Afkicken van de groei. Bestuurlijke reflexen bij het verschijnsel demografische krimp. J.P.P. Hinssen en W. Derks Inleiding
|
|
- Julia Hermans
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Afkicken van de groei. Bestuurlijke reflexen bij het verschijnsel demografische krimp J.P.P. Hinssen en W. Derks 1 1. Inleiding Aanleiding tot dit artikel is de constatering dat lokale bestuurlijke reacties op de bevolkingdaling relatief lang uitblijven. Bestuurders blijken te wachten tot het moment waarop de maatschappelijke effecten zich onontkoombaar aandienen. Hoewel begrijpelijk is dat niet handig. Op het moment dat die effecten zich concreet voordoen, ligt het moment van een lange termijnaanpak voorbij. Aan de hand van de probleemstelling welke reflexen doen zich voor op lokaal niveau rondom het verschijnsel demografische krimp en hoe zijn deze reflexen te begrijpen? en met behulp van theoretische noties uit de bestuurswetenschappen wordt een verklaring gezocht voor deze reflexen. Voor de waarneming van de bestuurlijke reflexen is gebruik gemaakt van praktijkobservaties, uitspraken van bestuurders en de literatuur. De opbouw van het artikel is als volgt. Eerst wordt de demografische ontwikkeling in Nederland geschetst (Par. 2). Daarna worden maatschappelijke effecten van krimp benoemd met een accent op de casus Limburg (Par.3). Vervolgens worden bestuurlijke reflexen beschreven. Daarna worden de reflexen in een theoretisch kader geplaatst (Par.5). Het artikel sluit met een conclusie. 2. Structurele bevolkingskrimp in Nederland Het is in onze geschiedenis al vaker voorgekomen dat het inwoneraantal van regio s daalde. Dat had oorzaken zoals oorlogen, volksverhuizingen, epidemieën en economische neergang. Al meer dan een eeuw is bevolkingsgroei in West-Europa een algemeen verschijnsel. Inmiddels is het aantal kinderen per vrouw echter gedaald tot beneden het vervangingsniveau van 2,1 kinderen per vrouw. Afgezien van de effecten van migratie zal bevolkingsdaling in West-Europa een steeds algemener verschijnsel worden. Voor Nederland als geheel verwacht het CBS de omslag van groei naar daling rond het jaar Op provinciaal niveau ligt dat anders. In Limburg is in 2002 de structurele bevolkingsdaling al begonnen. Inmiddels kennen alle Zuid-Limburgse gemeenten een structurele bevolkingsdaling. Ook elders in Nederland krijgen steeds meer gemeenten met dit verschijnsel te maken. Het CBS verwacht dat in 2025 in meer dan de helft van de Nederlandse gemeenten het aantal inwoners in kleiner is dan in 2008 (in 251 van de 443 gemeenten; CBS, 2008). Naast de absolute omvang is de samenstelling van de bevolking van belang. Het gaat daarbij om vergrijzing, ontgroening en verkleuring. Het vraagstuk van krimp wordt steeds algemener maar speelt niet overal en doet zich ook niet gelijktijdig voor. Regio s met een hoge natuurlijke aanwas of een hoge aantrekkingskracht blijven nog zeker een generatie lang bevolkingsgroei kennen, zoals Noord-Brabant of de Randstad. 3. Maatschappelijke effecten van krimp 1 Drs. J.P.P. Hinssen is werkzaam bij Telos, Brabants Centrum voor Duurzame Ontwikkeling. Hij is voor de provincie Limburg kwartiermaker van het Expertise- en Innovatienetwerk Maatschappelijke Effecten van Demografische Ontwikkeling (EIMED). Drs. W. Derks is partner in het Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid en medewerker van Universiteit Maastricht en E Til. Hij onderzoekt al meer dan tien jaar bevolkingsdaling. De reacties van bestuurders op bevolkingsdaling kent hij uit persoonlijke ervaring. Het artikel is op persoonlijke titel geschreven
2 Aan de hand van de Limburgse situatie worden hierna maatschappelijke effecten van de bevolkingsontwikkeling geschetst. Primair en voortgezet onderwijs In het primair onderwijs daalt het aantal leerlingen in Limburg tussen 2007 en 2025 met ruim 24% ( leerlingen). In het voortgezet onderwijs daalt het aantal leerlingen in Parkstad Limburg tussen 2007 en 2025 met 35% (APE, 2008). De personeelsbehoefte in het voortgezet onderwijs daalt tot 2025 met bijna fte s. Deze afname van de personeelsbehoefte is op zich geen probleem als dat via natuurlijk verloop is op te vangen. Als echter geen nieuwe jonge docenten worden aangenomen kan de kwaliteit van het onderwijs onder druk komen staan. De huisvestingsbehoefte voor primair onderwijs neemt in Limburg in de periode met m 2 af (APE, 2008). Scholen met minder leerlingen krijgen ook minder overheidsgeld. De kosten van onderhoud en energie zijn echter niet direct beïnvloedbaar, waardoor scholen tegen een financieel gat aankijken. Bij sluiting valt het schoolgebouw terug aan de gemeente. Een traditionele manier om tot herbestemming te komen is woningbouw. Deze optie om middelen te genereren vervalt, omdat er steeds minder woningen nodig zijn. De planvoorraad woningen is in Zuid-Limburg de afgelopen vier jaar van naar te bouwen woningen tot Zorg en arbeidsmarkt De vergrijzing leidt tot een toenemende behoefte aan zorg. Het aantal mensen dat die zorg kan leveren neemt af, waardoor spanning tussen vraag en aanbod ontstaat. De provincie Limburg verwacht voor 2012 alleen al voor verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen een tekort aan personeel, oplopend tot 8,3% voor Parkstad Limburg (Provincie Limburg, 2006). Concurrentie op de arbeidsmarkt is een reëel scenario (Derks e.a., 32) Voorzieningen in kleine kernen De ontgroening heeft ook een direct gevolg op het voorzieningenniveau in kernen. Als door een afnemend aantal baby s en peuters het draagvlak voor de kinderopvang in een kern vervalt en moet sluiten, dan grijpt dit direct in op de dagelijkse keten van wonenkinderopvang-werkplek. Het grijpt tevens in op het sociale weefsel. De peuterspeelzaal is ook een sociale ontmoetingsmarkt is waar op dagelijkse basis afstemmingscontacten tussen ouders plaatsvinden. Het wegvallen hiervan raakt dergelijke maatschappelijke transacties direct. Ook het voortbestaan van sportverenigingen en andere verenigingen met veel jonge leden komt onder druk te staan. Woningmarkt Op de woningmarkt brengen de verschuiving in leeftijdsopbouw en samenstelling van huishoudens andere behoeftes aan woon- en leefmilieus met zich mee. Actieve ouderen richten hun leven anders in dan in de fase dat er kinderen in huis waren. Met de stijgende leeftijd wordt het ook belangrijker dat er zorg in de omgeving aanwezig is op het moment dat de behoefte ontstaat. Het rapport, Regionale krimp en woningbouw, Omgaan met een transformatieopgave (Planbureau voor de Leefomgeving, 2008) noemt als problemen onder andere aan overaanbod, leegstand, stagnatie in doorstroming, concentratie in minst aantrekkelijke gebieden en sectoren en financieringsprobleem. Voor de oplossing van deze problemen is regionale afstemming nodig alsmede afspraken om kosten en baten te verevenen. Gemeentelijke financiën De gemeentelijke algemene uitkering is onder andere op inwonersaantal gerelateerde maatstaven gebaseerd. Relevant is dat de beïnvloedingsmarge van de structurele kosten in het geval van een bevolkingsdaling beperkt is. Voor publieke voorzieningen worden immers
3 voor een lange periode financiële verplichtingen aangegaan (riolering, wegen, zwembaden). Aanvullend moeten gemeenten bij bevolkingsdaling aanvullende kosten maken, zoals slopen bij de herstructurering van wijken of het ruimtelijk herschikken van voorzieningen. In die situatie hebben de betreffende gemeenten een financieel tekort. Voor het gemeentelijk grondbedrijf vervalt de mogelijkheid inkomsten te generen uit uitbreidingslocaties voor woningen en bedrijven. 4. Bestuurlijke reflexen Welke bestuurlijke reflexen zien we op lokaal niveau op de bevolkingskrimp? Ons gebeurt dat niet Een eerste reflex is ontkenning. Ons gebeurt dat niet is dan de gedachte. Zo wordt er bij een nieuwe bevolkingsprognose vaak uitgegaan van de meest optimistische variant bij de gesprekken over planvoorraad woningbouw. Dit is vaak niet realistisch omdat het een wensprognose is. De aanname is dat het in het belang van de gemeente is om zoveel mogelijk inwoners in de gemeente laten vestigen, omdat dit goed is voor behoud of uitbreiding van het voorzieningenniveau. Een variant hiervan is we accepteren de krimp niet. In Ganzedijk, Oost-Groningen is de suggestie uitgesproken om alle 57 woningen van de kleine kern te slopen. Deze suggestie leidde tot emotionele reacties bij de inwoners en uiteindelijk tot het vertrek van wethouder Hietbrink. De leegstand en de sociale problematiek ten spijt. De wethouder gaf aan dat hij de emotionele kant onvoldoende had ingeschat. Inmiddels ligt het voornemen tot sloop weer in de ijskast (Mudde, 2008). Het is hier het verzet vanuit inwoners die het de lokale bestuurder lastig maakt om daadwerkelijke keuzes uit te voeren. De vlucht voorwaarts Een tweede reflex is de vlucht voorwaarts. In Venlo stelde wethouder Verheijen dat het beste antwoord op krimp is om in te zetten op groei. De achtergrond van deze reflex is de wens om bedrijvigheid in het hogere kennissegment te stimuleren. De nieuwe zonnecelcampus van Scheuten heeft behoefte aan medewerkers op MBO en HBO niveau, maar die zijn in de regio Noord-Limburg op dit moment niet voorhanden. In feite wordt impliciet ingezet op de strategie van concurrerende steden. Dat kan lukken. Maar daar waar zich groei door concentratie voordoet, zal dat ten koste gaan van de omliggende steden. Het antwoord wordt soms ook gezocht in pogingen om de economie aan te jagen door versneld of meer bedrijventerreinen uit te geven. Als het economisch goed gaat, dan komen de mensen vanzelf naar het gebied. Dit is echter geen duurzame oplossing. Er zijn immers steeds minder arbeidskrachten. En het blijven uitgeven van bedrijventerreinen is geen bijdrage aan het zorgvuldig omgaan met ruimte. Migratie als zegen Een derde reflex is de oplossing komt van buiten. Zou de buitenlandse arbeidsmigratie geen oplossing zijn? Vergeten wordt dan dat er ook in de nieuwe EU-landen sprake is van vergrijzing en dat het economische gat met West-Europa snel kleiner wordt. Misschien kan de overdruk in de Randstad (woningnood, hoge prijzen, fileproblematiek, lage omgevingskwaliteit) uitkomst bieden? Het vertrek van Vodafone uit Maastricht en het Philips hoofdkantoor uit Eindhoven naar Amsterdam laten zien dat mondiaal opererende bedrijven andere krachten volgen. Het is niet opportuun om uit te gaan van een sterke, langdurige arbeidsmarkt en/of woonmigratie richting Limburg. Er is geen aanleiding om te veronderstellen dat een eventuele buitenlandse en/of binnenlandse migratiestroom leidt tot een bevolkingsontwikkeling die structureel uitkomt boven de prognose. (Provincie Limburg 2008). Hier blijven
4 Een vierde reflex is wij eerst. In Limburg is de migratie van ca Limburgers naar België een thema. De woningen zijn in België goedkoper, groter en het fiscaal regime maakt het mogelijk. De betreffende immigranten blijven overigens wel deel uitmaken van de regionale economie. Deze reflex wijst op een onuitgesproken opvatting over de relatie tussen volk en territorium. Het blijkt moeilijk om onbaatzuchtig blij te zijn voor de ex-limburgers die net over de grens hun ideale stek hebben gevonden. Vanuit een neutraal overheidsperspectief kan met evenveel recht gesteld worden dat het een overheidstaak is om de behoeften van inwoners te faciliteren, ook als dat neer komt op het faciliteren van hun vertrek. Meer kinderen alstublieft Een vijfde reflex is dan maar meer kinderen. De achterliggende aanname is dat de opbouw van de bevolkingspiramide gecorrigeerd kan worden. Het verleiden van mensen tot het krijgen van meer kinderen staat op gespannen voet met de trend dat vrouwen steeds later hun eerste kind krijgen en gemiddeld ook minder kinderen krijgen. We achten de aanname ook strijdig met de individualiseringstrend. Afkicken van de groei De Raden voor de Financiële Verhoudingen en het Openbaar Bestuur hebben in het advies over bevolkingsdaling de basis van de bestuurlijke reflexen verwoord: lange tijd was de voornaamste opgave van bestuurders het faciliteren van de groei... De eerste reactie van veel bestuurders bij de vooruitzichten van bevolkingsdaling is dan ook ontkenning. De tweede reactie omvat vaak pogingen om daling van het inwonertal te voorkomen of te stoppen. Deze reacties zijn (onbewust) gebaseerd op de gedachte dat krimp tijdelijk en stuurbaar is. (ROB/RFV 2008: 10). Een aanvullende factor is de associatie van krimp met falend bestuur. Illustratief is de uitspraak van gedeputeerde Vrehen dat Limburg de schaamte van de ontvolking voorbij is (Van Wijland, 2008: 27). De aanwezigheid van schaamte laat de perceptie van bestuurders zien wanneer zij het goed doen, namelijk als de gemeente of de provincie groeit. Tekenen van kentering In Limburg is op provinciaal niveau een kentering vast te stellen in het omgaan met krimp. De basisgedachte is omarmd dat krimp niet zielig is, maar een gegeven. En dat het daarom noodzakelijk is om beleidskeuzes mede te baseren op bevolkingskrimp en dat vraagstukken ketengericht op elkaar betrokken moeten worden. De omslag van kwantiteit naar kwaliteit dient gemaakt te worden. In de toekomst zullen regio s zich onderscheiden op basis van aantrekkelijke woon- werk- én leefklimaten. 5. Hoe kunnen we de reflexen begrijpen? Het motto regeren is vooruitzien verwijst naar de rationaliteit van besluitvorming. Die rationaliteit heeft een eenvoudige lineaire structuur: als bekend is wat de demografische ontwikkeling is, dan mag verwacht worden dat de verantwoordelijke bestuurders op die ontwikkeling anticiperen. De reflexen laten zien dat een dergelijke lineaire rationaliteit niet wordt aangetroffen. Geconstateerd kan worden dat er eerder sprake is van vooruit schuiven. In de bestuurswetenschappen zijn diverse concepten bruikbaar met behulp waarvan de waargenomen reflexen geïnterpreteerd kunnen worden. Cohen, March en Olsen hebben er op gewezen dat besluitvormingsprocessen een sociale systeemrationaliteit volgen. Ingrediënten hiervan zijn onder meer de percepties van actoren en de institutionele context (vgl. Cohen e.a., 1972). March en Olsen geven aan dat de bestuurspraktijk in belangrijke mate wordt bepaald door het tijdsbeeld. It is an accumulation of concrete institutional practices, rules, and procedures that are tied to democratic ideals (March en Olsen, 1995: 2). Deze benadering van besluitvorming sluit aan bij de beleidsnetwerkbenadering van het openbaar bestuur. Uitgangspunt daarin is dat wederzijds afhankelijke actoren uiteenlopende
5 belangen, doelen en percepties hebben. (Godfroij & Nelissen, 1993: 23). De opvatting over de aard van de relaties in beleidsnetwerken is dat het om sociale (actie)systemen gaat. Bij de sociale rationaliteit zijn twee typen logica te onderscheiden, de logic of system en de logic of action. Logic of system verwijst naar de institutionele aspecten die het gedrag van actoren bepalen. Het gaat dan om spelregels die het onderlinge gedrag reguleren, maar ook om instrumenten zoals subsidieregels en besluitvormingroutines (Klijn, 1997). De logic of action verwijst naar aspecten die te maken hebben met de handelingsstrategie die actoren kiezen (Crozier en Friedberg, 1980). Daarbij spelen percepties een centrale rol. Het interpreteren van de reflexen van bestuurders op de demografische ontwikkeling als een sociaal actiesysteem, stelt ons in staat om ze te begrijpen vanuit de logica die in dit perspectief zit. Percepties Gelet op het uitstelgedrag van bestuurders, interpreteren wij de krimp als een onprettig verschijnsel, niet aansluitend bij een wensbeeld. Dat wensbeeld is kortweg demografische groei is goed. Hieraan gekoppeld is de overtuiging dat als ik die groei faciliteer, doe ik het goed. Het omgekeerde is ook waar. Als we krimpen is dat niet goed. De bijbehorende overtuiging is En als we krimpen, dan doe ik het niet goed. De genoemde schaamte illustreert deze impliciete koppeling. Deze zelfveroordeling is even onterecht als blokkerend voor adequatere reacties. De zelfveroordeling is onterecht, omdat de krimp niet direct beïnvloedbaar is. En ze is blokkerend, omdat de perceptie gewijzigd dient te worden teneinde een toekomstgericht handelingsperspectief te kunnen ontwikkelen. Een strategie die bestuurders kunnen kiezen kan voortkomen uit de wens om het voorzieningenniveau zo lang mogelijk hoog te houden. Hier kán een stabiliserings- of groeiwens uit voortvloeien, maar ook een acceptatie van de situatie, waarbij vervolgens gezocht wordt naar oplossingen voor praktische vraagstukken. In Frankrijk zijn op het platteland vele kleine kernen waar economisch draagvlak noch menskracht meer is voor een zelfstandige bakkerij. Als oplossing voor deze dagelijkse eerste levensbehoefte is de baguettebezorging op diverse plaatsen zo geregeld dat de bakker uit een iets grotere kern op vaste tijdstippen naar een plein toekomt. Institutionele context Naast selectieve percepties zijn er instrumenten die gericht zijn op stimulering van de groei. Zo zijn het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing en het Besluit Locatiegebonden subsidies gericht op de stimulering van de woningbouwproductie. In Zuid-Limburg is meer behoefte aan de combinatie van sloopstimulering én bouwstimulering, dit omdat er wel geïnvesteerd moet blijven worden om niet in een negatieve spiraal te vervallen. Een ander aspect is de politieke cultuur van de bestuurspraktijk waar de illusie van de probleemoplossing goed scoort. Het oogst nu eenmaal meer waardering als een bestuurder zegt dat hij aan de slag gaat dan wanneer hij zegt dat de wereld toch wel complex is en dat hij die ook niet in zijn eentje kan veranderen of dat het nu eenmaal tijd kost. Wijzigingen in percepties en institutionele context Aangegeven is dat percepties mede bepalend zijn voor het gedrag van bestuurders. Zonder dat we aannemen dat de werkelijkheid maakbaar is, is het wel mogelijk om te reflecteren en van daaruit handelingsopties te benoemen. Wat bevordert nu de verandering van percepties? - Het inhoudelijke gelijk van de demografische ontwikkeling. Links- of rechtsom, vroegtijdig of laat, er zal moeten worden gereageerd op de bevolkingsdaling. De partijen die werken met lange termijninvesteringen zoals corporaties zijn van nature degenen die vroegtijdig nadenken en schakelen. - Op basis van visie tot handelen komen. Dus voorbij de politieke cultuur om ieder voor zich te scoren via op groei gerichte projecten, leren om kwaliteit voor kwantiteit te plaatsen en dat als een goede prestatie waarderen
6 - Inzetten op alliantievorming op basis van gedeelde behoefte. Lokale bestuurders hebben toegang tot netwerken waarin zij verbonden zijn met maatschappelijke partners. Zij kunnen van hieruit allianties vormen die keuzeprocessen inhoud geven. Wat kan de institutionele context veranderen? - Het is mogelijk om instrumenten gericht aan te passen. Als voorbeelden zijn het Investeringsbudget stedelijke Vernieuwing, Besluit Locatiegebonden Subsidies en het gemeentefonds te noemen. - Op institutioneel niveau aandacht schenken aan de thematiek, in georganiseerd verband: Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Genootschap van Burgemeesters, Vereniging van Gemeentesecretarissen, het Interprovinciaal overleg, ministeries, Tweede Kamer, Europese Unie. - Kennisontwikkeling over oplossingsrichtingen die bijv. elders in Europa ontwikkeld zijn. Een instelling van een expertise- en kennisnetwerk maatschappelijke effecten demografie kan dit ondersteunen. - Provincies hebben bevoegdheden op het vlak van financiën en ruimtelijke ordening, waarmee op lokaal niveau geïntervenieerd kan worden. Alleen al het bespreken van de mogelijkheid tot ingrijpen kan bijdragen aan een collectieve norm over wenselijk gedrag. En dat is dat op regionale schaal afstemming en samenwerking nodig is ten aanzien van wonen, zorg, onderwijs, arbeidsmarkt en mobiliteit. De provincies zijn terughoudend hierin en het lijkt strijdig met de Nederlandse verhoudingen, maar als het nodig is wel doen. 6. Conclusie Demografische ontwikkeling kent regionale verschillen. In dit artikel is ingegaan op lokale bestuurlijke reflexen op maatschappelijke effecten van demografische ontwikkeling. Er zijn vijf typen reflexen waargenomen. - Een eerste reflex is ontkenning. Ons gebeurt dat niet. - Een tweede reflex is de vlucht voorwaarts. het beste antwoord op krimp is inzetten op groei. - Een derde reflex is de oplossing komt van buiten. - Een vierde reflex is wij eerst. - Een vijfde reflex is dan maar meer kinderen. Aangegeven is dat het niet zinvol is om uit te gaan van een sterke, langdurige arbeidsmarkten/of woonmigratie als oplossingsrichting. Dit biedt geen structurele oplossing. De regio s die nog een positieve groei hebben kunnen inzetten op een concentratiestrategie. Door het gedrag van bestuurders te interpreteren vanuit de sociale actiesysteembenadering, zijn de reflexen in conceptuele zin te begrijpen. Daarbij zijn percepties en de institutionele context van belang. Het gevoel van falen is een blokkade om anders naar bevolkingsdaling te gaan kijken. Het beschouwen van de bestuurlijke reflexen vanuit een sociaal actiesysteem stelt in staat om interventies te benoemen. Op grond hiervan is de conclusie dat een handelingsperspectief mogelijk is. Daarbij dienen én de percepties én de institutionele regels te worden aangepast, de laatste qua instrumententen en politieke gedragscode. Op die manier is het mogelijk om geleidelijk aan weg te drijven van maximale ontkenning bij minimale stuurbaarheid. Literatuur - APE, Demografische voorsprong, Den Haag CBS Statline, Regionale prognose kerncijfers; , Den Haag Cohen M.D., March J.G. en Olsen J.P., A Garbage Can Model of Organizational Choice, in: Administrative Science Quarterly, 1972 p Crozier, M. en E. Friedberg; Actors and Systems, the Politics of Collective Action, Chicago
7 - Derks, W., P. Hovens en L. Klinkers, De Krimpende Stad, ontgroening, vergrijzing, krimp en de gevolgen daarvan voor de lokale economie, Den Haag Godfroij, A.J.A. en N.J.M. Nelissen (red.); Verschuivingen in de besturing van de samenleving, Muiderberg Klijn, E.H., 1997, Regels en sturing in netwerken, de invloed van netwerkregels op de herstructurering van naoorlogse wijken, Delft, March J.G. en Olsen P., Democratic Governance, New York Ministerie VWS, Ouderenbeleid in het perspectief van de vergrijzing, Den Haag Mudde, L., In Ganzedijk vond wethouder zijn Waterloo, in VNG Magazine, maart 2008, p Planbureau voor de Leefomgeving, Regionale krimp en woningbouw, Omgaan met een transformatieopgave, Den Haag Provincie Limburg, De arbeidsmarkt van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen in Limburg. Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten tot 2012 in de vijf zorgregio s in de provincie, Maastricht Provincie Limburg, Bevolkingsprognose Limburg , Maastricht Raad voor het Openbaar Bestuur/Raad voor de Financiële Verhoudingen; Bevolkingsdaling. Gevolgen voor bestuur en financiën, Den Haag Wijland, G. van, Geen spookdorpen door ontvolking, in: Binnenlands Bestuur, , p
Afkicken van de groei. Bestuurlijke reflexen bij demografische krimp
Afkicken van de groei. Bestuurlijke reflexen bij demografische krimp JULES HINSSEN & WIM DERKS Drs. J.P.P. Hinssen is werkzaam bij Telos, Brabants Centrum voor Duurzame Ontwikkeling. Hij is voor de provincie
Nadere informatieReacties op bevolkingsdaling
Reacties op bevolkingsdaling Wim Derks Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid, Universiteit Maastricht en Etil www.bevolkingsdaling.nl w.derks@beoz.unimaas.nl 1 Inhoud 1996-2006 Structurele bevolkingsdaling
Nadere informatieBijeenkomst voor Tweede Kamerleden over bevolkingskrimp. Den Haag -14 oktober 2010
Bijeenkomst voor Tweede Kamerleden over bevolkingskrimp Den Haag -14 oktober 2010 Programma 10.30 uur -Welkom voorzitter WWI 10.35 uur -Algemene inleiding door Pim de Bruijne, gedeputeerde Groningen 10.45
Nadere informatieWim Derks Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid, Universiteit Maastricht en Etil
Bevolkingsontwikkeling: Lichte groei, stabilisatie of lichte daling? Worden we daar beter of slechter van? Wim Derks Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid, Universiteit Maastricht en Etil www.bevolkingsdaling.nl
Nadere informatieKrimp in Fryslân. Inwonertal
Krimp in Fryslân Bevolkingsdaling, lokaal en regionaal, is een vraagstuk van nu én de komende jaren. Hoewel pas over enkele decennia de bevolking van Fryslân als geheel niet meer zal groeien, is in sommige
Nadere informatieGrote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025
Persbericht PB13 062 1 oktober 2013 9:30 uur Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Tussen 2012 en 2025 groeit de bevolking van Nederland met rond 650 duizend tot 17,4 miljoen
Nadere informatieBestuurdersconferentie Krimp in beweging!
Bestuurdersconferentie Krimp in beweging! Den Haag, 2 december 2010 Wim Deetman, Jan Mans en Pieter Zevenbergen Adviescommissie-Deetman Opdracht van provincie Limburg Strategisch meerjarenperspectief voor
Nadere informatieEnkele lessen van krimpprofessor Derks:
7 september 2011 Enkele lessen van krimpprofessor Derks: Zorg dat je de demografische cijfers kent Anticipeer tijdig Krimp is geen rampscenario Er moet een omslag komen van kwantiteit naar kwaliteit Prognose
Nadere informatieVerkenning Sociaal Demografische ontwikkelingen en Ruimte
Verkenning Sociaal Demografische ontwikkelingen en Ruimte PBL Ruimteconferentie 2013 21 mei 2013 Bart van Bleek Opbouw presentatie Aanluitend op presentatie Jan Ritsema van Eck 1. sociaal demografische
Nadere informatieBevolkingsdaling vraagt paradigmaverandering
Verschenen in het tijdschrift Bestuurswetenschappen, 2008. Bevolkingsdaling vraagt paradigmaverandering Arno Korsten en Eva Goedvolk Prof. dr. A.F.A. Korsten is lid van de Raad voor het openbaar bestuur,
Nadere informatieNO Brabant: leefbaarheid Ben van Essen Strateeg provincie Limburg
NO Brabant: leefbaarheid 2020 Ben van Essen Strateeg provincie Limburg Dialoog-conferentie NO Brabant 4 april 2013 N.O. Brabant: grote potenties Sterke gemeenschappen Prettig wonen Innovatieve economische
Nadere informatieVoortgangsrapportage demografische ontwikkelingen
Voortgangsrapportage demografische ontwikkelingen Inleiding In deze voortgangsrapportage staat een actualisatie van de demografische gegevens over inwoners en huishoudens. Ook zijn een aantal algemene
Nadere informatieDe bevolkings- en woningbehoefteprognoses Noord-Brabant actualisering 2011: een samenvatting
De bevolkings- en woningbehoefteprognoses Noord-Brabant actualisering 211: een samenvatting Onderzoek en Statistiek Gooitske Marsman Februari 212 In deze notitie staat een samenvatting van De bevolkingsprognose-
Nadere informatieDemografische krimp in Gelderland
Demografische krimp in Gelderland Factsheet Opgesteld door Dirk Vreugdenhil Demografische krimp in Gelderland In de nabije toekomst zal het inwoneraantal en het aantal huishoudens in grote delen van Gelderland
Nadere informatieCijfers rond structurele bevolkingsdaling in chronologisch perspectief
Cijfers rond structurele bevolkingsdaling in chronologisch perspectief April 2012 Derks, Hovens, Klinkers) is het onderwerp bevolkingsdaling op de agenda gekomen. Er zijn inmiddels veel publicaties verschenen
Nadere informatieRegionale arbeidsmarktprognose
Provincie Zeeland Afdeling Economie Regionale arbeidsmarktprognose 2011-2012 Inleiding Begin juni 2011 verscheen de rapportage UWV WERKbedrijf Arbeidsmarktprognose 2011-2012 Met een doorkijk naar 2016".
Nadere informatieInformatiebijeenkomst gemeenteraden. 25 januari 2011, Twello Gerard Sizoo
Informatiebijeenkomst gemeenteraden 25 januari 2011, Twello Gerard Sizoo Waarom aandacht voor demografie? Demografische prognoses naar beneden bijgesteld Actualisering regionaal woningbouwprogramma Vergrijzing
Nadere informatieDemografische ontwikkeling Gemeente Medemblik
Demografische ontwikkeling Gemeente Medemblik Andijk Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners
Nadere informatieBevolkingsdaling: gevolgen voor gemeentefinanciën
Verschenen in het tijdschrift Bank en Gemeente, 2008. Bevolkingsdaling: gevolgen voor gemeentefinanciën drs. E.A.M. Goedvolk en prof. dr. A.F.A. Korsten Eva Goedvolk is adviseur van de Raad voor de financiële
Nadere informatieBrabant in demografisch perspectief
Brabant in demografisch perspectief Actuele bevolkingsontwikkelingen, prognoses en provinciaal (ruimtelijk) beleid Provinciale Raad voor de Leefomgeving 4 november 2016 Niek Bargeman Senior adviseur bevolking
Nadere informatieOnderwerp Bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering 2011
Onderwerp Bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering 2011 Status Informerend Voorstel Kennis te nemen van de bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering 2011
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. In 2025 fors meer huishoudens in de Randstad
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-049 8 juli 2008 9.30 uur In 2025 fors meer huishoudens in de Randstad Sterkste groei aan noordoostzijde Randstad Ook meer huishoudens in Noord-Brabant
Nadere informatieWoonmonitor Limburg 2015 en Bevolkings- en huishoudensprognose Progneff 2016
provincie limburg!ngekomef\i Gemeente Nederweert PERSOONLIJK Gemeente Nederweert College van Burgemeester en Wethouders Postbus 2728 6030 AA NEDERWEERT 3 1 OKT. 2016 NR. -------- ----.. --- - - -- -- Cluster
Nadere informatieEconomie en arbeidsmarkt in Noord-Nederland
Economie en arbeidsmarkt in Noord-Nederland Jan Dirk Gardenier 17 april 2015 Lokale verschillen in leefbaarheid veel gesloten platteland Economie is afhankelijk van ruimtelijke gebiedsontwikkeling en de
Nadere informatieDemografische ontwikkeling Gemeente Drechterland
Demografische ontwikkeling Gemeente Drechterland 211-225 Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners 1 1.2 Componenten van de groei 3 2. Jong en oud 6 3. Huishoudens 8 Uitgave I&O
Nadere informatieinanciën Onderwijs Wonen Bestuurskracht Welzijn en Handreiking paragraaf demografische ontwikkeling elzijn en zorg Vrije tijd Mobiliteit Ruimte Werken
Handreiking paragraaf demografische ontwikkeling onen Bestuurskracht Welzijn en zorg Vrije tijd Mobiliteit Ruimte erken Financiën Onderwijs Wonen Bestuurskracht elzijn en zorg Vrije tijd Mobiliteit Ruimte
Nadere informatieDe Brabantse woningmarkt
De Brabantse woningmarkt Futura 31 oktober 2011 Frits Oevering De Brabantse woningmarkt Agenda Vraag naar woningen Regionale variatie in Nederland Omvang vraag Koopkracht Macro Verstrekkingsvoorwaarden
Nadere informatieBevolkingskrimp & leefbaarheid
Bevolkingskrimp & leefbaarheid 15 juni 211 Discussiebijeenkomst Van krimp naar kans Gebiedsplatform Alblasserwaard Vijfheerenlanden Anja Steenbekkers Sociaal en Cultureel Planbureau INHOUD 1. Bevolkingsontwikkeling
Nadere informatieToekomstige demografische veranderingen gemeente Groningen in een notendop
VLUGSCHRIFT Bevolkingsprognose gemeente Groningen - Toekomstige demografische veranderingen gemeente Groningen in een notendop Inleiding De omvang en samenstelling van de bevolking van de gemeente Groningen
Nadere informatieWonen in Dordrecht. De crisis voorbij?; trends en verwachtingen. 30 november 2010
Wonen in Dordrecht De crisis voorbij?; trends en verwachtingen 30 november 2010 Inhoudsopgave 1. Wat willen we? Beleid en welke afspraken zijn er voor Dordrecht? 2. Hoe staan we er voor? Stand van zaken
Nadere informatieBevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant. actualisering Brabantse Agenda Wonen
Bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant Hart van Brabant 28 augustus 2017 Niek Bargeman Senior adviseur bevolking en wonen Provincie Noord-Brabant actualisering 2017 ----- Brabantse Agenda
Nadere informatieDemografische ontwikkelingen : onzekerheid en regionale diversiteit
Demografische ontwikkelingen 2010-2040: onzekerheid en regionale diversiteit Jan Ritsema van Eck Frank van Dam Carola de Groot Andries de Jong PBL Ruimteconferentie 21 mei 2013 Opbouw presentatie 1) Vragen
Nadere informatieBevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant actualisering 2011
Bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant actualisering 2011 ontwikkelingen van de (West-)Brabantse bevolking trends - prognoses - beleidseffecten --- Congres Regio West-Brabant 23 maart 2012
Nadere informatieDemografische ontwikkelingen
DEEL 2.4 INFORMATIE Demografische ontwikkelingen: - Ontwikkeling inwonersaantallen; - Ontwikkeling migratiestromen; - Ontwikkeling huishoudens; - Prognoses en huishoudens; - Ontgroening en vergrijzing;
Nadere informatieDemografische ontwikkelingen: De gevolgen voor gemeente Nuth 1
V e rg r ij z in g i n N u t h V a n Zi l v e r n aar G o u d Augustus 2009 Demografische ontwikkelingen: De gevolgen voor gemeente Nuth 1 Samenvatting Demografische ontwikkelingen De bevolking in Nederland
Nadere informatieDe opkomst van structurele bevolkingsdaling
Dit is het laatste Neimed Krimpbericht van de hand van Wim Derks. Na twee jaar komt er een einde aan de boeiende serie van deze auteur. De serie verscheen maandelijks op de website van Neimed. De hele
Nadere informatie11RAAD0056 VOORBLAD RAADSVOORSTEL
VOORBLAD RAADSVOORSTEL G e m e e n t e Z e i s t 11RAAD0056 Ronde Tafel : - Debat : 17 mei 2011 Raadsvergadering : 31 mei 2011 Gewijzigd voorstel : Organisatieonderdeel : strategie & beleid Telefoon :
Nadere informatieWoningmarkt- en bewonersonderzoek Noord- en Midden-Groningen
Woningmarkt- en bewonersonderzoek Noord- en Midden-Groningen Managementsamenvatting gemeente De Marne 12 maart 2018 19 oktober 2017 1e concept versie In deze samenvatting geven we de belangrijkste uitkomsten
Nadere informatiePlanbureau voor de Leefomgeving PERSBERICHT. Bevolking daalt in kwart Nederlandse gemeenten. Nieuwe regionale bevolkingsprognoses tot 2040:
Planbureau voor de Leefomgeving PERSBERICHT Nieuwe regionale bevolkingsprognoses tot 2040: Bevolking daalt in kwart Nederlandse gemeenten De komende dertig jaar treedt in delen van Nederland, vooral in
Nadere informatieDe Brabantse Agenda Wonen
De Brabantse Agenda Wonen Wat beweegt de woningmarkt in Brabant? ---- actuele ontwikkelingen en opgaven voor de regionale woningmarkt Brabant Vastgoed 2017 11 mei 2017 Niek Bargeman Senior adviseur bevolking
Nadere informatieInleiding. Vervolgens worden uitgangspunten geformuleerd die van belang zijn voor de regionale woonvisie.
notitie Wonen in Molenwaard april 2012 Inleiding De woningmarkt is de laatste jaren sterk aan veranderingen onderhevig. De economische situatie heeft grote gevolgen gehad voor de woningmarkt, evenals nieuwe
Nadere informatieDemografische ontwikkeling Gemeente Wervershoof
Demografische ontwikkeling Gemeente Wervershoof Andijk Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners
Nadere informatieNeimed Krimpbericht. Minder geboorten in het verleden, minder jongeren voor de toekomst APRIL 2015
APRIL 15 Neimed Krimpbericht Minder geboorten in het verleden, minder jongeren voor de toekomst In de afgelopen vijftien jaar is landelijk het aantal geboorten gedaald met ongeveer 15%. Bij de se gemeenten
Nadere informatieAan cijfers geen gebrek, maar waar is de balans? Algemene ledenvergadering Vereniging Onderdak Westvoorne 16 april 2014
Aan cijfers geen gebrek, maar waar is de balans? Algemene ledenvergadering Vereniging Onderdak Westvoorne 16 april 2014 Opbouw presentatie Wat is de stadsregio en wie zijn wij? Tijden veranderen Beleid
Nadere informatieBeter leven voor minder mensen
1 Beter leven voor minder mensen Het verbeteren van de leefbaarheid in de regio Eemsdelta is het centrale uitgangspunt van het Woon- en Leefbaarheidplan Eemsdelta. Om te kijken hoe de regio zich ontwikkelt
Nadere informatieBRABANT IN DEMOGRAFISCH PERSPECTIEF ontwikkelingen van de (West-)Brabantse bevolking trends prognoses beleidseffecten - opgaven
BRABANT IN DEMOGRAFISCH PERSPECTIEF ontwikkelingen van de (West-)Brabantse bevolking trends prognoses beleidseffecten - opgaven Regionale Collegebijeenkomst Regio West-Brabant 19 september 2012 Niek Bargeman
Nadere informatieBRABANT IN DEMOGRAFISCH PERSPECTIEF bevolkingsontwikkelingen en wonen met zorg en welzijn analyses - achtergronden - opgaven
BRABANT IN DEMOGRAFISCH PERSPECTIEF bevolkingsontwikkelingen en wonen met zorg en welzijn --------------------- analyses - achtergronden - opgaven workshop Scheiden van Wonen en Zorg de Kievitshorst -
Nadere informatieDe Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties dr. R.H.A. Plasterk Postbus EA Den Haag
> Retouradres Postbus 20011 2500 EA Den Haag De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties dr. R.H.A. Plasterk Postbus 20011 2500 EA Den Haag Raad voor de financiële verhoudingen Korte Voorhout
Nadere informatieDemografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen
Demografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen Andijk Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners
Nadere informatieDemografische ontwikkeling Gemeente Stede Broec
Demografische ontwikkeling Gemeente Stede Broec Andijk Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners
Nadere informatieOnderzoeksflits. Planbureau voor de Leefomgeving De stad: magneet, roltrap en spons. IB Onderzoek, 22 mei Utrecht.
Onderzoeksflits Planbureau voor de Leefomgeving De stad: magneet, roltrap en spons IB Onderzoek, 22 mei 2015 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl
Nadere informatieKwartaalbericht Woningmarkt
Woningmarktregio Parkstad In verschillende delen van ons land neemt de bevolkingsomvang af. Deze demografische krimp heeft grote gevolgen voor de woningmarkt. Parkstad Limburg is in ons land koploper op
Nadere informatie1-WAT IS PLANOLOGIE? PLANOLOGIE VAN STAD & LAND. Wie ben ik? Wat gaan we doen? BNB Huub Hooiveld Eikelhof, 2018 PLANNEN MAKEN IN NEDERLAND
PLANOLOGIE VAN STAD & LAND BNB Huub Hooiveld Eikelhof, 2018 Wie ben ik? Huub Hooiveld Planoloog/strategisch adviseur/docent gemeente Apeldoorn provincie Gelderland Trends, visievorming en strategie Hoofdlijnen
Nadere informatieNeimed Krimpbericht. Structurele bevolkingsdaling nu ook in Midden- en Noord-Limburg NOVEMBER 2015
NOVEMBER Neimed Krimpbericht Structurele bevolkingsdaling nu ook in Midden- en Noord- In alle se gemeenten worden inmiddels minder kinderen geboren dan er mensen sterven. De natuurlijke aanwas is kleiner
Nadere informatieTrends & Ontwikkelingen
Trends & Ontwikkelingen in de Limburgse woningmarkt 23 januari Denktank Presentatie Suzanne Mestrom Kanttekening & totstandkoming Nooit volledig of actueel Ophalen en verbinden: deskstudie, interne & externe
Nadere informatieDe grijze golf. Demografische ontwikkeling Drechtsteden tot Figuur 1 Bevolking Drechtsteden , totaal
De grijze golf Demografische ontwikkeling Drechtsteden tot 23 In deze factsheet rapporteren we over de uitkomsten van de bevolkings- en huishoudensprognose en de gevolgen ervan voor de Drechtsteden. De
Nadere informatieDEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN GULPEN-WITTEM OP KERNNIVEAU
DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN GULPEN-WITTEM OP KERNNIVEAU DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN GULPEN-WITTEM OP KERNNIVEAU Concept Maastricht, 19 juni 2008 Drs. J.C.G. Hensgens Drs. J.J.L. Meuwissen E,til Postbus
Nadere informatieNeimed Krimpbericht. Buitenlandse migratie vertraagt bevolkingskrimp JUNI 2015
JUNI 2015 Neimed Krimpbericht Buitenlandse migratie vertraagt bevolkingskrimp Het aantal inwoners daalt in de meeste Limburgse gemeenten, omdat er weinig kinderen geboren worden. De daling wordt versterkt
Nadere informatieMasterclass Krimp. Presentatie Angelique vanwingerden. 16 september 2011 Kennisnetwerk Krimp Noord-Nederland (KKNN)
Masterclass Krimp Presentatie Angelique vanwingerden 16 september 2011 Kennisnetwerk Krimp Noord-Nederland (KKNN) Bevolkingsontwikkeling Bevolkingsontwikkeling in Noord-Drenthe 2000-2010 Bevolkingsontwikkeling
Nadere informatieDemografische krimp in. Noord-Nederland
HANZEHOGESCHOOL GRONINGEN Algemene informatie Demografische krimp in In 2008 viert de Hanzehogeschool Groningen haar 210-jarig bestaan! Noord-Nederland Keuze uit meer dan 70 opleidingen; het grootste hbo-onderwijsaanbod
Nadere informatie2010-2012 SAMENVATTING
2010-2012 SAMENVATTING Samenvatting De Regionale woningmarktmonitor 2010-2012 beschrijft de ontwikkelingen op de woningmarkt in het gebied binnen de driehoek Waalwijk, Oss en Boxtel. De kredietcrisis
Nadere informatiePrimos-model. Basisuitkomsten Primos 2013 Kleidum
Primos-model Basisuitkomsten Primos 2013 Kleidum 2 Het Primos-model Werking Primos-model Het Primos-model voorspelt de bevolkingsontwikkeling als gevolg van geboorte, sterfte, buitenlandse en binnenlandse
Nadere informatie2. Verklaringen voor verschillen in mobiliteit
2. Verklaringen voor verschillen in mobiliteit Er zijn minstens vijf verklaringen voor de grote verschillen die er tussen de stedelijke gebieden bestaan in het gebruik van de auto, het openbaar vervoer
Nadere informatieDemografische ontwikkeling Gemeente Hoorn 2011-2025
Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn 211-225 Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners 1 1.2 Componenten van de groei 3 2. Jong en oud 6 3. Huishoudens 8 Uitgave I&O Research
Nadere informatiePEARL: uitkomsten van de regionale bevolkings- en allochtonenprognose 2005 2025 voor provincies
PEARL: uitkomsten van de regionale bevolkings- en allochtonenprognose 225 voor provincies Andries de Jong 1) In 26 hebben het Ruimtelijk Planbureau en het Centraal Bureau voor de Statistiek voor het eerst
Nadere informatieDemografische ontwikkeling Gemeente Koggenland
Demografische ontwikkeling Gemeente Koggenland 211-225 Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners 1 1.2 Componenten van de groei 3 2. Jong en oud 6 3. Huishoudens 8 Uitgave I&O
Nadere informatie2 Ontwikkelingen. 2.1 Grijze en groene druk
2 Ontwikkelingen Nederland vergrijst en ontgroent. Ook in arbeidsorganisaties zal de gemiddelde leeftijd van medewerkers steeds meer omhoog gaan. Oudere medewerkers zullen een steeds groter deel van het
Nadere informatieBevolkingsprognose Deventer 2015
Bevolkingsprognose Deventer 2015 Aantallen en samenstelling van bevolking en huishoudens Augustus 2015 augustus 2015 Uitgave : team Kennis en Verkenning Naam : John Stam Telefoonnummer : 0570 693298 Mail
Nadere informatieOntwikkelprogramma Demografische ontwikkelingen
Ontwikkelprogramma Demografische ontwikkelingen Leefbare en vitale dorpen in Berkelland 5 Doelenboom Wat speelt er? 6 Bewust worden? Veranderingen in Berkelland en de regio Achterhoek door de krimp lijken
Nadere informatieMigratie en pendel Twente. Special bij de Twente Index 2015
Migratie en pendel Twente Special bij de Twente Index 2015 Inhoudsopgave Theorieën over wonen, verhuizen 3 Kenmerken Twente: Urbanisatiegraad en aantal inwoners 4 Bevolkingsgroei grensregio s, een vergelijking
Nadere informatieSteengoed gefinancierd - financiële arrangementen voor de vastgoedmarkt
Steengoed gefinancierd - financiële arrangementen voor de vastgoedmarkt Programma Transitieopgave Parkstad (Johan de Niet) Financiële arrangementen voor de demografische transitie (Esther Geuting) De casus
Nadere informatieGrijs of groen Kadernotitie Woonvisie gemeente Dalfsen 2011 t/m 2015
Grijs of groen Kadernotitie Woonvisie gemeente Dalfsen 2011 t/m 2015 1 Inleiding Ultimo 2010 eindigt de looptijd van het Geactualiseerd woonplan Dalfsen 2007-2011. De gemeente Dalfsen hecht aan een gefundeerd
Nadere informatieDemografische ontwikkeling Gemeente Hoorn
Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn Andijk Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners 1 1.2
Nadere informatie1 Inleiding. 2 Demografische ontwikkeling. Uitgangspunt demografische ontwikkeling voor de Woonvisie Gemeente Aa en Hunze. Uitkomsten prognose
DATUM 7 januari 2015 PROJECTNUMM ER 1680.113 OPDRACHTGEV ER Gemeente Aa en Hunze Uitgangspunt demografische ontwikkeling voor de Woonvisie 2016+ 1 Inleiding De gemeente Aa en Hunze is bezig met de actualisering
Nadere informatieDEMOGRAFIE DEMOGRAFISCHE TRENDBREUK DOOR VERMINDERDE WONINGBOUW
HOOFDSTUK 2 DEMOGRAFIE DEMOGRAFISCHE TRENDBREUK DOOR VERMINDERDE WONINGBOUW Van sterke bevolkingsgroei door migratie naar matige groei door geboorteoverschot De drooglegging van de Haarlemmermeerpolder
Nadere informatieDe feiten: arbeidsmigratie door de jaren heen
De feiten: arbeidsmigratie door de jaren heen Jeannette Schoorl Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) Den Haag NIDI/NVD/CBS Seminar arbeidsmigratie 30 maart 2011 Onderwerpen Historische
Nadere informatieBevolkingsprognoses Deventer 2013
Bevolkingsprognoses Deventer 2013 december 2013 Uitgave : team Kennis en Verkenning Naam : John Stam Telefoonnummer : 3298 Mail : gj.stam@deventer.nl 1 1 Samenvatting en conclusies... 3 2 Inleiding...
Nadere informatieDemografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen
Demografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen 211-225 Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners 1 1.2 Componenten van de groei 3 2. Jong en oud 6 3. Huishoudens 8 Uitgave I&O
Nadere informatiePeople. Europa telt niet de meeste inwoners, maar heeft. wel de hoogste bevolkingsdichtheid van alle regio s
People Europa telt niet de meeste inwoners, maar heeft wel de hoogste bevolkingsdichtheid van alle regio s in de wereld. De gemiddelde Europeaan wordt steeds ouder en krijgt steeds minder kinderen. Veel
Nadere informatieNoord-Brabant in demografisch perspectief
Noord-Brabant in demografisch perspectief over prognoses, trends en ontwikkelingen en de opgaven op het vlak van wonen met zorg en welzijn --- Inspiratiebijeenkomst Wonen met zorg en welzijn Futura / Provincie
Nadere informatieWoonvisie. Gemeente Nuth Raadsbijeenkomst 12 april 2016
Woonvisie Gemeente Nuth Raadsbijeenkomst 12 april 2016 Aanleiding Verschuiving van de volkshuisvestelijke opgave Sociale huur: Woningwet 2015 redelijke bijdrage Langer zelfstandig wonen Lokaal beleid 2
Nadere informatieDemografische ontwikkeling Gemeente Opmeer
Demografische ontwikkeling Gemeente Opmeer Andijk Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners 1
Nadere informatieSpreekpunten mw Bijleveld Aanbieding rapport Gevolgen Bevolkingsdaling 31 april 2008
Spreekpunten mw Bijleveld Aanbieding rapport Gevolgen Bevolkingsdaling 31 april 2008 De meesten van u, dames en heren, kennen het boek Gullivers Reizen van Jonathan Swift, maar - geef het maar eerlijk
Nadere informatieFricties tussen vraag en aanbod op de Nederlandse woningmarkt
Fricties tussen vraag en aanbod op de Nederlandse woningmarkt Peter Boelhouwer 14-11-2018 Delft University of Technology Challenge the future Inhoud Demografische ontwikkelingen Waar en wat gaan we bouwen?
Nadere informatiedrenthe rapportage september 2016 leefbaarheid
kennis. onderzoek. advies drenthe rapportage september 2016 Hoe tevreden is het Drents panel over leven in Drenthe en hoe ervaren zij de gevolgen van bevolkingskrimp op de? vooraf Drenthe heeft te maken
Nadere informatieCijfers rond structurele bevolkingsdaling in chronologisch perspectief
Cijfers rond structurele bevolkingsdaling in chronologisch perspectief Mei 2013 Als gevolg van de omvangrijke publiciteit rond het rapport Structurele bevolkingsdaling, Een urgente nieuwe invalshoek voor
Nadere informatieIngek. d.d.: 2 5 SEP Beh. afd.: Ontv.bev. Afqed.
De colleges van burgemeester en wethouders van de gemeenten in de provincie Noord-Brabant en akį^gigįíļţ^igję^gļiingmarkt in Brabant.rabantlaan 1 Postbus 90151 5200 MC 's-hertogenbosch Telefoon (073) 681
Nadere informatieAfstudeeronderzoek van E. van Bunningen BSc (Het volledige Engelstalige onderzoeksrapport kunt downloaden via deze link)
CONCENTRATIE VAN MAATSCHAPPELIJKE DIENSTEN IN GEMEENTELIJK VASTGOED NAAR AANLEIDING VAN DEMOGRAFISCHE TRANSITIE Een casestudie in landelijke gemeenten in Noord-Brabant, Nederland Afstudeeronderzoek van
Nadere informatieIn deze brief informeren wij u over de ontstane situatie bij de Stichting Edudelta Onderwijsgroep (hierna: Edudelta).
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag.. Middelbaar Beroeps Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500
Nadere informatieDe ladder en duurzame verstedelijking in Brabant
De ladder en duurzame verstedelijking in Brabant 'Toepassing Ladder voor duurzame verstedelijking: lessen uit de praktijk' Marion Greidanus, provincie Noord-Brabant De Brabantse aanpak provinciale verordening
Nadere informatieWordt wonen in Oisterwijk een luxe? Pro-Plein Wonen
Wordt wonen in Oisterwijk een luxe? Pro-Plein Wonen Frenkel Beerens Adviseur wonen 7 maart 2018 Inhoud Woningmarkt (5 min) Woonvisie (10 min) Onderzoek locaties sociale huur (5 min) WONINGMARKT Economische
Nadere informatieWat hebben stad en land met en aan Europa?
Wat hebben stad en land met en aan Europa? 1 1,9 Mrd EU-subsidies 2007-2013 Nieuwe periode 2014-2020 Ø Cohesiebeleid: 1,4 miljard, waarvan: q q 1 miljard EFRO en ESF (> 507 miljoen) 389,7 miljoen voor
Nadere informatieAan de raad AGENDAPUNT 11. Doetinchem, 4 juli 2009 ALDUS BESLOTEN 9 JULI Economische visie en actieplan Dynamisch Duurzaam Doetinchem
Aan de raad AGENDAPUNT 11 ALDUS BESLOTEN 9 JULI 2009 Economische visie en actieplan Dynamisch Duurzaam Doetinchem Doetinchem, 4 juli 2009 Voorstel: 1. de foto van de sociaal-economische situatie in Doetinchem
Nadere informatieMonitor Leerdamse woningmarkt 2006
Monitor Leerdamse woningmarkt 2006 1. Inleiding Bij de vaststelling van de beleidsnota Volkshuisvesting 2005 2010 door de gemeenteraad op 14 april 2005 zijn een aantal conclusies getrokken die kenmerkend
Nadere informatieDe gemeenteraad buitenspel na de invoering van de Omgevingswet? Gemeenteraad Bergen op Zoom 10 april 2017
De gemeenteraad buitenspel na de invoering van de Omgevingswet? Gemeenteraad Bergen op Zoom 10 april 2017 Waar gaan wij het over hebben? Geheugen opfrissen: Omgevingswet in het kort Betekenis wet voor
Nadere informatieKrimp Prognose 2010-2025
Provincie: (Stads)regio gemeenten: Limburg Profiel gemeente: Maastricht Zuid-Limburg: Maastricht, Sittard-Geleen en Heerlen Regio: 35 Aanbod van leegstand Leegstand per stad: Huidige leegstand: aantal
Nadere informatieKrimp in Woerden? Gemeenteraad Woerden 11 april 2013. Frits Oevering. Kennis & Economisch Onderzoek
Krimp in Woerden? Gemeenteraad Woerden 11 april 2013 Frits Oevering Prangende vragen? Krimp in Woerden? Vergrijzing en krimp Verhuispatroon Krimp in Woerden? Disclaimers diverse databronnen (ABF, CBS,
Nadere informatieRUIMTELIJKE ORDENING planologisch kader
Wie ben ik? RUIMTELIJKE ORDENING planologisch kader T&L Huub Hooiveld Eikelhof, 2017 Huub Hooiveld Strategisch adviseur gemeenten Apeldoorn en Meppel werkzaamheden: Trends, visievorming en strategie Hoofdlijnen
Nadere informatieVERZONDEN 20SEP.2Ö13. Het college van burgemeester en wethouders van Tilburg Postbus LH TILBURG
Het college van burgemeester en wethouders van Tilburg Postbus 90155 5000 LH TILBURG Brabantlaan 1 Postbus 90151 5200 MC 's-hertogenbosch Telefoon (073) 681 28 12 Fax (073) 614 11 15 info@brabant.nl wv/w.brabant.nl
Nadere informatieDemografische ontwikkeling Gemeente Andijk
Demografische ontwikkeling Gemeente Andijk Andijk Opm eer Medem blik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners
Nadere informatie