Gebiedsdossiers Gelderland Winning Dr. Van Heek

Transcriptie

1 Gebiedsdossiers Gelderland Winning Dr. Van Heek Provincie Gelderland 10 december 2012 Definitief rapport 9X0236

2

3

4

5 SAMENVATTING Doelstelling en aanpak De KRW stelt als doel om de achteruitgang van de kwaliteit van het grondwaterlichaam te voorkomen, teneinde het niveau van zuivering dat voor de productie van drinkwater is vereist, te verlagen. Voor het behalen van de doelstellingen voor de KRW is in opdracht van de provincie Gelderland het gebiedsdossier voor drinkwaterwinning Dr. Van Heek (verder Van Heek genoemd) opgesteld. Het gebiedsdossier heeft de volgende doelstellingen: 1. Het scheppen van een gemeenschappelijk inzicht in de factoren die van belang zijn voor een goede kwaliteit van het onttrokken water ten behoeve van de drinkwaterbereiding. Hiervoor is een analyse gemaakt van de mogelijk aanwezige bronnen van verontreiniging (diffuse, lijn- en puntbronnen). Ook wordt gekeken naar de grondwaterkwaliteit om te bepalen welke stoffen het halen van de KRW-doelen in de weg staan. 2. Het opstellen van effectieve maatregelen voor de verbetering van de waterkwaliteit van het onttrokken grondwater. Het accent van de maatregelen ligt daarbij op verdere verduurzaming van bestaande functies en activiteiten in de omgeving. Dit proces wordt gezamenlijk met alle betrokken partijen doorlopen, zodat een gedragen basis ontstaat voor de noodzaak van deze maatregelen en het maken van afspraken om deze te realiseren. De gebiedspartijen, zoals gemeenten, waterschappen en overige organisaties, leveren de inhoudelijke informatie voor de dossiers. Een belangrijke rol is weggelegd voor Vitens als waterbedrijf. Zij is primair verantwoordelijk voor het leveren van betrouwbaar drinkwater. Vitens beschikt over een grote hoeveelheid kennis over de drinkwaterwinning en het gebied en heeft een groot deel van de informatie aangeleverd. De noodzaak voor het nemen van eventuele maatregelen is onderbouwd door onderzoek vanuit drie invalshoeken: 1. Knelpunten: Stoffen die worden aangetroffen in de winputten tonen aan dat er een relatie bestaat tussen de drinkwaterwinning en de activiteiten aan maaiveld. Deze bestaande knelpunten hebben een hoge prioriteit om opgelost te worden. 2. Risico s: Dit zijn de potentiële bronnen van verontreiniging. 3. De planologische staat van bescherming. Onvoldoende bescherming van een drinkwaterwinning door ruimtelijk beleid levert risico s op voor de toekomst. Kenmerken winning De drinkwaterwinning Van Heek ligt ten westen van Zeddam. De drinkwaterwinning heeft een vergunning voor 3,75 miljoen m 3 per jaar en is gesticht in Het werkelijk onttrokken debiet de afgelopen jaren was ongeveer 2,0 miljoen m 3 /jaar. De drinkwaterwinning bestaat uit drie waterwingebieden (Montferland, Galgenberg en Hettenheuvel), waarvan de eerste twee freatisch zijn. Waterwingebied Hettenheuvel bestaat uit drie winputten met twee pompfiltertrajecten op een diepte variërend tussen +3 en -17 m NAP - 55 en -75 m NAP. Het maaiveld bevindt zich op een niveau van ca m NAP. Wingebied Montferland bestaat uit negen winputten op een diepte variërend tussen +3 en -11 m NAP. Het maaiveld bevindt zich op een niveau van ca m NAP. - i - Definitief rapport 10 december 2012

6 Wingebied Galgenberg bestaat uit vier winputten op een diepte variërend tussen +2 en - 6 m NAP. Het maaiveld bevindt zich op een niveau van ca m NAP. Het water van deze drie winvelden wordt in het productiebedrijf gezamenlijk bovengronds gezuiverd. Het grondwater wordt over filters geleid die dolomitisch materiaal bevatten (gesloten natfiltratie). Het gezuiverde drinkwater wordt opgeslagen in reinwaterkelders en onder druk het leidingnet ingepompt. In een aantal winputten van de wingebieden Montferland en Galgenberg is het nitraatgehalte bijzonder hoog. Vitens streeft ten aanzien van de inrichting van de winvelden naar een juiste verhouding van diepe en ondiepe putten. Hierdoor is geen extra zuivering nodig om aan de nitraatnorm te voldoen. Drinkwaterwinning Van Heek voorziet globaal de gemeente Montferland en een deel van de gemeente Oude IJsselstreek. Waterkwaliteit De kwaliteit van het onttrokken water bij Montferland wordt getypeerd als oxisch en nitraathoudend. Het water heeft een relatief laag waterstofcarbonaatgehalte en een lage ph en is antropogeen zeer sterk belast. De kwaliteit van het water uit de ondiepe winputten op Galgenberg wordt getypeerd als oxisch en nitraathoudend. Het water heeft een matig waterstofcarbonaatgehalte en is antropogeen zeer sterk belast. Nitraat is afwezig in het onttrokken water als gevolg van de reducerende werking van de ondergrond. De kwaliteit van het onttrokken water bij Hettenheuvel wordt getypeerd als anoxisch en matig kalkhoudend. Het water is antropogeen onbelast / zwak belast en heeft een relatief hoog waterstofcarbonaatgehalte en gemiddelde zuurgraad. Macroparameters: Bij Montferland zijn hoge gehaltes nitraat en sulfaat aangetroffen en een verhoogde hardheid. Het nitraatgehalte is al geruime tijd sterk verhoogd en vertoont per individuele winput grote fluctuaties. Het chloride- en sulfaatgehalte, de hardheid en het elektrisch geleidingsvermogen vertonen een dalende trend. Ook bij Galgenberg zijn verhoogde gehaltes chloride, nitraat en sulfaat aangetroffen en is sprake van verhoogde hardheid. Er is een stijgende trend in de ontwikkeling van het gemiddeld nitraat- en sulfaatgehalte waar te nemen. Het ijzer- en mangaangehalte is relatief hoog. Het onttrokken water bij Hettenheuvel heeft relatief lage gehaltes chloride. De trends in de relevante parameters laten doorgaans een gelijkblijvende ontwikkeling zien. Bestrijdingsmiddelen: Er zijn geen verhoogde gehaltes aan bestrijdingsmiddelen in het onttrokken ruwwater gemeten van de drie wingebieden Montferland, Galgenberg en Hettenheuvel. Overige microverontreinigingen: Van 2002 tot 2006 zijn in twee winputten van Montferland verhoogde gehalten MTBE aangetoond. In 2009 en 2010 is MTBE niet meer in verhoogde gehalten aangetoond. In de andere twee wingebieden worden geen verhoogde gehaltes aan organische microverontreinigingen in het onttrokken ruwwater gemeten. - ii - 10 december 2012 Definitief rapport

7 Bodem en kwetsbaarheid Een groot deel van het intrekgebied wordt ingenomen door moderpodzolgronden. Daarnaast zijn er nog wat delen dikke eerdgrond en een klein deel moerige grond en rivierklei. De zandige bovengrond zorgt ervoor dat (regen)water gemakkelijk infiltreert naar de ondergrond. Ter plaatse van Montferland en Galgenberg wordt in de ondergrond één watervoerendpakket onderscheiden, waarin deze winvelden liggen. De geohydrologische opbouw ter plaatse van de Hettenheuvel is zeer complex door het voorkomen van gestuwde formaties in de stuwwal. Er wordt op twee dieptes water gewonnen. Door de beperkte beschikbaarheid van water kan 1 winput niet of nauwelijks worden ingezet. Geochemische kwetsbaarheid (alle winvelden) De redox-overgang in de bodem van zuurstofhoudend naar zuurstofarm ligt minimaal 40 meter onder het maaiveld. Dit maakt de drinkwaterwinning niet kwetsbaar voor in oxisch milieu afbreekbare stoffen als olie, VAK en PAK en bestrijdingsmiddelen als bentazon, MCPP en triazines. Daarnaast kunnen in het oxische deel van de bodem (zware) metalen worden vastgelegd. De drinkwaterwinning blijft kwetsbaar voor stoffen als nitraat, trichloormethaan en chloraat en stoffen die in oxisch en anoxisch milieu persistent zijn, zoals BAM en MTBE en trichlooretheen en tetrachlooretheen. Omgeving drinkwaterwinning Het waterwingebied voor Hettenheuvel bestaat voornamelijk uit bos. Het waterwingebied van Galgenberg bestaat uit bos en heide. Het waterwingebied van Montferland bestaat uit bos en weilanden. Alle drie de waterwingebieden maken deel uit van de ecologische hoofdstructuur (EHS). Het intrekgebied bestaat voor een belangrijk deel natuur (67%). Daarnaast omvat het intrekgebied de volgende functies: agrarisch landgebruik, wonen en infrastructuur. De gemeente Montferland voert onkruidbestrijding uit volgens de methode Duurzaam Onkruid Beheer (DOB). Glyfosaat wordt ingezet conform de DOB methode. De gemeente wil proeven uitvoeren met het toepassen van onkruidbestrijding op een milieuvriendelijker wijze. Aan de hand van de risicokaart en de topografische kaart zijn de belangrijkste lijnbronnen in beeld gebracht. Hierbij is onderscheid gemaakt naar wegen, spoorlijnen, riolering, oppervlaktewater en buisleidingen. De risico s van puntbronnen zijn nader bestudeerd in het project Lekker Water. Ondanks de sanering van een geval van ernstige bodemverontreiniging, verplaatst een vlek met trichlooretheen zich nog in de richting van de drinkwaterwinning. Vanuit Lekker Water is er tevens een nader onderzoek uitgevoerd, gericht op het achterhalen van tri-bronnen. Dit onderzoek is ten tijde van het opstellen van het gebiedsdossier bijna afgerond. - iii - Definitief rapport 10 december 2012

8 Planologische staat van bescherming Uit de inventarisatie van de geldende bestemmingsplannen in het grondwaterbeschermingsgebied blijkt dat de borging van het grondwaterbeschermingsbeleid in de het gemeentelijke bestemmingsplan goed is geregeld. Het waterwingebied en grondwaterbeschermingsgebied zijn planologisch beschermd. Er zijn diverse ruimtelijke ontwikkelingen geïnventariseerd in het intrekgebied, die in de toekomst van invloed kunnen zijn op de kwaliteit van het grondwater. Dit betreft onder andere woningbouw, nieuwbouw Vitens, aanpassingen infrastructuur en wijziging bestemmingsplan. Knelpunten en risico s Er zijn 3 knelpunten gesignaleerd. Het nitraatgehalte is al geruime tijd sterk verhoogd bij winvelden Montferland en Galgenberg. Van 2002 tot 2006 zijn in twee winputten van Montferland verhoogde gehalten MTBE (benzine additief) aangetoond. In 2009 en 2010 is MTBE niet meer in verhoogde gehalten aangetoond. Er zijn in het verleden diverse organische microverontreinigingen aangetroffen in het onttrokken ruwwater. Op dit moment zijn de concentraties gedaald tot < 5 µg/l. Er zijn 6 risico s geïnventariseerd: Agrarisch landgebruik (bestrijdingsmiddelen). Risico s bebouwd gebied dorp Zeddam (bestrijdingsmiddelen gebruik, lekkage riolering, risico s inrichtingen). Risico s riolering (de staat van de riolering in de kern Zeddam en s Heerenberg is matig). Bodemverontreinigingen (puntbronnen vanuit onderzoek Lekker Water). Ruimtelijke ontwikkelingen (met name op het gebied van woningbouw). Boringen voor onttrekkingen (risico s voor kortsluiting dieper grondwater). Maatregelen Voor de geconstateerde knelpunten en risico s zijn gezamenlijk met de betrokken partijen maatregelen vastgesteld. Dit zijn maatregelen in aanvulling op het huidige beschermingsbeleid. Uitgangspunt hierbij is dat het bestaande beleid en de bestaande handhaving onverkort wordt voortgezet. Er zijn maatregelen benoemd voor de 25-jaarszone (grondwaterbeschermingsgebied) en voor de 100-jaarszone (intrekgebied). De maatregelen zijn getypeerd als generiek of locatie specifiek. Tevens zijn algemene maatregelen benoemd die voor een groot deel van de Gelderse gebiedsdossiers gelden. Per maatregel is een trekker vastgesteld. De trekker is de partij die het initiatief neemt en houdt voor het realiseren van een maatregel, met actieve ondersteuning vanuit de andere partners. Dit zal in het op te stellen (bestuurlijke) afsprakenkader nader vastgelegd worden. Vitens: Optimaliseren meetnet en evalueren van de resultaten van monitoring gericht op nitraat problematiek. - iv - 10 december 2012 Definitief rapport

9 Afstemmen met waterschap over het beleid ten aanzien van overige vergunningsplichtige en meldingsplichtige onttrekkingen in verband met risico s op het ontstaan van kortsluitstromen. Gemeente: Periodieke voorlichting van burgers (gebruik bestrijdingsmiddelen). In grondwaterbeschermingsgebieden is het afkoppelen van hemelwater gevolgd door infiltratie verboden tenzij een ontheffing van de PmG (in toekomst Omgevingsverordening) is verleend. De gemeente kan dit in haar afkoppelbeleid opnemen of een calamiteitenplan infiltratieputten opstellen. Renovatie riolering in de kern Zeddam en s Heerenberg. Voor de ruimtelijke ontwikkelingen: zorgdragen voor uitvoering van het stand-still, step-forward principe: het risico op bodem- en/of grondwaterverontreiniging mag niet toenemen. Indien mogelijk moet er een verbetering zijn ten opzichte van het huidige gebruik. Provincie: Nader onderzoek is opgestart naar mogelijke verspreiding vanuit de puntbronnen naar de drinkwaterwinning. Doorvertalen landelijk beleid WKO s naar provinciaal, gemeentelijk en waterschapsbeleid. Negatief advies van provincie aan gemeenten voor gesloten WKO-systemen binnen inrichtingen in waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden. Actualiseren gebiedsdossiers indien veranderingen optreden en minstens 1 x per zes jaar. Jaarlijks door provincie contact opnemen met alle relevante partijen om na te gaan of er behoefte is aan een gebiedsbijeenkomst. Actueel houden grondwaterbeschermingsbeleid. Levend document Het gebiedsdossier is een levend document en bevat geen nieuw beleid of regelgeving. Met levend wordt bedoeld dat het dossier periodiek wordt aangevuld en geactualiseerd met relevante feiten en ontwikkelingen. Bijvoorbeeld met verslagen van gebiedsgesprekken. Of met een afsprakenlijst waarmee invulling wordt gegeven aan de benodigde adequate bescherming van de waterwinning. De bescherming van kwetsbare drinkwaterwinningen is immers een continu proces. - v - Definitief rapport 10 december 2012

10

11 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING Aanleiding Doelstelling Gevolgde werkwijze Leeswijzer 3 2 BELEID EN REGELGEVING Wet- en regelgeving Grondwaterbeschermingsbeleid in Gelderland 4 3 KENMERKEN DRINKWATERWINNING Locatie en diepte drinkwaterwinning Voorzieningsgebied Debietontwikkeling door de tijd Waterbehandeling 11 4 WATERKWALITEIT Inleiding Typering waterkwaliteit Macroparameters Bestrijdingsmiddelen Overige microverontreinigingen en zware metalen 17 5 BODEM EN HYDROLOGISCH SYSTEEM Intrekgebied Bodem Ondergrond Geochemische kwetsbaarheid van de drinkwaterwinningen Functies in de ondergrond 23 6 OMGEVING VAN DE DRINKWATERWINNING Diffuse belasting Lijnbronnen Puntbronnen Bescherming grondwaterkwaliteit in bestemmingsplannen Ruimtelijke ontwikkelingen 32 7 KNELPUNTEN EN RISICO S Inleiding Bestaande knelpunten Risico s 35 8 MAATREGELEN Inleiding Overzicht van maatregelen 37 Blz. Definitief rapport 10 december 2012

12 8.3 Afspraken en vervolg gebiedsdossier 40 9 LITERATUUR VERKLARENDE WOORDENLIJST EN AFKORTINGEN 44 BIJLAGE(N) 1. Regelgeving met betrekking tot parkeerplaatsen in grondwaterbeschermingsgebieden 10 december 2012 Definitief rapport

13 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) is in 2000 van kracht geworden en heeft als doel de kwaliteit van oppervlakte- en grondwater te beschermen en te verbeteren. De uitvoering van de KRW is een overheidstaak en is voor wat betreft de bescherming van bronnen voor de drinkwatervoorziening (grond- en oppervlaktewater) gedelegeerd aan de provincies. Als onderdeel van het behalen van de doelstellingen van de KRW met betrekking tot grond- en oppervlaktewaterbescherming is in de stroomgebiedsbeheerplannen afgesproken om voor alle drinkwaterwinningen voor openbare drinkwatervoorziening gebiedsdossiers op te stellen. De KRW stelt dat achteruitgang van de kwaliteit van het grondwaterlichaam voorkomen moet worden, teneinde het niveau van zuivering dat voor de productie van drinkwater is vereist, te verlagen. Definitie gebiedsdossier [RIVM, 2010]: In een gebiedsdossier wordt door de betrokken partijen informatie verzameld die van belang is voor de waterkwaliteit ter plaatse van de drinkwaterwinning voor de openbare drinkwatervoorziening. Op basis van deze informatie worden mogelijke beschermingsmaatregelen, gericht op preventie en risicobeheersing, ontwikkeld en in het dossier opgenomen. Vervolgens nemen de betrokken partijen uitgaande van het gebiedsdossier - een besluit over de daadwerkelijk uit te voeren maatregelen. Om voor het stroomgebiedsbeheerplan KRW maatregelen te kunnen opnemen is afgesproken dat in 2012 de gebiedsdossiers voor de kwetsbare drinkwaterwinningen gereed zijn [NWO, 2010]. 1.2 Doelstelling Doel van het gebiedsdossier is: 1. Het scheppen van een gemeenschappelijk inzicht in de factoren die van belang zijn voor de kwaliteit van het onttrokken water ten behoeve van de drinkwaterbereiding. Hiervoor wordt een analyse gemaakt van de mogelijk aanwezige bronnen van verontreiniging (diffuse, lijn- en puntbronnen). Ook wordt gekeken naar de grondwaterkwaliteit om te bepalen welke stoffen het halen van de KRW-doelen in de weg staan. 2. Het opstellen van effectieve maatregelen voor de verbetering van de waterkwaliteit van het onttrokken water. Het accent van de maatregelen ligt daarbij op verdere verduurzaming van bestaande functies en activiteiten in de omgeving. Door dit proces gezamenlijk met alle betrokken partijen te doorlopen, ontstaat een gedragen basis voor de noodzaak voor deze maatregelen en het maken van afspraken om deze te realiseren. Definitief rapport december 2012

14 1.3 Gevolgde werkwijze Het opstellen van de gebiedsdossiers gebeurt in opdracht van de provincie Gelderland. De provincie heeft de rol van regiehouder. Per productielocatie voor drinkwater wordt in principe één dossier opgesteld 1. De gebiedspartijen, zoals gemeenten, waterschappen en overige organisaties, leveren informatie aan om de dossiers te vullen. Een belangrijke rol is weggelegd voor Vitens als waterbedrijf. Zij is primair verantwoordelijk voor het leveren van betrouwbaar drinkwater. Vitens beschikt over een grote hoeveelheid kennis over de drinkwaterwinning en het gebied en levert een groot deel van de informatie aan. De noodzaak voor het nemen van maatregelen wordt onderbouwd door onderzoek vanuit drie invalshoeken (zie figuur 1.1): De bewezen kwetsbaarheid van de drinkwaterwinning op basis van de huidige waterkwaliteit. Stoffen die momenteel al worden aangetroffen in de winputten tonen aan dat er een relatie bestaat tussen de drinkwaterwinning en de activiteiten aan maaiveld. Dit zijn de bestaande knelpunten die een hoge prioriteit hebben om opgelost te worden. De theoretische bepaling van de risico s. Dit zijn de potentiële bronnen van verontreiniging. Dit kunnen verontreinigingen zijn die al wel bestaan, maar nog niet tot verhoogde gehaltes in de winputten leiden. Ook kan het zijn dat er alleen nog een risico is op het ontstaan van verontreinigingen, maar dat deze feitelijk nog niet aanwezig zijn. De planologische staat van bescherming. Onvoldoende bescherming van een drinkwaterwinning door ruimtelijk beleid levert risico s op voor de toekomst. Een belangrijk voorbeeld hiervan is de vastlegging van grondwaterbescherming in bestemmingsplannen en de provinciale milieuverordening (PmG). Invalshoek 1: Bewezen kwetsbaarheid op basis van waterkwaliteit Invalshoek 2: Kenmerken winning en omgeving leiden tot theoretische kwetsbaarheid Invalshoek 3: Bescherming door ruimtelijk beleid 7.2 Bestaande knelpunten 7.3 Risico s 7.4 Staat van bescherming Totaal overzicht risico s per winning Opstellen maatregelen Figuur 1.1: Analyse van risico s via drie verschillende invalshoeken en opstellen van maatregelen 1 In het geval dat meerdere productielocaties zeer dicht bij elkaar liggen, is er voor gekozen om de drinkwaterwinningen in één gebiedsdossiers te beschrijven. Dit geldt bijvoorbeeld voor de drinkwaterwinningen Heumensoord en Muntberg en de drie drinkwaterwinningen in Montferland (Dr. Van Heek). 10 december Definitief rapport

15 Voor de analyse is gebruik gemaakt van reeds beschikbare informatie bekend uit literatuur en digitale bestanden. Voor dit gebiedsdossier is vooral gebruik gemaakt van de Vitens factsheets van de drinkwaterwinningen en beschrijvingen van de waterkwaliteit. Wanneer van andere bronnen gebruik is gemaakt, is dat aangegeven. Voor meer uitgebreide achtergrondinformatie over de drinkwaterwinningen wordt verwezen naar deze achtergrondliteratuur. De risico s van puntbronnen zijn nader bestudeerd in het project Lekker Water van de provincie Gelderland [Provincie Gelderland, 2011]. De provincie heeft in dit project de eisen vanuit de Wet bodembescherming (Wbb) en KRW ten aanzien van drinkwaterwinningen geïntegreerd aangepakt in een programma bodemsaneringen drinkwaterwinningen. De eindresultaten uit het project Lekker Water zijn vermeld in het gebiedsdossier. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 geven we een toelichting op het relevante beleidskader met betrekking tot drinkwater en grondwaterbescherming. In de hoofdstukken 3 tot en met 6 zijn de kenmerken van de drinkwaterwinning, de waterkwaliteit, de omgeving, de ondergrond en het hydrologisch systeem beschreven. Bedreigingen, knelpunten en kansen die hieruit naar voren komen beschrijven we in hoofdstuk 7. In hoofdstuk 8 gaan we in op de maatregelen. Definitief rapport december 2012

16 2 BELEID EN REGELGEVING 2.1 Wet- en regelgeving De basis van de bescherming van grondwater ligt in het bestaande generieke (landelijke) milieubeleid, met name de Wet bodembescherming, de Wet milieubeheer, de Meststoffenwet en de Wet gewasbeschermingsmiddelen- en biociden ( Met het oog op de continuïteit van de levering van drinkwater bestaat er reeds enkele decennia een provinciaal beschermingsbeleid, gericht op het minimaliseren van de risico s op verontreiniging van het grondwater. Provinciale Staten hebben in de Provinciale milieuverordening Gelderland waterwingebieden, grondwaterbeschermingsgebieden en boringsvrije zones aangewezen. Hierbinnen zijn bepaalde activiteiten en het gebruik van bepaalde stoffen verboden of aan voorschriften gebonden. De aanwijzing van grondwaterbeschermingsgebieden heeft een effect op de ruimtelijke ordening, waardoor (nieuwe) risicovolle bedrijven en activiteiten in de omgeving van die drinkwaterwinningen worden geweerd. De consequentie hiervan is dat er beperkingen en extra kosten voor de omgeving zijn. Dit is gerechtvaardigd vanwege het grote maatschappelijk belang van de drinkwaterlevering. De Europese Kaderrichtlijn Water (Richtlijn 2000/60/EG) heeft hieraan een nieuwe dimensie toegevoegd en stelt eisen aan de kwaliteit van het grondwater waaruit water wordt gewonnen dat gebruikt wordt voor menselijke consumptie. Een samenvattend overzicht van relevante wet- en regelgeving voor grondwaterbescherming is: Europees: Kaderrichtlijn Water, grondwaterrichtlijn, nitraatrichtlijn. Nationaal: Drinkwaterwet en besluit; Wet Milieubeheer (WM); Waterwet; Wet op de Ruimtelijke Ordening; Wet Bodembescherming; Wet op gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Provinciaal: Provinciale milieuverordening als uitwerking van de WM; Ruimtelijke Verordening Gelderland. 2.2 Grondwaterbeschermingsbeleid in Gelderland Het doel van het grondwaterbeschermingsbeleid in Gelderland is beschreven in het Waterplan Gelderland Het doel is om voor de lange termijn Gelderland op een verantwoorde manier vanuit grondwater van drinkwater te kunnen voorzien. Verantwoord betekent dat grondwater op een eenvoudige wijze kan worden gebruikt voor de bereiding van drinkwater - dus zonder ingrijpende en kostbare zuivering - en dat drinkwaterwinning van grondwater minimale, maatschappelijk aanvaardbare negatieve effecten op andere functies heeft. 10 december Definitief rapport

17 Om de locaties waar grondwater gewonnen wordt als bron voor drinkwater schoon te houden en te beschermen tegen verontreinigingen heeft de provincie in de Provinciale Milieuverordening Gelderland beschermingszones vastgelegd. Aan de hand van de opbouw van de ondergrond, de diepte van de drinkwaterwinning en de afstand tot de winputten is hierbij onderscheid gemaakt in: waterwingebieden; grondwaterbeschermingsgebieden; boringsvrije zones. De waterwingebieden zijn de zones direct rondom de winputten. In deze gebieden bevindt zich het water dat binnen één jaar wordt opgepompt om er drinkwater van te maken. De grondwaterbeschermingsgebieden liggen als een schil rond het waterwingebied. In deze gebieden bevindt zich het water dat tussen één en 25 jaar wordt opgepompt. De begrenzingen van deze gebieden zijn gebaseerd op hydrologische modelberekeningen 2. Bij boringsvrije zones bevindt zich in de ondergrond een aaneengesloten slecht-doordringbare kleilaag. Deze gebieden zijn minder kwetsbaar voor verontreinigingen en aantastingen dan grondwaterbeschermingsgebieden. Om te voorkomen dat deze kleilaag doorboord wordt, en daarmee de beschermende werking van de kleilaag verloren gaat, wordt een boringsvrije zone ingesteld, bijvoorbeeld bij de drinkwaterwinningen Holk en Eerbeek. Hier gelden aan maaiveld minder strenge regels dan in de grondwaterbeschermingsgebieden. Aansluitend zijn ook de intrekgebieden voor de drinkwaterwinningen in beeld gebracht aan de hand van modelberekeningen. Dit zijn de gebieden waar het grondwater binnen 100 jaar de pompputten van het waterbedrijf bereikt. Voor deze gebieden is geen bijzonder beleid opgesteld door provincie. De praktische uitvoering van het beleid verloopt in Gelderland in grote lijnen via twee sporen: 1. Via de ruimtelijke ordening (Ruimtelijke Verordening Gelderland): conflicterende functies weren en toestaan van functies die goed te combineren zijn met drinkwaterwinning. 2. Via de milieuregelgeving (Provinciale milieuverordening Gelderland, PmG). Ad 1: Ruimtelijke ordening Hoe de provincie Gelderland de ruimte wil verdelen en gebruiken staat in de algemene structuurvisie ruimtelijke ordening, voorheen het Streekplan Gelderland Hierin beschrijft de provincie de hoofdlijnen van het beleid en heeft de provincie haar belangen gedefinieerd en ruimtelijke keuzes gemaakt. De wijze van bescherming in ruimtelijke plannen voor de beschermingszones voor drinkwaterwinningen is als volgt beschreven in de structuurvisie. 2 De grondwaterbeschermingsgebieden zijn destijds bepaald met hydrologische modelberekeningen. Momenteel worden er nieuwe berekeningen uitgevoerd. Dit kan terzijnertijd leiden tot het herzien van de begrenzing van de grondwaterbeschermingsgebieden. In de gebiedsdossiers is uitgegaan van de huidige vigerende grenzen. Definitief rapport december 2012

18 Waterwingebieden Voor waterwingebieden is het belang van de drinkwaterwinning zo evident, dat het projecteren van andere bestemmingen niet aanvaardbaar is. De mogelijkheden tot uitbreiding van reeds aanwezige bebouwing (anders dan voor de drinkwaterwinning) moeten tot het uiterste worden beperkt. Grondwaterbeschermingsgebieden Binnen grondwaterbeschermingsgebieden is het zogenaamde stand-still/step forward principe van toepassing. Dat wil zeggen dat nieuwe bestemmingen geen groter risico op bodem- en/of grondwaterverontreiniging mogen opleveren dan de vigerende bestemming en dat naar vermindering van het risico wordt gestreefd. Het gemeentebestuur moet in het bestemmingsplan aantonen dat hier aan wordt voldaan. Bij de beoordeling of aan het stand still/step forward-principe wordt voldaan, wordt uitsluitend een ruimtelijke afweging gemaakt. Of een risico kan afnemen door het treffen van milieu-hygiënische maatregelen wordt niet in de afweging meegenomen. Wel kunnen eventuele compenserende maatregelen worden meegewogen. Deze mogen alleen bestaan uit bestemmingswijzigingen die het risico voldoende verminderen. Het beleid uit de Structuurvisie is in de Ruimtelijke Verordening Gelderland vertaald naar regelgeving (zie onderstaande tabel). Artikel Artikel 16 Waterwingebied In een bestemmingsplan krijgen waterwingebieden, waarvan de geometrische plaatsbepaling is vervat in het GML-bestand NL.IMRO.9925.PV en die zijn verbeeld op de bij deze verordening behorende kaart Water, alleen bestemmingen die geen negatieve effecten kunnen hebben op de kwaliteit van het grondwater. Artikel 17 Grondwaterbeschermingsgebied 17.1 In een bestemmingsplan krijgen grondwaterbeschermingsgebieden, waarvan de geometrische plaatsbepaling is vervat in het GML-bestand NL.IMRO.9925.PV en die zijn verbeeld op de bij deze verordening behorende kaart Water, een bestemming die hetzelfde of een lager risico voor het grondwater met zich meebrengt dan de vigerende bestemming mogelijk maakt In de toelichting bij bestemmingsplannen voor grondwaterbeschermingsgebieden wordt aangegeven hoe een nieuwe bestemming zich verhoudt tot het bepaalde in Toelichting Voor de waterwingebieden geldt dat alleen bestemmingen worden toegestaan die geen negatieve effecten kunnen hebben op de kwaliteit van het grondwater. Voor de grondwaterbeschermingsgebieden geldt dat alleen bestemmingen worden toegestaan die geen hoger bodem- en/of grondwaterrisico met zich brengen dan de vigerende bestemming (stand-stillprincipe) dan wel bestemmingen die een verbetering ten opzichte van de bestaande bestemming betekenen (step forward-principe). Bij de beoordeling of aan het stand still/step forwardprincipe wordt voldaan, wordt uitsluitend een ruimtelijke afweging gemaakt. Of een risico kan afnemen door het treffen van milieuhygiënische maatregelen wordt niet in de afweging meegenomen. 10 december Definitief rapport

19 Watertoets Om te zorgen dat water een volwaardige rol speelt in ruimtelijke plannen is in 2003 het watertoetsproces in het leven geroepen door de overheid met een wijziging van het Besluit op de Ruimtelijke Ordening (Bro). Het watertoetsproces is geen toets achteraf, maar maakt direct onderdeel uit van de planvorming. De essentie van het watertoetsproces is een vroegtijdig contact tussen zogeheten initiatiefnemers en waterbeheerders. Onderlinge goede afspraken moeten ervoor zorgen dat het waterhuishoudkundige en ruimtelijke beleid goed wordt toegepast en uitgevoerd. Het drinkwaterbedrijf treedt in het watertoetsproces op als adviseur als het voornemen een relatie heeft met een drinkwaterwinning. Dit omdat zij er belang bij hebben dat een ruimtelijk plan de kwaliteit van het te winnen grond- of oppervlaktewater niet aantast. Ad 2: Via de milieuregelgeving (PmG) In het kader van de Wet Milieubeer heeft de provincie milieuhygiënische regels opgesteld ter bescherming van de waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden. Deze zijn vastgesteld in de Provinciale milieuverordening Gelderland (PmG). In de PmG staan de verbodsbepalingen voor niet-inrichtinggebonden activiteiten in waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden. Voor de meeste verbodsbepalingen kan GS ontheffing verlenen. Een beknopt overzicht van activiteiten die in Gelderland verboden zijn in waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden is hieronder opgenomen. Voor bepaalde activiteiten is ontheffing mogelijk. gebruik van bestrijdingsmiddelen in waterwingebieden; gebruik of transport van schadelijke stoffen; constructies voor opslag, transport van schadelijke stoffen; transport van afvalwater; opslag en gebruik van licht verontreinigde grond; op of in de bodem brengen van meststoffen in waterwingebieden; op of in de bodem brengen van compost, zwarte grond, zuiveringsslib; grondwerkzaamheden dieper dan twee meter; aanleg of reconstructie van wegen, parkeerplaatsen (voor regelgeving zie bijlage 1) en andere terreinen voor gemotoriseerd verkeer, waterwegen en spoorwegen; woningbouw; oprichten van begraafplaatsen; toepassing van de bodem als energiebron en buffer; constructies in de bodem; lozingen in de bodem; kampeergelegenheden, recreatiecentra, kampementen. De verboden activiteiten staan genoemd in de Provinciale Milieuverordening Gelderland, bijlage 10b. Voor bepaalde verboden activiteiten is er mogelijkheid om ontheffing aan te vragen. Er is geen ontheffingsmogelijkheid als de verboden activiteit in strijd is met een bestemmingsplan. Daarnaast staat in de PmG (bijlage 10e) een lijst van bedrijfscategorieën die niet in een waterwin- of grondwaterbeschermingsgebied mogen worden opgericht. Hiervoor is geen ontheffingsmogelijkheid. Definitief rapport december 2012

20 De provincie heeft geen gebruik gemaakt van de bevoegdheid instructieregels op te stellen voor inrichtingen binnen grondwaterbeschermingsgebieden. In plaats daarvan dienen gemeentes vergunningaanvragen ter advisering naar de provincie te sturen. 10 december Definitief rapport

21 3 KENMERKEN DRINKWATERWINNING 3.1 Locatie en diepte drinkwaterwinning De drinkwaterwinning Dr. Van Heek (verder te noemen Van Heek) ligt ten westen van Zeddam. De drinkwaterwinning heeft een vergunning voor 3,75 miljoen m 3 per jaar en is gesticht in De drinkwaterwinning bestaat uit drie waterwingebieden (Montferland, Galgenberg en Hettenheuvel), waarvan de eerste twee freatisch zijn. Waterwingebied Hettenheuvel bestaat uit drie winputten met twee pompfiltertrajecten op een diepte variërend tussen +3 en -17 m NAP - 55 en -75 m NAP. Het maaiveld bevindt zich op een niveau van ca m NAP. Wingebied Montferland bestaat uit negen winputten op een diepte variërend tussen +3 en -11 m NAP. Het maaiveld bevindt zich op een niveau van ca m NAP. Wingebied Galgenberg bestaat uit vier winputten op een diepte variërend tussen +2 en -6 m NAP. Het maaiveld bevindt zich op een niveau van ca m NAP. In figuur 3.1 is de ligging van de winputten en de beschermingszones weergegeven. Figuur 3.1. Ligging winputten, waterwingebied en grondwaterbeschermingsgebieden drinkwaterwinning Van Heek Definitief rapport december 2012

22 3.2 Voorzieningsgebied Het gebied dat voorzien wordt van water afkomstig uit de drinkwaterwinning Van Heek is weergegeven in figuur 3.2. De drinkwaterwinningen voorzien globaal de gemeente Montferland en een deel van de gemeente Oude IJsselstreek. Figuur 3.2. Voorzieningsgebied drinkwaterwinning Van Heek 3.3 Debietontwikkeling door de tijd Het vergunde onttrekkingsdebiet is 3,75 miljoen m 3 /jaar. Hiervan mag maximaal 0,95 Mm 3 worden gewonnen op Hettenheuvel. Het werkelijk onttrokken debiet de afgelopen jaren was ongeveer 2,0 miljoen m 3 /jaar. In verband met het hoge nitraatgehalte is de totale onttrekking teruggebracht tot circa 1,3 miljoen m 3 /jaar. De totale jaardebieten van de periode zijn weergegeven in figuur december Definitief rapport

23 Figuur 3.3: Jaardebieten drinkwaterwinning Van Heek 3.4 Waterbehandeling Op productiebedrijf Van Heek (Montferland) wordt het water uit drie wingebieden gezuiverd, te weten Montferland (9 winputten), Galgenberg (4 winputten) en Hettenheuvel (3 winputten). Het water van deze drie winvelden wordt in het productiebedrijf gezamenlijk bovengronds gezuiverd. Het grondwater wordt over filters geleid die dolomitisch materiaal bevatten(gesloten natfiltratie). In deze filtratiestap worden methaan, ammonium, ijzer en mangaan verwijderd. Het zuiveringsschema is weergegeven in figuur 3.4. Het gezuiverde drinkwater wordt opgeslagen in opslagkelders, zogenaamde reinwaterkelders. Vanuit de reinwaterkelders wordt het drinkwater onder druk het leidingnet ingepompt. In een aantal winputten van de wingebieden Montferland en Galgenberg is het nitraatgehalte bijzonder hoog (reinwater 2010 gemiddeld circa 31 mg/l). Dit betekent een overschrijding van de Vitens streefwaarde (25 mg/l). Huidige maatregelen Om de norm voor nitraat niet te overschrijden is voor de korte termijn de maatregel genomen om de winputten in het wingebied Hettenheuvel maximaal in te zetten. Het ruwwater afkomstig uit Hettenheuvel bevat geen nitraat. Op deze wijze kan voorzien worden in de waterbehoefte (maximale productie van 1,3 miljoen m 3 /jaar) zonder dat de nitraatnorm wordt overschreden (dus ook niet tijdens piekverbruik). Deze maatregel is vanaf maart 2004 doorgevoerd. Definitief rapport december 2012

24 Maatregelen korte termijn In 2010 zijn in het wingebied Galgenberg twee nieuwe diepe winputten (capaciteit circa 60 m 3 /h) geboord waarvan het water geen nitraat bevat. Vanaf 2011 worden deze winputten ingezet om het nitraatgehalte in het opgepompte water op de drinkwaterwinning Montferland te verlagen. Nieuwbouw productiebedrijf Van Heek De Overeenkomst Duurzame Drinkwatervoorziening Gelderland (ODDG) tussen Vitens en de provincie Gelderland heeft geleid tot een programma van projecten teneinde de vergunningruimte van 185 miljoen m³/jaar terug te brengen naar 160 miljoen m³/jaar. Pb Van Heek is als duurzaam aangewezen met een winvergunning van 3,75 miljoen m 3 /jaar. Voor het project is in juli 2011 een business case geschreven. De nieuwbouw zal voor 2015 opgeleverd moeten worden. Door het plaatsen van een aantal nieuwe diepe winputten voor de drinkwaterwinning van nitraatarm water in het winveld Galgenberg kan het nitraatgehalte in het uitgaande reine water worden teruggedrongen tot onder de Vitens-streefwaarde. Vitens streeft ten aanzien van de inrichting van de winvelden naar een juiste verhouding van diepe en ondiepe putten. Hierdoor is geen extra zuivering nodig om aan de nitraatnorm te voldoen. Bovendien wordt hiermee op lange termijn de nitraatlast in het grondwater weggepompt. Het nitraatprobleem heeft namelijk een historische achtergrond. De belasting aan maaiveld is inmiddels veel lager dan vroeger. Hierdoor is nieuwe, normoverschrijdende input van nitraat niet meer aan de orde. Uiteindelijk ontstaat zo een drinkwaterwinning die goed is ingepast en beschermd, zodat ook voor toekomstige generaties, veilig en goed drinkwater kan worden geleverd, tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. Figuur 3.4: Zuiveringsschema drinkwaterwinning Van Heek 10 december Definitief rapport

25 4 WATERKWALITEIT 4.1 Inleiding De kwaliteit van het grondwater in het waterwingebied en het grondwaterbeschermingsgebied wordt voortdurend gemonitord door Vitens. Vitens meet de waterkwaliteit op drie momenten in het bedrijfsproces (zie kader). In de volgende paragrafen is een beschrijving gegeven van de gemeten waterkwaliteit. Het monitoringsprogramma van Vitens is uitgebreid en omvat vele stoffen. In deze analyse worden alleen die stoffen genoemd waar sprake is van een structureel verhoogd gehalte of een stijgende trend. Stoffen die op incidentele basis in (zeer) licht verhoogde gehaltes zijn aangetoond zijn niet in onderstaande analyse opgenomen indien ze niet bevestigd of onwaarschijnlijk zijn. Niet bevestigd zijn de incidentele verhogingen die eenmalig in een complete meetreeks voorkomen. Onwaarschijnlijk zijn de incidentele verhogingen die gelet op de eigenschappen van de stof en het redoxmilieu van de locatie niet te verklaren zijn. Oorzaken voor dergelijke incidentele verhogingen zijn vaak het gevolg van een meetfout. Bij de huidige lage bepalingsniveaus is het risico op verontreiniging van een monster tijdens monstername of in het analyseproces aanzienlijk. Bij vluchtige stoffen is het risico op verontreiniging het grootst. Of een incidentele verhoogde waarneming als niet bevestigd of onwaarschijnlijk beoordeeld is, hangt dus af van meerdere factoren. De beoordeling hiervan is door Vitens uitgevoerd op basis van expert-judgement. Monitoring waterkwaliteit 1. Reinwater na de laatste zuiveringsstap en aan het tappunt bij klanten. Deze monitoring is wettelijk verplicht volgens de Drinkwaterregeling. In de Drinkwaterregeling zijn de te meten parameters en de meetfrequentie vastgelegd. De normen waaraan het reinwater moet voldoen staan in het Drinkwaterbesluit. Op deze manier is wettelijk geregeld dat het drinkwater voor consumenten van goede kwaliteit is. De monitoring bestaat uit microbiologische en chemische parameters, en een aantal indicatoren: bedrijfstechnische, organoleptische en signaleringsparameters. Een overzicht van de parameters en normen is te vinden in bijlage A van het Drinkwaterbesluit. 2. Ruwwater is het water uit de winputten voordat het naar de zuivering gaat. Ook deze metingen zijn wettelijk verplicht volgens de Drinkwaterregeling. De waterkwaliteit hoeft nog niet te voldoen aan de normen van het Drinkwaterbesluit; het water ondergaat immers nog een zuivering voordat het aan de consument geleverd wordt. Indicatief toetst Vitens de kwaliteit van het ruwwater wel aan de normen van het Drinkwaterbesluit. Zo wordt ook duidelijk voor welke parameters de zuivering noodzakelijk is. Het bemonsteren van het ruwwater vindt plaats in het verzameld ruwwater en in de individuele winputten. De metingen van het water uit de individuele winputten verschillen van de metingen in het verzamelde ruwe water doordat per winput (of per streng van winputten) wordt gemeten. Vaak veroorzaken één of enkele winputten verhoogde gehaltes van een bepaalde parameter in het verzamelde ruwwater. Het uitvoeren van analyses van de individuele winputten biedt inzicht of een verontreiniging specifiek in één winput voorkomt of diffuus wordt aangetroffen in het puttenveld. Daarnaast wordt informatie verkregen in het herkomstgebied van een verontreiniging. 3. Water uit waarnemingsputten binnen en buiten de grondwaterbeschermingsgebieden. De waarnemingsputten voor waterkwaliteit liggen ruimtelijk verspreid rond het waterwingebied. Het doel van de metingen in waarnemingsputten is om verontreinigingen op te merken, voordat deze de winputten bereiken. Op die manier kunnen indien nodig nog maatregelen worden genomen. Definitief rapport december 2012

26 Het water van de waarnemingsputten wordt geanalyseerd op een selectie van stoffen uit het Drinkwaterbesluit, waarvan de verwachting is dat deze relevant zijn voor de drinkwaterwinning. Van het rein- en ruwwater is een meetreeks beschikbaar vanaf 1982 tot en met Het water uit de waarnemingsputten is bemonsterd vanaf 1996 tot en met Het reine water van de winning voldoet in principe altijd aan de eisen van het Drinkwaterbesluit. Wanneer er een overschrijding optreedt, wordt dit altijd gemeld bij de Inspectie Leefomgeving en Transport en hiermee worden vervolgens afspraken gemaakt om een nieuwe overschrijding te voorkomen. 4.2 Typering waterkwaliteit Montferland De kwaliteit van het onttrokken water bij Montferland wordt getypeerd als oxisch en nitraathoudend. Het water heeft een relatief laag waterstofcarbonaatgehalte en een lage ph en is antropogeen zeer sterk belast, zo blijkt uit het verhoogd oxidatievermogen (OXV 3 ). Galgenberg De kwaliteit van het water uit de ondiepe winputten op Galgenberg wordt getypeerd als oxisch en nitraathoudend. Het water heeft een matig waterstofcarbonaatgehalte en is antropogeen zeer sterk belast, zo blijkt uit het verhoogd oxidatievermogen (OXV 3 ). Het water uit de diepe winputten 5 en 6 is suboxisch en zacht. Nitraat is afwezig in het onttrokken water als gevolg van de reducerende werking van de ondergrond. Hettenheuvel De kwaliteit van het onttrokken water bij Hettenheuvel wordt getypeerd als anoxisch en matig kalkhoudend. Het water is antropogeen onbelast / zwak belast en heeft een relatief hoog waterstofcarbonaatgehalte en gemiddelde zuurgraad. Nitraat is afwezig in het onttrokken water als gevolg van de reducerende werking van de ondergrond. In de volgende paragrafen wordt de waterkwaliteit besproken aan de hand van drie stofgroepen: Macroparameters; Bestrijdingsmiddelen; Overige microverontreinigingen en zware metalen. 4.3 Macroparameters Ruwwater - individuele winputten Montferland De zeer sterke belasting van het onttrokken water bij Montferland uit zich in hoge gehaltes nitraat en sulfaat en een verhoogde hardheid. Het gemiddelde nitraatgehalte is 50 mg/l variërend van 10 tot 106 mg/l in de winputten. 3 Het OXV is gedefinieerd als 7 * 2- [SO4 ] + 5 * [NO - 3 ] (mmol/l) naar Postma et al (1991). Het is een indicator voor vermesting, omdat het rekening houdt met het verdwijnen van nitraat door de oxidatie van pyriet waarbij sulfaat vrijkomt. 10 december Definitief rapport

27 De locaties van de winputten met een verhoogd nitraatgehalte zijn opgenomen in figuur 4.1. Het nitraatgehalte is al geruime tijd sterk verhoogd en vertoont per individuele winput grote fluctuaties. De nitraatgehalten zijn verhoogd door het overmatig gebruik van meststoffen op de landbouwpercelen nabij de drinkwaterwinning met name in de periode Een deel van de verhoogde hardheid kan worden verklaard uit het gebruik van landbouwkalk om verzuring van de landbouwgronden tegen te gaan. Het verhoogde sulfaatgehalte is het gevolg van de infiltratie van het effluent van de kalkzwaveldenitrificatie-installatie. Dit effluent had ook een hogere hardheid, doordat kalk werd gebruikt om de ph van het effluent te neutraliseren. Er is nog geen duidelijke trend in de ontwikkeling van het gemiddeld nitraatgehalte waar te nemen. Dit is onder meer verklaarbaar door de steeds wisselende inzet van winputten. Het chloride- en sulfaatgehalte, de hardheid en het elektrisch geleidingsvermogen vertonen een dalende trend. Figuur 4.1: Nitraat per winput Definitief rapport december 2012

28 Galgenberg De zeer sterke belasting van het water uit de ondiepe winputten op Galgenberg uit zich in verhoogde gehaltes chloride (gemiddeld 25 mg/l), nitraat en sulfaat en een verhoogde hardheid. Het gemiddelde nitraatgehalte is 52 mg/l variërend van 39 tot 71 mg/l per winput (zie figuur 4.1). Het nitraatgehalte is al geruime tijd sterk verhoogd en vertoont per individuele winput grote fluctuaties. De nitraatgehalten zijn verhoogd door het overmatig gebruik van meststoffen op de landbouwpercelen nabij de drinkwaterwinning met name in de periode De verhoogde hardheid kan worden verklaard uit het gebruik van landbouwkalk om verzuring van de landbouwgronden tegen te gaan. Er is een stijgende trend in de ontwikkeling van het gemiddeld nitraatgehalte waar te nemen. Het sulfaatgehalte is gemiddeld 39 mg/l en vertoont eveneens een stijgende trend. Het water uit de diepe winputten 5 en 6 is suboxisch en zacht. Nitraat is afwezig in het onttrokken water als gevolg van de reducerende werking van de ondergrond. Het ijzeren mangaangehalte is relatief hoog. Hettenheuvel Het onttrokken water bij Hettenheuvel is antropogeen onbelast/ zwak belast en dat is te zien aan de relatief lage gehaltes chloride (gemiddeld 9 mg/l). Bij de diepste twee winputten is het water sulfaat gereduceerd. Bij de andere winput is het sulfaatgehalte 52 mg/l. De trends in de relevante parameters laten doorgaans een gelijkblijvende ontwikkeling zien. Door de beperkte beschikbaarheid van water kan winput 1 niet of nauwelijks worden ingezet. Waarnemingsputten De metingen in het water uit de waarnemingsputten laten een vergelijkbare waterkwaliteit zien op macroparameters met het onttrokken grondwater. In figuur 4.2 zijn de locaties van de waarnemingsputten rondom drinkwaterwinning Dr. Van Heek weergegeven. 10 december Definitief rapport

29 Figuur 4.2: Ligging meetnet van waarnemingsputten 4.4 Bestrijdingsmiddelen Ruwwater - individuele winputten Er zijn geen verhoogde gehaltes aan bestrijdingsmiddelen in het onttrokken ruwwater gemeten van de drie wingebieden Montferland, Galgenberg en Hettenheuvel. Waarnemingsputten Er zijn geen verhoogde gehaltes aan bestrijdingsmiddelen in het water uit de waarnemingsputten gemeten. 4.5 Overige microverontreinigingen en zware metalen Ruwwater - individuele winputten Montferland Er zijn in het verleden diverse organische microverontreinigingen aangetroffen in het onttrokken ruwwater. Al sinds het begin van de jaren 80 werd een trichlooretheen (tri)- verontreiniging aangetroffen. In 1983 is een interceptieput geplaatst. De triconcentratie in het water uit winput 11 (zie figuur 4.3) is gedaald van 70 µg/l tot gehaltes onder de 5 µg/l in Vervolgens is de interceptiewinning beëindigd. Het interceptiewater werd belucht voor de verwijdering van tri en geïnfiltreerd in het waterwingebied. Definitief rapport december 2012

30 De monitoring van de triverontreiniging is verplaatst naar de actieve winputten 2A, 9 en 12, maar er wordt vrijwel geen VHK meer aangetoond. Figuur 4.3: Tri per winput Van 2002 tot 2006 zijn in twee winputten verhoogde gehalten MTBE aangetoond. In 2009 en 2010 is MTBE niet meer in verhoogde gehalten aangetoond. Galgenberg Er zijn geen verhoogde gehaltes aan organische microverontreinigingen in het onttrokken ruwwater gemeten. Hettenheuvel Er zijn geen verhoogde gehaltes aan organische microverontreinigingen in het onttrokken ruwwater gemeten. Waarnemingsputten In het water uit de waarnemingsput B1, B2 en B3 worden nog steeds licht verhoogde gehalten VHK gemeten. 10 december Definitief rapport

31 5 BODEM EN HYDROLOGISCH SYSTEEM 5.1 Intrekgebied In figuur 5.1 is het berekende intrekgebied weergegeven. Dit is het gebied, bepaald met behulp van een grondwatermodel, waar het grondwater binnen 100 jaar de pompputten van het waterbedrijf bereikt. Voor deze gebieden is geen bijzonder beleid opgesteld door de provincie. In deze figuur is ook het grondwaterbeschermingsgebied (de 25- jaarszone) en het waterwingebied (de 1-jaarszone) weergegeven. Hiervoor is in de Provinciale Milieuverordening Gelderland bijzonder beleid vastgelegd. Figuur 5.1. Intrekgebied drinkwaterwinning Van Heek op basis van berekeningen met een grondwatermodel Definitief rapport december 2012

32 5.2 Bodem De bodemkaart voor het gebied is opgenomen in figuur 5.2. Een groot deel van het intrekgebied wordt ingenomen door moderpodzolgronden. Daarnaast zijn er nog wat delen dikke eerdgrond en een klein deel moerige grond en rivierklei. De zandige bovengrond zorgt ervoor dat (regen)water gemakkelijk infiltreert naar de ondergrond. Figuur 5.2. Bodemkaart intrekgebied drinkwaterwinning Van Heek 5.3 Ondergrond Het gebied van Montferland waar de drie drinkwaterwinningen van productiebedrijf Van Heek zijn gelegen is een stuwwal gebied. De stuwwal is een restant van de stuwwalboog Montferland-Nijmegen-Arnhem waarvan grote delen zijn geërodeerd. Ter plaatse van de drinkwaterwinningen is de stuwwal nog aanwezig, te zien aan de verhoging in het landschap. 10 december Definitief rapport