09JULI2015. provinsje fryslân provincie fryslân. Provinsjale Steaten. Leeuwarden, 30juni 2015 Verzonden,

Transcriptie

1 Ons provinsje fryslân provincie fryslân b postbus hm leeuwarden tweebaksmarkt 52 telefoon: (058) telefax: (058) Provinsjale Steaten provincie@fryslan.nl Leeuwarden, 30juni 2015 Verzonden, 09JULI2015 Ons kenmerk : Afdeling : Kennis & Ekonomy Behandeld door : Barend Leest /(058) of b.b.leest@fryslan.frl Uw kenmerk Bijlage(n) : Jaarplan 2015 Duurzame Energie Onderwerp : Zonnestroom: ontwikkelingen en stand van zaken moties Geachte Statenleden, Zonnestroom heeft de afgelopen jaren een enorme vlucht genomen. In Fryslân ligt nu meer dan 60 MW aan zonnepanelen. Daarmee hebben we de provinciale ambitie van 50 MW in 2015 ruim gehaald. Mede dankzij de lokale energie-initiatieven liggen er inmiddels vele zon nepanelen op particuliere woningen. Ook is er een nieuw coalitieakkoord afgesloten. Daar naast zijn er het afgelopen jaar verschillende moties en amendementen door Provinciale Staten aangenomen. En de wereld van zonnestroom en business cases staat niet stil. Daar om willen we u graag informeren over de laatste ontwikkelingen, kansen en acties op het gebied van zonnestroom. Ambities provincie Fryslân De Friese ambitie is om in % onafhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen zoals olie en aardgas. Daarom willen we meer energie besparen (20% in 2020) en een hoger aan deel duurzame energie (16% in 2020 en 25% in 2025). Zonnestroom is een belangrijk on derdeel van onze duurzame energiemix. Onze doelstelling voor 2020 is 500 MW MW op woningen 250 MW op woningen 15 MW op 360 agrarische bedrijven 150 MW op agrarische bedrijven 5 MW op 170 niet agrarische bedrijven 40 MW op niet agrarische bedrijven 2 MW op gebouwen van maatschappelijk 35 MW op 600 gebouwen van maatschappe vastgoed lijk vastgoed 7 MW op 2 zon neweides 25 MW op zon neweides 1 / 6 - kenmerk

2 provinsje fryslân provincie frys1n Trends en ontwikkelingen De groei van hernieuwbare energie kent forse onzekerheden. Die hangen samen met de 1 1 onzekere ontwikkeling van bijvoorbeeld investeringsbereidheid en kosten. Maar ook vlak en beschikbaarheid van kapitaal kunnen van invloed zijn. Dat constateert het Planbu reau voor de Leefomgeving (PBL). Een sluitende business case voor zonnestroom hangt af van het verbruik. Zo zijn zonneweides en grootverbruikers afhankelijk van landelijke dieregeling SDE was voor deze doelgroep nog een gunstig jaar. In 2015 gaat de SDE+ vooral naar andere duurzame energiebronnen. De pot is waarschijnlijk al leeg als SDE+ interessant is voor de duurdere zonnestroom. draag subsi Nieuwbouw wordt in toenemende mate energiezuinig. Bestaand corporatiebezit heeft gemid deld vaak een laag energielabel. Soms is sprake van hoge energiekosten voor de huurder. De ruimte van corporaties voor huurverhoging is beperkt. 1-lierdoor is het moeilijk om investe ringen in duurzaamheidsmaatregelen via de huurprijs terug te verdienen. Voor particuliere woningeigenaren kunnen zonnepanelen op het eigen dak wel uit. Voor deze kleinverbruikers ligt er een interessante business case. Dat kan dankzij de salderingsregeling van het Rijk. Overigens is de salderingsregeling van het Rijk gegarandeerd tot Tot slot hebben woningeigenaren met een kleine beurs vaak onvoldoende financiële ruimte om nepanelen te kopen. Ook heeft deze doelgroep vaak andere financiële prioriteiten. naast moeten ze voor het huren of leasen van zonnepanelen voor langere tijd een verplich ting aangaan. Daar Overzicht en moties In het afgelopen jaar heeft Provinciale Staten verschillende moties en amendementen genomen. In het overzicht hieronder informeren we u over de afhandeling van deze moties en amendementen. toezeggingen zon aan Moties en Brief 1077 d.d Zie hieronder bij kopje Zonnepanelen Het plaatsen van PV-panelen op provinciale (en op provinciale en gemeentelijke geandere overheids-) gebouwen bouwen 1078 d.d.: Zie hieronder bij kopje Zonnepanelen Voor de zomer met een notitie komen over parti- op particuliere woningen cipatie en stimulering van zonnepanelen voor mensen met een kleine portemonnee op een volverende manier 1079 d.d Zie hieronder bij kopje Zonnepanelen Een jaarlijks offensief te organiseren in het kader op particuliere woningen van zonne-energie Motie 1081 d.d en toezegging 1091 Zie hieronder bij kopje d.d ring en op Ter uitvoering van eerder aangenomen moties ningen moeten afspraken met woningbouwcorporaties worden gemaakt over zonne-energie onder voor huurders gunstige voorwaarden en het college nog voor het zomerreces hiervoor een voorstel doet aan PS. toezeggingen re zonnepanelen Energiebespa huurwo - 2 / 6 - Ons kenmerk:

3 - 3 Ons Op of bij verschillende gebouwen van de provincie Fryslân liggen reeds zonnepanelen (o.a. we voor ieder gebouw een business case uitwerken. Daarbij verkennen we ook de saldering wat de staat van het dak is en hoe de ligging is ten opzichte van het zuiden. Daarna laten uitgebreide inventarisatie. We brengen bijvoorbeeld in kaart wat het elektriciteitsverbruik is, daken van provinciale gebouwen. In de volgende stap maken we voor die gebouwen een en die van Stavoren. We hebben een eerste inventarisatie uitgevoerd naar de beschikbare op he projectbureau van de N381, het wegensteunpunt Wolvega en de sluis van Terherne Zonnepanelen op provinciale en gemeentelijke gebouwen zijn bv. de looptijd van de lening (mede in het licht van de wellicht beperkte duur van de sal In juni 2012 heeft het Rijk met Aedes (woningcorporaties), Woonbond (huurders) en Vast / 6 - kenmerk: bestand en de soort en de ouderdom van de woningen. goed Belang (vastgoed beleggers) het Convenant Energiebesparing Huursector afgesloten. voeren het landelijke convenant uit. Iedere corporatie doet dat in haar eigen tempo en met eigen doelstellingen. Dat hangt af van het beschikbare budget, de omvang van het woning Belangrijkste doelstellingen zijn gericht op energiebesparing. Alle Friese woningcorporaties Fryslân telt ongeveer corporatiehuurwoningen die geschikt zullen zijn voor zonnepa ratie wil iedere dag een huurwoning voorzien van zonnepanelen. En ze willen in 2030 voor nelen. Elkien heeft bijvoorbeeld al plannen voor het plaatsen van zonnepanelen. Deze corpo ken met hen prestatieafspraken. Daarom is onze rol beperkt. De provincie heeft overigens geen formele relatie met corporaties. Gemeenten wel, zij ma geformuleerd. Dan moet iedere huurwoning minimaal het eigen energieverbruik opwekken. alle woningen nul op de meter. Verder heeft Accolade een duurzame doelstelling voor 2040 Energiebesparing en zonnepanelen op huurwoningen nepanelen. nelening. Uit een eerste globale inventarisatie lijkt de duurzaamheidslening niet het meest effectieve instrument om deze doelgroep goed te kunnen bedienen. Praktische bezwaren deringsregeling) en de BKR-toetsing. Maar daarnaast ook de complexiteit van het instrument en de andere prioriteiten die deze doelgroep heeft. Om een goed onderbouwde notitie te kunnen opstellen, hebben we meer voorbereidingstijd nodig. We maken daarbij gebruik van de ervaringen in de gemeente Leeuwarden en provincie Drenthe. We komen in december 2015 met notitie of en hoe mensen met een kleine portemonnee kunnen profiteren van zon Voor woningeigenaren met een kleine beurs onderzoeken we de mogelijkheden van de zon dak geschikt is om groene energie te produceren. Dat kan met de zonnekaart: woningeigenaren te informeren en stimuleren. particuliere woningeigenaren. Met één druk op de knop kunnen inwoners ontdekken of hun Daarnaast maken we gebruik van de communicatiekanalen van de gemeentelijke energieloketten. En ook de lokale energie initiatieven spelen een rol om ren is er een business case. Daarom is subsidie niet nodig. De Friese gemeenten en de pro een zonneboiler. We faciliteren en stimuleren het plaatsen van panelen. Voor woningeigena Veel daken van koopwoningen in de provincie Fryslân zijn geschikt voor zonnepanelen of vincie Fryslân hebben de handen ineen geslagen. We starten een publiekscampagne voor Zonnepanelen op particuliere woningen brengen. Tot slot gaan we kennis en ervaringen delen met gemeenten en ze helpen met het l verduurzamen van hun gebouwen. en/of subsidiemogelijkheden. Verschillende gemeenten hebben hun vastgoed al voorzien van zonnepanelen. Via het Klimaatoverleg Fryslân gaan we dit voor alle gemeente in kaart provinsje fryslân provincie fryslân

4 In dit kader gaan we ook met de woningcorporaties in gesprek over het opstellen van kii Ons met de Friese woningcorporaties over PV-panelen voor huurders. Ook het FSFE is hierbij verwachten uiterlijk 31 december 2015 de uitkomsten van de business case Zonnig huren. ken. Een belangrijk uitgangspunt daarbij is dat de huurder een financieel voordeel heeft. We de verhuurder, juist ook voor de huurder. Daarom voerde de provincie Fryslân gesprekken betrokken. Het resultaat is dat we enkele business cases voor huurwoningen gaan uitwer van zonnepanelen gecompliceerder dan energiebesparende maatregelen. Niet alleen voor energie worden verkend. De financiële, juridische en fiscale aspecten zijn bij het plaatsen Daarnaast staat in het convenant dat de mogelijkheden voor het opwekken van duurzame Alle business cases komen in een handboek. Hierin staan bijvoorbeeld een concreet stap In 2014 zijn er 242 Friese aanvragen voor SDE+ positief beoordeeld. Het gaat om een be - 4/6 - kenmerk: drag van bijna 138 miljoen en om ruim 92 MW zonnestroom. De SDE+ pot van 2015 is zo maken van deze landelijke regeling. We doen dat op basis van de succesvolle ervaringen verbruikers. we ons aanvaisplan in werking. We informeren en stimuleren Friese bedrijven om gebruik te voor de andere Friese gemeenten. SDE+ is de basisvoorwaarde voor zonnestroom bij groot van onze samenwerkingspartner Leeuwarden. Overigens ligt hier een ook belangrijke rol goed als leeg. Mogelijk komt zonnestroom de komende jaren wel weer in beeld. Dan zetten penplan, fiscale maatregelen, subsidie- en financieringsmogelijkheden, voorbeeldprojecten en tips. Het handboek is in het voorjaar van 2016 beschikbaar. Informatie over PV-panelen delen we onder andere via ons Koploperproject en het Parkmanagement Fryslân. maatregelen. Andere business cases werken we uit met bijvoorbeeld het FSFE. Uit onze een oplossing. Voor die oplossing is een aanpassing nodig van het investeringsreglement deelhouder in augustus 2015 een besluit. We zullen u van dit besluit op de hoogte brengen. De doelgroep bedrijven is divers. Daarom werken we nu verschillende business modellen uit. Voor grootverbruikers is bijvoorbeeld SDE+ interessant. Maar er zijn ook voordelige fiscale Hiervoor ligt nu een voorstel van het FSFE bij de aandeelhouder. Hierover neemt de aan van het FSFE. Met de aanpassing kunnen meer dan 25 bedrijven geld lenen bij het FSFE. gaat om financiering waarin de markt niet voorziet. In overleg met het FSFE is gezocht naar marktinventarisatie blijkt dat verschillende bedrijven behoefte hebben aan financiering. Het die zich binnen 5 jaren terugverdienen. vesteren in energiebesparende maatregelen. Het gaat om energiebesparende maatregelen merkt ondernemers geïnteresseerd zijn als ze de juiste informatie hebben. En natuurlijk moet belangrijke kostenpost in de bedrijfsvoering. Zonnestroom is een groen alternatief. Daarmee er een business case zijn. Op grond van de Wet milieubeheer moeten grootverbruikers in kunnen ondernemers in veel gevallen ook besparen op hun energienota. We hebben ge Friese bedrijven verbruiken jaarlijks ruim 2 miljard kwh stroom. Energielasten zijn vaak een Zonnepanelen op bedrijfsdaken saneerd en 2.2 MW aan zonnepanelen geïnstalleerd. 1juli2013. Tot en met 31 mei 2015 hebben 96 agrariërs en eigenaren van voormalige agra van de stimuleringsmaatregel Asbest eraf, Zonnepanelen erop. Deze regeling is gestart op rische gebouwen gebruikgemaakt van de regeling. Zij hebben bijna m2 asbest ge Op daken van agrarische bedrijven ligt 8 MW. Agrarische bedrijven kunnen gebruik maken Zonnepanelen op boerderijdaken ties. maatambities. Dit geeft gemeenten handvatten om afspraken te maken met woningcorpora provinsje fryslân provincie fryslân b

5 Voor een zo groot mogelijk bereik richten we ons op de koepelorganisaties. Mede dankzij nisniveau over ESCo s te vergroten. lokale bedrijfsleven. De provincie helpt gebouwbeheerders en Friese bedrijven om het ken willen hun gebouwen verduurzamen. Dat kan op verschillende manieren. Een daarvan is een ESCo s zijn interessant voor beheerders van gebouwen zoals gemeenten. Veel gemeenten ESCo. Tegelijkertijd is het verduurzamen van maatschappelijk vastgoed een kans voor het Zonnepanelen op maatschappelijk vastgoed -5/6 Ons kenmerk: alle projecten. Zonnestroom is een belangrijk onderdeel van onze aanpak en duurzame energiemix. Onze opwekken. Het jaarplan Duurzame Energie 2015 geeft in een oogopslag een overzicht van aanpak richt zich aan de ene kant op energie besparen en aan de andere kant op energie Jaarplan Duurzame Energie 2015 schermde stads- en dorpsgezichten van Ameland. Wat is de impact van zonnestroom op het karakteristieke straatbeeld en de waardevolle aan lijkheden van een verantwoorde inpassing van PV. Zij richtten zich op monumenten en be zichten van Friese dorpen? Twee NHL-studenten voerden een onderzoek uit naar de moge PV op beschermde dorpsgezichten Zonder de landelijke SDE+ subsidie is een zonneweide op dit moment niet te exploiteren. jaren. voor SDE+. De pot is zo goed als leeg. We hebben wel een aanvalsplan voor de komende Zodra subsidie is toegekend, is financiering vaak geen probleem. Mocht dit niet het geval dan kan het FSFE hierin een rol spelen. We verwachten dit jaar geen Friese aanvragen meer deratie werkt nauw samen met de Enerzjy Koöperaasje Fryslân. dersteund bij hun SDE+ aanvraag. Dit energieloket van Doarpswurk en de Friese Milieu Fe Verder zijn vanuit de Energiewerkplaats duurzame dorpen en lokale energie initiatieven on zonnestroom positief te houden. Zo helpen we bijvoorbeeld bij de realisatie van de zonne stimuleren en faciliteren en tegelijkertijd ruimtelijk goed inpassen. Ook om het imago van wil de Provincie Fryslân de ontwikkeling van grootschalige zonne-energie in veldopstellingen Februari 2015 is de nota Romte foar Sinne vastgesteld door Provinciale Staten. Daarmee weide op Ameland en de zonneweides rondom de Haak om Leeuwarden. Zonneweides verbeterpunten op om ESCo s tot gemeengoed te maken. bijvoorbeeld dorpshuizen en zwembaden en vertegenwoordigers van geïnteresseerde bouw Tot slot gaat Noorden Duurzaam een transitietafel ESCo organiseren. Gebouweigenaren van en installatiebedrijven krijgen een uitnodiging. Deze tafelgesprekken leveren aandachts- en gen in Noordoost-Fryslân. Ook de betreffende gemeenten ondersteunen deze pilot. Een ver ESCo. In mei2015 startte de pilot met Sport Fryslân. Het gaat om ruim 100 sportverenigin gelijkbare pilot starten we na de zomer met Doarpswurk. Het gaat dan om ruim 100 dorps huizen in de gemeente Sidwest-FrysIân. een provinciale pilot gaat gemeente Sûdwest-Fryslân 2 sporthallen verduurzamen met een provinsje frys1n provincie fryslân

6 provinsje fryslân provincie fryslân b Coalitieakkoord Fryslân is in 2050 niet meer afhankelijk van fossiele brandstoffen zoals olie en aardgas. En in 2020 wekken we in Fryslân 16% van ons energieverbruik duurzaam op. Verder hebben we in het coalitieakkoord afgesproken om dit percentage te verhogen naar minimaal 25 % in Dat vraagt om een herijking van het huidige uitvoeringsprogramma Duurzame Energie Daarnaast beschrijft het uitvoeringsprogramma alleen projecten en activiteiten voor de periode 2014 en Daarom gaan we in 2015 een kansen- en routekaart opstellen. Dat doen we samen met bur gers, woningcorporaties, gemeenten, bedrijven, kennisinstellingen en maatschappelijke or ganisaties. Ook de lokale energie initiatieven betrekken we in dit proces. We willen immers tientallen energieneutrale dorpen in Fryslân. Een gezamenlijke ambitie, een breed gedragen route en nauwere samenwerking legt de basis voor resultaat. Dit alles mondt uit in overzicht van projecten en activiteiten voor 2016 en We stellen voor deze periode doelen en resultaten op per thema. Tegelijkertijd gaan we voor de periode na 2020 aan de slag. Vragen Heeft u inhoudelijke vragen over zonnestroom of het jaarplan, dan kunt u contact opnemen met programmamanager Gerwin Venema ( ). Met deze brief hebben we de aangenomen moties 1077, 1078, 1079 en 1081 afgehandeld. Voor zonnestroom ligt er een uitdagende ambitie. Zonnestroom krijgt een belangrijke plek in ons nieuwe programma Duurzame Energie. We gaan verder met onze Friese aanpak. Dat doen we met woningcorporaties, gemeenten, bedrijven, dorpsbelangen, onderwijsinstellin gen, lokale energie initiatieven, maatschappelijke organisaties en inwoners. Kennisuitwisse ling speelt hierbij een belangrijk rol. Samen werken we aan een mooi en sterk Fryslân! Hoogachtend, Geder Staten van Fryslân, ien Berg, secretaris - 6/6 Ons kenmerk:

7 Jaarplan 2015 Nije enerzjy foar Fryslân Team Duorsume Ynnovaasjes Ambities Een mooi en sterk Fryslân! Een provincie die in 2050 niet meer afhankelijk is van de huidige brandstoffen zoals olie en gas. En een provincie met vele groene banen. Dat is onze ambitie. De lat ligt dus hoog. Maar we willen onszelf en anderen uitdagen om met creatieve en innovatieve oplossingen te komen. Doelen We zetten in op meer energie besparen (20% in 2020) en een hoger aandeel duurzame energie (16% in 2020). Ook zetten we in op innovatie en kennisontwikkeling. Zo kunnen we ook op langere termijn in onze energiebehoefte voorzien. Bovendien gaat onze inzet gepaard met meer groene banen in Fryslân. In 2020 hebben we aan energie gerelateerde banen. Friese aanpak Met het uitvoeringsprogramma Duurzame Energie kiezen we juist voor een Friese aanpak. Woningcorporaties, gemeenten, bedrijven, dorpsbelangen, onderwijsinstellingen, maatschappelijke organisaties en inwoners dragen een steentje bij. Hun creativiteit, ondernemerszin en innovatiekracht zijn van groot belang. In Fryslân ontstaan veel kleinschalige initiatieven, vaak ook van onderop. Dat past ook bij onze provincie. Het is onze rol om voor grote en kleine initiatieven de optimale randvoorwaarden en ruimte te creëren. De provincie Fryslân is een belangrijke schakel en spin in het web.

8 Verbinding en ondersteuning In 2014 hebben we ingezet op verbinding van projecten en het wegnemen van knelpunten. Een mooi voorbeeld zijn de lokale energie-initiatieven. Fryslân telt er inmiddels meer dan 25. Mede dankzij financiële ondersteuning van de provincie Fryslân is NLD Energie opgericht. Lokale coöperaties kunnen nu via NLD Energie stroom en gas leveren aan de eigen leden. De winst vloeit terug naar de lokale initiatieven. Maar we hebben ook de energiewerkplaats van Doarpswurk en de Friese Milieu Federatie ondersteund. Bij dit loket kunnen lokale initiatieven terecht voor vragen over het oprichten van een lokaal energiebedrijf of gezamenlijk energie besparen. En er was een startsubsidie voor deze lokale energie-initiatieven. Ze konden maximaal krijgen voor bijvoorbeeld het maken van een website. Financieel instrumentarium In 2014 is hard gewerkt aan het financieel instrumentarium. Het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) ging in september 2014 van start. Dit investeringsfonds is in het leven geroepen als partner voor Friese duurzame energie projecten. Het gaat om projecten waar reguliere financiers niet aan willen bijdragen. Mede dankzij dit fonds gaat de Mienskip voor bijna 1 miljard euro investeren in duurzame energie. Een ander voorbeeld is Fryslân Fernijt IV. Vanaf 1 april 2014 is er 5 miljoen beschikbaar voor innovatieve samenwerkingsprojecten die een bijdrage leveren aan de maatschappelijke uitdagingen. Het gaat om projecten binnen de thema s zorgeconomie, agro-food, duurzame energie, watertechnologie en toerisme & recreatie. Ontwikkelingen in Fryslân Windenergie Windenergie is een belangrijk onderdeel van de Friese duurzame energiemix. Provinciale Staten heeft op 17 december 2014 besloten waar het vermogen van 530,5 MW moet worden geplaatst. Daarnaast telt Fryslân relatief veel kleinere toeleverings- en onderhoudsbedrijven voor offshore wind. Wind op zee kan dus gunstig zijn voor de Friese werkgelegenheid. Zonnestroom Zonnestroom is ook een belangrijke vorm van duurzame energie. Dat geldt ook voor de komende jaren. Voor woningeigenaren kan het financieel uit, zolang salderen is toegestaan. Voor bedrijven of zonneparken is er alleen een business case met subsidie 2 Jaarplan Nije enerzji foar Fryslân

9 zoals SDE+. Helaas werkt de postcoderoos van het Rijk niet. Ook voor huurwoningen is een oplossing nodig. Corporaties investeren nu nog niet in zonnepanelen. Belangrijkste vragen zijn hoe de investering wordt terugbetaald en door wie. Biomassa Het verwerken van mest is één van de belangrijkste thema s van de landbouw de komende jaren. Het gaat dan vooral om de mineralenhuishouding. Groen gas is een positieve bijzaak. We verwachten dat de mest-monovergister gaat doorbreken. Deze leveren minder gas op dan de huidige mestcovergisters, maar hebben een betere business case. Ook voor biomassa geldt dat het maken van energie niet de hoofdzaak is. Hoogwaardige materialen zoals eiwitten en mineralen worden eerst gewonnen. Wat overblijft wordt gebruikt voor energie. Restwarmte en geothermie Waarschijnlijk komen er de komende jaren een aantal geothermiebronnen in Fryslân. Ook komt het gebruik van restwarmte en warmtenetten nadrukkelijker in beeld. Duurzame mobiliteit We verwachten dat LNG als brandstof voor transport over weg en water gaat toenemen. LNG is vloeibaar aardgas. Uiteindelijk moet dit leiden tot bio-lng. We staan nog aan het begin van deze ontwikkeling. Daarnaast promoot de provincie het elektrisch varen in de watersport. Elektrisch varen is schoner, stiller en innovatief. Energiebesparing Energiebesparing blijft hoog op de agenda staan. Hoe meer we kunnen besparen, des te minder hoeven we op te wekken. In 2014 was er veel animo voor de Friese energiepremie. We verwachten dat die ontwikkeling zich in 2015 zich door gaat zetten. Verder verwachten we dat er in het maatschappelijk en zakelijk vastgoed een paar aansprekende voorbeelden gaan ontstaan. Ook zien we meer initiatieven voor zeer energiezuinige nieuwbouw. Mooie voorbeelden zijn de Openbare basisschool It Swannestee in Langweer, de uitbreiding op de WaterCampus in Leeuwarden en het Ecomunitypark in Oosterwolde. Lokale energie-initiatieven Er zijn meer dan 25 lokale energie-initiatieven. Voorbeelden zijn Energie Coöperatie Westeinde in Leeuwarden, EnerzjyKoöperaasje Trynwâlden Trynergie en Energiecoöperatie Duurzaam Woudsend. We gaan er vanuit dat deze ontwikkeling zich voorzet in We rekenen op minimaal 10 nieuwe initiatieven in Circulaire economie Uit onderzoek van McKinsey, het Wereldeconomisch Forum en Ellen McArthur Foundation blijkt dat de circulaire economie duizenden nieuwe banen kan opleveren. Dat kan als bedrijven meer gaan recyclen en hergebruiken in hun ketens van leveranciers. Daarnaast levert duurzaam omgaan met grondstoffen ook een positieve bijdrage aan energiebesparing. In 2015 zetten we verder in op duurzaam ketenbeheer van grondstoffen. 3

10 AMBITIE: ONAFHANKELIJK VAN FOSSIELE BRANDSTOFFEN IN 2050 DOELEN PROGRAMMABREED: 20 % ENERGIE BESPARING, 16 % DUURZAM ENERGIE GERELATEERDE BANEN EN D DOELEN PER THEMA 20% energiebesparing 3 PJ 1 PJ 3 PJ 0,25 PJ 10% INSPANNINGEN: PROJECTEN OP THEMA Energiebesparing in de woningbouw (SWITCH, spoor 1: Energiebesparing en decentrale opwekking) Energiebesparing in maatschappelijk vastgoed (SWITCH, spoor 1: Energiebesparing en decentrale opwekking) Energiebesparing in zakelijk vastgoed (SWITCH, spoor 1: Energiebesparing en decentrale opwekking) Energiebesparing in landbouw (SWITCH, spoor 1: Energiebesparing en decentrale opwekking) Duurzame mobiliteit - Friese energiepremie. - Fryske Energy Challenges - Energieneutrale woningen: REFURB ESCo pilot Sport Fryslân - (Horizon 2020). Tytsjerkstarediel. - Energieneutrale - Transitietafel FRESCo woningen: Noorden Duurzaam. pilot Súdwest-Fryslan. - ESCo verduurzamen - Energieneutrale wonin- dorpshuizen. gen: Energiesprong - FRESCo project. Leeuwarden. - Energieloket Fryslan: Aanpak Friese gemeenten met VNG-geld. - Aanpak monumentale woningen. - Versnellingsproject corporatiewoningen: energieneutraal & zon op huurwoningen. - Uitwisselingsproject duurzame energie/energiebesparing. - Koploperproject. - Goodstart. - Tour d energie - Park management. - Energieneutrale boerenbedrijven. - SALTO: Samenwerkingsagenda met LTO-Fryslân. - Studiegroepen energiebesparing samen met LTO. - LNG-HUB Harlingen. - Elektrische laadpalen in Fryslan. - LNG-pomp Leeuwarden. - Ecoliner. - LNG-HUB. - Orientatie LNG/onderzoek LNG en vrachtwagens. - Verduurzamen Openbaar vervoer. - Duurzaam varen: laadpalen, subsidie elektrische boten, electric only routes. - Center of Expertice Duurzaam Varen. - Verduurzamen infrastructurele projecten: De Haak, Spoorlijn Lwd-Gro, Centrale As. INSPANNINGEN: PROJECTEN PROGRAMMABREED Lokale initiatieven (SWITCH, spoor 2: Energiesysteem 2.0) - Interreg-project: Energy Sustainable Communities - Energiewerkplaats - Subsidieregeling Lokale Energie-initiatieven - Stimuleren samenwerking EKF en FSFE Innovatie, projectverwerving en samenwerking gemeenten - Uitvoeren Fryslan Fernijt - Solar Challenge - Blue Energie Afsluitdijk - Projectverwerving en begeleiding Fryslan Fernijt, EFRO, Waddenfonds, Horizon 2020 en FSFE - Opstellen uitvoeringsprogramma s Duurzame Energie binnen streekagenda s - Uitvoeren projectopdracht Groen werkt! (gemeente Leeuwarden en provincie Fryslan) - Nieuw Stroomland - Kleine windturbines 4 Jaarplan Nije enerzji foar Fryslân

11 URZAME ENERGIEPRODUCTIE, N EN DUURZAME INNOVATIES IN % energieproductie 2,5 PJ 5,67 PJ 1,98 PJ 2,46 PJ 1,5 PJ Circulaire economie Windenergie (SWITCH, spoor 1: Energiebesparing en decentrale opwekking) * Zonnestroom (SWITCH, spoor 1: Energiebesparing en decentrale opwekking) Warmte/geothermie (SWITCH, spoor 2: Energiesysteem 2.0) Energie uit biomassa (SWITCH, spoor 3: Gas in transitie) - Friese Grondstoffen Agenda. - Initiatiefgroep VANG (van afval naar grondstof). - Mienskipsgrien. - Zonnepanelen voor Friese voedselbanken. - Ontwikkelen lokaal grondstoffenbeheer in vier voorbeelddorpen. - Zorg voor grondstoffen. - Bootdemontage - Onderzoek marktkansen circulaire economie voor MKB. - Inrichten Uitvoeringsorganisatie Wind. - Ontwikkelen aanpak dorpsmolens. - Opstellen Friese Spelregels Wind. - Participatie Windpark IJsselmeer. - Kleine windturbines. - Zonnekaart en communi- - Geothermie catie particulieren. glastuinbouw. - Onderzoek zonnelening - Onderzoek diepe - Inventariseren zonnepane- geotermie. len op eigen gebouwen - Inventarisatie en onder- Kennisuitwisseling steunen warmtenetten. zonnestroom - Warmtenet Burdaard. - PV voor Friese MKB. - Zonnestroom op 50 Friese scholen. - Zonnig huren. - Aanvalsplan Grootschalige zonnestroom en SDE+. - Onderzoek PV op beschermde dorpsgezichten. - Ondersteunen zonneparken (bijvoorbeeld zonneweide Ameland). - Asbest eraf, zonnepanelen erop. - Deelname Groen Gas NL. - INTERREG-project Groen Gas/Grünes Gas. - Inventariseren en ondersteunen projecten biogasproductie/mestraffinage. - Monovergisting. - Biomassa conversie erf. - Inventariseren en ondersteunen projecten biomassa. MIDDELEN Voor 2015 is er 1,5 miljoen euro exploitatiebudget (meerjarig) beschikbaar. 5

12 Uitgangspunten jaarplan 2015 Wind op land Provinciale Staten (PS) heeft zich op 17 december 2014 uitgesproken over het thema wind. Daarmee komen we in de uitvoeringsfase voor windenergie. De locaties voor windparken zijn door PS aangewezen. Daarnaast heeft PS zich ook uitgesproken over een uitvoeringsorganisatie, Friese spelregels, sanering en financiële deelneming in windparken. We richten in 2015 een projectorganisatie in die uitvoering kan geven aan de uitgesproken ambities voor windenergie. Zonnestroom Onze ambitie voor zonnestroom is 50 MW in We lopen voor op deze ambitie. Inmiddels zitten we op 59 MW. We gaan nu werken aan ons volgende ijkpunt. Dat is een ambitie van 500 MW in Daarvoor gaan we door op de ingeslagen weg. We kiezen voor een doelgroepgerichte benadering. De business case is anders voor iedere doelgroep. De een kansrijker dan de ander. Daarbij nemen we de wensen van PS mee. We geven uitvoering aan aangenomen amendementen en moties. Kleinschaligheid en verbinding In 2015 gaan we door op de ingeslagen weg. Het is en blijft onze rol om voor grote en kleine initiatieven de optimale randvoorwaarden te creëren. In 2015 willen we vaker slimme verbindingen leggen tussen onze instrumenten, onze projecten en/of activiteiten en projecten van anderen. Natuurlijk houden we rekening met de Friese schaalgrootte. We spelen een rol in de totstandkoming van projecten. We kunnen niet volstaan met alleen projectfinanciering. Maar we spelen juist een rol als het gaat om projectverwerving, projectontwikkeling en projectuitvoering. Natuurlijk gaan we initiatiefnemers helpen bij het maken van business cases. Dat doen we op basis van vragen uit de markt. Deze business cases sluiten aan op financiële instrumenten zoals Fryslân Fernijt, Waddenfonds, Doefonds, FSFE en Europese fondsen zoals EFRO en Horizon In andere initiatieven lijkt er op het eerste oog geen business case. Die komt ineens in beeld als de hele keten in ogenschouw wordt genomen. Goede voorbeelden komen bijvoorbeeld in het project Energiebesparing Circulaire economie aan de orde. En vaak denken we nu nog in sectoren of thema. We willen toe naar een cross-sectorale benadering. Hierbij kunnen de verschillende economische speerpunten, zoals agrofood, watertechnologie en duurzame energie, elkaar onderling versterken. Een mooi voorbeeld is het project Energieneutrale boerenbedrijven. Eén van de beoogde resultaten is 20 energieneutrale boerderijen. 6 Jaarplan Nije enerzji foar Fryslân

13 Switch Vanaf 2014 werkt het Noorden aan Switch. Dit is het noordelijke antwoord op het Nationaal Energieakkoord (2013). Het is aan het bedrijfsleven en kennisinstellingen in de Noordelijke regio en aan de overheid om de krachten te bundelen en versneld de Switch te maken naar een duurzame energievoorziening. Het uitvoeringsprogramma Duurzame energie is de Friese bijdrage aan Switch. In Switch zijn vier thema s uitgewerkt: - Energiebesparing en decentrale opwekking - Energiesysteem 2.0: Power-to-gas, Energieopslag en Smart grids - Gas in transitie: biobased energy en LNG in transport - Offshore energy: wind op zee en energie uit water Werkgelegenheid: naar banen in de energiesector in 2020 Duurzame energie is één van de speerpunten van ons economisch beleid. In 2020 willen we aan energie gerelateerde banen in Fryslân. Deze banen zitten in alle lagen van de beroepsbevolking. De huidige cijfers laten zien dat we dit doel niet halen. Daarom leggen we in 2015 nadrukkelijker de focus op werkgelegenheid. Een eerste stap is de samenwerking tussen gemeente Leeuwarden en provincie Fryslân. De projectopdracht Groen werkt! moet minimaal 300 banen realiseren. Dit project loopt tot en met 31 december Daarnaast verwachten wij dat het FSFE leidt tot een snellere groei van het aantal banen. We blijven de voortgang monitoren. Innovatie Innovatie is de basis voor een sterke en duurzame Friese economie. Het versterkt de concurrentiepositie van onze provincie. Ook is het een noodzakelijke voorwaarde voor behoud en toename van werkgelegenheid. Ons economisch beleid is dan ook in belangrijke mate gericht op het versterken van de Friese innovatiepositie. We verwachten niet dat de genoemde technieken tot 2020 een substantieel aandeel in de duurzame energiemix zullen innemen. Wel zullen nieuwe technieken van groot belang zijn in de periode na Die zijn nodig om uiteindelijk de sprong te maken naar een circulaire economie met 100% duurzame energie in We kiezen voor een initiërende rol om innovatie op gang te brengen. Dat doen we door het creëren van gunstige randvoorwaarden. En dat doen we door actief makelen en schakelen tussen de behoefte aan nieuwe producten en diensten (marktvraag) en onderzoek en ontwikkeling (kennisaanbod). Ons financieel instrumentarium is hierop afgestemd. KH2018 We zoeken aansluiting bij en willen graag bijdragen aan KH2018. Voor het programma Duurzame Energie is het belangrijkste project uit het bidbook Energy Now. Samen met de organisatie van KH2018 willen we deze projecten verder uitwerken en willen we zo input leveren aan KH2018. Bottom-up innovaties en internationale samenwerking zijn ook uitgangspunten van Duurzame Energie. En we willen we Europa laten zien wat we in huis hebben op gebied van duurzame energie. Dat geldt ook voor het betrekken van lokale gemeenschappen. Cultuur kan een belangrijke bijdrage leveren aan de transities die we willen in Fryslân. Europa Voor toekomstige financiering van duurzame energie willen we vaker aanspraak maken op Europese mogelijkheden. Met het project REFURB 2.0 is dat inmiddels gelukt door het toekennen van een Horizon 2020 subsidie. Ook voeren we al twee Interregprojecten uit. Maar er liggen meer kansen in Europa. In 2015 willen we een aantal panklare projecten voorbereiden voor Europese financiering. 7

14 Scenario s na 2015 Het uitvoeringsprogramma Duurzame Energie loopt tot en met In 2015 willen we handen en voeten geven aan de programmajaren Het nieuwe coalitieakkoord is leidend. Samen met woningcorporaties, netwerkbedrijven, gemeenten, bedrijven, dorpsbelangen, onderwijsinstellingen, maatschappelijke organisaties en inwoners willen we aanvalsplannen opstellen. Daarbij houden we ook rekening met de afspraken binnen Switch. Dit mondt uit in een uitvoeringsprogramma voor Vanaf 2016 is het programma nog niet gefinancierd. Daarom komen wij bij de volgende kadernota met onderbouwde voorstellen om de noodzakelijke financiering van ons programma aan te vragen. In dit perspectief kijken we ook naar de financiering van Energy Valley in Dit jaar gebruiken we om te inventariseren welke ondersteuning we nodig hebben van Energy Valley voor het programma Duurzame Energie. Ook de ondersteuningsmogelijkheden van Groen Gas NL nemen we daarin mee. Wij denken op grond van de huidige inzichten vanaf 2016 jaarlijks ongeveer 2 miljoen euro aan middelen nodig te hebben om het programma succesvol af te ronden. Meer informatie? 1. Energiebesparing in de woningbouw Marjan Postma m.postma@fryslan.nl Energiebesparing in maatschappelijk vastgoed Edgar van der Staaij e.j.vanderstaay@fryslan.nl Energiebesparing in zakelijk vastgoed Age Knol a.knol@fryslan.nl Tjitske Jeltema t.y.jeltema@fryslan.nl Energiebesparing in landbouw Sjef van der Lubbe s.vanderlubbe@fryslan.nl Duurzame mobiliteit Rudolf Botma r.botma@fryslan.nl Circulaire economie Wim Haalboom w.haalboom@fryslan.nl Cees Meijles c.a.meijles@fryslan.nl Windenergie Harm Jan Bouwers h.j.bouwers@fryslan.nl Zonnestroom Barend Leest b.b.leest@fryslan.nl Warmte/geothermie Barend Leest b.b.leest@fryslan.nl Energie uit biomassa Sjef van der Lubbe s.vanderlubbe@fryslan.nl Lokale initiatieven Hotze Hofstra h.hofstra@fryslan.nl 12. Innovatie, projectverwerving en samenwerking gemeenten Annemarie Rozema a.rozema@fryslan.nl (Fryslân Fernijt) Gerwin Venema g.venema@fryslan.nl Brigitte Feenstra b.t.feenstra@fryslan.nl (Interreg)