Oost. Special: Bijeenkomst van Leergemeenschap Oost-Nederland Water- en Ruimteberichten. Deze uitgave is een samenwerking tussen

Transcriptie

1 Oost Special: Bijeenkomst van Leergemeenschap Oost-Nederland #1 Water- en Ruimteberichten Deze uitgave is een samenwerking tussen April 2014 wvl0214lv035

2 Inhoud Verdieping Levendige discussies over waterrobuust inrichten, verslag van de bijeenkomst van 11 maart. Terugkijken met... Hugo van Dijk van de kerngroep van de leergemeenschap Oost blikt samen met Fleur Schilt van de provincie Gelderland terug op de bijeenkomst. Reacties van deelnemers Heike van Blom van gemeente Zwartewaterland en Adriënne Boekhold van Rijkswaterstaat vertellen over hun ervaringen. De Gouden Tip Van Guido Roegholt van waterschap Reest en Wieden, Rosemarie Merz van waterschap Vechtstromen en Andreas van Rooijen van de gemeente Zwolle. 26 Agenda 26 juni 2014 Landelijke dag regionale leergemeenschappen Water en Ruimte Op deze dag zal onder andere worden teruggekeken op de bijeenkomsten van de afgelopen jaren: wat hebben ze opgeleverd, wat gaat goed en wat kan er beter? 9 september 2014 Bijeenkomst leergemeenschap Noord 16 september 2014 Bijeenkomst leergemeenschap Zuid 23 september 2014 Bijeenkomst leergemeenschap Oost 30 september 2014 Bijeenkomst leergemeenschap West 2 Water- en Ruimteberichten

3 Verder Verdieping met... Levendige discussies over waterrobuust inrichten De regionale leergemeenschap Water en Ruimte, Oost-Nederland was op 11 maart te gast bij de provincie Overijssel. De circa dertig deelnemers discussieerden geanimeerd over het thema waterrobuust inrichten. Aan het einde van de dag verliet iedereen het provinciehuis, geïnspireerd en met in zijn bagage nieuwe inzichten en gouden tips. In een open ruimte van het provinciehuis in Zwolle, met uitzicht op het zonovergoten park Wezenlanden, werden alle deelnemers ontvangen met een lunch. Na de broodjes startte het inhoudelijke programma. Willem Heesen van Platform 31 heette iedereen welkom en vertelde dat het thema van 2014 strategische samenwerking is. Vervolgens gaf hij het woord aan de eerste spreker, Martin van Meurs. Afwegingskader Van Meurs werkt bij het waterschap Vallei en Veluwe en zit tijdelijk bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Daar is hij als projectleider verantwoordelijk voor de ontwikkeling van een landelijk afwegingskader water- en klimaatrobuust inrichten. Het opstellen van dit afwegingskader is een initiatief van het Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering (DPNH), een van de negen deelprogramma s van het Deltaprogramma. Water- en klimaatrobuust Het doel van het DPNH is dat water- en klimaatrobuuste inrichting een volwaardig en vanzelfsprekend aandachtspunt wordt bij ruimtelijke plannen. Of het nu gaat om nieuwe plannen of om herinrichting. In zijn presentatie schetste Van Meurs niet alleen hoe het DPNH hiervoor instrumenten ontwikkelt - zoals het afwegingskader, een landsdekkende gevarenzonering, een matrix met vitale en kwetsbare infrastructuur en een beslisboom maar ook hoe lastig het is om generieke instrumenten te ontwerpen die overal toepasbaar zijn. Overstromingsrisico s in beeld De tweede spreker was Harry Stoffer, coördinator landelijk gebied bij de provincie Overijssel. Hij lichtte toe hoe de provincie gemeenten stimuleert om samen met de veiligheidsregio en het betrokken waterschap overstromingsrisico s in beeld te brengen en beheersmaatregelen denk aan waterrobuuste oplossingen en goede evacuatieplannen op te nemen in hun bestemmingsplannen. Daartoe heeft de provincie wensen en eisen geformuleerd in verschillende nota s, zoals de provinciale omgevingsvisie en de omgevingsverordening. Ook heeft de provincie een wateratlas gemaakt met daarin onder andere risicokaarten. Hierop is aangegeven met welke waterhoogten rekening moet worden gehouden bij een eventuele overstroming en hoe snel een gebied volloopt bij een dijkdoorbraak. Beleidsuitgangspunten Een van de beleidsuitgangspunten van de provincie is dat in waterbergingsgebieden geen nieuwe ontwikkelingen zijn toegestaan die de berging belemmeren. Ook voor overstromingsgevoelige gebieden zijn voorwaarden geformuleerd. Zo dienen gemeenten in deze gebieden de veiligheid op de lange termijn te waarborgen en in een zogeheten overstromingsrisicoparagraaf inzicht te geven in risico s, maatregelen en voorzieningen. Voor gebieden die langzaam en ondiep onderlopen geldt dat bij nieuwe grootschalige ontwikkelingen. In gebieden die snel en diep onderlopen staat de provincie alleen nieuwe bebouwing toe met uitzondering van agrarische en incidentele woonbebouwing - als er zwaarwegende maatschappelijk belangen zijn. Kampereilanden Stoffers collega Fleur Schilt verzorgde de derde presentatie. Zij vertelde hoe de provincie vanuit het meerjarenprogramma IJssel- en Vechtdelta streeft naar een waterrobuuste inrichting van de Kampereilanden. Deze vier polders zijn aangewezen als noodwaterbergingsgebieden met een norm van eens in de vijfhonderd jaar. De kans dat deze gebieden nodig zijn voor noodberging is het grootst bij een combinatie van hoge rivierafvoeren van de IJssel en de Vecht en een noordwesterstorm die zorgt voor opstuwing van het water in het IJsselmeer. Informatiepakket Om de veiligheid in dit gebied te garanderen gaan de provincie en het waterschap Groot Salland uit van de meerlaagsveiligheidsfilosofie, waarbij waterbestendig bouwen een aanvulling biedt op de basisbescherming door voldoende hoge en sterke dijken. Het uitgangspunt is dat waterbestendig bouwen gebeurt op vrijwillige basis. Om bewoners en bedrijven daartoe aan te zetten wil de provincie samen met het waterschap, veiligheidsregio IJsselland en de gemeenten Kampen en Zwartewaterland een uitgebreid informatiepakket maken. Hierin komt niet alleen informatie over de overstromingsrisico s, maar ook over vergunningtechnische zaken en landschappelijke inpassing. Verder willen de betrokken partijen pilotprojecten uitvoeren met waterbestendig bouwen. Manifest klimaatbestendige stad Ons klimaat verandert. In de toekomst krijgen we te maken met heviger neerslag, landuriger droogte en meer warme dagen. Dat kan negatieve gevolgen hebben voor onze steden en dorpen. Met het manifest roepen de coalities klimaatbestendige stad overheden en marktpartijen op om bij ruimtelijke ingrepen nu al rekening te houden met de verwachte klimaatverandering. In het document geven ze met concrete voorbeelden aan hoe partijen samen steden en dorpen klimaatbestendig kunnen maken. Testen Na deze presentatie gingen de deelnemers in drie groepen uiteen om dieper in te gaan op een van de drie onderwerpen. Martin van Meurs en Hugo van Dijk van waterschap Groot Salland daagden de deelnemers uit om het afwegingskader Waterrobuust Inrichten te testen aan de hand van een praktijkvoorbeeld. Hiervoor werd de Zwolse Vinexwijk Stadshagen gekozen, die is gebouwd in een diepgelegen polder. Bij een eventuele dijkdoorbraak bij het Zwarte Water kan er anderhalve meter water in de wijk komen te staan en bij een doorbraak van de IJsseldijk zelfs twee meter. Het uitgangspunt is dat waterbestendig bouwen gebeurt op vrijwillige basis Bewuste keuzes De groep onder leiding van Harry Stoffer besprak wat een goede manier is om te communiceren over overstromingsrisico s en hoe de provincie samen met gemeenten en waterschappen kan zorgen dat er bewuste keuzes worden gemaakt bij ruimtelijke ontwikkelingen in overstromingsgevoelige gebieden. De derde groep brainstormde met Fleur Schilt en Heike van Blom van gemeente Zwartewaterland over waterrobuuste oplossingen en mogelijkheden om bewoners en bedrijven hiertoe te verleiden. 3 Water- en Ruimteberichten

4 Verder Terugkijken met... met... Waterrobuust inrichten in de IJssel-Vechtdelta Samen met Martin van Meurs van het waterschap Vallei en Veluwe begeleidde Hugo van Dijk van waterschap Groot Salland de deelsessie rond het afwegingskader Water- en klimaatrobuust inrichten. De deelnemers pasten in deze sessie onder andere het beslisschema waar Van Meurs aan werkt, toe op de Zwolse Vinex-wijk Stadshagen. Van Dijk: In eerste instantie hebben we met elkaar besproken of deze wijk er zou zijn gekomen als we vijftien jaar geleden het schema zouden hebben toegepast. Onze conclusie was dat de locatie gezien de overstromingsgevoeligheid weliswaar niet echt geschikt is, maar de bouw waarschijnlijk toch zou zijn doorgegaan. Onder andere omdat de gemeente al diverse toezeggingen had gedaan aan projectontwikkelaars en er gronden waren aangekocht. Het waterveiligheidsbelang wordt ook meegenomen in een afweging met andere belangen. Andere locaties die vanuit waterveiligheidspunt zeer geschikt zijn, zijn vanuit andere belangen vaak minder geschikt. Ook daarom zal Stadshagen naar voren zijn gekomen als locatie. Vervolgens zijn we nagegaan welke maatregelen je op de huidige locatie kunt nemen om tot een water- en klimaatrobuuste inrichting te komen. Het beleidsinstrumentarium zou een afwegingskader moeten bieden op locatiekeuzeniveau en ook inspiratie op inrichtingsniveau. Geluidswal We hebben bijvoorbeeld gekeken wat de beste plekken zijn voor kwetsbare functies en hoe je die plekken dan moet inrichten om schade bij een eventuele overstroming zoveel mogelijk te beperken. Ook hebben we gepraat over de mogelijkheid om de geluidswal die langs de rondweg om de wijk komt zodanig aan te passen dat hij als compartimenteringsdijk de wijk voldoende bescherming biedt als de polder Mastenbroek bij een calamiteit onder water komt te staan. Onze conclusie was dat dit een zinvolle optie is. De meeste aanwezigen zijn er namelijk van overtuigd dat de kans dat waterrobuuste maatregelen worden genomen het grootst is als kan worden meegelift met andere lopende initiatieven en functies worden gecombineerd. Test van het instrument waterrobuust inrichten Het mooie van deze deelsessie was dat we de redelijke abstracte, landelijke instrumenten hebben toegepast op het gebied. Natuurlijk is daarmee niet direct volkomen duidelijk aan welke eisen de landelijke instrumenten moeten voldoen, maar het helpt wel om deze instrumenten verder uit te werken. Dat is niet eenvoudig, maar ik denk dat de uitwisseling van ervaringen op landelijk, regionaal en lokaal niveau, zoals op deze bijeenkomst, wel de weg is om tot een goed en bruikbaar beleidsinstrumentarium te komen. Dit zou een afwegingskader moeten bieden op locatiekeuzeniveau en ook inspiratie moeten bieden op inrichtingsniveau. Risicoperceptie In de deelsessie die Harry Stoffer van de provincie Overijssel begeleidde, ging het vooral om de vraag hoe de provincie gemeenten kan uitdagen om waterrisico s concreet mee te nemen in hun bestemmingsplannen. En hoe je vervolgens als overheden de ontwikkelaar kan motiveren om te investeren in waterveiliger oplossingen. Iedereen was het erover eens dat risicoperceptie heel belangrijk is en er werd voorgesteld om het algemene bewustzijn van waterrisico s te vergroten. Door bijvoorbeeld NAP-peilschalen aan te brengen op gevels van gebouwen, of door het zichtbaar maken van wateroverlast in de woonomgeving. Ook werd gewezen op de zogeheten gidsmodellen ( gidsmodellen.grondrr.nl/), beeldende schema s die per landschapstype een suggesties geven hoe invulling kan worden gegeven aan klimaatadaptatie. Deze modellen zijn een goed hulpmiddel om het onderwerp water- en klimaatrobuuste inrichting in een vroeg stadium van planvorming aan te kaarten. Waterrisicoparagraaf Een ander advies was om de waterrisicoparagraaf goed te gebruiken en daarbij de kennis van het waterschap te benutten. Dat dit al gebeurt, bleek uit de reactie van Henri Legtenberg van waterschap Vechtstromen. Hij denkt geregeld mee als partijen initiatieven hebben en zegt dan bijvoorbeeld Als je hier op deze manier bouwt, moet je er rekening mee houden dat de parkeerkelder onderloopt bij hevige regenbuien of dat je moeilijk een verzekering zult krijgen. Op deze manier maakt hij ontwikkelaars en gemeenten bewust van de risico s, waardoor ze eerder bereid zijn om te investeren in water- en klimaatrobuuste maatregelen. Geen regels maar echte samenwerking Aangezien gemeenten bij ruimtelijke plannen rekening moeten houden met allerlei belangen, waarvan water er één is, pleitten de deelnemers ervoor om zoveel mogelijk te proberen om watermaatregelen te koppelen aan een van die andere belangen. Daarmee bereik je een intrinsieke motivatie en bereidheid van partijen om integraal te investeren in projecten. En een motivatie om niet alleen maatregelen te combineren, maar ook budgetten. Stoffer is tevreden met de uitkomsten van de bijeenkomst: We zijn er als provincie van overtuigd dat een water- en klimaatrobuuste inrichting niet is te bereiken door maatregelen met regelgeving af te dwingen, maar alleen door echt samen te werken met alle betrokken partijen. Dat betekent dat je met partijen in gesprek moet om op ideeën te komen en af te tasten wat zij willen en belangrijk vinden. De leergemeenschap is daar een goed podium voor, al vind ik het jammer dat er relatief weinig ruimtelijke ordenaars komen. Koeien op de dijk Stoffers collega Fleur Schilt kijkt ook tevreden terug naar de bijeenkomst: Wij hebben vooral nagedacht met welke maatregelen je de agrarische bedrijven in de polders van de Kampereilanden minder kwetsbaar kunt maken voor een eventuele overstroming. Dat heeft tot boeiende ideeën geleid. Neem het idee om de dijktaluds in het gebied te verstevigen met kunststof matten of geotextiel. Nu mogen koeien niet op de dijk lopen, omdat ze dan het talud kunnen beschadigen. Als je de taluds versterkt kan dat wel en kun je de dijken gebruiken als tijdelijke vluchtplaats voor het vee. Een ander idee was om duurzame-energieopwekking te stimuleren, zodat inwoners hun eigen elektriciteitsvoorziening hebben in het geval dat de stroom uitvalt tijdens een overstroming. Iedereen was het erover eens dat risicoperceptie heel belangrijk is en er werd voorgesteld om het algemene bewustzijn van waterrisico s te vergroten. Betrokkenheid gemeenteambtenaren Los van de nieuwe ideeën waarmee ze naar huis ging is Schilt ook om een andere reden tevreden: Het idee van de leergemeenschap is dat mensen uit de waterwereld en de wereld van de ruimtelijke ordening elkaar inspireren. Dat werkt alleen als van beide werelden voldoende mensen aanwezig zijn. Tot voor kort kwamen er vooral waterschappers. Nu waren er ook meer mensen van gemeenten bij, wat ik een positieve ontwikkeling vind. Wat dat betreft zijn we nog niet klaar, ik zou graag nog een aantal nieuwe leden van gemeenten zien. 4 Water- en Ruimteberichten

5 Reacties van deelnemers Leuk en zinvol Inspirerend Ik vond het een leuke en zinvolle bijeenkomst, onder andere door de diversiteit van de deelnemers en hun enthousiaste inbreng. Het programma zat goed in elkaar. Het begon op het redelijk abstracte niveau van het Deltaprogramma en zoomde vervolgens steeds meer in op de dagelijkse praktijk. Aan het woord is Heike van Blom, beleidsmedewerker RO bij de gemeente Zwartewaterland. Juist die combinatie van rijksbeleid en concrete vraagstukken die leven op provinciaal en gemeentelijk niveau maakte het interessant. Het advies om bij ingewikkelde vraagstukken goed oog te hebben voor de wensen van andere partijen ook als die buiten de scope van een project lijken te vallen vond ik erg nuttig. Als specialisten zijn we vaak te overtuigd van ons eigen gelijk en staan we niet altijd voldoende open voor de visie en behoeften van anderen. Terwijl je alleen maar tot echte oplossingen komt als je verschillende belangen weet te combineren. En soms zal dat betekenen dat je wisselgeld moet bieden om een partij over de streep te trekken. Voor Van Blom was het de eerste keer dat ze deelnam aan de Leergemeenschap Oost: Ik ben gevraagd door Fleur Schilt van de provincie Overijssel. Zelf kende ik de leergemeenschap niet. Ik ga de bijeenkomsten zeker noemen in ons volgende werkoverleg. Ik denk dat het voor mij en mijn collega s nuttig is om er regelmatig bij te zijn. Niet alleen omdat er interessante vraagstukken worden besproken, maar ook omdat je als deelnemer de mogelijkheid hebt om zelf een onderwerp in te brengen waarmee je worstelt. Het was weer erg inspirerend, zegt Adriënne Boekhold, adviseur Water en Ruimte bij Rijkswaterstaat. De deelnemers waren betrokken en geïnteresseerd en iedereen deed enthousiast mee. Dat deze bijeenkomsten zo goed werken hangt nauw samen met het vertrouwen dat er heerst tussen de deelnemers onderling. Iedereen kan hier zeggen en vragen wat hij wil. Dat geldt niet alleen voor de vaste kern van deelnemers, maar ook voor mensen die nieuw zijn of maar af en toe komen. De kracht van deze bijeenkomsten is ook dat het altijd over de praktijk gaat. Daardoor zijn er voor iedereen raakvlakken. Verder is het aantrekkelijk dat je als deelnemer niet alleen tips en adviezen kunt halen, maar ook zelf onderwerpen kunt aandragen om met anderen te bespreken. Door in dialoog te gaan word je op ideeën gebracht waarmee je verder kunt. Je leert vraagstukken vanuit een ander perspectief bekijken, hoort hoe collega s vergelijkbare problemen hebben aangepakt of krijgt de naam van iemand die je verder kan helpen. Vaak zijn er maar kleine dingen nodig voor een oplossing. De Gouden Tip Hier kan ik wat mee! Zo reageert Rosemarie Merz, lid van het algemeen bestuur van waterschap Vechtstromen op de vraag waarom ze geregeld naar de bijeenkomsten van de leergemeenschap komt. Theorie en praktijk worden hier goed gecombineerd en de deelnemers hebben altijd de instelling om samen tot oplossingen te komen. Volgens mij zijn deze bijeenkomsten dan ook een uitstekende manier om begrip te laten ontstaan tussen de waterwereld en de wereld van de ruimtelijke ordening. Wat ik hier hoor is bijna altijd toepasbaar. Aantrekkelijk is ook dat je hier heel eenvoudig in gesprek raakt met mensen die je verder kunnen helpen. Ik ben daarom verbaasd dat de bijeenkomsten niet door veel meer mensen worden bezocht. Betrek burgers bij planvorming en geef ze verantwoordelijkheid Die tip geeft Guido Roegholt, medewerker Watersysteem bij waterschap Reest en Wieden. Bij een complex project in Darp, een dorp in de gemeente Westerveld, werkte dit goed. Aan dit project, dat werd getrokken door de gemeente, deden naast het waterschap nog vier andere partijen mee, te weten de provincie, de woningbouwvereniging, het drinkwaterbedrijf en het dorpsbelang als vertegenwoordiger van de bewoners. Roegholt: In Darp moest de bestaande riolering dringend worden vervangen, was een oplossing nodig voor een vuilwateroverstort in een waterwingebied en moest een deel van de huurwoningen worden gerenoveerd. Aangezien hiervoor ongeveer het hele dorp op de schop zou gaan is, hebben de zes partijen besloten om er een integraal project van te maken en ook de openbare ruimte opnieuw in te richten. Bij deze herinrichting hebben de bewoners een duidelijke inbreng gekregen. Zo konden ze ideeën aandragen en samen met ontwerpers schetsontwerpen maken. Dat heeft onder andere geleid tot de aanleg van een dorpsplein. Het intensief betrekken van de bewoners bij hun leefomgeving, had als neveneffect dat ze begrip kregen voor de andere maatregelen, zoals de aanleg van wadi's om overvloedige neerslag op te vangen en een gescheiden rioolstelsel. Breng partijen bij elkaar en werk aan een gezamenlijk perspectief Met deze tip komt Andreas van Rooijen, adviseur civiel van de gemeente Zwolle. Gebiedsontwikkeling is meestal een sterk lineair en weinig flexibel proces. De projectontwikkelaar bespreekt met een partij, bijvoorbeeld het waterschap, aan welke eisen zijn plan moet voldoen en legt dit vervolgens vast. Daarna gaat hij in gesprek met de volgende, verwerkt diens voorwaarden enzovoorts. Bij elke stap komt meer vast te liggen en vermindert de kans op een weg terug. De laatste tijd wordt steeds duidelijker dat deze aanpak geen recht doet aan het feit dat het bij gebiedsontwikkeling gaat het om het verbinden van functies, partijen, disciplines, belangen en niet onbelangrijk geldstromen. In Zwolle hebben we dat ervaren bij de ontwikkeling van het gebied Weezenlanden. Terwijl de officiële planvorming al liep zijn we los hiervan gestart met een proeftuinproject Water en Ruimte voor hetzelfde gebied. Voor dit project hebben we met ondersteuning van I&M - alle betrokken partijen bij elkaar gebracht en met een procesbegeleider gewerkt aan een open sfeer en onderling vertrouwen. Vervolgens hebben we met elkaar een verkenning uitgevoerd, waarbij we vooraf hadden afgesproken dat de uitkomsten niet bindend zouden zijn. Dat werkte heel goed. Je komt tot meer integrale oplossingen als iedereen bij elkaar zit en op elkaar kan reageren. Een voorbeeld. Het plangebied Weezenlanden wordt doorkruist door een waterkering. Volgens de regels van het waterschap mag daarop niet worden gebouwd. Daardoor was het gewenste aantal woningen niet te halen en dreigde het plan te stranden. Door daarover in discussie te gaan is er een oplossing uitgerold waarbij de waterkering wel wordt bebouwd en klimaatverandering is meegenomen. En het mooie is dat deze oplossing uiteindelijk ook echt zal worden gerealiseerd. 5 Water- en Ruimteberichten