Agenda van de vergadering in Het Rode Hert van 22 januari 2015

Transcriptie

1 Agenda van de vergadering in Het Rode Hert van 22 januari 2015 Hierbij wordt u uitgenodigd voor de openbare vergadering in Het Rode Hert van 22 januari 2015 Datum: donderdag 22 januari 2015 Aanvang: 21:30 Welkom in Apeldoorn Collegebesluit CB - Welkom in Apeldoorn programma (pdf) Bijlage Programma - Welkom in Apeldoorn -vastgesteld- (pdf) Verslag Welkom in Apeldoorn (pdf) 1

2

3

4

5

6 Startdocument vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn

7 1. Intro 1.1 Status notitie Versterken van het toeristisch toplandschap is één van de vier strategische doelen van Apeldoorn. Wij willen dit strategisch doel samen met Ondernemers en Onderwijs realiseren door middel van het nieuw op te starten meerjarig programma Vrijetijd & toerisme. In deze notitie staan de piketpalen en de te realiseren doelen van dit programma. Hoofddoel is om meer bestedingen van bezoekers in Apeldoorn te krijgen ten gunste van de werkgelegenheid en het draagvlak onder onze vrije tijdsvoorzieningen. Het vervolg bestaat uit: een marsroute voor de toeristische ontwikkeling samen met alle betrokken partners, het opstellen van een evenementenbeleid waarvan ook het beleid rond topsportevenementen deel uitmaakt en een uitwerking in een city marketing inzet. activiteiten wordt ontplooit in onze vrije tijd. In het programma spitsen we ons toe op het volgende: Het geheel aan toeristische en recreatieve voorzieningen en activiteiten dat economische betekenis heeft voor Apeldoorn en regio. Het gaat daarbij concreet om toeristische attracties, campings, hotels, bed&breakfast, bungalowparken, culturele voorzieningen, (sport)evenementen, horeca & funshopping, zakelijke verblijf, cultuurhistorie, het Veluws cultuurlandschap, de ontsluiting daarvan met wegen en een fietsen wandelpadennetwerk, inclusief de promotie daarvan Welkom in Apeldoorn Iedereen moet zich in Apeldoorn welkom voelen. Mensen willen dáár graag zijn waar goed gastheer/vrouwschap wordt ervaren. Dat geldt zeker voor de toerist. Apeldoorn wil een gastvrije gemeente zijn door het aanbieden van een kwalitatief goed toeristisch product, excellente service, prima informatie, voldoende faciliteiten, goede (sport)evenementen, aantrekkelijke binnenstad, mooie openbare ruimte, etc. De titel van dit programma Welkom in Apeldoorn typeert de DNA van de Apeldoornse vrijetijdssector Definitie/begripsbepaling Het begrip vrijetijdseconomie is breed. Kortweg omvat het begrip álles dat aan Vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn 1

8 2. Aanleiding In dit hoofdstuk worden de belangrijkste aanleidingen voor het programma Welkom in Apeldoorn kort beschreven. Aanleiding 1: Toeristisch toplandschap Het Toeristisch toplandschap is één van onze strategische doelen vanwege het grote belang van de vrijetijdssector voor Apeldoorn. De Veluwe is nummer 2 van Nederland bij de binnenlandse vakanties en daarmee een belangrijke impuls voor de Apeldoornse economie. Met arbeidsplaatsen levert de vrijetijdssector maar liefst 6% van de Apeldoornse banen. Bovendien draagt deze sector bij aan de leefbaarheid en imago van de stad en omliggende dorpen. Synergievoordelen tussen retail, recreatie, (culturele) organisaties, evenementen en attracties moeten worden versterkt door nog meer samen te werken. De gemiddelde besteding van vrijetijdsconsumenten in onze regio is laag ten opzichte van het landelijke gemiddelde en moet omhoog. De promotionele kracht van Apeldoorn verdient aandacht. Evenementen met nationale uitstraling zijn ook voor Apeldoorn belangrijk. Kortom: de vrijetijdseconomie van Apeldoorn staat aan de vooravond van een vernieuwende economische impuls. Apeldoorn werkt hierbij binnen het Convenant Toeristische sector samen met de andere toeristische partners op de Veluwe. Dit met als doel de Veluwe weer op de landelijke koppositie te krijgen als toeristische regio. Aanleiding 3: Ontwikkelingen provinciaal, regionaal en nationaal. Aanleiding 2: Vernieuwende impuls nodig De vrijetijdssector op de Veluwe heeft last van de wet van de remmende voorsprong. De concurrentie met/van andere gebieden is toegenomen. Het is daarom hoog tijd voor innovatie en (gedeeltelijke) herstructurering van de vrijetijdssector. Toeristische voorzieningen als campings, hotels en horeca in Apeldoorn moeten meer aansluiting vinden bij de snel veranderende wensen van de hedendaagse consument. De binnenstad en de dorpen moeten meer gaan profiteren van de duizenden toeristen die de Veluwe bezoeken. Provinciaal. In de provinciale Omgevingsvisie is de Veluwe aangewezen als majeure opgave met volop aandacht voor de vrijetijdssector. Eerder had de provincie in het Actieplan Vrijetijdseconomie de urgentie voor de verdere ontwikkeling van deze sector aangegeven. Dit vrijetijd & toerisme programma biedt Apeldoorn de mogelijkheid om op een volwaardige wijze invulling te geven aan genoemde majeur opgave. Nationaal. Op nationaal niveau is op verzoek van minister Kamp een Topteam gastvrijheidseconomie aan slag met de ontwikkeling van een visie en plannen op nationaal niveau. Ook de minister Vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn 2

9 onderkent dat deze sector zich moet aanpassen aan grote veranderingen in de markt om concurrerend te kunnen blijven. Het is voor Apeldoorn en de Veluwe als geheel van belang om goed aan te sluiten op de koers zoals die nationaal vanuit het Topteam wordt uitgestippeld.. Internationaal. De recreatieve en zakelijke markt wordt steeds meer internationaal. Ook voor Apeldoorn en de Veluwe vraagt deze ontwikkeling een meer internationale positionering en strategie. De recente internationale programmering van Paleis Het Loo is hiervan een mooi voorbeeld. Kansen zoals het Van Gogh jaar, Liberation Route moeten worden benut. Nieuwe doelgroepen op ondermeer de Duitse, Belgische, Britse en Aziatische markt moeten worden bereikt. Vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn 3

10 3. Wat bereiken? 3.1. Onze doelen Meer bestedingen van bezoekers in Apeldoorn via een vitale vrijetijdssector is dé centrale doestelling van het vrijtijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn. Een Apeldoornse vrijetijdssector met voldoende concurrentiekracht op zowel nationaal als internationaal niveau. Een vrije tijdssector ook die de bekendheid van Apeldoorn vergroot en daarmee werkt als stadspromotie. Door een sterke Apeldoornse vrijetijdssector willen wij het volgende bereiken: 1) De vrijetijdssector draagt bij aan de doelstelling van het Apeldoornse arbeidsmarktbeleid om arbeidsplaatsen te realiseren. 2) Meer bezoekers in de binnenstad (ca 12 miljoen bezoekers in 2013) en dorpen. Dat levert een economische impuls op en het biedt kansen voor een goed voorzieningenniveau. 3) Hogere bestedingen. De toerist op de Veluwe geeft per dag 5 euro minder uit dan het landelijke gemiddelde. Wij streven naar een bestedingspatroon gelijk aan het landelijke gemiddelde. Vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn 4

11 4. CRITERIA In deze paragraaf beschrijven wij een viertal uitgangspunten voor de wijze van Samenwerken en verbinden Hoe pakken we het aan? Dit programma staat voor een meerjarig proces. In dit hoofdstuk zijn de criteria weergegeven hoe wij binnen het programma willen werken Een beweging Met het programma Vrije tijd & Toerisme willen wij de hiervoor genoemde doelen realiseren. Wij willen dat doen door een gezamenlijke beweging van Ondernemers, Onderwijs en Overheid. Een beweging die zoekt naar nieuwe cross-overs en originele verbindingen tussen toerisme, cultuur, erfgoed, sport, evenementen en fun-shoppen. Daarbij speelt het aspect veiligheid een belangrijke rol. Het programma vrije tijd en toerisme is de rijgdraad tussen al deze sectoren. Door het programma in te richten als een beweging binnen een klimaat van optimale samenwerking kan bureaucratie worden voorkomen. Binnen het programma wordt nadrukkelijk gestreefd naar innovatie en concrete actie. Voorbeeld daarvan is de actie die samen met de 3 attractieparken is gestart om op een vernieuwende wijze de zichtbaarheid van deze parken te verbeteren. Maar ook het versoepelen van de regelgeving voor de recreatieparken is een mooi voorbeeld die laat zien dat de beweging al is gestart Samenwerken en verbinden Het vernieuwen van de vrijetijdssector vraagt een gezamenlijke aanpak van alle stakeholders. Samen de schouders er onder is het credo. Uitgangspunt 1: Veluwe brede aanpak Het 1 e uitgangspunt is dat Apeldoorn wil werken aan een Veluwe brede samenwerking om de toppositie als aantrekkelijk vakantiegebied vast te houden. Een gezamenlijke inzet van toeristische sector, terreinbeheerders, provincie en regio gemeenten om de Veluwse toeristische speerpunten als verblijfsrecreatie, fietsen, wandelen, ruitersport en watersport te versterken. De regionale samenwerking binnen het onlangs gesloten Convenant Overheid Toeristische sector Veluwe kan hiervoor als vliegwiel functioneren. Gezien de begrenzing van het Nationaal landschap Veluwe spreekt het voor zich dat ook het oostelijke deel van Apeldoorn onlosmakelijk is verbonden aan de Veluwe brede aanpak. Uitgangspunt 2: Sector brede aanpak Het 2 e uitgangspunt is dat Apeldoorn het programma sector breed wil oppakken. Recreatieparken, cultuur (o.a.musea), (sport)evenementen, vervoer, auto en fietsverhuur, dierenparken, congrescentra, landschapsbeheer, aanbod toeristische informatie, gastheerschap en het funshoppen. Deze brede aanpak is nodig voor de noodzakelijke vernieuwing van het toeristische product. Denk daarbij aan (digitale) bereikbaarheid, aantrekkelijk landschap, uitdagende arrangementen, spannende natuurbeleving, streekproducten, divers cultureel aanbod en evenementen die de lokale identiteit vermarkten. Vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn 5

12 Uitgangspunt 3: Lokaal, regionaal, nationaal en internationaal Het laatste uitgangspunt is dat Apeldoorn de lokale opgave voor de vrijetijdssector wil verbinden met de ontwikkelingen op regionaal, nationaal en internationaal niveau. De bezoeker laat zich niet beperken door bestuurlijke grenzen van een gemeente of een regio. Daarom is het bij de verdere innovatie en het zoeken naar nieuwe kansen en doelgroepen noodzakelijk om aan te sluiten op de regionale, nationale en internationale ontwikkelingen. Ook is er op Europees niveau mogelijk steun te verkrijgen voor de Veluwse toeristische uitdaging, inclusief Apeldoorn. Het is daarom van belang om bij het realiseren van de Apeldoornse doelstellingen waar nodig samenwerking te zoeken met deze mede overheden. In ieder geval zullen de ontwikkeling van visie en plannen op provinciaal, nationaal en internationaal niveau nauwlettend worden gevolgd en mogelijkheden voor het verkrijgen van Provinciale en Europese subsidie worden onderzocht. Hier ligt ook een lobbyopgave. Uitgangspunt 4: Ondernemer, Onderwijs en Overheid Het laatste uitgangspunt in dit programma is het samen optrekken van Ondernemers, Onderwijs en Overheid. Deze samenwerking moet leiden tot nieuwe betalende gasten door innovatieve businessmodellen en samenwerkingsverbanden. Saxion Hogescholen, Hogere Hotelschool, Technische Universiteit Twente en Wageningen Universiteit, zijn voorbeelden van kennisinstellingen die een belangrijke rol kunnen spelen bij de doorontwikkeling van de vrijetijdssector. Daarbij denken wij niet alleen aan onderzoeks- en stageopdrachten maar ook aan het binden van de vernieuwende expertise van kennisinstellingen aan dit programma ter bevordering van de innovatiekracht van de vrijetijdseconomie. Gebruikmakend van de ervaringen elders (bijvoorbeeld in de Stedendriehoek) gaan wij samen met onze partners bezien op welke wijze deze strategische samenwerking het beste kan worden ingericht voor Apeldoorn en/of De Veluwe Geen dubbel werk Het vrije tijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn richt zich op de lokale Apeldoornse vrijetijdssector en zoekt van daaruit de verbinding met de ontwikkelingen op de Veluwe op basis van uitwerking convenant. Zaken die vanuit het convenant regionaal worden geregeld zal Apeldoorn niet zelfstanding binnen haar eigen programma oppakken. Zo wordt dubbel werk voorkomen. Maar waar het Apeldoornse programma meer snelheid en/of lokaal maatwerk vraagt dan op Veluwe niveau kan worden geleverd, zal toch een eigen weg worden gegaan. Natuurlijk blijft ook in dat geval afstemming gezocht met de regionale partners. Noodzakelijke vernieuwing van de vrijetijdssector in de komende jaren vraagt een goed geleid samenspel tussen ondernemers, kennisinstellingen en overheden. Het Toeristisch Platform en het Convention Bureau zullen namens de ondernemers een belangrijke rol spelen. Vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn 6

13 5. Oplossingen Zoals hiervoor aangegeven is het programma Vrije tijd & toerisme vooral een beweging. Een proces van actie en innovatie. Ter voorbereiding op dit startdocument is al met diverse stakeholders gesproken. De door hen aangereikte ideeën zijn ter inspiratie in dit hoofdstuk opgenomen. Door de stakeholders zijn de volgende suggesties gedaan: 1. Infrastructuur De (fysieke) infrastructuur willen wij dusdanig verbeteren dat het aanbod aansluit op de wensen van de hedendaagse en toekomstige vrijetijdsconsument. Daarbij kan (ter inspiratie) worden gedacht aan: ontwikkelen nieuwe concepten recreatieverblijven; breedband op recreatieterreinen; antwoord op overcapaciteit recreatieverblijven, inclusief de negatieve ontwikkelingen daar van; aanboren nieuwe doelgroepen recreanten zoals de watersporter door Apeldoorns Kanaal weer bevaarbaar te maken; planologisch anticiperen op de wenselijkheid van een haven; (fiets)routes meer in verbinding brengen met musea, erfgoed, horeca, dorpskernen, binnenstad; goed onderhoud routes voor fietsen, mountainbiken, wandelen, paarden; aantrekkelijke verbinding van recreatieterreinen en attractieparken naar binnenstad (bijv. stoomtrein, museumbussen, uitnodigende fietsen wandelroutes tussen ommeland en binnenstad) ; goede voorzieningen e-bike; minder regeldruk vrijetijdssector en snellere procedures; 1-loket systeem vrijetijdssector; 2. Activiteiten Het activiteitenaanbod zal moeten aansluiten op de wensen van de huidige toerist. Voor elk wat wils is een belangrijk credo gezien de grote verscheidenheid aan doelgroepen die Apeldoorn bezoeken. Dat vraagt een breed aanbod aan activiteiten ontwikkeld vanuit vernieuwende crossovers tussen de verschillende sectoren. Een aanbod dat is gericht op rust, beleving, natuur, cultuur, educatie en zakelijk (congressen). Daarbij kan (ter inspiratie) worden gedacht aan: onthaasten met fluisterboot op Apeldoorns Kanaal; waterspektakel bij het Havencafé; op pad met de boswachter; wildsafari; (sport)evenementen met allure; arrangementen gericht op stimuleren hoger bestedingspatroon; openluchttheater in binnenstad en/of natuur (Radio Kootwijk); Apeldoorn congresstad; 3. Stadspromotie De promotie willen wij dusdanig verbeteren dat het vrijetijdsaanbod binnen en buiten Apeldoorn vindbaar en zichtbaar is voor de hedendaagse en toekomstige vrijetijdsconsument. Maar wij willen ook dat Apeldoorn meer zichtbaar wordt als aantrekkelijke Buitenstad. Daarbij kan (ter inspiratie) worden gedacht aan: Strategische Marketing Toerisme in relatie tot stadspromotie; nieuwe Apeldoornse top(sport)evenementen met landelijke bekendheid en aantrekkingskracht; actieve participatie vrijetijdssector op sociale media; websites, een app, geschikt voor smartphone; gerichte marketing op groeimarkten; Vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn 7

14 6. Hoe verder? (wettelijke) rol in gebiedsontwikkeling en de daarvoor vereiste regelgeving Aan de slag! We ontwikkelen een marsroute voor het verbeteren van het toeristisch- en vrije tijdsproduct voor de consumentenmarkt en de zakelijke markt. We werken een nieuw evenementenbeleid uit waarbinnen een bestendige lijn van topsportevenementen. Daarbij zullen wij ons vooral richten op de 3 speerpunten infrastructuur, activiteiten en promotie. In de Meerjarenbegroting is in MJB-Programma 9 al met deze opgave rekening gehouden. Enerzijds door in te zetten op het instandhouden van de landschappelijke kwaliteit en anderzijds door het verhogen van de kwaliteit van het toeristische aanbod. Het programma Welkom in Apeldoorn draagt bij aan de comfortabele woonstad doordat het zorgt voor extra draagvlak onder de voorzieningen en dus een breder aanbod aan voorzieningen. Zo zorgt inzet op topsportevenementen voor participatie in breedtesport. Inzet op buitensportevenementen benadrukt ons profiel Apeldoorn Buitenstad. Het draagt bij aan de Ondernemende Stad omdat het zorgt voor extra werkgelegenheid. Het draagt bij aan natuur en landschap door de inzet op duurzaam toerisme op de Veluwe Onze rol? De rol van de gemeente binnen het programma Welkom in Apeldoorn kan per situatie verschillen. Daar waar ondernemers de kansen pakken zullen wij vooral uitdagen, begeleiden en faciliteren. Waar een aanvullende rol van ons wordt gevraagd zal die worden opgepakt. Waar nodig en mogelijk zullen wij aanjager of zelfs opdrachtgever zijn. In dat geval zullen wij als gemeente met publieke middelen en/of expertise zelf initiatieven nemen. Daarnaast heeft de gemeente ook een belangrijke 6.3. Marsroute vrijetijdseconomie In het vorige hoofdstuk hebben wij bij de 3 speerpunten infrastructuur, activiteiten en stadspromotie voorbeelden genoemd van mogelijke oplossingen. Deze voorbeelden zijn genoemd in de diverse gesprekken die met de vrijetijdssector zijn gevoerd ter voorbereiding op dit programma. Ze vragen nog onderzoek, denkkracht en uitwerking. Ook zullen er businessmodellen uitgewerkt moeten worden. Bovendien is dit rijtje met mogelijke oplossingen nog maar een eerste oogst. Wij zijn er van overtuigd dat er nog veel meer creatieve, innovatie en uitdagende kansen in beeld zullen komen bij het vervolg. Daar is een goed proces voor nodig dat samen met ondernemers en onderwijs zal worden ontwikkeld. Wij willen daarom door middel van cocreatie samen met ondernemers en kennisinstellingen een marsroute kwaliteitsimpuls vrijetijdseconomie opstellen voor de verdere ontwikkeling van de Apeldoornse vrijetijdseconomie. Deze marsroute is een dynamisch document waarin de concrete acties staan voor het realiseren van de strategische doelen. Deze marsroute moet in het 3 e kwartaal 2014 gereed zijn. Wij willen een ambitieuze Marsroute kwaliteitsimpuls vrijetijdseconomie. De Veluwe moet (weer) de sterkst toeristische regio van Nederland worden. Apeldoorn gaat daaraan maximaal bijdragen. Daarom koppelen wij de volgende kwantitatieve doelstellingen aan de Marsroute: - 4% stijging van het aantal toeristische bezoeken - 4% stijging van het aantal toeristische overnachtingen Vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn 8

15 - 2% stijging van het aantal zakelijke bezoeken - 2% stijging van het aantal zakelijke overnachtingen - 6% stijging van bestedingen in de sector Wij plaatsen deze kwantitatieve doelen in de volgende economische context. Economische waarde vrijetijdseconomie In 2012 telde de provincie Gelderland ruim 16,1 miljoen overnachtingen. Waarvan ruim 11 miljoen op de Veluwe. Het totaal aantal bestedingen aan toeristische activiteiten in Gelderland is 2,5 miljard. 1,7 miljard van de uitgaven vindt plaats op de Veluwe. Toerisme en recreatie levert in totaal bijna FTE aan banen op voor Gelderland. Voor de Veluwe is dat FTE. Hiermee is toerisme en recreatie goed voor circa 6% van de werkgelegenheid in Gelderland en op de Veluwe. Ten opzichte van 2008 hebben de toeristisch-recreatieve bezoekers aan Gelderland 5% meer uitgegeven. Op de Veluwe is de stijging eveneens 5%. De werkgelegenheid die voortvloeit uit de bestedingen is tussen 2000 en 2012 met 10% gestegen. De toeristischrecreatieve sector heeft zich gunstig ontwikkeld ten opzichte van de totale werkgelegenheid in Gelderland. Het belang van de toeristisch-recreatieve voor de werkgelegenheid is toegenomen (Provincie Gelderland: 2011, 2014). Ambities vrijetijdseconomie Onderdeel van marsroute is verder inkleuring te geven aan de ambities voor vrije tijd en recreatie in Apeldoorn. Deze begeven zich op verschillende domeinen. We willen innovatie van de fysieke infrastructuur (verblijfsrecreatie, en ontsluiting) stimuleren. Daarmee ontwikkelt Apeldoorn een aanbodstructuur die de toerist aanspreekt en tot de beste van Nederland behoort. De Veluwe is nog steeds de belangrijkste toeristische regio van Gelderland, en heeft de afgelopen jaren een koppositie bereikt voor korte binnenlandse vakanties. Deze positie willen we verder versterken. De koninklijke allure van Apeldoorn met Paleis Het Loo als centraal middelpunt biedt een unieke mogelijkheid ons toeristisch product onderscheidend te laten zijn. Wij werken met partners aan verdere versterking van het activiteitenaanbod en scoren met aansprekende en terugkerende evenementen landelijke exposure. Met ons Regionale Bureau voor Toerisme werken we de strategische marketing visie Apeldoorn/De Veluwe uit. Apeldoorn is de invalsbasis voor De Veluwe. Daarbij focussen wij ons ook op nieuwe doelgroepen, bijvoorbeeld meer bezoekers uit Engeland, Duitsland en België. Natuurlijk hoort daar ook een toeristische informatievoorziening bij die voldoet aan de snel veranderende wensen van de toerist. Met het toeristisch platform werken we voortdurend activiteiten uit die bijdragen aan versterking van toeristisch Apeldoorn (zichtbaarheid attracties, convention bureau, natuurbeleving). Binnen het Integraal Veligheidsplan geven wij invulling aan onze ambitie van een velig toerisme. Tot slot zijn we een zichtbare en actieve gemeente in de regio. Door middel van lobby willen we ook bij hogere overheden ontwikkelruimte creëren voor de sector Vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn 9

16 6.4. Evenementen Uit de ter voorbereiding van dit programma gevoerde gesprekken komt met kracht het signaal om met urgentie een Evenementenvisie te ontwikkelen. Goede (sport)evenementen worden gezien als de motor voor een aantrekkelijk activiteitenaanbod, een stevige Apeldoorn promotie en een krachtige marketing van de vrijetijdssector. Wij pakken dit signaal op door meteen met het ontwikkelen van een Evenementenvisie te starten. Wij willen in deze visie de basis leggen voor de volgende ambities: Apeldoorn heeft jaarlijkse tenminste 3 structurele Top(sport)evenementen met nationale uitstraling; De jaarlijkse Topevenementen moeten de identiteit van Apeldoorn versterken. Een Topevenement kan een doorontwikkeling zijn van nader te bepalen bestaand evenement. Maar er is ook ruimte voor aansprekende nieuwe initiatieven; Apeldoorn gaat door met het binnenhalen van aanvullende top(sport)evenementen waardoor de nationale zichtbaarheid en herkenbaarheid wordt vergroot. Voorbeelden van successen op dit punt zijn het VNG congres, diverse WK s, EK s, NK s en Tros muziekfestival. Een actieve evenementenlobby zal dit onndersteunen; De top(sport)evenementen zullen door side-events zich ook verankeren in de Apeldoornse samenleving; Apeldoorn geeft meer ruimte aan jonge creatievelingen om reuring in de stad te creëren; Evenementen dragen bij aan een robuuste stadsprofilering waardoor ze ook als marketinginstrument functioneren; Apeldoorn heeft commerciële evenementen voor het actief bij elkaar brengen van bedrijven en kennisinstellingen. Denk daarbij aan ASAF tennistoernooi maar ook aan bijvoorbeeld VIP-acties en (sponsor) netwerkbijeenkomsten. Dit bredere evenementenaanbod genereert extra economische spin-off en is een belangrijk kerndoel van de Apeldoornse evenementenvisie; Een transparante en efficiënte uitvoeringsorganisatie voor zowel Apeldoorn promotie als evenementen. De huidige werkwijze en organisatiestructuur zullen worden geëvalueerd waarbij ook specifiek wordt gekeken naar de rolverdeling zoals die de afgelopen jaren was tussen Stichting Apeldoorn Promotie en het Veluws Bureau voor Toerisme Hoe pakken we het aan? Kernteam Op basis van dit startdocument gaat een klein ambtelijke kernteam aan de slag met dit programma. Rondom het kernteam zullen satellieten functioneren die met specifieke deelvragen aan de slag gaan. Een voorbeeld daarvan is de satelliet Evenemententerreinen en evenementenvergunningen. Deze satellieten, waarin ook (vak)specialisten op de deelterreinen zitting hebben, gaat over de specifieke deelvragen adviseren in afstemming met het kernteam. Vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn 10

17 Co-creatie Bij de uitvoering van het vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn wordt stevig ingezet op cocreatie. Het van buiten naar binnen werken is uitgangspunt. Daarom zal het kernteam zich in een proces van cocreatie laten omringen door externen. Regionale marketing Wij gaan bij de operationalisering van het vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn samen optrekken met het Bureau voor regionale marketing. Door deze samenwerking kan maximale synergie worden bereikt en optimaal gebruik worden gemaakt van elkaars expertise. Planning Het programma Vrije tijd & toerisme is een meerjarig proces. Een beweging van samen kansen pakken. De vast te stellen documenten zijn aan de volgende planning gebonden: 3 e kwartaal 2014 marsroute kwaliteitsimpuls vrijetijdseconomie oktober 2014 evenementenvisie Hoewel de evenementenvisie pas eind 2014 formeel wordt vastgesteld zal toch worden geprobeerd om al in 2015 (deels) uitvoering te geven aan deze nieuwe visie Bemensing programma Programma wethouder: Olaf Prinsen Portefeuillehouder Evenementen: Nathan Stukker Opdrachtgever directieraad: Jan de Kleuver Ambtelijk opdrachtnemer: Evert Leusink Ambtelijk Kernteam Huub Geelen Roelof de Graaf Jasper v.d. Graaf Fleur Heinz Victor Ledeboer Evert Leusink Ellen Luten Marjan Thalen Herma Harmelink Aandachtsgebied Sport Recreatie Cultuur Relatiebeheer EZ Onderwijs Programmatrekker Lobby Evenementen Economie Uren Voor de uitvoering van dit Programma jaarlijks benodigde uren wordt voor de programmatrekker geschat op 600 uur. Voor de overige kerngroepleden wordt de jaarlijks gevraagde inzet geschat op 50 uur. De specifiek voor dit programma vereiste uren van de kerngroep kan beperkt blijven omdat: a. Dit Programma vooral door inbreng externe stakeholders uitgevoerd wordt. b. Kerngroepleden vanuit hun reguliere taak worden ingezet. Budget De voor dit programma vereiste budget wordt voor 2014 geraamd op ,-- euro. Dit bedrag bestaat met name uit organisatiekosten en inhuur expertise. Dit bedrag wordt gedekt vanuit de door de gemeenteraad beschikbaar gestelde aanjaaggelden. Naar verwachting gaat dit programma in toenemende mate een beroep doen op deze aanjaaggelden om zo cruciale initiatieven van de grond te helpen. Jaarlijks zullen wij bezien welk deel van het aanjaagbudget voor dit programma kan worden ingezet. Daarnaast zal worden bezien of door te kiezen voor specifieke organisatievormen, bijvoorbeeld zoals Rotterdam een stichting voor sportevenementen en city-marketing heeft, met extra Vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn 11

18 inkomsten van onder andere sponsoren fondsen gevormd kunnen worden. Indien plannen vanuit dit programma structurele dekking vragen zal dat bij de besluitvorming van die voorstellen worden betrokken. Zo is het bijvoorbeeld niet uitgesloten dat voor de doorontwikkeling van de Apeldoornse (sport)evenementen en stadspromotie structureel extra budget nodig is. Vrijetijd & toerisme programma Welkom in Apeldoorn 12

19 POLITIEKE MARKT APELDOORN 2015 WELKOM IN APELDOORN Voorzitter: R. Veen Notulist: N. Knapen Onderwerp Consultatie op verzoek van het presidium Datum 22 januari 2015 Tijdstip uur Plaats Het Rode Hert Aanwezig: S. Aksoy (Gemeentebelangen), A. van Burg (GroenLinks), N.A. ten Damme-Boevé (PSA), J. Elbertsen (VVD), J. Kloosterman (SGP), J.C. Lapierre Armande (PvDD), C.C. Schouten (PvdA), H. Skalonjic (D66), A. Tamsma (ChristenUnie), W. Willems (Leefbaar Apeldoorn), Ph.J. de Groot (VSP), H. Verheul (CDA) en wethouder O.G. Prinsen Opening De voorzitter opent de vergadering en heet iedereen van harte welkom. Inleiding door wethouder Prinsen De wethouder verwijst naar twee punten uit het programma. Op blz. 7 staat aangegeven dat het programma Vrije tijd en toerisme vooral een beweging is, een proces van actie en innovatie. Iets verderop staat dat de rol van de gemeente per situatie ook kan verschillen. Een voorbeeld hiervan is Apeldoorn Congresstad. Een mooi initiatief, gestart vanuit ondernemers met hulp van een kleine startsubsidie vanuit de gemeente. Dit initiatief is een gevolg van het Toeristisch Platform, een overlegorgaan waar de gemeente als deelnemer in zit. Andere deelnemers zijn de attractieparken, de campings, de hotels in Apeldoorn, alles wat met toerisme te maken heeft. Het platform wordt niet voorgezeten door de gemeente, maar door de general manager van Van der Valk in Apeldoorn. Apeldoorn Congresstad is een van de werkgroepen die inmiddels tot concreet resultaat heeft geleid. Ook het Gastheerschap is een initiatief: Hoe wil je dit invulling geven nadat het Veluws Bureau voor Toerisma (VBT) ter ziele is gegaan? Er zijn ook andere initiatieven in de samenleving, zoals het Erfgoedplatform. Zij vinden het belangrijk dat er een VVV komt, een plek waar mensen hun informatie vandaan kunnen halen. Men is bezig met de invulling van de locatie van het oude Stationsgebouw. Dit zijn initiatieven die van onderop komen en waar de gemeente faciliterend bezig kan zijn om dit van de grond te krijgen. De gemeente heeft een wat actievere rol genomen in de nieuwe regiomarketing. Dat gaat niet alleen Apeldoorn, maar ook andere Veluwse gemeenten aan. Met de Veluwse gemeenten is besloten het komende jaar in elk geval de marketing op te pakken met een programma waar langzamerhand ook steeds meer bedrijven bij betrokken zijn. De gemeenten hebben hier een klap op gegeven. Op 21 januari jl. is er nog wat besloten, namelijk om alle bestuurlijke structuren op de Veluwe inzake de ruimtelijke structuur en Economische Zaken gaandeweg op te heffen. Het gaat immers toch vooral om het doen. Er zijn fantastische initiatieven die aan elkaar verbonden moeten worden. Dat gebeurt samen met ondernemers. Inspraak Mevrouw Sonja Hooijer, eigenaar van twee VVV-agentschappen in Apeldoorn, wil graag inspreken. Zij maakt zich zorgen dat zij nergens van op de hoogte is gesteld c.q. wordt gebracht. Er is momenteel sprake van een wirwar aan initiatieven. Hoe ziet de wethouder uiteindelijk de VVV? PMA , Welkom in Apeldoorn 1

20 Bijdrage en inbreng fracties Leefbaar Apeldoorn (de heer Willems) is blij dat er een stuk ligt Welkom in Apeldoorn. Maar hoe welkom is het daadwerkelijk? In de parkeergarages hangt bijvoorbeeld geen kaart van Apeldoorn. Infrastructuur mag wat meer accent krijgen in dit stuk, want het gastheerschap is belangrijk. In het stuk wordt de identiteit van Apeldoorn en worden de unique selling points van Apeldoorn gemist. Dan gaat het om de grote attracties, de Koninklijke stad en het wild/de big 3 van de Veluwe. Leg de nadruk op Apeldoorn als hoofdstad van de Veluwe met de unique selling points. Wat is het toeristisch DNA van Apeldoorn? Iedereen moet hetzelfde verhaal over Apeldoorn vertellen. Dat wordt gemist in het stuk. Suggestie voor de tekst: Apeldoorn is de hoofdstad van de Veluwe en bekend om zijn groene karakter. Het koninklijk aspect geeft de stad een stijlvol karakter. Door de ligging op de Veluwe biedt Apeldoorn de bezoeker een unieke combinatie van een bruisende binnenstad en de mooie natuur van de Veluwe. Samen met het rijke culturele aanbod, de bijzondere winkels en vele evenementen is Apeldoorn elk seizoen de moeite waard om voor één of meerdere dagen te ontdekken. Volgens de heer Willems moet Apeldoorn een DNA kiezen. Als dat DNA gekozen is en mensen hier daadwerkelijk komen, dan moeten alle bezoekers als prinsen en prinsessen behandeld worden. Hoe beter de gasten bediend worden en hoe meer aandacht, hoe groter de kans dat zij ambassadeurs worden van deze gemeente. D66 (de heer Skalonjic) is blij met de toelichting van wethouder. Het is belangrijk dat de ondernemers de kar trekken. Het is niet de bedoeling dat een heel ambtelijk team bezig is, waarbij de stakeholders dan maar kijken of ze aan kunnen sluiten. De kwantitatieve doelstellingen zijn wel heel concreet. Voor wat betreft Apeldoorn Congresstad: Waar zijn de doelen op gebaseerd? Uit een doelstelling van 2% meer zakelijk bezoek spreekt niet veel ambitie. Aan het eind van het stuk staat dat we op basis van deze notitie aan de slag kunnen. Natuurlijk kan er in reactie op de heer Willems geconcretiseerd worden naar DNA, maar wat D66 betreft kan het hele stuk geconcretiseerd worden naar één pagina. VVD (mevrouw Elbertsen) vindt het stuk heel breed, weinig concreet en erg wollig. De VVD vindt dat in plaats van dit te doen via een ambtelijke praatgroep die verbindingen gaat leggen de al bestaande structuren gebruikt moeten worden en dat bestaande banden aangehaald moeten worden. Welk bestaand beleid is er? Wat kan behouden worden? Wat moet anders? Maak gebruik van het Veluwefonds en Veluwe Veelzijdig voor banden in de regio. Er hoeft niet een nieuwe kletsclub te ontstaan. Mevrouw Elbertsen heeft gesproken met een ondernemer in de sector die de situatie erg verwarrend vindt. Er wordt veel gepraat, maar onduidelijk is wie wat doet. Er is teleurstelling uitgesproken over het ervaren gebrek aan samenwerking met de gemeente en ondernemers en de communicatie rondom de lancering van het Veluwefonds. Hoe haalbaar is ambtelijke sturing in een snel veranderende markt? Maak in het te ontwikkelen beleid helder wie wat waarom gaat doen, wat de kansen zijn en welk concreet effect dit moet hebben voor de stad, een kostenbatenanalyse. Neem daar vooral de stakeholders in mee. De VVD wil dat de ambities die verwoord zijn in de strategische visie en het collegewerkprogramma niet opnieuw worden overgedaan. De VVD wil een gastvrije stad met een rode loper voor zowel bedrijven als gasten. Infrastructuur, bereikbaarheid van de binnenstad en een goed onderhouden openbare ruimte zijn daar voorwaarden voor. SGP (de heer Kloosterman) vindt dat er veel moois staat in deze notitie. Hij sluit aan bij anderen dat dit breed en soms zelfs wollig is. Dat is niet alleen een kwestie van taal, maar ook van gebrek aan focus. Er ligt een wereld van kansen, maar de financiën en mogelijkheden zijn beperkt. Kies voor de kernkwaliteiten, de unique selling points van de stad. Leg de oranje loper voor het groen maar uit. Hier mogen de accenten liggen, hoewel een gezonde economie natuurlijk ook belangrijk is. De synergie is nodig, niet in praatcircuits maar in doe-circuits. Het is belangrijk om dingen binnen te halen. Daarbij kan sprake zijn van een wisselende rol. PMA , Welkom in Apeldoorn 2

21 De heer Willems (Leefbaar Apeldoorn) informeert of het gebruik van aanjaaggeld wel mogelijk is bij een goed initiatief? De heer Kloosterman denkt dat dit soms het geval kan zijn, maar daarbij moet altijd ook het belang van de gemeente voor ogen gehouden worden. In de huidige financiële situatie moet daar kritisch naar gekeken worden. Omdat het stuk nog zo breed is, zijn er wat ijkpunten nodig. Leefbaarheid moet in vitaal groen tot uiting blijven komen. Bij evenementen moet er ook naar balans gezocht worden. Er moet voldoende rust in de stad blijven, zeker wat betreft de zondagsrust. Een schone en veilige omgeving blijft belangrijk, helemaal bij grote evenementen. ChristenUnie (de heer Tamsma) vindt het stuk ook vrij wollig en weinig concreet. De inleiding van de wethouder aan het begin van deze bijeenkomst was een goede bijdrage. Blijkbaar worden zaken best goed opgepakt. Niet alleen de gemeente hoeft aan zet te zijn, andere partijen kunnen dat ook doen. De fractie onderschrijft de suggesties van de heer Willems om het concreet te maken. In het stuk wordt steeds de topsportevenementen genoemd. Is ooit onderzocht wat de evenementen die geweest zijn echt concreet hebben bijgedragen? In Nijmegen bijvoorbeeld zijn er tijdens de Vierdaagse ook Vierdaagsefeesten. De heer Willems (Leefbaar Apeldoorn) denkt dat topsport in het DNA-profiel van Apeldoorn zou kunnen passen. Apeldoorn als topsport-stad van Nederland. Het is nu nog moeilijk meetbaar omdat je aan het investeren bent in topsport. In het coalitieakkoord staat opgenomen dat topsportevenementen belangrijk zijn. De heer Tamsma vindt dat onderbouwing voor financiering noodzakelijk is. Wat noem je een topevenement binnen Apeldoorn? Hoort daar een Drakenbootfestival of het festival Terug naar Toen van VSM daar ook bij? Samenvattend moet het stuk concreter gemaakt worden, in lijn met de suggesties van de heer Willems. Daarnaast moet er aandacht zijn hoe effectief de zaken zijn die de gemeente doet. PvDD (de heer Lapierre Armande) vindt dat er weinig concreet taalgebruik is, vaak in herhalingen vallend en uiterst vaag over wie nu eigenlijk op welk moment wat gaat doen. Er zijn twee inhoudelijke punten. Dit stuk is voornamelijk geschreven vanuit financieel oogpunt, meer geld naar Apeldoorn. Op zich is dat wel logisch. Het is echter vrij logisch dat een toerist op de Veluwe gemiddeld 5 euro minder uitgeeft dan een toerist in Amsterdam. Er zijn dus wat vraagtekens bij de drijfveer dat de toerist meer uit moet geven. Tweede punt is dat het woord Natura 2000 niet genoemd wordt in het stuk, terwijl er toch sprake is van hectare Natura 2000 gebied. Het stuk pleit voor een grotere druk van toerisme op de Veluwe. Dat is dubieus. In Nederland is afgesproken dat er beperkingen gelden voor Natura 2000 gebieden en toch vinden op de Bosweide en op Radio Kootwijk evenementen plaats met een enorme druk op het systeem. De PvDD dringt er op aan dat in het stuk komt te staan dat uitbreiding van het toerisme gepaard moet gaan met respect voor de regels en normen die voor Natura 2000 gelden. De heer Willems (Leefbaar Apeldoorn) wijst er op dat Natura 2000 één van de kaders is waar aan voldaan moet worden. GroenLinks (mevrouw Van Burg) vindt het een leuk stuk om te lezen. Zij sluit aan bij anderen dat het allemaal wat concreter kan. De roep om DNA kan wat krachtiger geformuleerd worden. Apeldoorn is overigens niet de enige stad op de Veluwe. Meerdere gemeenten en de hele regio zijn hier aan zet. Er worden wildtochten gepromoot. De gemeente Barneveld gaat in Radio Kootwijk wisenten zetten. De wisenten kunnen maar van één kant benaderd worden en dat is door Radio Kootwijk. Het onderdeel leefbaarheid wordt gemist in dit stuk. PvdA (de heer Schouten) vindt het geen wollig stuk, maar een heel aardig stuk. Hij sluit aan bij de heer Willems voor wat betreft de unique selling points. Verdere concretisering is belangrijk, samen met stakeholders. Zo te horen gebeurt er nu gelukkig veel. PMA , Welkom in Apeldoorn 3

22 Mevrouw Elbertsen (VVD) informeert hoe de PvdA dan de rol van de ondernemers ziet. Moet er een ambtelijk kernteam zijn waar ondernemers zich vervolgens bij aan kunnen sluiten? Er wordt aangegeven dat iedereen wordt meegenomen, maar zij heeft het voorbeeld van een ondernemer uit Hoenderloo waar dat niet het geval is. Ondernemers hebben er baat bij dat de Veluwe goed in de markt gezet wordt. De heer Willems (Leefbaar Apeldoorn) denkt dat dit een punt op operationeel niveau is, maar het is inderdaad belangrijk dat iedereen aangehaakt is. Het gaat hier echter om een startdocument. De heer Schouten vindt dat als onduidelijk is wie wat moet doen, daar aandacht aan besteed moet worden. De PvdA heeft het vertrouwen dat de gemeente de zaak goed oppakt. Gemeentebelangen (mevrouw Aksoy) sluit aan bij de heer Willems voor wat betreft het DNA van Apeldoorn. Goede communicatie is belangrijk. Het Toekomstfestival heeft ook het e.e.a. opgeleverd, maar deze informatie komt niet terug in het stuk. Wellicht moet aan ondernemers meer ruimte gegeven worden. Dit komt onvoldoende tot uiting in het stuk. De heer De Groot (VSP) denkt dat er misschien geen marsroute nodig is, maar een marsplatform. Laat ondernemers nou ook daadwerkelijk bijdragen en pak als gemeente niet teveel zelf op. Mevrouw Aksoy wil wat meer vrijheid richting de ondernemers geven. Zij zouden meer de trekkers moeten zijn. Er zijn doelen en percentages gesteld in het stuk, die soms erg summier zijn. Een 4% stijging van bestedingen is niet erg ambitieus. Als het VNG-congres in Apeldoorn plaatsvindt, is daarmee de 2% meer bezoekers al binnengehaald. PSA (mevrouw Ten Damme) vindt dat er sprake is van een spagaat voor wat betreft de natuur versus toeristen. Je wilt ook internationaal mensen naar de Veluwe trekken. Daar zou meer lobby op ingezet kunnen worden. Daarnaast zijn er accommodaties, maar niet genoeg. In Apeldoorn ontbreken nog de goede stadshotels. VSP (de heer De Groot) maakt zich zorgen over de kosten van grote evenementen. Hij is bang dat de gemeente erg veel geld gaat investeren, terwijl het geld goed aan andere zaken besteed kan worden. Ondernemers kunnen toch ook een forse bijdrage leveren. De heer Tamsma (ChristenUnie) merkt op dat bijvoorbeeld een Tour de France een goede casus is om te berekenen wat een dergelijk evenement kan opleveren. Dit kan vrij goed bepaald worden. De heer Willlems (Leefbaar Apeldoorn) voegt toe dat een aantal evenementen wordt aangedragen waar dan aanjaaggeld voor nodig is. Er zijn ook evenementen die compleet zelfstandig draaien. Topsport is een van de onderwerpen in het coalitieakkoord. En een Giro heeft inderdaad veel neveneffecten. De heer De Groot wijst nogmaals op het mars-platform in plaats van de marsroute. Er ontstaat dan een breder draagvlak. Het is goed dat de gemeente met bepaalde dingen de voortrekkersrol wil vervullen met voldoende ruimte voor ondernemers. Verzoek is om zaken meer concreet te maken. CDA (de heer Verheul) vindt het startdocument behoorlijk duidelijk. Dit is een goede start. Bij het eerste uitgangspunt wordt het convenant genoemd wat gesloten is. Heeft Visit Veluwe hiermee te maken of staat dat er los van? Zijn de ondernemers daarbij betrokken? Het uitponden van de recreatiewoningen is niet zo n goede zaak, dus hopelijk wordt daar ook naar gekeken. De infrastructuur op de Veluwe en in de stad is belangrijk. Reactie van de portefeuillehouder Wethouder Prinsen dankt voor de inbreng en verwijst naar zijn inleiding vooraf. De gemeente pakt de rol die haar toekomt, bij voorkeur als partner in het verhaal. Bij Apeldoorn Congresstad bijvoorbeeld is de gemeente een partner op de achtergrond die alleen maar een aanjaagsubsidie verstrekt. De wethouder wijst op de uren die besteed worden door het team. Voor de uitvoering van het programma wordt voor de programmatrekker het aantal uren op 600 geschat. Dat is PMA , Welkom in Apeldoorn 4

23 behoorlijk. Voor de andere mensen die in het team zitten staat er 50 uur per jaar. Dat is niet veel. Mevrouw Elbertsen (VVD) wijst er op dat het over de rolneming gaat. Is het wijsheid dat het vooral een ambtelijk gedragen kernteam is of zou je ook ondernemers mee moeten nemen? De wethouder antwoordt dat in het stuk duidelijk vermeld staat dat het kernteam de rol pakt die het behoort te hebben en dat is het aanjagen van initiatieven die aangedragen worden door ondernemers. Soms loopt het wat anders, zoals bij het faillissement van het VBT. Richting inspreker mevrouw Hooijer geeft de wethouder aan dat Visit Veluwe niets met een VVV te maken heeft. Hij stelt voor dat er na afloop van deze bijeenkomst even contact is tussen een ambtenaar en mevrouw Hooijer. Door de beperkte tijd kon er niet met iedereen gepraat worden. Recron bijvoorbeeld is nauw betrokken geweest bij de keuze voor Visit Veluwe en de opdrachtverstrekking. Het komend jaar heeft Visit Veluwe de opdracht om ondernemers meer te betrekken. Er is inderdaad een spagaat tussen de natuur die je wilt beschermen en de bezoekers die je graag wilt trekken. Die spagaat is er ook bij dit programma. Uiteraard moeten zaken zo concreet mogelijk worden, maar veel hangt af van waar ondernemers mee komen. Gezien het initiatief Apeldoorn Congresstad is 2% wellicht inderdaad weinig ambitieus, maar dat ligt aan de markt. De wethouder wijst nogmaals op het Toeristisch Platform. Daar zit enorm veel energie. In een andere zaal wordt vanavond over citymarketing gepraat. Wethouder Stukker en wethouder Prinsen hebben besloten om de zaken citymarketing, regiomarketing, Veluwemarketing en gastheerschap gezamenlijk op te pakken en hier geen aparte programma s van te maken. De heer Lapierre Armande (PvDD) informeert hoe de wethouder omgaat met de spagaat van druk op het toerisme versus de druk op natuur en landschap. De wethouder antwoordt dat Radio Kootwijk een goed voorbeeld is. Een prachtige plek waar aan de ene kant cultuurhistorie is waar heel veel mensen van willen genieten en aan de andere kant kwetsbare natuur en een dorp waar leefbaarheid een belangrijk punt is. De wisent is inderdaad een initiatief van Barneveld waar Apeldoorn graag aan mee wil doen. Dat is een unieke toevoeging aan de Veluwe. Er zijn plannen om bij excursies bijvoorbeeld duurzaam vervoer in te zetten. Het is lastig, maar wel onderwerp van gesprek. Daarnaast blijven de Natura 2000 regels uiteraard gewoon gelden. De aangedragen punten worden meegenomen en verwerkt. Ook tussendoor kunnen opmerkingen nog doorgegeven worden. Conclusie Het voorstel is voldoende besproken Toezeggingen -- Sluiting De voorzitter dankt de aanwezigen voor hun inbreng en sluit de vergadering. PMA , Welkom in Apeldoorn 5