,000 Onttrekkingsdebiet (m3/jaar) 8,000,000 6,000,000 4,000,000 2,000, Jaar Figuur 2-3 Onttrekking winning Groenekan de afgelopen 40 jaren (bron: Provincie Utrecht) Voorzieningsgebied winning Het voorzieningsgebied van de winning Groenekan (zie figuur Figuur 2-4) is behalve de omgeving van Groenekan ook Utrecht-stad. Rondom Utrecht ligt de zogenaamde ringleiding waar diverse winningen in eindigen. Een deel van Utrecht-noord zal daarom naast water uit pompstation Groenekan ook water krijgen afkomstig van de pompstations Amersfoort Berg, Bilthoven en Soestduinen (Figuur 2-4). Provincie Utrecht 13

16 Figuur 2-4 Voorzieningsgebied winningen rondom de stad Utrecht (bron: Vitens) 2.3 Opbouw van de ondergrond Bodemopbouw De winning Groenekan is aangemerkt als zeer kwetsbaar door de Provincie Utrecht omdat zowel de deklaag als de eerste scheidende laag relatief doorlatend zijn. De winning onttrekt grondwater uit het 2e watervoerende pakket. In Figuur 2-5 is een regionale geohydrologische dwarsdoorsnede opgenomen waarin de bodemopbouw en de te onderscheiden watervoerende pakketten en scheidende lagen zijn weergegeven. In Figuur 2-6 is de geologische laagopbouw volgens het landelijk model Regis II weergegeven in een dwarsdoorsnede over het intrekgebied. Figuur 2-7 toont de laagopbouw ter plaatse van het waterwingebied in meer detail op basis van een boorbeschrijving (DINO, boring B31H0555). Provincie Utrecht 14

17 Groenekan Figuur 2-5 Geohydrologische dwarsdoorsnede winning Groenekan (bron: Rapportage VPC-model en Grondwateratlas Provincie Utrecht, Tauw, 2005) Figuur 2-6 Geohydrologische dwarsdoorsnede winning Groenekan (bron: REGIS) Het begin- en eindpunt van de doorsnede is weergegeven in Figuur 2.1. Provincie Utrecht 15

18 Maaiveld = NAP + 0,5 m Zand Klei Diepte (m tov. maaiveld) Slecht doorlatend Laag (onderbroken) Bestaande pompputten Figuur 2-7. Laagopbouw diepe boring nabij de winning (boring B31H0555) Watervoerende pakketten Het eerste watervoerend pakket bevindt zich onder de deklaag op een diepte van -5 tot -50 m NAP en bestaat uit (rivier)zanden van de formaties Boxtel, Kreftenheye en Urk. Het tweede watervoerend pakket bestaat eveneens uit rivierzanden die worden gerekend tot de formaties Peize en Waalre en liggen op een diepte van circa -55 tot -130 m NAP. Vanaf ongeveer -136 m NAP onder maaiveld begint het derde watervoerend pakket bestaand uit fijne tot grove zanden afgewisseld met kleilagen van de formatie van Maassluis Scheidende lagen Aan het maaiveld wordt een circa 5 m dikke veenlaag aangetroffen die de deklaag vormt. Op een diepte van circa -35 tot -55 m NAP worden scheidende klei- of leemlagen aangetroffen van wisselende dikte (1 tot 8 m). Deze lagen vormen de eerste scheidende laag (hydrologisch gezien) en worden gerekend tot de formaties van Peize en Waalre (voorheen Kedichem). In het waterwingebied zijn deze kleilagen plaatselijk dun en slecht ontwikkeld en hoogstwaarschijnlijk onderbroken, zoals te zien is in Figuur 2-7. In de zuidoosthoek van het 100 jaars-aandachtsgebied ontbreekt deels de eerste scheidende laag. Naar het oosten toe houdt de 1 e scheidende laag op, en begint de geologische structuur van de Utrechtse Heuvelrug, die meer zandig van aard is (zie ook Figuur 2-6). De tweede scheidende laag wordt gevormd door kleilagen die worden aangetroffen op een diepte van circa 130 tot -136 m NAP en eveneens tot de formatie van Peize en Waalre worden gerekend. 2.4 Grondwaterstroming en verblijftijden Regionale grondwaterstroming In regionaal opzicht is sprake van westelijk gerichte grondwaterstroming vanaf de Utrechtse Heuvelrug naar de winning en het laaggelegen polder gebied. In het gebied treedt voornamelijk infiltratie op. De infiltratie wordt versterkt door de aanwezigheid van de grondwaterwinning Groenekan. Voor de inwerking stelling van de winning was er sprake van kwel in de Ruigenhoekse Polder. Het is bekend dat er in de zomer water Provincie Utrecht 16

19 ingelaten wordt om de ontstane tekorten aan te vullen. De wateraanvoer is vooral gericht om het water in het natuurgebied de Beukenburg op peil te houden Verblijftijdscurve Uit de verblijftijdscurve (ook wel responscurve ) van de winning blijkt dat binnen de 100- jaarszone slechts 31% van het volume drinkwater wordt gewonnen (zie Figuur 2-8). Doordat minder dan een kwart van het intrekgebied is beschermd, betekent dit dat op de lange termijn een groot deel van het onttrokken grondwater afkomstig is uit een gebied dat momenteel niet wordt beschermd met aanvullend beleid- en regelgeving. Het betekent ook dat ongeveer 40% van het onttrokken water ouder dan 200 jaar is. Bijna de helft van het onttrokken grondwater zal de komende eeuw nog geen invloed van antropogene verontreinigingen ondervinden Volume water (%) % tijd (jaren) Figuur 2-8 Cumulatieve responscurve van waterwinning voor drinkwater Groenekan (bron: berekeningen Royal Haskoning, 2010) met het HYDROMEDAH model. Bovenstaande responscurve is niet in overeenstemming met gegevens uit eerdere rapportages. Uit de Scenariostudie (Hydron, 2006) wordt het volgende afgeleid: In de Ruigenhoekse Polder wordt gebiedsvreemd oppervlaktewater (30 % van het oppervlaktewater is afkomstig van de (Kromme) Rijn) ingelaten om verdroging van de polder te voorkomen. 30% van het vergunningsniveau van de winning is afkomstig van infiltratie van oppervlaktewater. De kortste verblijftijd tussen freatisch peil en de pompputten bedraagt ongeveer 2 jaar. Binnen 25 jaar heeft 95% van het ingelaten oppervlaktewater de winning bereikt. In de studie Biells wordt genoemd dat 1/3 van het water dat wordt gewonnen afkomstig is van oppervlaktewater en een verblijftijd heeft korter dan 10 jaar. Provincie Utrecht 17

20 Uit de met het recent gemaakte HYDROMEDAH model blijkt dat slechts 31% van het water jonger dan 100 jaar en het jongste water minimaal 20 jaar oud te zijn. De responscurve laat ook een fout zien omdat deze niet naar de 100% gaat. Conclusie verblijftijd Het grondwater is jong en dit blijkt onder meer uit geochemische gegevens en meerdere berekeningen. De bentazonpiek geeft aan dat het oppervlaktewater in ongeveer 20 jaar bij de winning is. In dat geval zou ongeveer de helft van het water oppervlaktewater zijn, overeenkomstig met oudere studies waarin 1/3 oppervlaktewater wordt aangehouden. Het beschermingsgebied zal in werkelijkheid iets kleiner kan zijn dan in de huidige (en nieuwe) PMV is opgenomen en dat met het HYDROMEDAH model is berekend. De nieuw berekende begrenzing is daarom in ieder geval ruim genoeg Ruimtelijke verdeling verblijftijd De ruimtelijke verdeling van de verblijftijd (op basis van de berekeningen van Royal Haskoning 2010) is weergegeven in Figuur 2-9. De aangegeven beschermingszones zijn de huidige, wettelijk vastgestelde zones. Het aangegeven intrekgebied betreft recente berekeningsresultaten t.b.v. de nieuw vast te stellen beschermingszones. Een deel van het grondwater (circa 70%) komt van buiten de 100-jaarszone waarvan een groot deel (circa 40% (dus 28% van het totaal)) ouder is dan 200 jaar. Dit maakt grondwaterbescherming tot een regionale opgave. Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen moet het lange termijn belang van een goede kwaliteit van het grondwater (=grondwaterbescherming) worden meegewogen. Figuur 2-9 Verblijftijd in jaren van winning Groenekan (bron: berekeningen HYDROMEDAH-model, versie 2010) Provincie Utrecht 18

21 2.5 Oppervlaktewater In het intrekgebied van de winning Groenekan is veel oppervlaktewater aanwezig, zie Figuur Het grootste deel van het beschermingsgebied ligt in de Ruigenhoeksche polder. Deze polder is deel van het beheersgebied van waterschap HDSR. De zomer- en winterpeilen zijn -0.2 en -0.4m NAP. Het westelijk deel van het beschermingsgebied is gelegen in Polder de Gagel. In dit gebied is het zomerpeil NAP -0,45 m en winterpeil NAP m. Zoals in paragraaf reeds is genoemd, wordt circa 30% van het oppervlaktewater ingelaten via de Kromme Rijn en is dus indirect grotendeels afkomstig van de Rijn. Afstromend wegwater afkomstig van Rijkswegen wordt verwerkt volgens de richtlijnen in CIW-rapport Afstromend wegwater (CIW, 2002). Bij de verbreding van de A27 zal afstromend wegwater buiten het beschermingsgebied gebracht worden alvorens verwerkt te worden. Figuur 2-10 Oppervlaktewatersysteem in de omgeving van winning Groenekan. Blauwe lijnen zijn waterlopen. 2.6 Puntbronnen Historische puntbronnen bodemverontreiniging Binnen de beschermingsgebieden van de winning liggen diverse oude puntbronnen van bodemverontreiniging. Deels zijn deze bronnen gesaneerd, maar deels kunnen oude puntbronnen van bodemverontreiniging een risico vormen voor de winning. Het beleid van de provin- Provincie Utrecht 19

22 cie ten aanzien van deze verontreinigingen is in onderstaand kader beschreven. Vervolgens worden de meest risicovolle bodemlocaties en probleemlocaties nader beschreven. Beleid puntbronnen De uitvoering van beleid voor het aanpakken van bodem- en grondwaterverontreinigingen is gebaseerd op de Wet bodembescherming (Wbb). Bedreiging van kwetsbare objecten - waaronder waterwinningen voor drinkwater - speelt een belangrijke rol bij de prioritering van de aanpak van bodemverontreinigingen in het kader van de Wbb. We maken onderscheid in puntbronnen die een risico vormen voor de volksgezondheid (humaan), ecologie (ecologisch) en verspreiding via grond- en oppervlaktewater (verspreiding). In het Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties 3 is landelijk afgesproken de bodemsaneringsoperatie versneld tot een verantwoord einde te brengen. In het kader hiervan zijn alle nog niet (voldoende) onderzochte locaties geselecteerd waar een vermoeden bestaat dat sprake kan zijn van een mogelijk risicovolle ( spoedeisende ) verontreiniging en opgenomen op een werklijst van potentiële spoedlocaties. Daarnaast is in de Kaderrichtlijn water (KRW) beleid vastgelegd gericht op een goede kwaliteit van grondwater dat gebruikt wordt voor drinkwaterproductie. In 2007 heeft daarvoor in opdracht van de Provincie Utrecht een inventarisatie 4 plaatsgevonden van risico s van verspreiding van puntbronnen naar deze grondwaterwinningen. Deze lijst van puntbronnen ( KRW-puntbronnen ) omvat zowel verontreinigingen waarvan reeds vaststaat dat sprake is van verspreidingsrisico s, als locaties waarop zich mogelijk een bedreigende verontreiniging bevindt. Deze locaties moeten nog (nader) worden onderzocht en zijn in 2009 opgenomen in de Europese Stroomgebiedbeheerplannen voor de KRW. Daarmee is de KRW-verplichting vastgelegd de betreffende verontreiniging voor 2015 aan te pakken. In de meeste gevallen betreft dit onderzoek. Alle (potentiële) KRW-puntbronnen zijn tevens opgenomen op de provinciale werklijst van potentiële spoedlocaties. Deze locaties hebben naast de aanduiding potentieel spoed vanwege verspreiding in het kader van de Wbb dus ook een KRW-label meegekregen en zijn daarmee dubbel in beeld. Alle locaties op deze werklijst worden onderzocht. Wanneer uit dit (vervolg)onderzoek blijkt dat geen sprake is van een ernstige verontreiniging of wanneer blijkt dat er wel verontreiniging is, maar deze brengt geen risico s met zich mee, dan wordt het onderzoek beëindigd en vormt de locatie geen aandachtspunt meer. Uiteindelijk zal de lijst van potentiële spoedlocaties leeg zijn en maken we alleen nog onderscheid tussen locaties met een spoedeisende verontreiniging en locaties waarbij we geen spoedeisende verontreinigingen verwachten. Verontreinigingen die humane risico s met zich meebrengen moeten uiterlijk in 2015 zijn gesaneerd dan wel moeten de risico s zijn weggenomen. Uiterlijk op 31 december 2015 moeten alle locaties bekend zijn waar sprake is van onaanvaardbare verspreidingsrisico s of ecologische risico s. De reeds bekende verontreinigingen die voor de drinkwaterproductie van belang zijn worden al jaren gevolgd en mogen grotendeels bekend worden verondersteld. Provincie Utrecht volgt deze bekende locaties vanuit haar rol als bevoegd gezag vanuit de Wbb 5 en ziet toe op aanpak daarvan. De waterbedrijven monitoren verontreinigingen in pompputten en waarnemingsputten. Aangetroffen verontreinigingen kunnen aanleiding zijn om dit gezamenlijk als knelpunt te benoemen en te zoeken naar de mogelijke verontreinigingsbron. Deze locaties met verspreidingsrisico naar drinkwaterwinningen worden voor zover mogelijk in het gebiedsdossier nader beschreven. 3 Dit convenant is ondertekend door het rijk, IPO, de VNG en Unie van waterschappen en is gepubliceerd in de Staatscourant, nr , 26 november Inventarisatie puntbronnen grondwaterwinningen KRW detailanalyse provincie Utrecht, Grontmij Nederland bv i.o.v. Provincie Utrecht, 1 november Gemeente Amersfoort en Utrecht zijn bevoegd gezag vanuit de Wbb binnen de eigen gemeente Provincie Utrecht 20

23 Op de kaart (Figuur 2-11) zijn van de hierboven beschreven locaties 3 typen locaties weergegeven: KRW-puntbronnen: locaties met mogelijk verspreidingsrisico naar winningen (Grontmij, 2007 ) Beschreven locaties: aandachtspunten i.v.m. mogelijk verspreidingsrisico naar winningen Spoedlocaties: ernstige verontreinigingen met verspreidingsrisico naar winningen 6 Figuur 2-11 Bodemverontreinigingen in de omgeving van winning Groenekan (bron: Provincie Utrecht). In deze kaart zijn alleen de besproken locaties gelabeld, in de bijlagekaart zijn alle locaties gelabeld. Stortplaats St. Anthoniedijk UT Door Vitens is de stortplaats Anthoniedijk, op de rand van het grondwaterbeschermingsgebied, aangedragen als een locatie die mogelijk een probleem kan vormen voor de winning (Grontmij, 2000). Door de Provincie Utrecht vindt al jarenlang monitoring van grondwater, oppervlaktewater en de deklaag plaats. Op basis hiervan wordt geconstateerd dat er geen sprake is van verspreiding van verontreinigingen. Direct rondom de stortplaats worden hooguit lichte verhogingen in het grondwater aangetroffen. Overwogen wordt in hoeverre de monitoring kan worden afgebouwd. 6 De lijst met spoedlocaties is bij het opstellen van dit gebiedsdossier niet beschikbaar. In de loop van 2013 wordt de lijst met geïdentificeerde spoedlocaties gepubliceerd. Provincie Utrecht 21

24 NS Emplacement Groenekan West (SBNS) UT Deze locatie ligt in het grondwaterbeschermingsgebied en valt onder de risicolocaties waarvan de activiteit niet is gekoppeld aan een niet- risico UBI-activiteit 7, zie Grontmij (2007). Deze locatie heeft de status OO. Dat betekent dat een oriënterend onderzoek nog uitgevoerd moet worden. Het risico is onbekend. Door de gemeente Utrecht zijn de volgende potentieel bedreigende locaties binnen het 100- jaars aandachtsgebied van de winning Groenekan aangedragen (Tabel 2.1). Deze lijst verschilt licht van de lijst uit Grontmij (2007). Tabel 2.1 Locaties bodemverontreiniging Utrecht-stad Wbb code Locatienaam SEB partij Status rapportage Status werk Status oordeel UH Theemsdreef 7 Niet onder convenant UH H.Copijnlaan 24 en Prof.vanBemmelenln 13 Niet onder convenant UH Iesberts Gageldijk Werkprogramma tankstations UH UH Prof. Dr. Magnuslaan 18A BP Albert Schweizerdreef 12 Niet onder convenant Werkprogramma tankstations Onderzocht op omvang/eut (N.O.) Deelrapportage zorg opgesteld Deelrapportage zorg opgesteld Saneringsplan opgesteld Deelrapportage zorg opgesteld Uitvoeren (sanerings-) evaluatie Urgent, san binnen 10 jaar (tetrachloormethaan en dichlooretheen) Monitoring Urgent, san binnen 10 jaar Monitoring Uitvoeren (sanerings-) evaluatie Monitoring Ernstig, urgentie niet bepaald ernstig, geen spoed Ernstig, urgentie niet bepaald Benzineservicestations Naast de bovengenoemde lokaties moet rekening worden gehouden met specifieke verontreinigingen afkomstig van benzineservicestations. Dit zijn verontreinigingen die in Elvhis 8 als voldoende onderzocht staan aangegeven terwijl er sprake kan zijn van een MTBE 9 verontreiniging, die niet bij de onderzoeken en saneringen is meegenomen. Er zit als het ware een gat tussen het toevoegen van MTBE aan brandstoffen (als loodvervanger) en de AMvB Tankstations waarin deze stof moet worden meegenomen. Monitoring voor de Wet milieubeheer bevatte geen MTBE. Hierdoor kan het zijn dat er wel brandstof met MTBE is gelekt dat niet gedetecteerd is. Dit is een voor de winning ongewenste situatie. Vanuit de ervaringen in Zuid Holland, waar hiertoe een methode is ontwikkeld, zal een provinciebrede analyse van alle benzineservicestations verdachte stations opleveren, waarvan een klein deel in beschermde gebieden. Voorlopig worden beleidsontwikkelingen afgewacht. De locaties die van belang kunnen zijn, zijn genoemd in Grontmij (2007). De Provincie Utrecht heeft geen specifiek beleid ontwikkeld ten aanzien van MTBE en dus wordt het generieke beleid gevolgd. Mogelijke risico s kunnen op verschillende manieren worden afgedekt. Voorlopig worden beleidsontwikkelingen afgewacht, en wordt alleen voor de verdachte benzinestations in Woerden en Groenekan actie ondernomen. Dit betekent voor Groenekan een onderzoek naar MBTE bij het tankstation aan de oostzijde van de A27 (UT ). De locaties die van belang kunnen zijn, zijn genoemd in Grontmij (2007). 7 De Uniforme Bron Indeling potentieel bodemvervuilende activiteiten (ubi-code) geeft aan elke activiteit die mogelijk bodemverontreiniging kan veroorzaken een unieke code 8 Het digitale systeem van de provincie waarin alle informatie over bodemverontreinigingen is opgenomen, voorheen (tot 2011) werd het systeem GLOBIS gebruikt. 9 Aan benzine wordt sinds 1988 vaak methyl-tert-butylether (MTBE) toegevoegd om de klopvastheid te verhogen. Vroeger werd daarvoor het zeer giftige tetraëthyllood (TEL) gebruikt (loodhoudende benzine). Provincie Utrecht 22

25 2.6.2 Risico s op nieuwe verontreinigingen door bedrijven Binnen het grondwaterbeschermingsgebied van Groenekan liggen een aantal bedrijven (voor de ligging, zie Figuur 2-10). De bedrijven zijn niet gecodeerd met een milieuscore. Bij de bedrijven die vallen binnen de gemeente De Bilt komen als risicobedrijven voor een schildersbedrijf, een takel- en bergingsbedrijf, carosseriefabriek, transport- en overslagbedrijf, assemblage van aanhangwagens, zwembad, ijzer- en metaalhandel. Tabel 2.2 Bedrijven binnen de grondwaterbeschermingszones van Groenekan (bron:gemeente De Bilt en gemeente Utrecht). Aantal bedrijven in huidige grondwaterbeschermingsgebied Gemeente De Bilt: 44 Gemeente Utrecht:45 Totaal 89 Huidige bezoekfrequentie Milieudienst in relatie tot toezicht en handhaving Volgens een vastgestelde methodiek waarbij frequentie afhankelijk is van risico s bedrijf en naleefgedrag Volgens een vastgestelde strategie Figuur 2-12 Bedrijven in de omgeving van winning Groenekan (bron: gemeente Utrecht en gemeente de Bilt). Provincie Utrecht 23

26 2.7 Ondergronds ruimtegebruik KWO installaties In de 100-jaarszone van winning Groenekan bevinden zich geen installaties voor Koude Warmte Opslag (KWO). KWO installaties kunnen een risico vormen voor de drinkwaterwinningen, mede als gevolg van de lokale opwarming van het grondwater. Het beleid ten aanzien van (de KWO installatie moet liggen buiten de 50-jaarszone van het watervoerend pakket waarin zich de KWO bevindt, dat wil zeggen er moet minimaal een verblijftijd van 50 jaar tussen de KWO installatie en de putten van de drinkwaterwinning zijn) Overig ondergronds ruimtegebruik Uitgezonderd lijnbronnen is er, voor zover bekend, geen sprake van risicovol ondergronds ruimtegebruik binnen de grondwaterbeschermingszones, daarbij doelend op gebruik anders dan in KWO-installaties. Ondergrondse bebouwing (kelders, tunnels, aquaducten, etc.) leveren geen kwaliteitsrisico s voor het grondwater op en zijn daarom niet beoordeeld. Zie voor lijnbronnen (onder andere ook de ondergrondse lijnbron riolering) paragraaf Lijnbronnen In het intrekgebied van de winning Groenekan liggen diverse lijnvormige elementen die de kwaliteit van het grondwater kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld bij calamiteiten. De belangrijkste lijnvormige elementen zijn de rijksweg A27 en de spoorlijn van Utrecht naar Hilversum, die beide het 100-jaars aandachtsgebied in noord/zuidelijke richting midden doorsnijden. De lijnbronnen die een rol spelen voor de drinkwaterwinning Groenekan zijn weergegeven in Tabel 2.3 en Figuur Wegen De A27, de provinciale wegen N230 en N417 en locale doorgangswegen kunnen de kwaliteit van het grondwater beïnvloeden door strooizout. Er vindt een verbreding van de A27 plaats. De voorzieningen voor wegwater zullen voldoen aan de voorschriften in het CIW-rapport Afstromend wegwater (2002), waardoor onder andere wegwater zal worden afgevoerd. Spoor Naast de spoorlijn van Utrecht naar Hilversum die loopt door het grondwaterbeschermingsgebied is er ook de spoorlijn van Utrecht naar Bilthoven die loopt door de zuidoost grens van de 100-jaarszone.Vanuit de spoorlijnen is invloed van metalen en bestrijdingsmiddelen (voornamelijk uit het verleden) te verwachten. Leidingen Aanvullend op wegen en spoorlijnen als lijnbronnen is gekeken naar buisleidingen voor transport van risicovolle stoffen, zoals transportleidingen van gas, olie, benzine, kerosine, chemische producten en industriële gassen. Binnen de 100-jaarszone van de winning zijn geen buisleidingen aanwezig. Riolering Ook speelt de riolering van het stedelijk gebied een rol als lijnelement. Voor de gemeente De Bilt geldt het volgende: de kwaliteit van de riolering in Groenekan is slecht. De riolering in het dorp wordt in 2012 vervangen. Het regenwater op de wegen wordt daar waar mogelijk via bermpassage geloosd op de watergangen. Provincie Utrecht 24

27 De gemeente Utrecht maakt melding van het volgende: er is een drukriool langs de Gageldijk. De woningen e.d. lozen met een minigemaaltje op deze leiding. Deze drukriolering is in ongeveer 2 jaar geleden gerenoveerd en is dus in goede staat. Er ligt een heel klein stukje riolering in het grondwaterbeschermingsgebied, meer in 100-jaars aandachtgebied. Tabel 2.3 Lijnbron A27 Provinciale wegen Locale doorgangswegen Spoorlijnen Riolering Lijnbronnen rondom winning Groenekan Belangrijkste risico Calamiteiten vormen een risico voor de winning, invloed van wegenzout te verwachten Calamiteiten vormen een risico voor de winning, invloed van wegenzout te verwachten Calamiteiten vormen een risico voor de winning, invloed van wegenzout te verwachten Bestrijdingsmiddelen en metalen (koper) Lekkage vanuit verouderde riolering zorgt voor een belasting van het grondwater met stoffen zoals macroparameters en geneesmiddelen Figuur 2-13 Lijnbronnen rondom winning Groenekan (bron: Bestand Bodemgebruik, CBS). 2.9 Diffuse bronnen Inleiding Het risico van diffuse verontreiniging voor een winning wordt bepaald door twee factoren: de belasting ten gevolge van het grondgebruik en de kwetsbaarheid van de winning. Met de Reflect methodiek worden de risico s voor de winning ingeschat door een beoordeling van de diffuse belasting te combineren met de fysische kwetsbaarheid van de winning en dit risico te vertalen in een score (reflect-score). Deze score wordt op een risicokaart weergegeven (zie ook Figuur 2-14 en Kader). Provincie Utrecht 25

28 -bodemtypen -Weerstandsbiedende lagen -Verblijftijd Kaart gebruiksfuncties Tabel met risicoscore per gebruiksfunctie Figuur 2-14 Opbouw risicokaart Kader risico s Risico s van het huidige landgebruik via REFLECT Om de risico s van het huidige landgebruik te duiden, zijn twee kaarten van de Reflectmethodiek gecombineerd: Kwetsbaarheidkaart De kwetsbaarheid is samengesteld uit een aantal kenmerken van de winning, namelijk de dikte van de slechtdoorlatende lagen boven het bepompte pakket, de kwetsbaarheid van de bovengrond (bodemtype) en de verblijftijdzonering van het grondwater ( afstand tot de winning in jaren ). Met deze benadering is het mogelijk voor een winning een ruimtelijk gedifferentieerd beeld van de kwetsbaarheid te maken met een score tussen 1 en 10. Deze kaart is opgenomen in de kaartenbijlage. Belastingkaart De belastingscore is berekend op basis van de grondgebruikfunctie. Het risico van de grondgebruikfunctie voor de grondwaterkwaliteit is opgesplitst in drie factoren; diffuse belasting, calamiteiten en handhaafbaarheid. De belasting is met REFLECT ingedeeld in drie categorieën functies harmoniserend, mogelijk risicovol onder voorwaarden en risicovol, met een score tussen 1 en 3. Voor de winning is vervolgens een belastingskaart gemaakt met de belastingsscore. De belastingkaart is opgenomen in de kaartenbijlage. Risico s diffuse bronnen De belasting van bestaande activiteiten en de kwetsbaarheid van de winning zijn gecombineerd tot een inschatting van de risico s. Zowel de belasting als de kwetsbaarheid zijn gescoord in drie categorieën. Dit resulteert in een ruimtelijk beeld met als indeling drie kleuren: geen probleem, groen (I), aandachtspunt, geel (II) en risico s, rood (III). Een matig tot hoge kwetsbaarheid in combinatie met functies die mogelijk risicovol zijn voor het grondwater kan aanleiding geven tot een actueel risico in delen van het intrekgebied van de winning vanaf maaiveld. Een hoge risico-score op een plaats zal echter niet betekenen dat er ook sprake is van risico s door diffuse verontreiniging. Dit zal alleen het geval zijn wanneer een groot deel van het intrekgebied van de winning rood en geel gekleurd is. Provincie Utrecht 26