Notitie. Gemeentelijke herindeling en basisonderwijs in Fryslân

Transcriptie

1 Notitie Gemeentelijke herindeling en basisonderwijs in Fryslân November 2017

2 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Inleiding 4 1. Schets van de gemeentelijke herindeling 7 2. Overzicht van de betrokken schoolbesturen Wettelijk kader voor instandhouding basisonderwijs Wetgeving Rollen, taken en bevoegdheden van de betrokkenen Berekening van de nieuwe opheffingsnorm(en) Prognoses aantallen leerlingen op korte en langere termijn Prognoses en opheffingsnormen Bredere afweging Kwaliteit van het basisonderwijs Veiligheid en bereikbaarheid Financiën Hoe nu verder 45 Geraadpleegde bronnen 47 BIJLAGE I. Begrippenlijst 48 BIJLAGE II. Relevante wetsartikelen uit de WPO 51 Colofon 55 3

4 Inleiding Aanleiding en voorgeschiedenis Vanaf 1 januari 2018 is de gemeentelijke herindeling van de nieuwe gemeente Leeuwarden een feit. De gemeenten Leeuwarden, Leeuwarderadeel en een deel van Littenseradiel gaan dan samen. Reeds geruime tijd wordt er breed van gedachten gewisseld over de manier waarop voorkomen kan worden dat de gemeentelijke herindeling, in gebieden waar reeds sprake is van krimp, nadelige gevolgen heeft voor de spreiding, kwaliteit en bereikbaarheid van het basisonderwijs. Deze gevolgen beperken zich niet alleen tot de betrokken gemeenten van de herindeling, want er zijn ook consequenties voor scholen in andere gemeenten. Daarom willen gemeenten, schoolbesturen en provincie inzicht krijgen in de consequenties van de herindeling op het basisonderwijs om daarover in dialoog te kunnen gaan, zodat spreiding, kwaliteit en bereikbaarheid van de basis-scholen voor korte en maar ook voor langere tijd gewaarborgd kan worden. Op 7 maart zijn alle betrokkenen op uitnodiging van de gemeente Leeuwarden in Jellum bijeen geweest om de problematiek rond de herindeling op de aanwezige basisscholen nader te verkennen. De gemeente Leeuwarden had eerder BMC de opdracht gegeven om de gevolgen van de gemeentelijke herindeling van Leeuwarden, Leeuwarderadeel en Littenseradiel voor het onderwijs te onderzoeken, wat leidde tot het rapport Een schoolbestuurlijke herindeling. Tijdens de bijeenkomst in Jellum heeft de heer Wortelboer van BMC geschetst wat een en ander betekent voor de gemeentelijke opheffingsnorm, en welke mogelijkheden er zijn om een optimale spreiding van scholen te waarborgen. De heer Peltekian, voorzitter van het College van Bestuur van schoolbestuur Gearhing heeft zich, met instemming van de overige schoolbestuurders, tijdens de bijeenkomst van 7 maart opgeworpen als verkenner, om te inventariseren welke stappen er op de korte, en de wat langere termijn gezet kunnen worden, om de instandhouding van de onderwijsvoorziening in de regio zo goed mogelijk voor de toekomst te borgen. Op initiatief van de heer Peltekian is er daarom een startgroep gevormd die onafhankelijk en boven partijen kon acteren, daarnaast bestaande uit vertegenwoordigers van de gemeente Leeuwarden, de provincie Fryslân, het ministerie van OCW en een drietal regionale procesbegeleiders. De leden van deze startgroep hebben inmiddels een aantal keren overlegd over proces en aanpak. Omdat de gevolgen zich niet zullen beperken tot het bij de herindeling betrokken gebied en Gearhing in deze een direct betrokkene is, heeft de provincie Fryslân, in 4 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

5 goed overleg met de gemeenten Leeuwarden, Littenseradiel en Leeuwarderadeel, en op advies van genoemde startgroep, besloten om het gehele proces te stroomlijnen en mij gevraagd om als onafhankelijk procesmanager het verdere proces te coördineren en alle betrokkenen in de gelegenheid te stellen mee te denken aan oplossingsrichtingen. Een projectgroep Goed en bereikbaar basisonderwijs na herindeling 2018, waarin naast provinciale ambtenaren ook ambtenaren van de gemeenten Littenseradiel, Leeuwarden en Leeuwarderadeel zitting hebben, heeft mij daarin ondersteund. Daarnaast hebben we een beroep kunnen doen op een aantal externe experts op het terrein van regelgeving en bevolkingsprognoses. In de afgelopen maanden zijn gesprekken gevoerd met de direct betrokkenen over prognoses, knelpunten en mogelijke oplossingen, mede op basis van door inhoudelijke experts aangeleverde feitelijke informatie. Deze notitie geeft mijn bevindingen weer naar aanleiding van de gesprekken met schoolbesturen en gemeentelijke ambtenaren. Doel van deze notitie Het doel van deze notitie is inzichtelijk te maken wat de mogelijke consequenties zijn voor de spreiding, kwaliteit en bereikbaarheid van het basisonderwijs voor korte en langere termijn na de gemeentelijke herindeling. De notitie schetst de demografische ontwikkelingen tot op het niveau van de leerling prognoses per school en per schoolbestuur en somt de varianten op die beschikbaar zijn voor de instandhouding van scholen. Daarbij wordt ook aandacht geschonken aan kwalitatieve en financiële aandachtspunten voor de te maken afwegingen. In de bijlage is een rekenmodel opgenomen, dat betrokkenen verder behulpzaam kan zijn bij het maken van die afwegingen. Daarmee worden bouwstenen geboden voor de dialoog tussen schoolbesturen en tussen schoolbesturen en gemeenten over een optimale spreiding, kwaliteit en bereikbaarheid van het basisonderwijs in de nieuwe gemeente Leeuwarden. Daarnaast kan het bijgevoegde rekenmodel ook bouwstenen leveren voor de mogelijke gevolgen in de nieuwe gemeente Waadhoeke. Dan zal het model uiteraard aangevuld moeten worden met de prognoses van de scholen in de betrokken gemeenten. Opbouw van de notitie In hoofdstuk 2 wordt de geografische gemeentelijke herindeling geschetst op basis het Tweede Kamer besluit. Hoofdstuk 3 brengt de schoolbesturen in beeld die bij de herindeling zijn betrokken en hoofdstuk 4 geeft het wettelijk kader voor de instandhouding. In hoofdstuk 5 komen de (mogelijke) nieuwe opheffingsnormen aan de orde en hoofdstuk 6 geeft de leerling prognoses voor de betreffende scholen en schoolbesturen, waarna in hoofdstuk 7 de opheffingsnormen en de leerling prognoses worden samengebracht. Hoofdstuk 8 somt een aantal aandachtspunten op voor een bredere afweging en tenslotte wordt in hoofdstuk 9 in beeld gebracht welke vervolgstappen voor de hand liggen. De notitie wordt afgesloten met een overzicht van de geraadpleegde bronnen en een aantal bijlagen, waaronder het rekenmodel, dat betrokkenen verder behulpzaam kan zijn bij het maken van beleidsafwegingen. Desgewenst kunnen schoolbesturen en gemeenten ook zelf prognoses invoeren om beter zicht te krijgen op de kwantitatieve gevolgen. Zie voor de hoofdstukindeling ook het schematisch overzicht op de volgende pagina. 5

6 Deze notitie en het daaraan gekoppelde rekenmodel beogen behulpzaam te zijn in de dialoog tussen alle betrokkenen over een toekomstbestendig basisonderwijs na de gemeentelijke herindeling. Jan van der Weij, procesmanager basisonderwijs en gemeentelijke herindeling 2018 Probleemstelling H 1 Gemeenten en betrokken schoolbesturen H 2&3 Wettelijke kaders instandhouding Basisonderwijs H 4 Nieuwe opheffingsnormen Prognose leerlingenaantallen kort/lang H 5 H 6 Consequenties leelingaantal vs. Bredere afweging opheffingsnorm H 7 H 8 Hoe nu verder H 9 Figuur 1. De opbouw van de notitie schematisch weergegeven. Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

7 Hoofdstuk 1Schets van de gemeentelijke herindeling Bestuurskracht lokaal bestuur Vanaf 2009 is er in de provincie Fryslân een grotere aandacht voor de versterking van de kwaliteit van het lokale bestuur. Omdat de provincie medeverantwoordelijk is voor de kwaliteit van het lokale bestuur, ontstond behoefte aan een provinciebrede visie op lokaal bestuur. In 2010 is hiertoe een externe Commissie van Wijzen ingesteld met de opdracht om de wenselijkheid en haalbaarheid van duurzame versterking van het lokaal bestuur te onderzoeken. Diverse oplossingsrichtingen passeerden hierbij de revue, waaronder herindeling en intensievere samenwerking, maar ook handhaving van de status quo. Deze provinciebrede visie vormde een basis voor de gemeenten om te kunnen toewerken naar een herindelingsontwerp. De visie was gericht op een nieuwe gemeente waarbij Leeuwarden en Leeuwarderadeel zouden samengaan. In Noordwest-Fryslân vond tegelijkertijd een herindeling plaats; hier zou een nieuwe gemeente Waadhoeke gevormd worden. Positie Littenseradiel en Harlingen Naast het provinciale visietraject hebben in Littenseradiel en Harlingen eigen besluitvormingsprocedures plaatsgevonden waaruit bleek dat er geen draagvlak is voor een samenvoeging in deze vorm. De betreffende gemeenteraden hebben daarom na een uitgebreide inspraakprocedure in juni 2013 besloten dat de gemeente Harlingen een zelfstandige gemeente blijft en Littenseradiel overgaat tot een herindeling waarbij het gebied van de gemeente wordt verdeeld over een drietal gemeenten. 7

8 Het gaat om de volgende kernen in Littenseradiel: naar de nieuwe gemeente Leeuwarden: Jellum, Bears, Hilaard, Mantgum, Weidum, Baard, Easterlittens, Húns, Leons en Jorwert; naar Súdwest-Fryslân: Waaksens, Kûbaard, Wommels, Iens, Easterein, Hidaard, Hinnaard, Lytsewierrum, Itens, Reahûs, Boazum, Easterwierrum, Britswert, Wiuwert en Rien; naar de nieuwe gemeente Waadhoeke: Winsum, Spannum, Wjelsryp en Baaium. Lichte samenvoeging De gemeenten Leeuwarden, Leeuwarderadeel en Littenseradiel kiezen voor de variant van lichte samenvoeging van herindelen omdat de gevolgen van een reguliere herindeling, waarbij Leeuwarden ook zou worden opgeheven, niet in verhouding zouden staan tot de omvang Kaartbeeld 1. Gemeenten Leeuwarden, Waadhoeke van de herindeling; Leeuwarden is een grote en Súdwest- Fryslân na herindeling 1 januari bestuurskrachtige gemeente die als gevolg van Bron: Herindelingsadvies, Gemeenten Franekeradeel, deze herindeling relatief weinig in omvang zal Het Bildt, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel en Súdwest-Fryslân. toenemen. Het voordeel van het niet opheffen van de gemeente Leeuwarden is dat het ambtelijk apparaat en de burgemeester in functie blijven en er minder administratieve lasten zijn ten opzichte van een reguliere herindeling. Herindeling vanaf 2018 In 2014 heeft de gemeenteraad van Leeuwarden besloten akkoord te gaan met de herindeling en het college de opdracht te geven om samen met de andere betrokken gemeenten een herindelingontwerp op te stellen. De beoogde datum van herindeling is 1 januari De gemeente Leeuwarden wordt met ingang van die datum gevormd door het grondgebied van de huidige gemeente Leeuwarden, de gemeente Leeuwarderadeel en het noordoostelijke deel van de gemeente Littenseradiel. Zie ook de kaartbeelden (bron: Herindelingsadvies, Gemeenten Franekeradeel, het Bildt, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel en Súdwest-Fryslân). Herindelingsverkiezingen In alle gemeenten, dus ook in de niet op te heffen gemeenten Leeuwarden en Súdwest-Fryslân, worden herindelingsverkiezingen georganiseerd. Deze verkiezingen zullen op 22 november 2017 plaatsvinden. Robuuste gemeenten Met dit samenspel van gemeentelijke samenvoegingen worden sterke gemeenten gevormd die voldoende robuust zijn om het complexe takenpakket te kunnen hanteren en om maatschappelijke opgaven het hoofd te kunnen bieden. Deze koers is geïnitieerd door de gemeentebesturen en kent een breed maatschappelijk draagvlak. Met deze nieuwe gemeenten wordt de bestuurskracht in Noardwest-Fryslân verder versterkt. 8 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

9 De nieuwe gemeente Leeuwarden De gemeente Leeuwarden zal in 2018 naar verwachting circa inwoners tellen, verspreid over 36 kernen over een oppervlakte van circa 256 km². Aan de noordzijde wordt de huidige gemeente Leeuwarden uitgebreid met in totaal zeven kernen. Hiervan is Stiens met circa inwoners veruit de grootste kern. De andere kernen zijn Alde Leie, Britsum, Feinsum, Hijum, Jelsum en Koarnjum. Aan de zuidwestzijde worden in totaal tien kernen aan Leeuwarden toegevoegd: de dorpen Baard, Bears, Easterlittens, Hilaard, Húns, Jellum, Jorwert, Leons, Mantgum en Weidum. Deze kernen verschillen sterk in grootte. Het inwonertal in deze dorpen varieert van 26 tot inwoners. Kaartbeeld 2. Gemeente Leeuwarden per 1 januari 2018 (bron: Herindelingsadvies, Gemeenten Franekeradeel, het Bildt, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel en Súdwest-Fryslân). 9

10 Kaartbeeld 3. Opsplitsing van de gemeente Littenseradiel per 1 januari 2018 (bron: Herindelingsadvies, Gemeenten Franekeradeel, het Bildt, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel en Súdwest-Fryslân). 10 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

11 Hoofdstuk 2Overzicht van de betrokken schoolbesturen In de provincie Fryslân verzorgen bijna vijftig schoolbesturen het primair onderwijs. In vergelijking met andere provincies is dit een hoog aantal. De verschillen tussen deze schoolbesturen zijn groot. Naast de openbare basisscholen zijn er verschillende bijzondere onderwijsinstellingen: dit zijn instellingen die vanuit een bepaalde grondslag onderwijs geven. Dit kan vanuit levensbeschouwelijke (bijvoorbeeld godsdienstig), maatschappelijke of onderwijskundige grondslag zijn. Naast het openbare en bijzondere onderwijs onderscheiden we het speciale onderwijs. Dit onderwijs betreft onderwijs aan kinderen die vanwege leer- of gedragsproblemen, vanwege lichamelijke, zintuiglijke of verstandelijke handicaps of door gedragsstoornissen extra zorg op school nodig hebben. Het speciale onderwijs wordt overigens in deze notitie buiten beschouwing gelaten, de gemeentelijke herindeling heeft geen invloed op het in standhouden van het speciale onderwijs. Er zijn schoolbesturen die een combinatie van openbaar, bijzonder en/of speciaal basisonderwijs aanbieden. Naast de diversiteit in denominatie zijn de schoolbesturen erg wisselend in omvang voor wat betreft aantallen scholen en grootte voor wat betreft aantallen leerlingen. Zo zijn er besturen met veel kinderen op enkele scholen of met relatief weinig kinderen op veel scholen. Hier zit meestal ook het verschil tussen de schoolbesturen die vooral in het stedelijke of juist in het plattelandsgebied opereren. Sommige schoolbesturen zitten in een of enkele gemeenten, andere hebben ook scholen in andere provincies. De variëteit is dus groot in Fryslân. Schoolbesturen in de nieuwe gemeente Leeuwarden Wanneer we de nieuwe gemeentegrens van Leeuwarden over de huidige verdeling van scholen laten vallen, zien we dat deze scholen in dit gebied in de huidige situatie onder 11

12 tien schoolbesturen vallen. Ten behoeve van dit onderzoek naar mogelijke varianten, zijn alle schoolbesturen geconsulteerd en meegenomen in de berekeningen. Het betreft hier de volgende schoolbesturen: Proloog GPO NoorderBasis Bisschop Möller Stichting Onderwijsgroep Fier PCBO Leeuwarden Gearhing Vrije Scholen Athena CBO De Greiden Leeuwarder Schoolvereniging CBO G2 1 Intensivering van bestuurlijke samenwerking Deze notitie is gebaseerd op de feitelijke schoolbestuurlijke situatie in oktober Het is goed mogelijk dat de schoolbestuurlijke schaalvergroting zich ook in Fryslân verder voortzet en er in de nabije toekomst fusies plaatsvinden waar een of meerdere van hier de bovengenoemde schoolbesturen bij betrokken zijn. Zo overwegen de schoolbesturen van Gearhing en CBO De Greiden om samen onder één vlag verder te gaan. Een fusie van Onderwijsgroep Fier met Stichting Radius wordt eveneens verkend; deze besturen gaan dan verder als Onderwijsgroep Elan. Het schoolbestuur Radius heeft overigens geen scholen binnen de nieuwe gemeentegrens van Leeuwarden, alle scholen van Radius bevinden zich straks in de nieuw te vormen gemeente Waadhoeke. Aantallen leerlingen per schoolbestuur Onderstaande tabel geeft het overzicht van aantallen leerlingen in het basisonderwijs op (1 oktober 2016) per schoolbestuur. De aantallen zijn uitgesplitst over de gemeenten na de herindeling van 1 januari 2018 (bron: DUO, telgegevens 2016). Schoolbestuur Gemeente Leeuwarden Gemeente Waadhoeke Gemeente Súdwest- Fryslân Andere gemeenten Totaal Proloog Bisschop Möller Stichting PCBO Leeuwarden Vrije Scholen Athena Leeuwarder Schoolvereniging GPO NoorderBasis Onderwijsgroep Fier Gearhing CBO De Greiden CBO Het Bildt/ Leeuwarderadeel Totaal In bovenstaand overzicht zijn voor de gemeenten Waadhoeke en Súdwest-Fryslân alleen de leerlingaantallen van de schoolbesturen meegenomen die na 1 januari 2018 ook scholen in de gemeente Leeuwarden hebben. De hier gepresenteerde totalen zijn daardoor lager dan de werkelijke aantallen leerlingen in deze gemeenten. In de gemeente Waadhoeke hebben bijvoorbeeld ook de schoolbesturen van Stichting Radius en CBO Noardwest-Fryslân een aantal scholen, de leerlingen van deze scholen staan dus niet in de tabel. 1 Per 1 januari 2018 wordt dit schoolbestuur opgeheven. Samenwerkingsschool De Swirrel in Britsum gaat dan over naar CBO Noardwest-Fryslân, De Sprankel in Stiens gaat over naar PCBO Leeuwarden. 12 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

13 Kaartbeeld 4. Spreiding van de basisscholen in de gemeente Leeuwarden (per 1 januari 2018, gebaseerd op DUO-gegevens 2016). 13

14 Verdeling scholen over schoolbesturen per 2018 Onderstaand schema geeft de verdeling van scholen per schoolbestuur gesplitst over de gemeenten na de herindeling van 1 januari Onder scholen verstaan we alle scholen met een BRIN-nummer. BRIN staat voor Basisregistratie Instellingen en omvat een register met identificatienummers van alle scholen en aanverwante instellingen, die voor bekostiging in aanmerking komen. De schoolbesturen met één of meerdere nevenvestigingen staan wel in kaartbeeld 4 opgenomen. Schoolbestuur Scholen totaal In gemeente Leeuwarden In gemeente Waadhoeke In gemeente Súdwest-Fryslân Andere gemeenten Proloog 20 openbare scholen en 20 scholen geen geen geen 1 SBAO school Bisschop Möller Stichting 31 katholieke scholen en 1 algemeen bijzondere in 6 scholen 2 scholen (voorheen Menameradiel en 9 scholen (w.v. 1 uit Littenseradiel) 14 scholen (elders in Fryslân) Drachten Franekeradeel) PCBO Leeuwarden 15 christelijke basisscholen 12 scholen (stad Leeuwarden (9) geen 1 school (Tersoal) 2 scholen (Akkrum en Aldeboarn) + Wirdum, Grou en Stiens) Vrije Scholen Athena 14 vrije scholen 1 school (stad Leeuwarden) geen geen 13 scholen buiten Fryslân Leeuwarder 1 school neutraal bijzonder 1 school geen geen geen Schoolvereniging onderwijs (stad Leeuwarden) GPO NoorderBasis 16 basisscholen gereformeerd onderwijs en 2 scholen voor speciaal (basis)onderwijs 1 school (stad Leeuwarden) geen geen 15 scholen (elders in Fryslân Groningen en Drenthe) Onderwijsgroep Fier 16 openbare en algemeen bijzondere basisscholen 3 scholen (voorheen Leeuwarderadeel) 11 scholen (voorheen 7 Menameradiel en geen 2 scholen (in Ferwerderadiel) 4 Het Bildt) Gearhing 23 openbare basisscholen 2 algemeen bijzonder 4 scholen (uit Littenseradiel) 1 school (uit Littenseradiel) 13 scholen (w.v. 5 uit Littenseradiel) 7 scholen (in De Fryske Marren) CBO De Greiden 12 christelijke basisscholen 2 scholen (voorheen 2 scholen (voorheen 8 scholen geen Littenseradiel Hilaard en Easterlittens) Littenseradiel Wjelsryp en Spannum) (w.v. 2 uit Littenseradiel Easterein en Wommels) CBO Noardwest Fryslân 18 christelijke basisscholen 1 school (voorheen Leeuwarderdeel) 15 scholen (voorheen Het Bildt) geen 2 scholen (Harlingen) 14 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

15 Recente en aankomende mutaties PCBO Leeuwarden De Sprankel in Stiens (nu nog CBO G2) komt per 1 januari 2018 bij PCBO Leeuwarden. De nevenlocatie van de Prins Constantijnschool in de Vrijheidswijk (Droppingstraat) is er sinds schooljaar 2017/2018 niet meer. KNS De Reinbôge van PCBO in Tersoal zal naar verwachting op termijn samengaan met CBS De Twatine in Gauw (Palludara) en OBS De Lege Geaën in Sibrandabuorren (Odyssee) als samenlevingsschool. Deze samenlevingsschool zal dan niet onder PCBO Leeuwarden vallen. Proloog Leeuwarden De nevenlocatie van OBS De Eestroom in Bilgaard is per schooljaar 2017/2018 verhuisd naar de Vrijheidswijk (Droppingstraat, waar voorheen de nevenlocatie van de Prins Constantijnschool zat). OBS De Pionier in De Zuidlanden (Techum) heeft per 1 augustus 2017 een eigen BRIN-nummer gekregen (deze school viel voorheen onder het BRIN-nummer van IKC Wiarda in Goutum). Daarmee telt schoolbestuur Proloog nu 20 basisscholen. Onderwijsgroep Fier De Otto Clant Skoalle yn Boksum sluit per 1 augustus 2018, wegens teruglopende leerlingaantallen. CBO De Greiden Het lopende schooljaar is het laatste schooljaar van de Trijetine in Schettens (21 leerlingen nu). De school sluit na dit schooljaar. Gearhing De Welle (Gearhing) in Koudum is per 1 augustus 2017 gefuseerd met It Grovestinshôf (Nije Gaast) in diezelfde plaats tot ontmoetingsschool De Klimbeam, en valt nu onder schoolbestuur Nije Gaast. Openbare basisschool De Opslach (Gearhing) en christelijke basisschool De Hoekstien (De Greiden) in Arum zijn per 1 augustus 2017 opgegaan in één ontmoetingsschool in het dorp onder de vlag van CBO De Greiden. De fusieschool heeft als naam De Oanrin gekregen. CBO Noardwest Fryslân Per 1 januari 2018 worden de scholen van schoolbestuur CBO G2 overgenomen door CBO Noardwest Fryslân en PCBO Leeuwarden. Zoals hierboven aangegeven gaat De Sprankel naar PCBO Leeuwarden, de overige scholen van CBO G2, inclusief SWS De Swirrel (samenwerkingschool) in Britsum, komen onder CBO Noardwest Fryslân te vallen. Daarmee heeft CBO Noardwest Fryslân één school in het nieuwe Leeuwarden. 15

16 Hoofdstuk 3Wettelijk kader voor instandhouding basisonderwijs Er zijn verschillende partijen die wettelijke bevoegdheden hebben met betrekking tot het in stand houden van het basisonderwijs. In paragraaf 4.1 staat een overzicht van de belangrijkste artikelen uit de Wet op het primair onderwijs (WPO), aangevuld met een aantal relevante wetswijzigingen met betrekking tot de samenwerkingsscholen en fusietoets. Vervolgens worden in paragraaf 4.2 de belangrijkste punten uit de wetgeving voor elke betrokken partij toegelicht. 3.1 Wetgeving Wet op het primair onderwijs (WPO) De Wet op het primair onderwijs (WPO) regelt niet alleen het reguliere basisonderwijs, maar ook het speciaal basisonderwijs. De WPO bestaat uit 189 wetsartikelen, die betrekking hebben op een breed scala van onderwerpen: de algemene zaken zoals de bevoegdheden van leerkrachten en kosten van leerlingenvervoer zijn hier bijvoorbeeld in geregeld maar ook de bekostiging van het openbare en bijzondere onderwijs en de regels voor het in standhouden van basisscholen zijn onderdeel van deze wet. Met betrekking tot het in standhouden van basisscholen zijn een aantal wetsartikelen relevant: Artikel 153. Einde bekostiging bijzondere school en opheffing openbare school In terminologie is er dus een verschil tussen een openbare en een bijzondere school. Dit onderscheid doet recht aan het grondrecht van de vrijheid van onderwijs. Na het beëindigen van de bekostiging van de bijzondere school behoudt het 16 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

17 school-bestuur immers de vrijheid om te besluiten desondanks de school in stand te houden en de school uit andere financiële bronnen te bekostigen. Artikel 153 geeft de voorwaarden weer waar openbare en bijzondere scholen aan dienen te voldoen. Kortweg gezegd dient het aantal leerlingen van een school hoger te zijn dan de opheffingsnorm die voor de betreffende gemeente is vastgesteld. Uitzonderingen worden gemaakt voor nevenvestigingen en voor scholen waar de afstand tot de meest dichtstbijzijnde naburige school boven een bepaald aantal kilometers uitkomt. In figuur 2 staan deze voorwaarden schematisch uitgebeeld. Artikel 154. Opheffingsnorm Voor iedere gemeente wordt een opheffingsnorm vastgesteld aan de hand van een formule. De opheffingsnorm is afhankelijk van het aantal leerlingen per vierkante km. Deze norm kan variëren van 23 tot 200 leerlingen. Op die manier wordt voorzien in voldoende scholen per regio. Per 1/11/18 worden de nieuwe normen bekend gemaakt (eens in de vijf jaar wijzigen de normen). Vanwege de herindeling zijn de voorlopige cijfers nog niet beschikbaar. Artikel 155. Splitsing van de gemeente Het college van B&W kunnen besluiten om het grondgebied van de gemeente te splitsen wanneer er aanzienlijke verschillen in bebouwingskarakter en bevolkingsdichtheid binnen de gemeente zijn. Met deze splitsing wordt een zogenaamd stedelijk en plattelandsgebied aangewezen. Elk gebied krijgt dan een eigen norm. Artikel 156. Opheffingsnormen bij wijziging van de gemeentelijke indeling en bij grenscorrecties Dit artikel regelt dat nieuwe opheffingsnormen voor de gemeente moeten worden vastgesteld wanneer een gemeentelijke herindeling of grenscorrecties aan de orde zijn. Ook staan in dit wetsartikel de termijnen aangegeven waarin dit dient te worden aangevraagd en wanneer de nieuwe opheffingsnormen vervolgens in werking treden. Onder de opheffingsnorm Wanneer een school voor het derde achtereenvolgende jaar onder de opheffingsnorm komt, dreigt opheffing van de school. De wet geeft nog een paar uitzonderingssituaties hierop: het schoolbestuur kan gebruik maken van het systeem van de gemiddelde schoolgrootte en het bestuur kan besluiten de school samen te voegen met een andere school, ook wel een scholenfusie genoemd. Gemiddelde schoolgrootte Het schoolbestuur kan één of meer scholen die zich onder de opheffingsnorm bevinden, in stand houden wanneer andere scholen van dit schoolbestuur een surplus aan leerlingen tellen. Dit noemen we het systeem van de gemiddelde schoolgrootte. De school (of scholen) die niet meer voldoet aan de voorwaarden van de opheffingsnorm (lid 1 artikel 153 WPO), blijft voor bekostiging in aanmerking komen indien de gemiddelde schoolgrootte van alle scholen van het bestuur tenminste bedraagt 10/6 maal het gewogen gemiddelde van de opheffingsnormen van de gemeenten waarin een bestuur scholen heeft. Het gewogen gemiddelde wordt vastgesteld door alle opheffingsnormen die gelden voor de scholen bij elkaar op te tellen en vervolgens de uitkomst te delen door het aantal scholen. De gemiddelde schoolgrootte moet groter 17

18 De instandhoudingsprocedure kan schematisch als volgt in beeld worden gebracht: Figuur 2. Stroomschema inzake de instandhouding van basisscholen (bron: Team Leerlingdaling, OCW). 18 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

19 of gelijk zijn aan: 10/6 * som van alle opheffingsnormen die gelden voor de scholen/ aantal scholen. De gemiddelde schoolgrootte is het aantal leerlingen gedeeld op het aantal scholen. Een schoolbestuur kan dit systeem zelf toepassen binnen zijn eigen organisatie dan wel de toepassing realiseren in samenwerking met één of meer andere schoolbesturen. Schoolbesturen kunnen ook besluiten om gezamenlijk het systeem van de gemiddelde schoolgrootte toe te passen. Daartoe sluiten zij een samenwerkingsovereenkomst. De wet stelt aan die overeenkomst de volgende eisen: Alle scholen van elk schoolbestuur dat deelneemt in de overeenkomst, moeten zich bevinden in een gebied van aan elkaar grenzende gemeenten; Schoolbesturen moeten de overeenkomst aangaan voor een periode van ten minste tien jaar; Een schoolbestuur mag slechts aan één samenwerkingsovereenkomst deelnemen. Ter illustratie, landelijk zijn er ruim 800 scholen onder de opheffingsnorm, deze worden bekostigd vooral door het toepassen van het principe van de gemiddelde schoolgrootte. Dit is zo n 13 procent van alle basisscholen in Nederland. Scholenfusie stichten van nevenvestiging Het schoolbestuur kan ook besluiten om de school samen te voegen met een andere school. Daardoor kan het schoolbestuur het aanbod van onderwijs op de locatie van de op te heffen school handhaven in de vorm van een nevenvestiging. Een nevenvestiging kan uitsluitend ontstaan als gevolg van een fusie van scholen, het schoolbestuur kan geen nevenvestiging stichten. Het schoolbestuur moet bij de minister een verzoek indienen om de school om te vormen tot een nevenvestiging. Wanneer de fusie wordt goedgekeurd, wordt formeel één school opgeheven en verliest deze het BRIN-nummer (Basisregistratie Instellingen, het register met identificatienummers van alle scholen en aanverwante instellingen). Bij het starten van een nevenvestiging als gevolg van een fusie, moet het schoolbestuur aan één van de volgende voorwaarden voldoen (zie ook figuur 2): De nevenvestiging mag niet verbonden zijn aan een school, die het schoolbestuur met het systeem van de gemiddelde schoolgrootte in stand houdt. Het aantal leerlingen van de nevenvestiging bedraagt ten minste 23 en er is geen ander onderwijs (ongeacht de richting) binnen een straal van 2 kilometer. Het aantal leerlingen van de nevenvestiging bedraagt ten minste 50 en er is geen ander onderwijs van dezelfde richting binnen een straal van 3 kilometer. Het aantal leerlingen van de nevenvestiging bedraagt ten minste 23 en er is geen ander onderwijs van dezelfde richting binnen een straal van 5 kilometer. Binnen 10 kilometer van de openbare nevenvestiging, over de weg gemeten, is geen andere openbare school aanwezig. De nevenvestiging wordt onder de opheffingsnorm in stand gehouden met toepassing van het systeem van de gemiddelde schoolgrootte. Voor een nevenvestiging geldt de wettelijke opheffingsnorm niet. De nevenvestiging kan slechts blijven bestaan door te voldoen aan één van de hierboven genoemde voorwaarden. Wanneer de nevenvestiging niet meer in stand gehouden kan worden door de gemiddelde schoolgrootte, zal deze na het derde jaar waarin dit het geval is, gesloten worden. 19

20 In tegenstelling tot een dislocatie wordt er door het Rijk wel in een beperkte afzonderlijke bekostiging voorzien voor een nevenvestiging. Een hoofdvestiging heeft in de Basisregistratie Instellingen (BRIN) het vestigingsvolgnummer 00. Een nevenvestiging van een school heeft in BRIN logischerwijs een hoger vestigingsvolgnummer, bijvoorbeeld 01 (verder komen het BRIN-nummer van hoofd- en nevenvestiging met elkaar overeen). Dislocatie Een dislocatie, ook wel een dependance genoemd, is een deel van een school dat op een ander adres is gevestigd dan het hoofdgebouw van de school. Een dislocatie heeft geen eigen BRIN-nummer. De leerlingen van de dislocatie worden toegerekend aan de hoofdvestiging. Er vindt door het Rijk dan ook geen extra bekostiging plaats, zo vervalt onder andere de vaste voet. Leerlingen van de dislocatie tellen mee met het leerling afhankelijke gedeelte van de MI-bekostiging van de hoofdvestiging 2. Veelal wordt een dislocatie gestart wanneer er in het hoofdgebouw te weinig ruimte is om de leerlingen goed te kunnen onderbrengen of wordt een dislocatie (tijdelijk) opgezet in een nieuwe woningbouwwijk om voor de nieuwe inwoners basisonderwijs in de nabije omgeving aan te bieden. De wet kent geen getalsnormen of procedures voor het starten van een dislocatie. De gemeente heeft de zorgplicht om te voorzien in adequate huisvesting voor de leerlingen en daarom is de regeling van de dislocatie een zaak tussen gemeente en schoolbestuur. Fusie-effectrapportage Voor iedere fusie moet een fusie-effectrapportage (FER) worden opgesteld (zoals omschreven in de WPO). In een FER wordt zowel de meerwaarde dan wel de risico s van een fusie zichtbaar gemaakt. Het Rijk wil dat fusiepartijen van te voren goed doordenken waarom een fusie nodig is, wat de gevolgen zijn voor de onderwijskwaliteit en bereikbaarheid en hoe mogelijke risico s kunnen worden ondervangen. Op basis van die gevolgen kan de medezeggenschapsraad besluiten of zij instemt met de FER en het fusiebesluit. De gemeente (college van B&W) moet advies geven over de FER. Bij een bestuurlijke of scholenfusie in het primair onderwijs is in bepaalde gevallen een fusietoets noodzakelijk. De bedoeling van deze toets is om de menselijke maat, de diversiteit en keuzevrijheid in het onderwijs te waarborgen. Te veel fusies kunnen de keuzevrijheid in het onderwijs aantasten. Dit is geregeld in de WPO en de regeling en beleidsregel fusietoets in het onderwijs. Van fusies die toetsplichtig zijn, moet de FER ter toetsing worden opgestuurd naar DUO. Voor kleinere fusies gaat een snelle en lichte toets gelden. Hierbij wordt geen advies ingewonnen, maar wordt aan de hand van de FER beoordeeld of het proces zorgvuldig is doorlopen, en of de medezeggenschapraden van de betrokken scholen hebben ingestemd met het voornemen tot fusie. In plaats van de wettelijke termijn van dertien weken die staat voor de inhoudelijke toets, kan een lichte toets in principe binnen vier weken worden uitgevoerd. In het regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst staat vermeld dat de fusietoets geschrapt zal worden en dat de FER behouden zal blijven. Dit kan pas na een wetswijziging plaatsvinden. 2 De MI-bekostiging (Materiële instandhouding) is een kalenderjaarvergoeding, uitgedrukt in een lumpsumbedrag en wordt gebaseerd op het aantal leerlingen en het daaruit afgeleide aantal groepen. 20 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

21 Fusiecompensatie Wanneer scholen fuseren, daalt automatisch de bekostiging. De school wordt immers na de fusie niet meer als twee scholen bekostigd met twee keer een vaste voet. Dit kan effect hebben op de hoogte van de toeslagen voor schoolleiding 3, onderwijsachterstanden 4, de kleinescholentoeslag 5 en impulsgebiedentoeslag 6. Voor de daling van de toeslagen, ontvangen scholen een (tijdelijke) financiële compensatie wanneer zij fuseren. Hierdoor hebben schoolbesturen meer ruimte om het onderwijsaanbod aan te passen aan de nieuwe situatie. De compensatie kan worden gegeven indien aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan, zo moet bijvoorbeeld het merendeel van de leerlingen meegaan met de fusieschool. De samenwerkingsschool: fusie van een openbare en bijzondere school Als een openbare en een bijzondere school fuseren, wordt de fusieschool doorgaans openbaar of bijzonder. Er is echter een mogelijkheid om te kiezen voor beiden: de samenwerkingsschool. Een samenwerkingsschool is een school die zowel openbaar als bijzonder onderwijs verzorgt en die ontstaan is na fusie van een openbare school en een bijzondere school. Een dergelijke school kan alleen onder wettelijk beschreven voorwaarden worden gevormd als een van de twee scholen met opheffen wordt bedreigd. De Wet samenwerkingsscholen maakt het mogelijk dat openbare en bijzondere scholen voortaan makkelijker kunnen fuseren, als ze te klein dreigen te worden om voort te bestaan. In artikel 23 van de Grondwet is in principe geregeld dat scholen openbaar óf bijzonder zijn (vaak gestoeld op geloofsovertuiging). Met deze wetswijziging is het niet langer het één of het ander. Leerlingen van openbare en christelijke scholen kunnen voortaan in hun eigen dorp naar school blijven gaan. Ook als er nog slechts voor één school voldoende leerlingen zijn. Doordat scholen straks makkelijker twee soorten onderwijs kunnen aanbieden, blijft er keus voor ouders en leerlingen. De wet zal zo snel mogelijk in werking treden. Het wetsvoorstel zorgt dat een toekomstbestendig onderwijsaanbod gewaarborgd blijft doordat: het voor besturen makkelijker wordt om een school om te zetten van openbaar naar bijzonder of andersom; het makkelijker wordt om een school van richting te laten veranderen of binnen de gemeentegrenzen te verplaatsen; de opheffingsnorm tussentijds gesplitst mag worden in stedelijk- en niet-stedelijk gebied binnen een gemeente; de deadline voor vrijwillige sluiting van openbare scholen flexibeler wordt; de medezeggenschapsraad pas na raadpleging van de achterban een besluit neemt over instemming bij een fusie of sluiting. Samenwerking loont De oplossing voor krimp verschilt van regio tot regio, stelde de staatssecretaris vast. Daarom wilde hij dat scholen en gemeenten meer ruimte krijgen om samen het onder- 3 Scholen ontvangen middelen voor de schoolleiding, bestaande uit een formatief deel (bedoeld voor de uren die men aan managementtaken kan besteden) en een salarisopslag. 4 Toeslag voor formatie voor de bestrijding van onderwijsachterstanden. 5 Scholen die kleiner zijn dan 145 leerlingen krijgen een extra bijdrage, die toeneemt naarmate het aantal leerlingen daalt. 6 Impulsgebieden zijn postcodegebieden met veel lage inkomens en/of veel uitkeringen. Als een school in een impulsgebied ligt, ontvangt deze school per gewichtleerling een impulsbedrag. 21

22 wijsaanbod vorm te geven. Kleine basisscholen ontvangen gemiddeld meer budget per leerling dan grote scholen. Als kleine basisscholen kiezen voor samenwerking, gaan ze er daardoor financieel op achteruit. De staatssecretaris wilde daarom de financiering zo aanpassen dat samenwerking juist beloond wordt. Met de hiervoor beschreven wetswijzigingen zijn de regels van de fusietoets voor scholen in krimpgebieden vereenvoudigd en wordt de vorming van een samenwerkingsschool gemakkelijker gemaakt. Voorgenomen beleidswijzigingen In het nieuwe Regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst is met betrekking tot krimp en kleine scholen het volgende opgenomen: Met de kleine-scholentoeslag blijft het kabinet inzetten op een pluriform scholenaanbod en thuisnabij onderwijs. Hiervoor komt 20 miljoen euro per jaar extra beschikbaar. De fusietoets in het basisonderwijs wordt geschrapt. In het voortgezet onderwijs wordt de fusietoets bij krimpproblematiek geschrapt. De fusie-effectrapportage en de inspraak van de medezeggenschap blijven behouden. 3.2 Rollen, taken en bevoegdheden van de betrokkenen Schoolbesturen Het schoolbestuur is verantwoordelijkheid voor het besturen van de scholen. De belangrijkste taak van een schoolbestuur is het in stand houden van scholen voor primair onderwijs. Het stichten, fuseren en opheffen van scholen valt onder de bevoegdheid van een schoolbestuur. Wanneer een school onder de opheffingsnorm raakt, kan een schoolbestuur het systeem van gemiddelde schoolgrootte zelf toepassen binnen zijn eigen organisatie dan wel de toepassing realiseren in samenwerking met één of meer andere schoolbesturen. Schoolbesturen kunnen ook besluiten om gezamenlijk het systeem van de gemiddelde schoolgrootte toe te passen. Daartoe sluiten zij dan een samenwerkingsovereenkomst. Het schoolbestuur kan ook besluiten om de school samen te voegen met een andere school. Het aanbod van onderwijs op de locatie van de op te heffen school kan gehandhaafd blijven in de vorm van een nevenvestiging. Dit principe noemen we een scholenfusie. Het schoolbestuur moet bij de minister een verzoek indienen om de school om te vormen tot een nevenvestiging. Voor iedere fusie moet een fusie-effectrapportage (FER) door de schoolbesturen worden opgesteld Deze FER leggen zij voor aan de medezeggenschapsraden die moet besluiten of zij instemmen met de FER en het fusiebesluit. In die gevallen dat een fusietoets noodzakelijk is, biedt het schoolbestuur de FER ter toetsing bij DUO aan. In het regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst staat overigens vermeld dat de fusietoets geschrapt zal worden. Medezeggenschap In het basisonderwijs maken ouders en personeelsleden deel uit van de medezeggenschapsraad. In de Wet Medezeggenschap op Scholen (WMS) zijn de formele spelregels vastgelegd die gelden voor het schoolbestuur en de medezeggenschapsraad. De wet 22 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

23 waarborgt op deze manier de posities van leerlingen, ouders en personeel. De MR kan ook de gemeenschappelijke medezeggenschapsraad (GMR) zijn als het om bovenschoolse zaken gaat. De medezeggenschapsraad heeft verschillende bevoegdheden en rechten; het informatierecht, initiatiefrecht, instemmings- en adviesbevoegdheid. Dit is vastgelegd in de artikelen 8, 10 en 11 van de WMS (bron: Team Leerlingdaling, OCW). Informatierecht en initiatiefrecht: Het schoolbestuur is verplicht om de medezeggenschapsraad op tijd alle informatie te verstrekken die nodig is voor een goede invulling van zijn taak. Met op tijd wordt bedoeld dat de medezeggenschapsraad genoeg tijd heeft om met de achterban in gesprek te gaan. De medezeggenschapsraad kan ook eigen alternatieven aandragen (initiatiefrecht). Instemmingsbevoegdheid: Bij fusies tussen besturen of scholen heeft de medezeggenschapsraad instemmingsrecht over het besluit tot fusie. In de (verplichte) fusieeffectrapportage (FER) beschrijven schoolbesturen onder meer hun fusiemotieven en de effecten ervan op de keuzevrijheid. Wanneer de medezeggenschapsraad hulp wil bij de beoordeling van de FER, kan de raad kosteloos de Commissie Fusietoets Onderwijs (CFTO) benaderen voor advies. Dit is ook mogelijk bij fusies die op grond van de wet niet toetsplichtig zijn. Adviesbevoegdheid: Wanneer sprake is van sluiting van een school of een onderdeel daarvan, bijvoorbeeld een dislocatie of nevenvestiging, heeft de medezeggenschapsraad van de betreffende school adviesrecht. Zo ook bij het aangaan of verbreken van een duurzame samenwerking met een andere instelling. Om te garanderen dat ouders, personeel en leerlingen goed worden betrokken bij een sluiting of fusie, is de Wet Medezeggenschap op Scholen (WMS) aangepast (dit gaat vanaf januari 2018 in). Het schoolbestuur kan daardoor alleen nog een besluit over sluiting of fusie nemen als de medezeggenschapsraad de ouders en het personeel heeft geraadpleegd. Ouders en personeel zijn formeel al betrokken via de (G)MR, maar in de praktijk wordt dit niet altijd door alle ouders als voldoende ervaren. De betrokkenheid van de ouders is belangrijk; zij bepalen waar hun kinderen naar school gaan. Dat beïnvloedt het aantal leerlingen van een school en werkt weer door op de bekostiging en de behoefte aan ruimte van een school. Daarnaast is belangrijk om de medewerkers vanaf het begin af aan mee te nemen. Het personeel ondervindt op de werkvloer wat de gevolgen van leerlingendaling kunnen zijn. Toezicht De interne toezichthouder (Raad van Toezicht) houdt toezicht op het bestuur, zoals dat in de statuten is verwoord. Bij vormen van samenwerking tussen scholen/schoolbesturen is instemming van de interne toezichthouder vereist. De externe toezichthouder (de Inspectie van het Onderwijs) kan vooraf duidelijkheid bieden over (wettelijke) kaders. Gemeenten Het gemeentebestuur is verantwoordelijk voor voldoende aanbod van openbaar onderwijs in de gemeente. Gemeenten hebben de zorgplicht om te voorzien in passende huisvesting, ook wanneer deze het bijzonder onderwijs betreft. Bij een fusie waarbij een openbare school betrokken is, moet de gemeente instemmen. Bij alle fusies (tussen besturen en tussen scholen) zijn besturen sinds de invoering van de fusietoets verplicht 23

24 om advies in te winnen bij het college van B&W van de gemeente. In het regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst staat overigens vermeld dat de fusietoets geschrapt zal worden. Als het om het verzelfstandigd openbaar onderwijs (stichting) gaat, heeft de gemeente een extra rol. Zo moet de gemeente moet goedkeuring geven aan de gewijzigde statuten. De gemeenteraad heeft de bevoegdheid om de leden van de Raad van Toezicht te benoemen. Ook heeft de gemeente de mogelijkheid om een openbare school in stand te houden als deze wordt gesloten of wordt opgeheven door een fusie. Wethouders met onderwijs in hun portefeuille kunnen een actieve rol spelen bij het creëren van samenwerking tussen scholen. Bijvoorbeeld als aanjager of (informeel) procesbelegeider. Het college van B&W kan besluiten om het grondgebied van de gemeente te splitsen wanneer er aanzienlijke verschillen in bebouwingskarakter en bevolkingsdichtheid binnen de gemeente zijn. Met deze splitsing wordt een zogenaamd stedelijk en plattelandsgebied aangewezen. In de WPO staat dat splitsing kan plaatsvinden als alle schoolbesturen, die in de gemeente scholen in stand houden, daarin toestemmen. Schoolbesturen dienen schriftelijk te verklaren met een splitsing in te stemmen. Met de aankomende wetswijziging toekomstbestendig onderwijs is het mogelijk om de gesplitste opheffingsnorm direct te laten gelden per 1 augustus volgend op de bekendmaking bij ministeriële regeling van de splitsing. Voorheen kon dit alleen bij de vijfjaarlijkse periode. De splitsing is na ingang van de nieuwe vijfjaarlijkse periode nog 20 jaar van kracht. De landelijke wijk- en buurtindeling van het Centraal Bureau voor de Statistiek vormt de basis om de grenzen te bepalen. De splitsing wordt voor een periode van vijf jaar vastgesteld. De minister stelt vervolgens voor deze beide grondgebieden een afzonderlijke opheffingsnorm vast. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) Het ministerie van OCW draagt zorg voor een wettelijk kader voor het onderwijs, voor het uitvoeren van onderwijswetten en het verstrekken van financiële middelen. Wanneer een gemeentelijke herindeling of een grenscorrectie plaatsvindt, stelt de minister de nieuwe opheffingsnormen voor de betrokken gemeenten vast. Indien de gemeente kiest voor een splitsing van het grondgebied, dan doet de minister dit voor de beide gebiedsdelen afzonderlijk. Onder het ministerie van OCW vallen meerdere diensten en instellingen, waaronder de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Deze uitvoeringsorganisatie van de Rijksoverheid regelt de financiële aspecten van het Nederlandse onderwijs en is betrokken bij de logistieke organisatie van examens. Met betrekking tot het basisonderwijs is de belangrijkste taak van DUO het bekostigen van onderwijsinstellingen. Van fusies die toetsplichtig zijn, moet de FER ter toetsing worden opgestuurd naar DUO. De FER is een middel om te toetsen of instellingen een zorgvuldig besluitvormingsproces hebben doorlopen. 24 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

25 Provincie De provincie is één van de partners op het speelveld van krimp en leefbaarheid en is voor de meeste thema s niet als eerste aan zet. Voor de komende periode wil de provincie Fryslân een rol vervullen als faciliterend en stimulerend partner met procesverantwoordelijkheid. Indien nodig en in situaties waar de provincie wél aan zet is, zal de provincie de regierol sterker naar zich toetrekken vanuit het algemene belang, zoals bij mogelijke belangentegenstellingen van partners. Het doel van deze sterkere regierol is het realiseren van de stap van praten naar uitvoering. De provincie beschouwt heel Fryslân als een gebied waar zich demografische veranderingen voordoen en beperkt zich niet tot de gebieden die al een formele status in dezen hebben, zoals de krimpregio Noordoost-Fryslân en de anticipeerregio s Noordwest-Fryslân, Zuidoost-Fryslân en De Wadden. Er komen meer ouderen, minder jongeren en daarnaast is er in een aantal gebieden in de provincie sprake van krimp. Dat proces is moeilijk te keren, en heeft grote effecten op de leefbaarheid. Deze ontwikkeling heeft niet alleen directe gevolgen voor het onderwijs, maar ook voor bijvoorbeeld de woningmarkt, de ruimtelijke kwaliteit en de ruimtelijke ordening, de zorgvraag, de arbeidsmarkt, het openbaar vervoer en het bedrijfsleven. De provincie ziet voor zichzelf een rol voor weggelegd om de effecten van de demografische ontwikkeling op de leefbaarheid in goede banen te leiden. Leefbaarheid is in de visie van de provincie een breed begrip en vraagt om een integrale benadering. 25

26 Hoofdstuk 4Berekening van de nieuwe opheffingsnorm(en) Berekening opheffingsnorm Na een gemeentelijke herindeling stelt het Rijk nieuwe opheffingsnormen voor de nieuwe gemeente vast. Voor iedere gemeente wordt, op basis van de leerlingdichtheid in die gemeente, een opheffingsnorm vastgesteld aan de hand van de formule: Opheffingsnorm = 0,6 x (leerlingdichtheid : (0,15 + 0,0027 x leerlingdichtheid)) De opheffingsnorm bedraagt minimaal 23 en maximaal 200. De leerlingdichtheid is de uitkomst van het aantal inwoners van 4 tot en met 11 jaar in die gemeente gedeeld door het aantal km 2 grondoppervlakte van die gemeente. De leerlingdichtheid bedraagt maximaal 500 (artikel 153, WPO). Uniforme norm In de huidige situatie is de opheffingsnorm voor de gemeente Leeuwarden voor de periode 1 augustus 2013 tot 1 augustus 2018 vastgesteld op 142 leerlingen. Na de samenvoeging met een deel van de voormalige gemeente Boarnsterhim is de opheffingsnorm voor de gemeente Leeuwarden met ingang van 1 januari 2015 gedaald van 142 naar 113 leerlingen. De huidige opheffingsnorm voor gemeente Littenseradiel bedraagt 33 leerlingen en geldt tot 1 augustus De gemeente Leeuwarderdeel hanteert nu een gesplitste opheffingsnorm, zie paragraaf hierna. Voor de nieuwe gemeente Leeuwarden is het aantal inwoners van 4 tot en met 11 jaar vastgesteld op (per ) en het totale grondoppervlakte bedraagt 255,54 km 2 (per 1 januari 2018). 26 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

27 Op basis van deze gegevens gaat de uniforme opheffingsnorm voor de nieuwe gemeente Leeuwarden 92 leerlingen bedragen. In het rekenmodel wordt dit variant A genoemd Gesplitste norm In artikel 155 van de WPO staat dat een gemeente kan besluiten om het grondgebied van de gemeente te splitsen wanneer er aanzienlijke verschillen in bebouwingskarakter en bevolkingsdichtheid binnen de gemeente zijn. Met een splitsing wordt een zogenaamd stedelijk en plattelandsgebied aangewezen. Elk gebied krijgt dan een eigen norm. De gemeenten Leeuwarderadeel heeft op dit moment een gesplitste norm: de huidige opheffingsnorm voor Stiens is 107 leerlingen en voor het plattelandsgebied is deze 33 leerlingen. Dit geldt tot 1 augustus Bij de splitsing van het grondgebied van de gemeente werken we in deze notitie twee varianten uit: Variant B wordt gevormd uit het stedelijk gebied waarin alleen de stad Leeuwarden groot (inclusief Goutum, Zuidlanden, Hempens, Teerns en Lekkum met buitengebied) is opgenomen; Variant C wordt gevormd uit de stedelijke gebieden van de stad Leeuwarden groot (inclusief Goutum, Zuidlanden, Hempens, Teerns en Lekkum met buitengebied) en de kern Stiens. Stiens is na Leeuwarden de grootste kern in de nieuwe gemeente, heeft een rijk voorzieningenniveau en dit deel van de regio is sterk georiënteerd op Stiens. De gemeente Leeuwarderadeel hanteert nu ook een gesplitste norm waarbij Stiens het stedelijke gebied vormt. De grenzen van de deelgebieden dienen samen te vallen met jaarlijkse publicatie De landelijke wijk- en buurtindeling van het Centraal Bureau voor de Statistiek: In variant B bestaat het stedelijk gebied uit 66,92 km 2 en is het aantal 4 tot en met 11-jarigen 7.713; het plattelandsgebied heeft een oppervlakte van 188,62 km 2 met leerlingen. In variant C bestaat het stedelijk gebied uit 70,12 km 2 en is het aantal 4 tot en met 11-jarigen 8.336; het plattelandsgebied heeft een oppervlakte van 226,90 km 2 met leerlingen. Op basis van deze gebiedsindelingen en leerlingendichtheden zijn de berekende verwachte gesplitste opheffingsnormen voor de gemeente Leeuwarden per 1 januari 2019 als volgt: Varianten Verwachte opheffingsnorm Stedelijk gebied Plattelandsgebied B: Leeuwarden groot 150 leerlingen 41 leerlingen C: Leeuwarden groot + Stiens 152 leerlingen 32 leerlingen 27

28 Kaartbeeld 5b. Overzichtskaart van de gesplitste norm waarbij het stedelijk gebied wordt gevormd door de stad Leeuwarden inclusief Goutum (in het rekenmodel variant B genoemd). 28 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

29 Kaartbeeld 5a. Overzichtskaart van de gesplitste norm waarbij het stedelijk gebied wordt gevormd door de stad Leeuwarden (inclusief Goutum) en Stiens (in het rekenmodel variant C genoemd). 29

30 Procedure opheffingsnorm In het Op Overeenstemming Gericht Overleg (OOGO) van schoolbesturen en gemeenten vindt afstemming en samenwerking plaats ten aanzien van onderwerpen als huisvesting en passend onderwijs. Dit is in de WPO geregeld. Dit overleg vindt plaats op initiatief van de gemeente(n). Hoewel de instandhouding van basisscholen geen (wettelijk) taak is van het OOGO, geeft de nieuwe gemeente Leeuwarden er de voorkeur aan om het gesprek met de schoolbesturen over de nieuwe opheffingsnorm voor de nieuwe gemeente plaats te laten vinden in het OOGO. Een gemeente kan besluiten om het grondgebied van de gemeente te splitsen wanneer er aanzienlijke verschillen in bebouwingskarakter en bevolkingsdichtheid binnen de gemeente zijn. In de WPO staat dat splitsing kan plaatsvinden als alle schoolbesturen, die in de gemeente scholen in stand houden, daar vooraf schriftelijk in toestemmen. De minister stelt de nieuwe opheffingsnormen voor de betrokken gemeenten vast. Indien de gemeente kiest voor een splitsing van het grondgebied, dan doet de minister dit voor de beide gebiedsdelen afzonderlijk. Voor 1 april moet de aanvraag voor al of geen splitsing bij de minister worden ingediend. Het wetsvoorstel toekomstbestendig onderwijsaanbod voorziet in de mogelijkheid om tussentijds een splitsing van de opheffingsnorm aan te vragen in plaats van eens per vijf jaar (Kamerstuk nr. 361 Primair Onderwijs). Bij een weigering van de minister kan ieder rechtspersoon die daardoor in zijn belang getroffen is, in beroep gaan. Het beroep wordt ingesteld binnen 30 dagen nadat het besluit openbaar is gemaakt (zie artikel 154 lid 4 WPO). 30 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

31 Hoofdstuk 5Prognoses aantallen leerlingen op korte en langere termijn Doel van prognoses Het primaire doel van leerlingenprognoses is om de onderwijsmarkt transparant te maken waarmee schoolleiders, besturen, samenwerkingsverbanden, gemeenten en provincies geholpen worden bij het opstellen en uitvoeren van meerjarenbegrotingen, en het maken van meerjarige planningen zodat het onderwijsaanbod afgestemd wordt op de vraag. Keuze prognosemodel Om vooruit te kunnen kijken naar de toekomstige ontwikkeling van de (basis)onderwijsmarkt is inzicht nodig in de bevolkingsontwikkeling in de regio zodat kan worden ingeschat wat dit in de (nabije) toekomst betekent voor de instandhouding van de basisscholen, de strategische personeelsplanning en de investeringen. In deze notitie en in het bijgevoegde rekenmodel gaan we uit van de prognosecijfers van DUO. Daarvoor wordt gekozen omdat deze prognoses openbaar zijn (zie: en leerlingaantallen waarop de prognoses zijn gebaseerd, aangeleverd zijn door de schoolbesturen. Bovendien is het wenselijk een uniforme systematiek te hanteren. Hoewel bekend is dat bijvoorbeeld schoolbesturen over eigen prognoses beschikken die actueler zijn en daardoor nauwkeuriger voorspellen welke kant het (op korte termijn) op gaat. Ook gemeenten laten eigen bevolkingsprognoses opstellen die deugdelijk zijn onderbouwd. De hier gebruikte prognoses zijn dus mogelijk niet de meest actuele maar komen wel allemaal uit dezelfde bron. Deze uniformiteit bevordert een zuivere vergelijking. 31

32 Prognoses DUO In opdracht van het Ministerie van OCW heeft DUO prognosemodellen ontwikkeld voor leerlingenramingen voor instellingen die onderwijs aanbieden in het kader van de WPO (Wet op het primair onderwijs) en de WVO (Wet op het voortgezet onderwijs). De leerlingenprognoses geven inzicht in de meest elementaire vraag voor onderwijsplanning: Hoe zal de onderwijsvraag zich de komende jaren ontwikkelen en hoe is die verdeeld over de regio s in het land? Gegeven de landelijke meerjarige planning in de OCW-begroting is het doel, om voor de afzonderlijke instellingen een zo betrouwbaar mogelijke leerlingenraming te maken, want deze heeft consequenties voor de omvang van de bekostiging. Bij het opstellen van de prognoses wordt uitgegaan van de recente historie van de scholen in termen van instroom en doorstroom van leerlingen binnen de instellingen. Daarbij is op fijnmazige wijze rekening gehouden met regionale bevolkingsprognoses, om de verwachte leerlingendaling zo goed mogelijk toe te rekenen aan scholen in krimpregio s (bron: website DUO). Bij de afronding van deze notitie, is het meest actuele bestand met leerlingenaantallen dat van 1 oktober De prognoses op basis van de leerlingenaantallen van 2016 gaan over alle jaren tot Het duurt nog geruime tijd voordat op basis van de leerlingenaantallen per 1 oktober 2017 nieuwe prognoses door DUO worden opgesteld. De databestanden zijn openbaar en te vinden op de website van DUO. Bevolkingsontwikkeling in gemeenten Leeuwarden, Leeuwarderadeel en Littenseradiel In Fryslân hebben we te maken met een vergrijzende bevolking. Er komen minder jongeren en de jongeren die er zijn trekken graag naar de steden en grotere kernen. Ook in het algemeen is er sprake van bevolkingskrimp. Deze trend is al ingezet en zal zich de komende tientallen jaren alleen maar voortzetten. Wij zien dit als een niet te keren proces met grote effecten op de leefbaarheid. Leerlingendaling is een landelijk verschijnsel, maar verschilt per regio. Vooral de plattelandsgebieden zijn krimpgevoelig. Het inwonertal van de gemeente Leeuwarden blijft de komende jaren groeien. Landelijke ontwikkelingen als vergrijzing, ontgroening, gezinsverdunning en consumentengedrag spelen ook hier en zijn van invloed op de woning- en de arbeidsmarkt en het voorzieningenniveau. Leeuwarden krijgt hiervoor binnen de provincie steeds meer de positie van centrumgemeente. De bevolkingsopbouw laat zien dat ook in de gemeente Leeuwarderadeel vergrijzing, ontgroening, meer alleenstaanden en een kleinere beroepsbevolking trends zijn. Deze ontwikkelingen hebben consequenties voor wonen en werken, de woning- en de arbeidsmarkt, maar ook voor het in stand houden van voorzieningen en dus de leefbaarheid. Waar de kern Stiens een rijk voorzieningenniveau kent, loopt het voorzieningenniveau in de kleine kernen terug. De ontgroening legt vooral druk op de levensvatbaarheid van scholen. De gemeente Littenseradiel kent een naar verhouding jonge bevolking en ook de omvang van de gezinnen ligt boven het Friese gemiddelde. Relatief zijn er minder alleenstaanden. Hoewel Littenseradiel tot de Noordwest-Friese anticipeerregio wordt 32 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

33 gerekend en dus wordt gezien als een mogelijk toekomstig krimpgebied, is er van feitelijke bevolkingsteruggang nog maar beperkt sprake. Demografische verschuivingen, zoals teruglopende leerlingenaantallen in het basisonderwijs, spelen wel een rol. Prognose leerlingenaantallen per schoolbestuur gemeente Leeuwarden De bevolkingskrimp is uiteraard ook van invloed op het aantal leerlingen in het basisonderwijs. De bevolking vergrijst en wanneer daarbij ook nog jongeren wegtrekken, verliest de regio daarmee ook de potentiele natuurlijke aanwas van kinderen. Op 1 oktober 2016 waren binnen de grenzen van de nieuwe gemeente Leeuwarden leerlingen die op een school zaten voor het basisonderwijs. De prognose is dat dit aantal in het jaar 2019 met ruim 2% toeneemt tot een aantal van leerlingen, waarna dit aantal in 2025 terugloopt tot leerlingen. Ten opzichte van de telling in 2016 is dit een afname van 3,1% (gebaseerd op prognoses DUO). De prognoses van het aantal leerlingen zoals die naar verwachting in de jaren 2019 en 2025 in de nieuwe gemeente Leeuwarden aan het basisonderwijs gaan deelnemen, staan in figuur 3 schematisch weergegeven. Deze prognoses zijn per schoolbestuur uitgesplitst. PCBO Leeuwarden CBO Het Bildt/Leeuwarderadeel Vrijescholen Athena De Greiden Proloog GPO NoorderBasis Gearhing Onderwijsgroep Fier Leeuwarder Schoolvereniging Bisschop Möller Stichting Prognose 2025 Prognose 2019 Telling 2016 Figuur 3. Prognose van het aantal leerlingen in de nieuwe gemeente Leeuwarden voor de jaren 2019 en 2025, uitgesplitst per schoolbestuur. Prognose leerlingaantallen per school in gemeente Leeuwarden Zoals uit figuur 3 blijkt, verschillen de trends nogal over de verschillende schoolbesturen. Sommige schoolbesturen lijken in de periode tot 2025 helemaal niet te maken te krijgen met krimp, andere schoolbesturen zien dat de krimp van leerlingaantallen al snel op hun afkomt. In onderstaande tabel staan prognoses van de leerlingaantallen per school uitgezet. Hieruit blijkt dat binnen een schoolbestuur ook grote verschillen voor wat betreft groei of krimp tussen de scholen zijn en de mate waarin dat gaat gebeuren. 33

34 Vestigingsnaam Plaats Telling Groei Krimp Prognose Prognose Groei Krimp Schoolbestuur Basisschool Sint Radboud Jirnsum % 37-21% Bisschop Möller Stichting De Sprong Leeuwarden % % Bisschop Möller Stichting Basisschool Sint Paulus Leeuwarden % 305 1% Bisschop Möller Stichting Basisschool Sint Thomas Leeuwarden % % Bisschop Möller Stichting Basisschool Teake Jan Roorda Wytgaard % 34-33% Bisschop Möller Stichting IKC Franciscus Leeuwarden % 287 2% Bisschop Möller Stichting Leeuwarderschoolvereniging Leeuwarden % 274-6% Leeuwarder Schoolvereniging Arjen Roelofsskoalle Hijum % 47 5% Onderwijsgroep Fier OBS De Jint Stiens % % Onderwijsgroep Fier Openbare Basisschool De Twilling Stiens % % Onderwijsgroep Fier Basisschool de Stjelp Baard % 29-23% Gearhing Basisschool de Krunenstrobbe Jorwert % 32-19% Gearhing Basisschool de Gielguorde Mantgum % 86-24% Gearhing Basisschool IT Pertoer Weidum % 61-9% Gearhing Gereformeerde Basisschool Leeuwarden % % GPO NoorderBasis De Princenhof Iepenbiere Basisskoalle De Twamester Wergea % 126-8% Proloog De Finne Warten % 62-12% Proloog Openbare Basisschool de Oldenye Leeuwarden % 213 9% Proloog It Tredde Ste Jirnsum % 79-16% Proloog Openbare Basisschool de Wester Leeuwarden % 154-7% Proloog Openbaar Basisschool De TWA Fisken Grou % % Proloog De Plataanschool Leeuwarden % 90-15% Proloog Trije Doarpen Skoalle Reduzum % 84-30% Proloog Openbare Basisschool De Weide Leeuwarden % 192-3% Proloog Openbare Basisschool Potmarge Leeuwarden % 108 3% Proloog Openbare Basisschool De Oostvaarder Leeuwarden % % Proloog Uniaschool Wirdum Fr % 57-19% Proloog Wiardasch Goutum % % Proloog Professor Wassenberghschool Lekkum % 158-2% Proloog Openbare Basisschool Het Palet Leeuwarden % % Proloog obs Eestroom Brandemeer Leeuwarden % % Proloog Openbare Basisschool De Vosseburcht Leeuwarden % 226-8% Proloog Openbare Basisschool De Wielen Leeuwarden % 307-8% Proloog De Wynwizer Leeuwarden % % Proloog De Earnewjuk Christelijk Basisonderwijs Easterlittens % 35 4% De Greiden Christelijke Basisschool De Reinboge Hilaard % 15-50% De Greiden Michaelschool Leeuwarden Leeuwarden % 187-4% Vrijescholen Athena de Swirrel Britsum % 95-20% CBO Het Bildt/ Leeuwarderadeel Christelijke Basisschool De Sprankel Stiens % % CBO Het Bildt/ Leeuwarderadeel Christelijke Basisschool Nydjip Grou % % PCBO Leeuwarden Christelijke Basisschool De Arke Wirdum Fr % 48-6% PCBO Leeuwarden 34 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

35 Vestigingsnaam Plaats Telling Prognose Groei Krimp Prognose Groei Krimp Schoolbestuur Johan Willem Frisoschool Leeuwarden % 323-6% PCBO Leeuwarden Willem Alexanderschool Leeuwarden % 321 6% PCBO Leeuwarden Dr. Algraschool Leeuwarden % % PCBO Leeuwarden Prins Constantijnschool Leeuwarden % 202 8% PCBO Leeuwarden Prins Mauritsschool Leeuwarden % % PCBO Leeuwarden Albertine Agnesschool Leeuwarden % 158-8% PCBO Leeuwarden Koningin Wilhelminaschool Leeuwarden % 339-8% PCBO Leeuwarden Koningin Beatrixschool Leeuwarden % 259 4% PCBO Leeuwarden Maximaschool Leeuwarden % % PCBO Leeuwarden Toelichting op de kleuren: Groei van 25% of groter Groei van 5 tot 25% Groei of krimp van 5% of kleiner Krimp van 5 tot 25% Krimp van 25% of groter 35

36 Hoofdstuk 6Prognoses en opheffingsnormen In de WPO is bepaald dat elke gemeente een opheffingsnorm voor de basisscholen dient vast te stellen. Elke gemeente kan kiezen voor een uniforme opheffingsnorm of het principe van gesplitste normen toepassen, waarbij het grondgebied wordt gesplitst in een stedelijk en plattelandsgebied. Elk deelgebied krijgt in dat geval een eigen opheffingsnorm. Op 1 oktober van elk jaar dient een school aan de opheffingsnorm van de gemeente te voldoen. Wanneer dat niet het geval is, heeft dat niet onmiddellijk gevolgen. Maar als dit voor drie achtereenvolgende jaren het geval is, komt de school niet meer bekostiging in aanmerking. Gemiddelde schoolgrootte Het schoolbestuur kan één of meer scholen die zich onder de opheffingsnorm bevinden, in stand houden wanneer andere scholen van dit schoolbestuur boven de opheffingsnorm een surplus aan leerlingen tellen. Dit noemen we het systeem van de gemiddelde schoolgrootte. De school (of scholen) die niet meer voldoet aan de voorwaarden van de opheffingsnorm blijft voor bekostiging in aanmerking komen indien de gemiddelde schoolgrootte van alle scholen van het bestuur tenminste bedraagt 10/6 maal het gewogen gemiddelde van de opheffingsnormen van de gemeenten waarin een bestuur scholen heeft. Als daarmee de school aan de eisen voldoet, kan het schoolbestuur een verzoek tot instandhouding van de school indienen. Nevenvestiging Mocht het principe van gemiddelde schoolgrootte niet toereikend zijn dan kan het schoolbestuur ook een verzoek indienen om de basisschool om te vormen tot een nevenvestiging. 36 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

37 Dit kan wanneer de school aan een aantal voorwaarden voldoet (aantal leerlingen en afstand tot de meest naburige school). Voor 1 mei beslist de Minister op het verzoek tot instandhouding van de school dan wel op het verzoek tot omvorming van de school tot nevenvestiging. Opheffing Een schoolbestuur kan ook besluiten om tot opheffing van de school over te gaan. In dat geval stuurt het schoolbestuur een BRIN-mutatieformulier in. Wijzigingen en onzekerheden Door de gemeentelijke herindeling is een nieuwe situatie ontstaan voor de schoolbesturen. Er moet immers een nieuwe opheffingsnorm voor de nieuwe gemeente worden vastgesteld waaraan de basisscholen moeten voldoen. Mogelijk wordt het grondoppervlak gesplitst en krijgt Leeuwarden twee opheffingsnormen, één voor het stedelijk en één voor het plattelandsgebied. De schoolbesturen in Leeuwarderadeel zijn bekend met dit principe, want deze gemeente hanteert nu al de gesplitste norm waarbij Stiens het stedelijk gebied vormt. In de gemeenten Leeuwarden en Littenseradiel kent men nu uniforme normen. En indien voor de gesplitste norm wordt gekozen, moet worden bepaald wat gedefinieerd wordt als stedelijk gebied. Is dat alleen de stad Leeuwarden of vormen Leeuwarden en Stiens samen het stedelijk gebied? De gemeentelijke herindeling zorgt ook voor een nieuwe situatie voor schoolbesturen die nu actief zijn in Littenseradiel. De scholen in deze gemeente maken na de herindeling deel uit van drie gemeenten met verschillende opheffingsnormen. Naast deze wijzigingen door de herindeling, zijn er de onzekerheden over de effecten van krimp. Vergrijzing en ontgroening zullen zeker invloed hebben op het aantal leerlingen, op korte en op langere termijn. Dat heeft vooral gevolgen voor de scholen die in het krimpgevoelige platteland liggen en natuurlijk voor de leefbaarheid in de dorpen. Mede door al deze ontwikkelingen zijn verschillende schoolbesturen zich aan het oriënteren op de samenwerkingsverbanden met collega-schoolbesturen. De wensen en ideeën over de mate van samenwerking variëren, soms wordt gekeken of scholen kunnen worden geruild, andere besturen overwegen een bestuurlijke fusie. Variabelen Op basis van bovenstaande kunnen we de volgende variabelen definiëren: hoogte van de nieuwe opheffingsnorm; wel of geen gesplitste norm; bepaling van het stedelijk gebied ; de veelheid en grote diversiteit van schoolbesturen; schoolbesturen met scholen verdeeld over meerdere gemeenten, waarbij elke gemeente een eigen opheffingsnorm(en) heeft; effecten van krimp op leerlingaantallen; mogelijke samenwerkingsverbanden tussen schoolbesturen. En dan spelen landelijke ontwikkelingen, zoals het nieuwe regeerakkoord en aankomende wetswijzigingen, nog een rol en zouden uitgangspunten of procedures kunnen wijzigen. 37

38 Kaartbeeld 6. Overzicht van alle basisscholen in Fryslân. De kleuren staan voor de verschillende schoolbesturen en in de legenda staat tussen haakjes het totaal aantal scholen dat het bestuur heeft (bron: Team leerlingdaling). 38 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

39 Kaartbeeld 7. Overzicht van de basisscholen in Fryslân die onder de norm zitten. Mogelijk kunnen deze wel met uitzonderingsmaatregelen open blijven (bron: Team leerlingdaling). 39

40 Vanwege al deze wijzigingen en onzekerheden is het voor alle betrokkenen belangrijk om een goed overzicht te houden en de consequenties van een besluit goed te overzien. Rekenmodel Om schoolbesturen en gemeenten bij het maken van afwegingen te ondersteunen, is een rekenmodel ontwikkeld, waarin de belangrijkste genoemde variabelen verwerkt zijn. Met dat model kunnen verschillende scenario s worden doorgerekend. In het rekenmodel, dat als bijlage aan deze notitie is toegevoegd, kunnen betrokkenen zelf variabelen in- of uitschakelen en kijken wat voor invloed dat heeft op het bestaansrecht van een school. Welke scholen komen onder de grens en welke raken in de gevarenzone? En wat gebeurt er als het principe van de gemiddelde schoolgrootte wordt toegepast? De volgende variabelen zijn in het rekenmodel geprogrammeerd: 1. De verwachte opheffingsnormen, zoals gepresenteerd in hoofdstuk 5 van deze notitie, zijn in het model opgenomen. Wanneer de definitieve normen bekend zijn, kan het rekenschema daarop eenvoudig worden aangepast. 2. Het rekenschema kent drie varianten voor de opheffingsnorm: a. Variant A is de uniforme norm; b. Variant B is de gespitste norm waarbij alleen de stad Leeuwarden het stedelijk gebied vormt. c. Variant C is de gesplitste norm waarbij de stad Leeuwarden en het dorp Stiens het stedelijk gebied vormen; 3. Om de effecten op korte en langere termijn inzichtelijk te maken, worden effecten voor de jaren 2019 en 2025 geprognotiseerd. Hiervoor zijn de prognoses van DUO 2017, zoals beschreven in hoofdstuk 6 van deze notitie, verwerkt. Het is overigens mogelijk om eigen prognoses aan het model toe te voegen en hiermee door te rekenen. 4. Een aantal mogelijke bestuurlijke samenvoegingen kunnen worden aangevinkt zodat inzichtelijk wordt wat dat betekent voor de doorwerking van de instandhouding van de basisscholen. De volgende samenvoegingen zijn in het model opgenomen: Gearhing in de Greiden, samenvoeging van Gearhing en CBO De Greiden; Onderwijsgroep Elan als samenvoeging van onderwijsgroep Fier en stichting Radius; Alle openbare basisscholen onder Proloog, Proloog (alternatief), zoals eerder verkend in de notitie Een schoolbestuurlijke herindeling van BMC/Wortelboer in opdracht van de gemeente Leeuwarden; Restant scholen van Fier buiten Leeuwarderadeel + Radius + Roobol. Deze variant is meegenomen op verzoek van de gemeente Leeuwarden en is een optie in het verlengde van Proloog (alternatief). Bij het rekenmodel zit een handleiding hoe het model te gebruiken. Consequenties van opheffingsnormen voor instandhouding Op basis van het rekenmodel worden hieronder de mogelijke fusies van schoolbesturen achterwege gelaten worden dus de schoolbesturen geselecteerd zoals die nu bestaan. In figuur 4 wordt dan zichtbaar welke scholen de komende jaren onder de opheffingsnorm van de gemeente Leeuwarden geraken. De leerling prognoses in het model zijn nog de voorlopige, gebaseerd op de telgegevens van Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

41 Scholen onder de opheffingsnorm A. Uniforme norm B. Gespliste norm C. Gespliste norm 8 6 A. Uniforme norm 6 B. Gespliste norm C. Gespliste norm boven 10/6, boven 23 II boven 10/6, onder 23 II onder 10/6, onder 23 II onder 10/6, boven 23 II Prognose DUO 17 Figuur 4. Overzicht van de aantallen basisscholen in de nieuwe gemeente Leeuwarden die op korte termijn (2019) en middellange termijn (2025) geprognotiseerd onder de opheffingsnorm raken (prognoses gebaseerd op DUO 17). Uitgesplitst voor verschillende opheffingsnormen (A-uniform, B-gesplitste norm met stedelijk gebied stad Leeuwarden plus Goutum en Stiens, C-stedelijk gebied alleen stad Leeuwarden en Goutum). Deze grafiek geeft voor elk scenario de scholen die onder de opheffingsnorm komen, verdeeld over vier categorieën: Boven 10/6 boven 23 Boven 10/6 onder 23 Onder 10/6 onder 23 Onder 10/6 boven 23 Dit zijn de scholen die met het principe van gemiddelde schoolgrootte in stand kunnen worden gehouden. Dit zijn scholen die met het principe van gemiddelde schoolgrootte in stand lijken te kunnen worden gehouden, maar de ondergrens van 23 is bepalend. Opheffing na drie jaar noodzakelijk omdat de ondergrens van 23 ook voor nevenvestigingen geldt en daarom hier geen alternatief is. Deze scholen komen niet meer voor bekostiging in aanmerking. Na drie jaar opheffing. Dit zijn de scholen die niet met het principe van gemiddelde schoolgrootte overeind zijn te houden. Mogelijk om te vormen tot nevenvestiging. Anders opheffen na drie jaar. 41

42 Hoofdstuk 7Bredere afweging In de voorgaande hoofdstukken is de instandhouding van basisscholen na herindeling vooral benaderd vanuit de cijfers: opheffingsnormen, leerling prognoses, afstanden en vierkante kilometers. Normen en prognoses zijn belangrijk maar leiden niet onherroepelijk tot bepaalde keuzes want er spelen ook andere aandachtspunten een rol. Uit de gesprekken met de schoolbesturen en gemeenten wordt duidelijk dat natuurlijk ook beleid wordt ontwikkeld dat zich richt op de kwaliteit van het onderwijs, de aan de leerkrachten te stellen eisen, de huisvesting, de vorming van Integrale Kindcentra (IKC s), verkeersveiligheid en de financiële consequenties van bepaalde keuzes. Om maar enkele belangrijke voorbeelden te noemen. 7.1 Kwaliteit van het basisonderwijs Schoolbesturen beraden zich nadrukkelijk op het definiëren van kwalitatief goed onderwijs in relatie tot de schoolgrootte. Overigens vanuit het besef dat grotere scholen niet per definitie beter zijn dan kleinere scholen. Kleinere scholen zijn wel kwetsbaarder en stellen hoge eisen aan het onderwijzend personeel en sommige schoolbesturen kiezen daarom als optimum voor een school met minimaal vier combinatiegroepen. Daarmee zou de minimale schoolgrootte uitkomen op 60 tot 80 leerlingen. De mogelijke afwegingen van schoolbesturen zijn terug te vinden in het Kwaliteitskader voor kleine scholen dat is uitgebracht door het team Leerlingdaling van OCW. 42 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

43 In dit kwaliteitskader wordt per aspect aangegeven wat de kwetsbaarheden of risico s zijn voor kleine scholen zijn, over welke kwaliteitsversterkende factoren juist kleine scholen beschikken en welke activiteiten deze scholen kunnen inzetten (kansen) om een goede kwaliteit van onderwijs te blijven leveren. In dat verband kunnen de volgende aandachtspunten worden vermeld: Combinatiegroepen Wanneer scholen minder leerlingen krijgen, zullen zij (uiteindelijk) combinatiegroepen vormen. Niet alle leerkrachten hebben voldoende kennis, vaardigheden en ervaring om in een combinatiegroep succesvol te werken. Een langetermijnvisie en goede sturing op strategische personeelsplanning binnen een professionele cultuur zijn dan essentieel. Sociale veiligheid Door het geringe aantal leerlingen kan de sociale interactie met leeftijd- en seksegenoten beperkt raken. Dit is vooral een risico wanneer vooral gewerkt wordt met het klassieke jaargroepensysteem. Groepsdoorbrekend werken leert de leerlingen omgaan met groepsgenoten van verschillende leeftijden in een natuurlijk proces. Anderzijds voelen bepaalde leerlingen zich veiliger in een kleinere school. 7.2 Veiligheid en bereikbaarheid Het gebied rond het schoolgebouw moet een veilige plek zijn voor de kinderen. De directe schoolomgeving is op tijden dat de school begint en uitgaat bij voorkeur autovrij, en anders autoluw. Aan- en afrijdende auto s rondom school en kriskras rond school parkerende auto s zijn dus ongewenst voor een veilige schoolomgeving. Een veilige schoolomgeving stimuleert kinderen om lopend of fietsend naar school te komen. Ook de route naar school moet veilig zijn. Hier ligt een taak voor provincie en gemeenten om te zorgen voor veilige fietsverbindingen en veilige kruispunten naar school. Wanneer een schoolgebouw wordt gesloten, moeten de kinderen naar een school die bijna altijd verder weg ligt. Dat kan consequenties hebben voor de keuze van vervoer door de ouders. Waar voorheen wandelen of fietsen ideaal was, zal een grotere afstand voor de ouders vaker leiden tot de keuze van autovervoer. Dat vraagt meer aandacht voor de veiligheid rondom de school. Er zijn, ook in Fryslân voorbeelden, waarbij schoolbesturen, ouders en gemeenten gezamenlijk schoolvervoer organiseren voor de kinderen uit de naastgelegen dorpen. 7.3 Financiën Schoolbesturen zullen bij hun afwegingen ook letten op de financiële consequenties van bepaalde keuzes. De kleine school krijgt extra bekostiging via de kleinescholentoeslag. Daardoor blijft er voldoende personeelsbezetting en is de bekostiging van materiële zaken op een voldoende niveau. Om financieel gezond te blijven, is het nodig dat het bestuur tijdig inspeelt op het dalen van het aantal leerlingen. 43

44 Daarnaast kunnen er effecten zijn voor de hoogte van de toeslagen voor schoolleiding, onderwijsachterstanden, en impulsgebiedentoeslag. Scholen ontvangen middelen voor de schoolleiding, bestaande uit een formatief deel (bedoeld voor de uren die men aan managementtaken kan besteden) en een salarisopslag. Daarnaast is een toeslag voor formatie mogelijk voor de bestrijding van onderwijsachterstanden. En in impulsgebieden (postcodegebieden met veel lage inkomens en/of veel uitkeringen) ontvangt de school per gewichtleerling een impulsbedrag. Aan de andere kant biedt de fusiecompensatieregeling tijdelijk een financiële overbrugging nadat een fusie tot stand is gekomen. Deze overbrugging is ook beschikbaar als ten gevolge van een scholenfusie een BRIN-nummer vervalt, waardoor het wegvallen van de vaste voet invloed heeft op de materiële instandhouding. Tenslotte speelt een rol dat de sluiting van een school (of in ieder geval het vervallen van een BRIN-nummer) weliswaar leidt tot een gunstiger gemiddelde schoolgrootte maar mogelijk ook tot verlies van marktaandeel. 44 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

45 Hoofdstuk 8Hoe nu verder Betekenis van scholen in een gemeenschap De school is een belangrijke spil in de kleine gemeenschap waar vaak geen voorzieningen voor jeugdzorg en welzijn aanwezig zijn. Het is daarom belangrijk dat de school erkent dat op deze terreinen een belangrijke opdracht ligt. Een kleine gemeenschap kent netwerken waarin ouders en andere betrokkenen bij de jeugd elkaar steunen. Het leidt makkelijker tot een veilige omgeving waarin informele sociale controle en informele steun aan ouders, school en kinderen aanwezig is. Het verdwijnen van een school heeft in de regel meer impact op een gemeenschap dan het verdwijnen van een postagentschap of lokale buurtsuper. Toch moet de betekenis van de school voor de leefbaarheid niet overtrokken worden, stelt onder andere professor Bock, bijzonder Hoogleraar Bevolkingsdaling en Leefbaarheid. Vaak zijn de ouders inschikkelijker ook als het gaat om meer samenwerking tussen openbare en niet-openbare basisscholen. Uit onderzoek weten we bovendien dat de meerderheid van de ouders in krimpgemeenten hun kind naar de dichtstbijzijnde school sturen, ongeacht de denominatie van die school. Krimp en het voorzieningenaanbod De krimpontwikkeling heeft direct gevolgen voor thema s als huisvesting, zorg, economie en arbeidsmarkt. Wanneer er minder kinderen zijn, raakt dit het onderwijs. Minder kinderen vraagt ook om minder voorzieningen voor (basis)onderwijs en kinderopvang. Momenteel sluiten of fuseren daardoor jaarlijks zo n honderd basisscholen in Nederland. De leefbaarheid is een gemeenschappelijke uitdaging voor de schoolbesturen, de gemeenten, de provincie, de rijksoverheid, woningbouwcorporaties, zorgpartijen, dorpsbelangen en ondernemers. 45

46 In dialoog naar goed en bereikbaar basisonderwijs Mede vanwege de gemeentelijke herindeling maar vooral vanwege de onvermijdelijke bevolkingskrimp is een betrokken dialoog nodig tussen schoolbesturen en tussen schoolbesturen en gemeenten over een optimale spreiding, bereikbaarheid en kwaliteit van basisscholen. Daar is de afgelopen jaren al een begin mee gemaakt maar een intensivering van die dialoog en zoektocht is dringend gewenst. Deze notitie en het bijgevoegde rekenmodel kunnen gebruikt worden als bouwstenen voor die dialoog. De feiten, prognoses en mogelijkheden staan op een rij. Het is nu aan alle betrokkenen om afspraken te maken over een effectief vervolg in het belang van goed basisonderwijs, zowel in de steden als in het landelijk gebied. 46 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

47 Geraadpleegde bronnen Beleidsbrief Krimp en leefbaarheid, provincie Fryslân, maart 2016; Bevoegdheden en wettelijke verplichtingen van de provincie Fryslân op het gebied van het taal-, cultuur-, onderwijs- en mediabeleid, interne notitie provincie Fryslân; Bewoners van krimpgemeenten moeten zelf beslissen of school dicht moet, T. Haartsen, De gevolgen van splitsen van grondgebied, School!, Magazine voor openbaaronderwijs, februari 2014; Een schoolbestuurlijke herindeling, J. Wortelboer/BMC, april 2016; Gevolgen gemeentelijke herindeling, R. Bijma/Adviesbureau Bijma voor Scholen, september 2017; Herindeling van de gemeenten Franekeradeel, het Bildt, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel en Súdwest-Fryslân, Tweede Kamer der Staten-Generaal Kamerstuk , Vergaderjaar ; Herindelingsadvies, Gemeenten Franekeradeel, het Bildt, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel en Súdwest-Fryslân, concept eindversie 21 april 2016; Instandhouding van scholen, Katern over het stichten, opheffen, verplaatsen en fuseren van basisscholen, VOS/ABB; Kamerstuk nr. 361Primair Onderwijs, gepubliceerd op 12 april 2017; Kwaliteitskader voor kleine scholen, team Leerlingdaling OCW; Leegte en ruimte, Over bevolkingsdaling en leefbaarheid in Noord Nederland, oratie prof. B. Bock, 2016; Publicatie De landelijke wijk- en buurtindeling, Centraal Bureau voor de Statistiek, 2017; Samen aan de slag met leerlingendaling, Handreiking bij samenwerken in het primair onderwijs, uitgave van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, november 2016; Vertrouwen in de toekomst, Regeerakkoord , VVD, CDA, D66 en ChristenUnie; Wet medezeggenschap op scholen, Geldend van t/m heden, Overheid.nl; Wet primair onderwijs, geldend van t/m heden, Overheid.nl. Websites: Bisschop Möller Stichting, CBO De Greiden, CBO G2, DUO, Gearhing, GPO Noorderbasis, Kennisplatform voor het onderwijs, Leerlingdaling, Leeuwarder Schoolvereniging, Onderwijsgroep Fier, PCBO Leeuwarden, PCBO Noardwest Fryslân, Proloog, Vensters, Vrije Scholen Athena, 47

48 Bijlage I Begrippenlijst Basisonderwijs Het basisonderwijs is het reguliere onderwijs dat kinderen van 4 tot 12 jaar volgen. Een school waar basisonderwijs wordt aangeboden, heet een basisschool. De basisschool is onderverdeeld in acht groepen. De kinderen moeten per jaar bepaalde leerdoelen behalen. Kinderen die het basisonderwijs hebben afgerond, stromen door naar het voortgezet onderwijs. Basisregistratie Instellingen (BRIN) De BRIN is een register dat door het Nederlandse Ministerie van OCW wordt uitgegeven en alle scholen en aanverwante instellingen bevat. Elke onderwijsinstelling wordt hierin geïdentificeerd aan de hand van het nummer in het register, meestal BRIN-nummer genoemd. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) heeft onder andere als taak om de BRIN te onderhouden. Elke maand worden geldende BRIN-nummers en vestigingsnummers op de website van DUO bijgewerkt en zijn daar te downloaden. Gemiddelde schoolgrootte De school (of scholen) die niet meer voldoet aan de voorwaarden van de opheffingsnorm (lid 1 artikel 153 WPO), blijft voor bekostiging in aanmerking komen indien de gemiddelde schoolgrootte van alle scholen van het bestuur tenminste bedraagt 10/6 maal het gewogen gemiddelde van de opheffingsnormen van de gemeenten waarin een bestuur scholen heeft. Het gewogen gemiddelde wordt vastgesteld door alle opheffingsnormen die gelden voor de scholen bij elkaar op te tellen en vervolgens de uitkomst te delen door het aantal scholen. De gemiddelde schoolgrootte moet groter of gelijk zijn aan: 10/6 * som van alle opheffingsnormen die gelden voor de scholen/aantal scholen. De gemiddelde schoolgrootte is het aantal leerlingen gedeeld op het aantal scholen. 48 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

49 Gewichtleerling Een gewichtleerling is een leerling waaraan een gewicht wordt toegekend op basis van het opleidingsniveau van de ouders. De Inspectie houdt bij het beoordelen van de resultaten van een school rekening met het percentage gewichtenleerlingen op de school. Kleinescholentoeslag De bekostiging van basisscholen hangt samen met het leerlingenaantal. Een krimpende basisschool ontvangt daardoor elk jaar minder geld. Maar scholen die kleiner zijn dan 145 leerlingen krijgen een extra bijdrage, die juist toeneemt naarmate het aantal leerlingen daalt. Die extra bijdrage heet de kleinescholentoeslag. Impulsgebiedentoeslag Impulsgebieden zijn postcodegebieden met veel lage inkomens en/of veel uitkeringen. Als een school in een impulsgebied ligt, ontvangt deze school per gewichtleerling een impulsbedrag. Lichte samenvoeging Hiervan spreekt men wanneer bij een gemeentelijke herindeling ten minste één gemeente niet wordt opgeheven, waardoor de rechtsgevolgen die zijn verbonden aan opheffing voor die gemeente(n) achterwege blijven. Zie ook reguliere samenvoeging. Materiële instandhouding (MI-bekostiging) Deze reguliere jaarlijkse bekostiging voor scholen en instellingen is bedoeld voor het voldoen van de materiële lasten. Dit noemen we ook wel materiële bekostiging of MIbekostiging. Met deze bekostiging betaalt een school of instelling alle materiële zaken in en om de school. De mi-bekostiging wordt per kalenderjaar toegekend en is gebaseerd op het aantal bekostigde ingeschreven leerlingen. Opheffingsnorm De opheffingsnorm is afhankelijk van het aantal leerlingen per vierkante km. Deze norm kan variëren van 23 tot 200 leerlingen. Op die manier wordt voorzien in voldoende scholen per regio. Ook scholen met minder dan 23 leerlingen (de absolute opheffingsnorm) kunnen in de toekomst blijven voortbestaan indien het Ministerie van OCW (na onderzoek) verwacht dat het leerlingenaantal weer kan toenemen, bijvoorbeeld door nieuwbouw. Primair onderwijs Het primair onderwijs is een verzamelnaam voor scholen in het reguliere basisonderwijs en het speciaal basisonderwijs. Wanneer kinderen niet goed mee kunnen komen in het basisonderwijs kunnen zij overstappen naar het speciaal onderwijs. Reguliere samenvoeging Hiervan spreekt men wanneer bij een herindeling alle betrokken gemeenten worden opgeheven en een nieuwe gemeente wordt ingesteld. Zie ook lichte samenvoeging. 49

50 Schoolbestuur Het schoolbestuur is verantwoordelijk voor het besturen van de scholen en is in deze het bevoegd gezag. De belangrijkste taak van een schoolbestuur is het in stand houden van scholen voor primair onderwijs. Het stichten, fuseren en opheffen van scholen valt onder de bevoegdheid van een schoolbestuur. Toeslag onderwijsachterstanden Toeslag voor formatie voor de bestrijding van onderwijsachterstanden. Toeslag voor schoolleiding Scholen ontvangen middelen voor de schoolleiding, bestaande uit een formatief deel (bedoeld voor de uren die men aan managementtaken kan besteden) en een salarisopslag. Vaste voet De bekostiging bestaat uit een vast bedrag per school, de vaste voet, en een bedrag per leerling. De vaste voet wordt slechts eenmaal uitgekeerd, ook als er sprake is van één of meer nevenvestigingen. Wet op het primair onderwijs (WPO) De Wet op het primair onderwijs (WPO) bepaalt hoe het basisonderwijs in grote lijnen geregeld moet zijn. In 1998 is de WPO van kracht gegaan, samen met de Wet op de expertisecentra. De WPO regelt niet alleen het reguliere basisonderwijs, maar ook het speciaal basisonderwijs. De WPO bestaat uit 189 artikelen, onder andere over de bekostiging van het openbare en bijzondere onderwijs. Er staan ook algemene zaken in, zoals de bevoegdheid van de leerkrachten, de kosten van het leerlingenvervoer en de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. 50 Gemeentelijke herindeling en het basisonderwijs in Fryslân

51 Bijlage IIRelevante wetsartikelen uit de WPO Artikel 153. Einde bekostiging bijzondere school en opheffing openbare school 1 De bekostiging van een bijzondere school wordt beëindigd en een openbare school wordt opgeheven indien het aantal leerlingen, voor zover het niet betreft het aantal leerlingen van een nevenvestiging, gedurende 3 achtereenvolgende schooljaren telkens minder heeft bedragen dan de opheffingsnorm die, berekend overeenkomstig de artikelen 154 en 155, geldt voor de gemeente of voor het deel van de gemeente waarin de school, daaronder niet begrepen een nevenvestiging, is gelegen. De eerste volzin is niet van toepassing zolang gedurende de eerste 5 schooljaren van de bekostiging van een school het aantal leerlingen van de school, voor zover het niet betreft het aantal leerlingen van een nevenvestiging, niet heeft voldaan aan de stichtingsnorm die werd vastgesteld met toepassing van artikel 77, tweede lid, en op grond waarvan de school voor bekostiging in aanmerking werd genomen. De tweede volzin is niet van toepassing op scholen als bedoeld in artikel De opheffingsnormen, berekend op grond van artikel 154, zijn voor de eerste maal opgenomen in de bij deze wet behorende bijlage. Deze normen zijn tot en met 31 juli 1998 van kracht. Deze normen worden met ingang van 1 augustus 1998 telkens voor een tijdvak van 5 jaar bij ministeriële regeling aangepast op basis van de gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende 1 januari van het tweede jaar voorafgaand aan het laatste jaar waarin de opheffingsnormen van kracht zijn. De ministeriële regeling, bedoeld in de derde volzin, wordt, tezamen met bij die regeling op grond van artikel 155 vastgestelde normen voor delen van gemeenten, voor 1 november van het jaar voorafgaand aan het laatste jaar waarin de opheffingsnormen van kracht zijn, bekendgemaakt in de Staatscourant. 51