GEBIEDSDOSSIER WATERWINNING

Transcriptie

1 GEBIEDSDOSSIER WATERWINNING GEBIEDSDOSSIER GEBIEDSDOSSIER GEBIEDSDOSSIER WATERWINNING NIEUWEGEIN WATERWINNING WATERWINNING NIEUWEGEIN NIEUWEGEIN NIEUWEGEIN GEBIEDSDOSSIER WATERWINNING NIEUWEGEIN Waterwingebied GEBIEDSDOSSIER WATERWINNING NIEUWEGEIN Grondwaterbeschermingsgebied Waterwingebied Boringsvrije zone Grondwaterbeschermingsgebied 100-jaarsaandachtsgebied Boringsvrije zone GEBIEDSDOSSIER WATERWINNING NIEUWEGEIN 100-jaarsaandachtsgebied Waterwingebied 0 GEBIEDSDOSSIER WATERWINNING NIEUWEGEIN Waterwingebied m Grondwaterbeschermingsgebied Boringsvrije zone 250 m Grondwaterbeschermingsgebied 100-jaarsaandachtsgebied Boringsvrije zone 100-jaarsaandachtsgebied m 250 m PROjEcTPARTNERS P R O j E c T P A R T N EPRRSO j E c T P A R T N E R S PROjEcTPARTNERS AFDELING FYSIEKE LEEFOMGEVING, TEAM GIS ONDERGROND: 2013, DIENST VOOR HET KADASTER EN OPENBARE REGISTERS, APELDOORN / / AFDELING FYSIEKE LEEFOMGEVING, TEAM GIS AFDELING FYSIEKE LEEFOMGEVING, TEAM GIS AFDELING FYSIEKE LEEFOMGEVING, TEAM GIS ONDERGROND: 2013, DIENST VOOR HET KADASTER EN OPENBARE REGISTERS, APELDOORN / / ONDERGROND: 2013, DIENST VOOR HET KADASTER EN OPENBARE REGISTERS, APELDOORN / / ONDERGROND: 2013, DIENST VOOR HET KADASTER EN OPENBARE REGISTERS, APELDOORN / /

2

3 GEBIEDSDOSSIER WATERWINNING Nieuwegein In samenwerking met: Gemeente Nieuwegein Gemeente Ijsselstein Vitens

4 Gebiedsdossier Nieuwegein Bescherming waterwinning ten behoeve van drinkwatervoorziening Datum 19 setember 2013 Definitief rapport

5 Provincie Utrecht 2

6 Documenttitel Status Datum definitieve versie Opdrachtgever Auteurs Website Rapportnummer Gebiedsdossier Nieuwegein Definitief rapport 19 september 2013 Provincie Utrecht A.A. (Lideke) Vergouwen (Grontmij BV) M.J.M. (Marc) Vissers (Grontmij BV) I. (Inge) Rosenthal (Vitens) C.C. (Chris) den Engelsman (Provincie Utrecht) alle-onderwerpen/drinkwater/drinkwaterwinning rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. Provincie Utrecht 3

7 Provincie Utrecht 4

8 0 SAMENVATTING GEBIEDSDOSSIER NIEUWEGEIN 0.1 Inleiding In 2010 is in het nationaal wateroverleg (NWO) afgesproken om vóór 2015 voor alle winningen voor de openbare drinkwatervoorziening zogenaamde gebiedsdossiers op te stellen volgens een door het RIVM ontwikkeld protocol. Voor de grondwaterwinningen vervullen de provincies daarbij de regierol. De provincie Utrecht heeft sinds 2002 ervaring met de 'gebiedsaanpak' die aan de hand van deze dossiers gevolgd zal worden. Ook geeft het vernieuwen van de gebiedsdossiers uitvoering aan het grondwaterplan ( ). In gebiedsdossiers wordt informatie over de winning beschreven en worden de risico's voor de grondwaterkwaliteit op een overzichtelijke manier in beeld gebracht. Op basis van het dossier worden maatregelen opgesteld om de kwaliteit van het grondwater te beschermen, zodat kan worden voldaan aan de eisen voortkomend uit de KRW. De relevante maatregelen zullen worden opgenomen in het stroomgebiedsbeheerplan 2015 voor de Kaderrichtlijn Water. De gebiedsdossiers zijn opgesteld onder regie van de provincie in samenwerking met de betrokken gebiedspartijen, ieder vanuit de verantwoordelijkheid voor bepaalde taken en bevoegdheden. Ook de uitvoering van de maatregelen zal gebaseerd worden op deze samenwerking en rolverdeling. Het onderhavige gebiedsdossier is het gebiedsdossier van de niet-kwetsbare 1 winning Nieuwegein. 0.2 Kenmerken winning Nieuwegein De grondwaterwinning Nieuwegein is een semi-gespannen 2, anaërobe winning van drinkwaterbedrijf Vitens, met een vergunningscapaciteit van 2,5 miljoen m 3 /jaar. Door de diepe ligging ( m NAP) is het grondwater lang onderweg van het maaiveld naar de pompputten. Hierdoor heeft de winning alleen een boringsvrije zone en geen grondwaterbeschermingsgebied om zich heen. De winning heeft een zekere (zeer kleine) kwetsbaarheid omdat grondwater aan maaiveld binnen 100 jaar de winning kan bereiken. De winning is gelegen tussen Nieuwegein en IJsselstein. Behalve stedelijk bebouwd gebied is een groot deel van de boringsvrije zone in landelijk gebied gelegen. De winning wordt verder doorkruist door de snelweg A2. Zuivering vindt plaats met een eenvoudige zuivering op de winlocatie, en bestaat uit Beluchting (BL) en Zandfiltratie (ZF). Door infiltratie van oppervlaktewater vanuit de Lek neemt de hardheid van het ruwwater toe tot boven de grenswaarde van 2 mmol/l. Daarom is nieuwbouw gepland voor de zuivering (gereed in 2012), waarbij ook een onthardingsstap aan de zuivering is toegevoegd. 1 Niet-kwetsbare winningen zijn winningen welke niet of nauwelijks kwetsbaar zijn voor menselijke invloed, waardoor in principe kan worden aangenomen dat maatregelen ten aanzien van diffuse verontreinigingen niet noodzakelijk zullen zijn. 2 Een semi-gespannen winning betekent dat het gewonnen water afkomstig is uit een gedeeltelijk afgesloten watervoerend pakket. Provincie Utrecht 5

9 0.3 Signaleringsdiagram Om de grondwaterkwaliteit, het risico op verontreiniging, het beschermingsbeleid en de uitvoering daarvan overzichtelijk in beeld te brengen wordt gebruik gemaakt van het zogenaamde signaleringsdiagram. Voor het opstellen van dit signaleringsdiagram zijn 8 aspecten die van belang zijn voor de bescherming van de winning. Deze zijn beoordeeld door de actoren die in het gebiedsproces van deze winning zijn betrokken. Het signaleringsdiagram is als volgt opgebouwd, en is weergegeven in Figuur 1: Links is het resultaat van de bescherming en van de historische activiteiten tot nu toe in beeld gebracht. Het risico van de huidige functies (sector 8) is bij de meeste niet kwetsbare winningen laag en is daarom overwegend als goed beoordeeld. De situatie van de winning Nieuwegein is momenteel zeer goed, omdat alleen eenvoudige zuivering (7) nodig is om het water geschikt te maken voor consumptie. In het ruwwater (6) worden namelijk geen stoffen aangetroffen boven de drinkwaternorm. Ook in waarnemingsputten (5) op enige afstand van de winning worden geen probleemstoffen boven de norm aangetroffen, alleen in het bovenliggende 1 e watervoerende pakket. Rechts in het diagram is de huidige status van de bescherming bovengronds (1 en 2) en ondergronds (3 en 4) beoordeeld. Ten aanzien van de huidige bescherming zijn door de actoren verbeterpunten en aandachtspunten gesignaleerd. Effect Resultaat (Risico s) Actie prestaties (Risicobeheersing) 8 Risico op verontreiniging door huidige functies 1 Planologische bescherming mbt huidige functies 7 Niveau zuivering 2 Milieuregelgeving Bovengrond 6 Kwaliteit ruwwater 3 Bescherming mbt ondergrondse activiteiten Ondergrond 5 Kwaliteit toestromend grondwater 4 Aanpak bestaande verontreinigingen Figuur 1 Signaleringsdiagram met de score voor de winning Nieuwegein op de acht indicatoren 0.4 Kenschets problemen winning Nieuwegein De kwetsbaarheid van de winning Nieuwegein is zeer laag. Dit komt doordat een dikke beschermende kleilaag aanwezig is boven het winpakket en daarnaast is infiltratie vanuit maaiveld klein door de aanwezigheid van een deklaag. De berekende reistijden naar de winning zijn dan ook zeer hoog op een klein gebiedje waar de deklaag ontbreekt na. Provincie Utrecht 6

10 In de winning worden in de macrokwaliteit geen trends gevonden, en is de waterkwaliteit te karakteriseren als volledig natuurlijk: de lage chloridegehalten wijzen erop dat rivierwater de waterkwaliteit in het tweede watervoerende pakket niet beïnvloedt. Er zijn alleen incidenteel stoffen in het ruwwater aangetroffen; echter deze zijn ook op andere manieren te verklaren (natuurlijke vorming, bemonsteringsfouten). Het risico op diffuse verontreiniging wordt daarom niet relevant geacht, ondanks de relatief hoge belasting die vanuit wegen, stedelijk gebied, oppervlaktewater en riolering afkomstig kan zijn. Risico s van historische puntbronnen van bodemverontreiniging zijn alleen aanwezig wanneer het grote verontreinigingen zijn. In de meeste gevallen gaat van de aanwezige bodemverontreinigingslocaties weinig risico uit omdat het verontreinigingen met immobiele stoffen betreft of omdat het verontreinigingslocaties betreft op een plaats waar een dik ontwikkelde deklaag aanwezig is. De bescherming van de winning wordt op twee onderdelen als matig bestempeld. Dit is ten aanzien van de planologische bescherming (onderdeel 1 signaleringsdiagram) en ten aanzien van de aanpak van verontreinigingen (onderdeel 4 signaleringsdiagram): In de bestaande bestemmingsplannen is onvoldoende aandacht besteed aan het opnemen van zones op kaart of het verwijzen naar relevante regelgeving in de toelichting. Bij de Voorontwerpen wordt geschreven over een 100-jaarszone. Dit is onjuist. In het vervolgtraject dient aandacht besteed te worden aan deze tekortkomingen. Bij de locatie Middenweg (UT ) is sprake van een verontreiniging van de grond en het grondwater met gechloreerde koolwaterstoffen (VOCl). Het is nog niet duidelijk of er sprake is van bedreiging voor de winning. Daarnaast zijn enkele aandachtspunten gesignaleerd welke in de maatregelentabel als actiepunt zijn opgenomen (zie volgende paragraaf). 0.5 Toelichting beoordeling score signaleringsdiagram en maatregelen Uit een analyse van de risico s blijkt dat diverse verbeteringen mogelijk zijn ten opzichte van de huidige situatie. Er zijn diverse maatregelen geformuleerd. De mogelijke maatregelen die specifiek voor deze winning zijn opgesteld zijn in onderstaande Tabel 1 weergegeven. In Tabel 2 zijn algemene maatregelen weergegeven die deels voor alle Utrechtse winningen en deels specifiek voor de niet-kwetsbare winningen gelden. Provincie Utrecht 7

11 Tabel 1. Toelichting signaleringsdiagram winningspecifieke risico s en voorstel maatregelen Nr signalerings- Diagram 1 Planologische bescherming met betrekking tot huidige functie 2 Milieuregelge- Ving 3 Bescherming met betrekking tot ondergrondse activiteiten Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel Actoren Beschermingsbeleid: vóórkomen beschermingszones in bestemmingsplannen en kaarten. Onderdelen: Verloopt handhaving volgens plan Consequenties ten gevolge van wijziging ligging beschermingszones in nieuwe PMV (zie algemene maatregelen) Onderdelen: Koude warmteopslag binnen 50-jaarszones Lekkende riolering beregeningsputten 1 Planologische bescherming met betrekking tot huidige functie Geen knelpunten Geen knelpunten Grondwaterbescherming laten doorwerken in huidige (bij wijziging) en Voorgenomen bestemmingsplannen (juiste benaming en opnemen in toelichting) Mogelijk een extra controle op de recent in het diepe pakket vergunde onttrekking bij een varkensslachterij uitvoeren. Gemeente, provincie 4 Aanpak bodemverontreinigingen Aanpak bodemverontreinigingslocaties die risicovol kunnen zijn voor de Locatie locatie Middenweg (verontreiniging met VOCl ) kan een bedreiging Monitoring grondwaterverontreiniging. Resultaten in de gaten Provincie, Vitens, gemeente winning vormen houden 5 Kwaliteit toe- Beoordeling grondwaterkwaliteit Geen knelpunten stromend in waarnemingsputten t.o.v. grondwater drinkwaternorm 6 Kwaliteit Beoordeling ruwaterkwaliteit in Geen knelpunten ruwater pompputten t.o.v. drinkwaternorm 7 zuiverings- Is de zuiveringsinspanning Geen knelpunten inspanning groter dan hoort bij een natuurlijke grondwaterkwaliteit? 8 Risico op ver- Risico s tengevolge van diffuse Geen knelpunten ontreiniging door belasting huidige functies Provincie Utrecht 8

12 Tabel 2. Voorstel algemene maatregelen geldend voor alle niet-kwetsbare winningen Nr signaleringsdiagram 1 Planologische bescherming met betrekking tot huidige functie Beoordelingscriterium Beschermingsbeleid: vóórkomen beschermingszones in bestemmingsplannen en kaarten. Algemene maatregel Verwerken van de wijzigingen van PMV in de bestemmingsplannen. 2 Milieuregelgeving 3 Bescherming met betrekking tot ondergrondse activiteiten 4 Aanpak bodemverontreinigingen Onderdelen: Verloopt handhaving volgens plan Zijn de nieuwe contouren (ingang 2012) beschermingszones ruimer dan huidige Onderdelen: Koude warmteopslag Aanpak binnen 50-jaarszones bodemverontreinigingslocatie s die risicovol kunnen zijn voor de winning Beoordelen huidige bedrijfsactiviteiten in de uit te breiden beschermingszones in relatie tot de eisen vanuit de PMV. Definiëren van overgangsbeleid voor bestaande bedrijven. Op korte termijn een algemene maatregel uitvoeren (per 1 jul 2013 moeten diepe gesloten systemen wel gemeld worden) om inzicht in bodemenergiesystemen te krijgen. Wanneer het LGR (grondwaterregister) functioneert het uitvoeren van een analyse van alle aanwezige onttrekkingen in de provincie. Voortzetting monitoring grondwater en communicatie omtrent monitoring binnen het gebiedsproces (Her)beoordeling van de spoedeisendheid van de aanpak van aanwezige bodemverontreinigingen in de eventueel uitgebreidde beschermingszones. Provincie Utrecht 9

13 Inhoudsopgave 0 Samenvatting gebiedsdossier Nieuwegein Inleiding Kenmerken winning Nieuwegein Signaleringsdiagram Kenschets problemen winning Nieuwegein Toelichting beoordeling score signaleringsdiagram en maatregelen Inleiding Wat is een gebiedsdossier? Waarom een gebiedsdossier? Leeswijzer Basisinformatie Inleiding Waterwinning en zuivering Opbouw van de ondergrond Grondwaterstroming en verblijftijden Oppervlaktewater Puntbronnen Ondergronds ruimtegebruik Lijnbronnen Diffuse bronnen Kwaliteit van ruwwater en grondwater: bewezen kwetsbaarheid Conclusie ten aanzien van de kwetsbaarheid Meer informatie? Beschermingsbeleid en praktijk Inleiding Beschermingszones en milieuregels Planologische doorwerking beschermingszones Ruimtelijke ontwikkelingen Analyse risico s en maatregelen Inleiding Signaleringsdiagram Voorstel maatregelen...49 Provincie Utrecht 10

14 5 Gebiedsgerichte aanpak Inleiding Gebiedsgesprekken Afspraken Bijlage 1 Literatuurlijst Bijlage 2 Kaarten in A Bijlage 3 Toetsing waterkwaliteit Bijlage 4 Notulen gebiedsgesprekken Bijlage 5 Begrippenlijst Bijlage 6 Beleid en regelgeving Bijlage 7 Concept afspraken over adequate grondwaterbescherming Bijlage 8 Toelichting signaleringsdiagram Bijlage 9 Kaart met indicatie omvang 50 jaarszone Provincie Utrecht 11

15 1 INLEIDING 1.1 Wat is een gebiedsdossier? Het voorliggende gebiedsdossier bevat informatie over de waterwinning Nieuwegein. In een gebiedsdossier wordt door de betrokken partijen informatie verzameld die van belang is voor de (grond)waterkwaliteit ter plaatse van de waterwinning voor drinkwater. Op basis van deze informatie worden mogelijke beschermingsmaatregelen, gericht op preventie en risicobeheersing, ontwikkeld en in het dossier opgenomen. Vervolgens nemen de betrokken partijen uitgaande van het gebiedsdossier een besluit over de daadwerkelijk uit te voeren maatregelen. De (concept)afspraken over samenwerking en te nemen maatregelen maken onderdeel uit van het gebiedsdossier. 1.2 Waarom een gebiedsdossier? Wet- en regelgeving In de Drinkwaterwet is het duurzaam veiligstellen van de openbare drinkwatervoorziening aangemerkt als "dwingende reden voor groot openbaar belang". In de Kaderrichtlijn Water (artikel 4) is aanvullend opgenomen dat lidstaten maatregelen moeten nemen om de inbreng van verontreinigende stoffen in het grondwater te voorkomen of te beperken. Specifiek voor waterwinningen voor drinkwater is opgenomen (artikel 7) dat lidstaten moeten zorgen voor de nodige bescherming van grondwater teneinde het niveau van zuivering dat voor de productie van drinkwater is vereist, te verlagen. Met name dit laatste is leidend voor de te treffen maatregelen, de prioritering ervan en de benodigde afspraken over een adequaat beschermingsniveau. Provinciaal beleid De Provincie Utrecht beschermt haar openbare drinkwatervoorziening via de risicobenadering in het beschermingsbeleid en de voorkantsturing in de Ruimtelijke Ordening. De risicobenadering houdt in dat voor de bescherming van de kwaliteit van het grondwater risicovolle activiteiten worden geweerd. Voorkantsturing houdt in dat er bij ROontwikkelingen naar gestreefd wordt dat de waterwinningen voor drinkwater zoveel mogelijk omgeven zijn met harmoniërende, grondwatervriendelijke, functies. Dit gebeurt in een zo vroeg mogelijk stadium van het RO-proces. Om goed invulling te kunnen geven aan zowel de risicobenadering als de voorkantsturing is inzicht nodig in de factoren die van belang zijn voor de kwaliteit van het onttrokken grondwater (RIVM, 2007). De Provincie Utrecht heeft ervoor gekozen om deze informatie voor de kwetsbare winningen te bundelen in Gebiedsdossiers. Deze dossiers maken onderdeel uit van de gebiedsaanpak per waterwinning. Dit houdt onder meer in dat het gebiedsdossier actueel wordt gehouden inclusief de prioritering en afspraken die nodig zijn om de winningen adequaat te beschermen. Wat is de meerwaarde van het Gebiedsdossier? Het Gebiedsdossier bevat gebiedsinformatie die relevant is voor de grondwaterkwaliteit nabij de waterwinning voor drinkwater Nieuwegein. In het gebiedsdossier zijn de (mogelijke) maatregelen opgenomen om de grondwaterkwaliteit te beschermen en te verbeteren. U kunt de informatie in het Gebiedsdossier ook gebruiken als u werkt aan een structuurvisie, een bestemmingsplan, een bestemmingsplanwijziging, een ruimtelijke ontwikkeling, een watergebiedsplan, een waterplan, een watertoets, het afkoppelen van hemelwater of het verlenen van milieuvergunningen/ontheffingen en de daarop volgende handhaving. Provincie Utrecht 12

16 1.3 Leeswijzer Leeswijzer: hoofdstukindeling Het Gebiedsdossier bestaat uit vier hoofdstukken: Basisinformatie over de winning en het intrekgebied hoofdstuk 2 Beschermingsbeleid en praktijk hoofdstuk 3 Analyse risico s en maatregelen hoofdstuk 4 Gebiedsgerichte aanpak hoofdstuk 5 Daarnaast is er een handleiding Gebiedsdossiers opgesteld waarin onder meer is beschreven op welke wijze dit gebiedsdossier tot stand is gekomen. Tevens bevat deze handleiding achtergrondinformatie zoals een toelichting op het signaleringsdiagram (hoofdstuk 4). Welke hoofdstukken zijn voor mij met name relevant? Handhaving en toezicht: Hoofdstuk 3 en 4 Ruimtelijke Ordening: Hoofdstuk 2 en 3 en 4 Waterbeheer: Hoofdstuk 2, 3 en 4 Beleidsmedewerkers: Hoofdstuk 4 en 5 Status en doelgroepen Het gebiedsdossier is een levend document en bevat geen nieuw beleid of regelgeving. Met levend wordt bedoeld dat het dossier regelmatig wordt aangevuld en geactualiseerd. Deze aanvulling kan bijvoorbeeld bestaan uit een afsprakenlijst waarmee invulling wordt gegeven aan de benodigde adequate bescherming van de waterwinning. Informatievoorziening Het gebiedsdossier bevat de gebiedsspecifieke informatie over de winning Nieuwegein. Op de website van de Provincie is algemene informatie te vinden over beleid en regelgeving met betrekking tot de bescherming van het grondwater waaruit drinkwater wordt gewonnen. Via het loket van de website zijn interactieve, gedetailleerde kaarten van de grondwaterbeschermingszones te downloaden: Actualisatie grondwaterbeschermingszones In dit gebiedsdossier zijn de recent gewijzigde grondwaterbeschermingszones gepresenteerd en gebruikt. De vorige Provinciale Milieuverordening (PMV) was vastgesteld in 1995, met een laatste wijziging in In 2013 zijn nieuwe (geactualiseerde) beschermingszones vastgesteld met de vaststelling van de nieuwe PMV. Voor winning Nieuwegein betekent dit een wijziging van de tot 2013 geldende grenzen van de beschermingszones. Aan dit aspect wordt daarom extra aandacht besteed. Provincie Utrecht 13

17 2 BASISINFORMATIE 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft de feitelijke basisinformatie. In de paragrafen 2.2 t/m 2.4 worden de kenmerken van de winning nader toegelicht, n.l. het type winning, de beschermende werking van de ondergrond, de herkomst van het grondwater in de winning en de verblijftijden van het water vanaf maaiveld tot aan de onttrekking. In de daarop volgende paragrafen 2.5 t/m 2.9 wordt ingegaan op de mogelijke invloeden op de kwaliteit van het grondwater. Dit betreft de ligging van oppervlaktewater, het ondergronds ruimtegebruik, maar ook de verschillende typen verontreinigingen (lijnbronnen, puntbronnen en diffuse bronnen). Tot slot wordt in paragraaf 2.10 de huidige kwaliteit van het opgepompte water beschreven. In paragraaf 2.11 volgt een conclusie ten aanzien van de kwetsbaarheid van de winning welke van belang is voor de wijze waarop met verschillende risico s wordt omgegaan in termen van maatregelen. In bijlage 2 zijn de in de tekst gepresenteerde kaarten in groter formaat opgenomen. Rond een winning kan sprake zijn van verschillende (beschermings)zones (waterwingebied, grondwaterbeschermingsgebied, 100-jaars aandachtgebied, 50-jaarszone, boringsvrije zone, intrekgebied). In bijlage 5 is met figuren toegelicht hoe deze zones gedefinieerd zijn. 2.2 Waterwinning en zuivering Ligging winning De grondwaterwinning Nieuwegein is een winning van drinkwaterbedrijf Vitens. Door de diepe ligging is het grondwater lang onderweg van het maaiveld naar de pompputten. Hierdoor heeft de winning alleen een boringsvrije zone en geen grondwaterbeschermingsgebied om zich heen. De winning is gelegen tussen Nieuwegein en IJsselstein. Behalve stedelijk bebouwd gebied is een groot deel van de boringsvrije zone in landelijk gebied gelegen. De winning wordt verder doorkruist door de snelweg A2. Het waterwingebied ligt binnen de gemeente Nieuwegein en de boringsvrije zone ligt in beide gemeentes. De maaiveldhoogte in het intrekgebied is NAP-hoogte tot +1,5 m NAP; wegen en kunstwerken, alsmede het stedelijk gebied van Nieuwegein zijn nog hoger gelegen. De ligging van de winning en de beschermingszones zijn weergegeven in Figuur Kenmerken winning en zuivering De winning Nieuwegein is een semi-gespannen 3, anaërobe winning. De winning in Nieuwegein is een belangrijke winning, die behouden moet worden. Vanwege de beschermende werking van de ondergrond is de winning Nieuwegein aangemerkt als niet kwetsbaar door de Provincie Utrecht. De winning heeft een zekere (zeer kleine) kwetsbaarheid omdat grondwater aan maaiveld binnen 100 jaar de winning kan bereiken. 3 Een semi-gespannen winning betekent dat het gewonnen water afkomstig is uit een gedeeltelijk afgesloten watervoerend pakket. Provincie Utrecht 14

18 Figuur 2-1 Ligging winning Nieuwegein met beschermingszones (waterwingebied en boringsvrije zone) (bron: Provincie Utrecht, geoloket). Momenteel heeft de winning een vergunningscapaciteit van 2,5 miljoen m 3 /jaar. In Figuur 2-2 is de werkelijk onttrokken hoeveelheid water weergegeven; deze ligt rond de vergunde capaciteit. Het grondwater wordt onttrokken uit het tweede watervoerende pakket op een diepte van m NAP. Zuivering vindt plaats met een eenvoudige zuivering op de winlocatie, en bestaat uit Beluchting (BL) en Zandfiltratie (ZF). Deze processen (zie ook Figuur 2-4) zijn vooral gericht op inbrengen van zuurstof en het verwijderen van ijzer en mangaan. Door infiltratie van oppervlaktewater vanuit de Lek neemt de hardheid van het ruwwater toe tot boven de grenswaarde van 2 mmol/l. Daarom is nieuwbouw gepland voor de zuivering (gereed in 2012), waarbij ook een onthardingsstap aan de zuivering is toegevoegd. Provincie Utrecht 15

19 Onttrekkingsdebiet (m3/jaar) Gebiedsdossier Nieuwegein 3,000,000 POMPSTATION NIEUWEGEIN Huidige vergunning 2,500,000 2,000,000 1,500,000 1,000, , Jaar Figuur 2-2 Onttrekking winning Nieuwegein de afgelopen 40 jaren (bron: Provincie Utrecht) Figuur 2-3 Voorzieningsgebied winningen rondom de winning Nieuwegein (bron: Vitens) Provincie Utrecht 16

20 Figuur 2-4 Processchema zuivering in winning Nieuwegein Voorzieningsgebied winning De winning is belangrijk voor Vitens om leveringszekerheid in de gemeenten IJsselstein en Nieuwegein te garanderen. Daarnaast is de winning verbonden met de ring rond Utrecht. (Figuur 2-3). 2.3 Opbouw van de ondergrond Bodemopbouw Vanwege de beschermende werking van de ondergrond is de winning Nieuwegein aangemerkt als niet kwetsbaar door de Provincie Utrecht. De winning Nieuwegein onttrekt grondwater uit diepere watervoerende pakketten. De regionale geohydrologische opbouw is weergegeven in Figuur 2-6. In Figuur 2-5 is de laagopbouw van een nabije boring weergegeven (DINO, boring B38F0592). Deze boring geeft de laagopbouw in meer detail weer. Onttrekkingsdiepte 77,5 114,5 m -mv Figuur 2-5 Lokale situatie van de laagopbouw in een diepe boring nabij de winning (boring B38F0592) en (rechts) zoals in de regionale schematisatie toegepast in de modellering met c-waarden en KDwaarden (Tauw, 2010). Provincie Utrecht 17

21 2.3.2 Watervoerende pakketten In het gebied is een deklaag aanwezig van ongeveer 8 meter dik. Daaronder bevindt zich het eerste watervoerend pakket (WVP1) dat ruim 30 meter dik is. Onder de eerste scheidende laag bevindt zich de winning in het tweede watervoerende pakket (WVP2; 1b in figuur 2.5) van eveneens ruim 30 meter dik. Het derde watervoerende pakket (Figuur 2-6) van eveneens 30 meter dikte loopt van 120 tot 150 meter. De scheidende laag onder dit pakket vormt in het regionaal geohydrologisch model van de ondergrond (REGIS) de basis Scheidende lagen De eerste scheidende laag vormt de bescherming van de winning en is zeer dik. Van ongeveer -40 tot -70 meter NAP bestaat de ondergrond voornamelijk uit klei met een hoge weerstand. Het is daardoor niet te verwachten dat grondwater dat binnen de boringsvrije zone infiltreert ook de winning zal bereiken. De scheidende laag boven het derde watervoerend pakket heeft in de schematisatie een geringer weerstand voor doorstroming door grondwater. Daardoor zal water uit de dieper gelegen pakketten mogelijk wel de winning kunnen bereiken. W O Figuur 2-6 Geohydrologische dwarsdoorsnede winning Nieuwegein (bron: DINOLOKET - REGIS). Het begin- en eindpunt van de doorsnede is weergegeven in Figuur 2.1 met een kruis. Provincie Utrecht 18

22 2.4 Grondwaterstroming en verblijftijden Regionale grondwaterstroming Doordat de winning is gelegen onder kleipakketten is onder de kleipakketten een nagenoeg cirkelvormig intrekgebied aanwezig van grondwater dat van alle kanten toestroomt. Uit de tijd-stijghoogtelijnen van waarnemingsputten uit de omgeving van de winning blijkt dat in het winpakket (buis 008) stijghoogten het laagst zijn; dat betekent dat aanvoer van zowel boven als onder het winpakket kan plaatsvinden. Optrekken van zout water is in deze omgeving niet waarschijnlijk. Figuur 2.7 Tijd-stijghoogtelijnen in twee waarnemingsputten. Winpakket Verblijftijdscurve De grondwaterstroming in de winning is berekend met behulp van het recent opgezette HYDROMEDAH-model (Haskoning, 2010). Van de winning zijn geen verblijftijdscurves berekend, omdat reistijden zeer hoog zijn. Daarmee is de exacte verblijftijd van grondwater ook in hoge mate onzeker, en is alleen te zeggen dat de leeftijd van het onttrokken grondwater zeer hoog is. Uit de ruwwaterkwaliteit (paragraaf 2.10) blijkt dat mogelijk recente beïnvloeding van de waterkwaliteit van de winning te zien is op basis waarvan geconcludeerd kan worden dat er reistijden naar de winning korter zijn dan over het algemeen verwacht wordt. Provincie Utrecht 19

23 2.4.3 Ruimtelijke verdeling verblijftijd Er is een ruimtelijk beeld van de verblijftijd van grondwater vanaf maaiveld tot aan de winning aanwezig. Het grondwater is overwegend ruim 500 tot meer dan 1000 jaar onderweg om vanuit maaiveld de winning te bereiken. In de berekening blijkt een klein gebied aanwezig waar de verblijftijd relatief kort is, namelijk minder dan 200 jaar. Op deze locatie, zo blijkt uit boorbeschrijvingen, is de deklaag zeer dun en mogelijk afwezig en is oppervlaktewater aanwezig. De eerste scheidende laag heeft echter een grote weerstand waardoor grondwater alsnog een lange reistijd naar de winning heeft. Figuur 2-8 Verblijftijdenkaart van het aan het maaiveld infiltrerende grondwater dat de winning Nieuwegein bereikt 2.5 Oppervlaktewater Binnen de boringsvrije zone van de winning Nieuwegein loopt een groot aantal oppervlaktewateren met stedelijke, agrarische en een doorvoerende functie (zie Figuur 2-9). Vanuit de hydrologische kenmerken van de winning wordt verwacht dat oppervlaktewater wel naar het 1 e watervoerende pakket infiltreert maar de winning niet of pas op zeer lange termijn kan bereiken (Figuur 2-8). Oppervlaktewater heeft voor zover nu bekend geen invloed op het grondwater in het winpakket. Alleen in het eerste watervoerende pakket zijn veel stoffen aangetroffen die wijzen op een herkomst uit Rijnwater en daarmee uit geïnfiltreerd oppervlaktewater. Provincie Utrecht 20

24 Figuur 2-9 Oppervlaktewatersysteem in de omgeving van winning Nieuwegein. Blauwe lijnen zijn waterlopen. 2.6 Puntbronnen Historische puntbronnen bodemverontreiniging Puntbronnen van bodemverontreiniging kunnen in potentie invloed hebben op de kwaliteit van het grondwater in de boringsvrije zone. Echter in de situatie waarbij het grondwater wordt gewonnen uit de diepere pakketten die in principe beschermd worden door één of meer scheidende lagen en het feit dat de grondwaterverontreinigingen zich in het bovenste freatische of eerste watervoerende pakket bevinden, wordt de winning doorgaans niet bedreigd door de aanwezigheid van deze verontreinigingen. Het beleid van de provincie ten aanzien van deze verontreinigingen is in onderstaand kader beschreven. Vervolgens worden de meest risicovolle bodemlocaties en probleemlocaties nader beschreven. Provincie Utrecht 21

25 Beleid puntbronnen De uitvoering van beleid voor het aanpakken van bodem- en grondwaterverontreinigingen is gebaseerd op de Wet bodembescherming (Wbb). Bedreiging van kwetsbare objecten - waaronder waterwinningen voor drinkwater - speelt een belangrijke rol bij de prioritering van de aanpak van bodemverontreinigingen in het kader van de Wbb. We maken onderscheid in puntbronnen die een risico vormen voor de volksgezondheid (humaan), ecologie (ecologisch) en verspreiding via gronden oppervlaktewater (verspreiding). In het Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties 4 is landelijk afgesproken de bodemsaneringsoperatie versneld tot een verantwoord einde te brengen. In het kader hiervan zijn alle nog niet (voldoende) onderzochte locaties geselecteerd waar een vermoeden bestaat dat sprake kan zijn van een mogelijk risicovolle ( spoedeisende ) verontreiniging en opgenomen op een werklijst van potentiële spoedlocaties. Daarnaast is in de Kaderrichtlijn water (KRW) beleid vastgelegd gericht op een goede kwaliteit van grondwater dat gebruikt wordt voor drinkwaterproductie. In 2007 heeft daarvoor in opdracht van de Provincie Utrecht een inventarisatie 5 plaatsgevonden van risico s van verspreiding van puntbronnen naar deze grondwaterwinningen. Deze lijst van puntbronnen ( KRW-puntbronnen ) omvat zowel verontreinigingen waarvan reeds vaststaat dat sprake is van verspreidingsrisico s, als locaties waarop zich mogelijk een bedreigende verontreiniging bevindt. Deze locaties moeten nog (nader) worden onderzocht en zijn in 2009 opgenomen in de Europese Stroomgebiedbeheerplannen voor de KRW. Daarmee is de KRW-verplichting vastgelegd de betreffende verontreiniging voor 2015 aan te pakken. In de meeste gevallen betreft dit onderzoek. Alle (potentiële) KRW-puntbronnen zijn tevens opgenomen op de provinciale werklijst van potentiële spoedlocaties. Deze locaties hebben naast de aanduiding potentieel spoed vanwege verspreiding in het kader van de Wbb dus ook een KRW-label meegekregen en zijn daarmee dubbel in beeld. Alle locaties op deze werklijst worden onderzocht. Wanneer uit dit (vervolg)onderzoek blijkt dat geen sprake is van een ernstige verontreiniging of wanneer blijkt dat er wel verontreiniging is, maar deze brengt geen risico s met zich mee, dan wordt het onderzoek beëindigd en vormt de locatie geen aandachtspunt meer. Uiteindelijk zal de lijst van potentiële spoedlocaties leeg zijn en maken we alleen nog onderscheid tussen locaties met een spoedeisende verontreiniging en locaties waarbij we geen spoedeisende verontreinigingen verwachten. Verontreinigingen die humane risico s met zich meebrengen moeten uiterlijk in 2015 zijn gesaneerd dan wel moeten de risico s zijn weggenomen. Uiterlijk op 31 december 2015 moeten alle locaties bekend zijn waar sprake is van onaanvaardbare verspreidingsrisico s of ecologische risico s. De reeds bekende verontreinigingen die voor de drinkwaterproductie van belang zijn worden al jaren gevolgd en mogen grotendeels bekend worden verondersteld. Provincie Utrecht volgt deze bekende locaties vanuit haar rol als bevoegd gezag vanuit de Wbb 6 en ziet toe op aanpak daarvan. De waterbedrijven monitoren verontreinigingen in pompputten en waarnemingsputten. Aangetroffen verontreinigingen kunnen aanleiding zijn om dit gezamenlijk als knelpunt te benoemen en te zoeken naar de mogelijke verontreinigingsbron. Deze locaties met verspreidingsrisico naar 4 Dit convenant is ondertekend door het rijk, IPO, de VNG en Unie van waterschappen en is gepubliceerd in de Staatscourant, nr , 26 november Inventarisatie puntbronnen grondwaterwinningen KRW detailanalyse provincie Utrecht, Grontmij Nederland bv i.o.v. Provincie Utrecht, 1 november Gemeente Amersfoort en Utrecht zijn bevoegd gezag vanuit de Wbb binnen de eigen gemeente Provincie Utrecht 22

26 drinkwaterwinningen worden voor zover mogelijk in het gebiedsdossier nader beschreven. Van de hierboven beschreven locaties zijn 3 typen locaties weergegeven: KRW-puntbronnen: locaties met mogelijk verspreidingsrisico naar winningen (Grontmij, 2007 ) Beschreven locaties: aandachtspunten i.v.m. mogelijk verspreidingsrisico naar winningen Spoedlocaties: ernstige verontreinigingen met verspreidingsrisico naar winningen 7 Aan de hand van het bodeminformatiesysteem Squit Bodem, waarin alle locaties van bodemverontreinigingen zijn opgenomen, zijn bovengenoemde locaties geselecteerd. Hierbij is gekeken naar de locaties die zich bevinden binnen het waterwingebied of de grondwaterbeschermingszone of boringsvrije zone of 100 jaars aandachtsgebied. Alle puntbronnen die 100 meter buiten de grootste van de bovengenoemde zone valt zijn eveneens meegenomen omdat rekening gehouden wordt dat een puntbron binnen 100 meter van een bedreigd object een risico kan vormen. Alleen grondwaterverontreinigingen met een hoog verspreidingsrisico zijn meegenomen zoals VOCl en Cyanide. Enkele locaties vallen buiten de selectie maar zijn wel meegenomen in de inventarisatie van Grontmij. Deze locaties zijn ook meegenomen in de beschrijving. In onderstaande tabel zijn de locaties weergegeven. Drie locaties zijn als risicolocaties aangemerkt en zijn weergegeven in onderstaande tabel. Van de verontreinigende locatie is weergegeven welke mobiele stoffen het betreft. De locaties Middenweg en Productieweg 5 liggen beide buiten de boringsvrije zone maar zijn opgenomen in de inventarisatielijst van Grontmij (2007). Dat is de reden dat deze locaties beschreven zijn. De locatie Hooglandse Jaagpad bevindt zich in het waterwingebied. Bodemverontreiniging UT code Mobiele stoffen Hooglandse Jaagpad 1-3 Middenweg UT UT PAK, CN VOCl, minerale olie Productieweg 5 UT VOCl Hooglandse Jaagpad 1-3 (UT ) De verontreiniging op deze locatie is het gevolg van bedrijfsactiviteiten van een voormalige gasfabriek. In 2000 is in een beschikking vastgelegd dat sprake is van een ernstige restverontreiniging na sanering in de jaren 80 maar dat geen sprake is van actuele humane, ecologische en verspreidingsrisico's. Tevens is ingestemd met een monitoringsprogramma. Met name onder de reinwaterkelder zit er nog een restbodemverontreiniging met Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK). De grondwaterverontreiniging wordt jaarlijks gemonitord. De monitoringsresultaten zijn over het algemeen gelijkblijvende concentraties en laten geen verspreiding zien. In 2012 ligt het verzoek aan de provincie Utrecht om de grondwaterverontreiniging als stabiele situatie vast te leggen. Hiermee komt een einde aan de monitoringsverplichting. Er wordt geen risico uitgaande van deze locatie verondersteld. Tijdens de nieuwbouw van PS Nieuwegein wordt bij het uitvoeren van bemalingen conform de wet rekening gehouden met eventueel uit te voeren mitigerende maatregelen indien de pluim wordt aangetrokken. 7 De lijst met spoedlocaties is bij het opstellen van dit gebiedsdossier niet beschikbaar. In de loop van 2013 wordt de lijst met geïdentificeerde spoedlocaties gepubliceerd. Provincie Utrecht 23

27 Middenweg (UT ) De locatie is vanuit de KRW-studie geselecteerd als spoedlocatie. De verontreiniging met VOCl in de grond en het grondwater is ontstaan als gevolg van bedrijfsactiviteiten ter plaatse van de voormalige chemische wasserij aan de Middenweg 32. In 2000 is de locatie beschikt als ernstig en urgent op basis van actuele verspreidingsrisico's. In het grondwater zijn de stoffen VOCl en minerale olie aangetroffen. In 2001 is ingestemd met een saneringsplan echter deze is niet uitgevoerd. In 2008 is ingestemd met een deelsanering aangezien de gemeente rioleringswerkzaamheden door de vlek ging uitvoeren. In 2011 is ingestemd met de resultaten van de deelsanering. De verontreiniging moet gemonitord worden om vast te stellen of een stabiele situatie optreedt of dat een actieve saneringsfase noodzakelijk is. Vooralsnog zijn er geen monitoringsresultaten van de saneerder binnengekomen. Het is nog niet duidelijk of de verontreiniging een bedreiging vormt voor de winning. Productieweg 5 (UT ) Bij deze locatie is sprake van een spoedlocatie aangezien de aanwezigheid van een boringvrije zone nabij een grondwaterwingebied actuele verspreidingsrisico s met zich meebrengt. In het grondwater is VOCl aangetroffen als gevolg van bedrijfsactiviteiten van een chemische wasserij. In 1997 is de locatie beschikt als ernstig, proforma urgent. Er is een beheersmaatregel getroffen en er is monitoringsprogramma opgesteld. De restverontreiniging wordt door middel van de monitoring van grondwater in de gaten gehouden. De laatste monitoring heeft in 2011 plaatsgevonden. Er wordt geen risico uitgaande van deze locatie verondersteld. X Hooglandse Jaagpad 1-3 Figuur 2-10 Bodemverontreinigingen in de omgeving van winning Nieuwegein (bron: Provincie Utrecht). Provincie Utrecht 24

28 Benzineservicestations Naast de bovengenoemde locaties moet rekening worden gehouden met specifieke verontreinigingen afkomstig van benzineservicestations. Dit zijn verontreinigingen die in Squit Bodem 8 als voldoende onderzocht zijn aangegeven terwijl er sprake kan zijn van een MTBE 9 verontreiniging, die niet bij de onderzoeken en saneringen is meegenomen. Een lijst van deze locaties bestaat nog niet. Er zit als het ware een gat tussen het toevoegen van MTBE aan brandstoffen (als loodvervanger) en de AMvB Tankstations waarin deze stof moet worden meegenomen bij onderzoek. Monitoring voor de Wet milieubeheer bevatte geen MTBE. Hierdoor kan het zijn dat er wel brandstof met MTBE is gelekt dat niet gedetecteerd is. Dit is een voor de winning ongewenste situatie. Vanuit de ervaringen in Zuid Holland, waar hiertoe een methode is ontwikkeld, zal een provinciebrede analyse van alle benzineservicestations verdachte stations opleveren, waarvan een klein deel in beschermde gebieden. Voorlopig worden beleidsontwikkelingen afgewacht. De locaties die van belang kunnen zijn, zijn genoemd in Grontmij (2007). De Provincie Utrecht heeft geen specifiek beleid ontwikkeld ten aanzien van MTBE en dus wordt het generieke beleid gevolgd. Mogelijke risico s kunnen op verschillende manieren worden afgedekt Risico s op nieuwe verontreinigingen door bedrijven Nieuwegein: binnen de boringsvrije zone bevinden zich voornamelijk woonwijken, sportvelden of groengebieden. De aanwezige bedrijven zijn kantoren, scholen, kerken, winkelcentra, een beurzencomplex, hotel, sportaccommodaties, allen zonder ondergrondse parkeergarages. Mogelijk dat bij een enkel kantoor een kelder met noodstroomaggregaten aanwezig is, maar dit is niet bekend. Verder ligt het Antonius ziekenhuis ook in de zone. Deze heeft technische ruimten tot 4 m onder het maaiveld, het maaiveld ligt op 1,75 m NAP en een bovengrondse parkeergarage. IJsselstein: bij de gemeente zijn geen civieltechnische activiteiten bekend die de ondergrond aantasten. 8 Het digitale systeem van de provincie waarin alle informatie over bodemverontreinigingen is opgenomen, voorheen GLOBIS 9 Aan benzine wordt sinds 1988 vaak methyl-tert-butylether (MTBE) toegevoegd om de klopvastheid te verhogen. Vroeger werd daarvoor het zeer giftige tetraëthyllood (TEL) gebruikt (loodhoudende benzine). Provincie Utrecht 25

29 Figuur 2.11 Bedrijven in de omgeving van winning Nieuwegein (Bron: bedrijven en inrichtingen provinciale risicokaart en bedrijvenkaart provinciaal gezag; georegister.nl). Er is een particulier die hout opslaat in een deel van het waterwingebied. Door Vitens wordt contact gezocht met de eigenaar, mede in verband met de bouwwerkzaamheden. Recent is door HDSR een diepe onttrekking in 2 e pakket vergund voor een varkensslachterij. Deze is ondanks de aanwezigheid van de boringsvrije zone vergund, gezien de oude omstandigheden dat een boringsvrije zone geen totaalverbod betekende. 2.7 Ondergronds ruimtegebruik KWO installaties Het Antoniusziekenhuis heeft op eigen terrein vier warmte- en koudebronnen ten behoeve van KWO tot 55 m diep. Voor de aanpassing van de PMV lagen deze bronnen buiten de boringsvrije zone. Men heeft plannen voor uitbreiding KWO; deze waren al bij de provincie bekend voor de aanpassing van de boringsvrije zone. Het lijkt erop dat de voorkeurslocatie voor vier nieuwe bronnen langs de Doorslag juist buiten de boringsvrije zone ligt. Andere onttrekkingen binnen de zone zijn niet bekend, waarbij aangetekend dat alle vergunningplichtige onttrekkingen ten behoeve van KWO bij de gemeente Nieuwegein bekend zijn. Buiten de zone liggen in het Stadshart ook warmte- en koude bronnen; zie ook de kaart in Bijlage 9) Overig ondergronds ruimtegebruik Uitgezonderd lijnbronnen (riolering, leidingen) is er, voor zover bekend, geen sprake van risicovol ondergronds ruimtegebruik binnen de grondwaterbeschermingszones, daarbij Provincie Utrecht 26

30 doelend op gebruik anders dan in KWO-installaties. Ondergrondse bebouwing (kelders, tunnels, aquaducten, etc.) leveren geen kwaliteitsrisico s voor het grondwater op en zijn daarom niet beoordeeld. Zie voor lijnbronnen paragraaf 2.8. Een ander aandachtspunt is dat bronneringen van bedrijven binnen de boringsvrije zones moeten voldoen aan de eisen in de PMV. Hiertoe is het grondwaterregister van de provincie geraadpleegd, omdat het landelijke register ( niet functioneert. Gegevens van de Waterschappen konden niet verkregen worden omdat zij het LGR gebruiken om de gegevens in te voeren. In Figuur 2.11 zijn de bij de provincie bekende onttrekkingen weergegeven. Er bevinden zich geen grote onttrekkingen voor grondwater in de beschermingsgebieden. 2.8 Lijnbronnen In het intrekgebied van de winning Nieuwegein liggen enkele lijnvormige elementen die de kwaliteit van het grondwater kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld bij calamiteiten. De lijnbronnen die een rol spelen voor de drinkwaterwinning Nieuwegein zijn weergegeven in Tabel 2.1 en Figuur Figuur 2-12 Lijnbronnen rondom winning Nieuwegein (bron: Bestand Bodemgebruik, CBS). Wegen Het gebied wordt doorkruist door de A2 en er zijn ook diverse provinciale en regionale wegen in of net langs het gebied aanwezig. De belasting door met name wegenzout kan op dergelijke wegen hoog zijn. Leidingen Provincie Utrecht 27

31 Er loopt een leiding van de Gasunie en een defensie pijplijn door het gebied van de boringsvrije zone. Riolering Nieuwegein: In de wijk Doorslag (de wijk net ten noorden van het waterwingebied), met name het zuidelijk deel, zijn delen van de riolering in slechte staat. Hier vindt in 2013/2014 een grootscheepse renovatie en vervanging plaats. Verder is de riolering binnen de boringsvrije zone overal goed: wijk Hoogzandveld, de persrioleringen van de percelen in de Hoge Landen en het Stamriool in Parkhout. IJsselstein: de toestand van de riolering is volgens de gemeente normaal. Tabel 2.1 Lijnbron Snelweg A2 en overige wegen Leiding Gasunie Leiding Defensie Riolering Lijnbronnen rondom winning Nieuwegein Belangrijkste risico Grote belasting te verwachten van wegenzout en mogelijk bestrijdingsmiddelen. Geen risico doordat gas niet of nauwelijks in grondwater terecht kan komen. Mogelijk wordt brandstof getransporteerd. Risico door lekkage van riolering doordat dit in grote mate aanwezig is. De staat van de riolering is niet overal goed, waardoor het grondwater belast kan worden met nutrienten en organische microverontreinigingen (medicijnen, bestrijdingsmiddelen, etc.) 2.9 Diffuse bronnen Inleiding Het risico van diffuse verontreiniging voor een winning wordt bepaald door twee factoren: de belasting ten gevolge van het grondgebruik en de kwetsbaarheid van de winning. Met de REFLECT methodiek (Kiwa, 1999) worden de risico s voor de winning ingeschat door de beoordeling van de diffuse belasting te maken. Door deze belastingsscore te combineren met de fysische kwetsbaarheid van de winning is dit te vertalen in een risicoscore. Deze score wordt op een risicokaart weergegeven (zie ook Figuur 2-13 en Kader). -bodemtypen -Weerstandsbiedende lagen -Verblijftijd Kaart gebruiksfuncties Tabel met risicoscore per gebruiksfunctie Figuur 2-13 Opbouw risicokaart Provincie Utrecht 28

32 Risico s van het huidige landgebruik via REFLECT Om de risico s van het huidige landgebruik te duiden, zijn twee kaarten van de Reflectmethodiek gecombineerd: Kwetsbaarheidkaart De kwetsbaarheid is samengesteld uit een aantal kenmerken van de winning, namelijk de dikte van de slechtdoorlatende lagen boven het bepompte pakket, de kwetsbaarheid van de bovengrond (bodemtype) en de verblijftijdzonering van het grondwater ( afstand tot de winning in jaren ). Met deze benadering is het mogelijk voor een winning een ruimtelijk gedifferentieerd beeld van de kwetsbaarheid te maken met een score tussen 1 en 10. Deze kaart is opgenomen in de kaartenbijlage. Belastingkaart De belastingscore is berekend op basis van de grondgebruikfunctie. Het risico van de grondgebruikfunctie voor de grondwaterkwaliteit is opgesplitst in drie factoren; diffuse belasting, calamiteiten en handhaafbaarheid. De belasting is met REFLECT ingedeeld in drie categorieën functies harmoniserend, mogelijk risicovol onder voorwaarden en risicovol, met een score tussen 1 en 3. Voor de winning is vervolgens een belastingskaart gemaakt met de belastingsscore. De belastingkaart is opgenomen in de kaartenbijlage. Risico s diffuse bronnen De belasting van bestaande activiteiten en de kwetsbaarheid van de winning zijn gecombineerd tot een inschatting van de risico s. Zowel de belasting als de kwetsbaarheid zijn gescoord in drie categorieën. Dit resulteert in een ruimtelijk beeld met als indeling drie kleuren: geen probleem, groen (I), aandachtspunt, geel (II) en risico s, rood (III). Een matig tot hoge kwetsbaarheid in combinatie met functies die mogelijk risicovol zijn voor het grondwater kan aanleiding geven tot een actueel risico in delen van het intrekgebied van de winning vanaf maaiveld. Een hoge risico-score op een plaats zal echter niet betekenen dat er ook sprake is van risico s door diffuse verontreiniging. Dit zal alleen het geval zijn wanneer een groot deel van het intrekgebied van de winning rood en geel gekleurd is. In de volgende paragrafen worden de kaart met gebruiksfuncties, de belastings- en kwetsbaarheidskaarten en de risicokaart gepresenteerd. Provincie Utrecht 29

33 Figuur 2-14 Gebruiksfuncties ter plaatse van winning Nieuwegein (bron: Bestand Bodemgebruik, CBS) Gebruiksfuncties De kaart met gebruiksfuncties waaruit de diffuse belastingen kunnen worden afgeleid is weergegeven in Figuur Het waterwingebied bestaat grotendeels uit agrarisch gebied met gras en verbouw van overige gewassen. Een perceel in het waterwingebied (niet in eigendom van Vitens) wordt momenteel benut als opslag van hout door een particulier. Ook zijn enkele wegen en oppervlaktewaterlichamen aanwezig Belasting bij verschillend landgebruik Met behulp van de Reflect-methodiek is een kaart vervaardigd die de belasting voor diffuse bronnen weergeeft (Figuur 2-15). Deze diffuse bronnen vormen nauwelijks een risico omdat het grondwater dat wordt onttrokken grotendeels oud grondwater is. Het kleine aandeel jong grondwater zal nooit genoeg door diffuse belasting kunnen worden belast om tot problemen te leiden. Dit is ook te zien in de afgeleide kwetsbaarheidskaart en risicokaart. Puntbronnen van bodemverontreiniging daarentegen vormen wel een risico. Provincie Utrecht 30

34 Figuur 2-15 Belasting van het freatische grondwater in het gebied Nieuwegein Provincie Utrecht 31

35 Figuur 2-16 Kwetsbaarheid en risico voor diffuse verontreinigingen in winning Nieuwegein Provincie Utrecht 32

36 2.10 Kwaliteit van ruwwater en grondwater: bewezen kwetsbaarheid In de voorgaande paragrafen is vanuit verschillende optieken gekeken naar de risico s die nabij de drinkwaterwinning Nieuwegein aanwezig zijn. De verschillende typen belasting en de geohydrologische kwetsbaarheid zijn daarbij in kaart gebracht en er is een risico-kaart opgesteld. De kwaliteit van het ruwwater geeft behalve in het risico ook inzicht in de bewezen kwetsbaarheid van de winning. Aanwezigheid van verontreinigingen in ruwwater bewijzen dat verontreinigingsbronnen daadwerkelijk in de winning terecht kunnen komen. Daarmee kan de ruwwaterkwaliteit een onderbouwing vormen voor de risico-analyse en voor eventuele maatregelen Kwaliteit ruwwater Bij de bespreking van de kwaliteit van het ruwwater die vastgesteld wordt door het analyseren van het water uit de individuele pompputten (het onbehandelde opgepompte water), wordt onderscheid gemaakt in de macroparameters en de microverontreinigingen. De macroparameters zijn de parameters die van nature voorkomen en waarvan de (relatief hoge) gehalten worden bepaald door het bodemtype waarin het grondwater zich bevindt, zoals magnesium, calcium, hardheid, ph etc. De microverontreinigingen zijn de parameters die in lage gehalten voorkomen en die in het grondwater terecht komen door belasting van de bovengrond met verontreinigingen. Bij de presentatie wordt gebruik gemaakt van Box-whisker plots. In het Kader is een toelichting op dit type plots gegeven. Macroparameters Het water wordt opgepompt uit het tweede watervoerend pakket, vanonder beschermende kleilagen. Het is vrij hard, oververzadigd en diep anaeroob. Dit blijkt uit de relatief hoge ph en bicarbonaat, en methaangehalten rond 3 mg/l. De hardheid en IJzerconcentraties zijn laag. Chloridegehalten en de concentratie kalium zijn zeer laag, wijzend op een natuurlijke oorsprong zonder invloed van rivierwater. Er zijn geen trends te onderscheiden. Het grondwater is van acceptabele kwaliteit, waaruit met een eenvoudige zuivering drinkwater wordt gemaakt. De boxplots van relevante macroparameters is te zien in Figuur Microverontreinigingen Bij de bemonstering van de pompputten in 2006 zijn geen organische microverontreinigingen aangetroffen. (zie Tabel 2.2). De cyanideconcentraties van ca 1 ug/l in de pompputten zijn waarschijnlijk van natuurlijke herkomst. Er zijn geen relevante trends te onderscheiden in het opgepompte water. Zeer incidenteel zijn dikegulac, MCPP en BAM aangetroffen, echter zodanig dat ook andere verklaringen (verontreiniging bij bemonstering, lekkage langs de peilbuis) niet kunnen worden uitgesloten. Provincie Utrecht 33