Duurzame Energie. Verkeer en vervoer. Gebouwde omgeving (Consumenten + HDO) Bedrijvigheid. Land en tuinbouw

Transcriptie

1 Bijlage 4: Mogelijke maatregelen THEMA Duurzame Energie Verkeer en vervoer Gebouwde omgeving (Consumenten + HDO) Bedrijvigheid Land en tuinbouw Maatregelen uit belangrijkste doelgroepen/thema s 1. Inzet op uitvoering Regionale Wind (250MW) 2. Inzet op extra windvermogen (70MW extra op 250MW) 3. Project identificatie scan en stimuleren van implementatie biomassa 4. Plan van aanpak voor openbare verlichting provinciale wegen 5. Duurzame Stedenbouw m.b.v. VPL 6. Duurzame OV- Imova 7. Opzetten van een vervoersmanagement plan 8. Zon- PV in Flevoland 9. Zonne-boiler actie 10. Convenant afsluiten woningbouw, EPL = Energieneutrale voorbeeld wijken 12. Aanscherping DUBO afspraken + WNF eisen (nieuwbouw), EPN=0, Aanscherping DUBO afspraken + EPN=0, Actie Energie Prestatie Advies Plus 15. Aanscherping DUBO afspraken (eigen gebouwen) 16. Kennisoverdracht traject gemeenten en provincies (Wm) 17. Standaard Energievisie nieuwe bedrijventerreinen 18. Provincial MKB- efficiency scans 19. Energievisie Glastuinbouwterreinen 20. Energiebesparing Groenlabel 21. Voorbeeld project, clustering.

2 1. ACTIES DUURZAME ENERGIE WIND Inzet op uitvoering Provinciale windenergie (250MW in 2010) Duurzame energie De Provincie heeft zichzelf voor windenergie als doel gesteld het plaatsen van 250 MW aan vermogen. Staat inmiddels 140MW, dus nog 110MW bijplaatsen Achtergrond: Naast de Provinciale is tussen het rijk en de provincies een nieuwe overeenkomst gesloten onder de naam Bestuursovereenkomst Landelijke Ontwikkeling Windenergie (BLOW). Deze zal zich richten op een taakstelling van 1500 MW in De ondertekenaars van het BLOW zijn alle Nederlandse provincies, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), de ministeries van VROM, EZ, Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV), Verkeer en Waterstaat (V&W) en Defensie. De provincies staan borg voor de noodzakelijke planologische regelingen en zullen zich actief in zetten voor de realisatie van het gewenste vermogen. De Provincie overtreft de in BLOW opgenomen voor Flevoland (220 MW). Potentieel vermogen 1 Potentiele jaaropbrengst [kwh e, 2 Provincie Gemeenten (of regio s, samenstelling van gemeenten) Energiebedrijven 110 MW bijplaatsen om tot 250 MW te komen 214 Gwhe 120 kton CO2 - Uitvoering inrichtingsplannen windenergie - Ruimte reserveren in planologisch beleid provincie voor windenergie. Dit betekent intern het creëren van solide bestuurlijk draagvlak en kennisvergroting planologen en stedenbouwkundigen. - Intensief overleg met gemeenten in relatie tot bestemmingsplan en streekplan en afspraken over: - Bepalen van voorrangslokaties - Stroomlijnen vergunningverlening - Intensieve communicatie naar inwoners EURO Looptijd; 10 jaar 210 uren EURO per plan (7 plannen) 100 uren 200 uren 400 uren 1 Omgevingsplan Flevoland 2 (Protocol Monitoring Duurzame Energie,1999)

3 2. ACTIES DUURZAME ENERGIE WIND Inzet op uitvoering extra windenergie Duurzame energie De Provincie heeft zichzelf voor windenergie als doel gesteld het plaatsen van 250 MW aan vermogen. Met een extra inspanning is een opgesteld windvermogen van 320 MW mogelijk. Potentieel vermogen 3 Potentiele jaaropbrengst [kwh e, 4 Provincie Gemeenten (of regio s, samenstelling van gemeenten) Energiebedrijven 70 MW extra op 250MW 136 Gwhe 77 kton CO2 - Uitvoering inrichtingsplannen windenergie - Ruimte reserveren in planologisch beleid provincie voor windenergie. Dit betekent intern het creëren van solide bestuurlijk draagvlak en kennisvergroting planologen en stedenbouwkundigen. - Intensief overleg met gemeenten in relatie tot bestemmingsplan en streekplan en afspraken over: - Bepalen van voorrangslokaties - Stroomlijnen vergunningverlening - Intensieve communicatie naar inwoners EURO Looptijd; 10 jaar 135 uren EURO per plan (extra op 7 plannen uit uitvoering provinciale doelstelling) 60 uren 130 uren 250 uren 3 Omgevingsplan Flevoland en op basis van plannen voor de realiseren (nog uit te breiden) windparken (Provincie) 4 Protocol Monitoring Duurzame Energie, September 1999.

4 3. ACTIES DUURZAME ENERGIE Biomassa Project realisatie biomassa Duurzame energie Project realisatie biomassa Door lokale verbranding van afval en rest hout het bereiken van het praktisch potentieel van 0,5 PJ/jaar (500TJ) in Huidig wordt ongeveer 40% (200TJ) van dit potentieel benut d.m.v. een houtverbrandings installatie voor Stadsverwarming in Flevoland. Resterende locaties voor restafval/houtverbranding dienen in kaart te worden gebracht. Resterend potentieel dus nog 300TJ. In de provincie is veel akkerbouw aanwezig waar ook veel mest wordt gebruikt. Er kan gedacht worden aan lokaal vergisten van mest met eventueel bermgras en andere plantaardige stoffen. Potentieel mogelijk 170TJ (Energieverkenning Flevoland, 1997). Aannames 5 Potentiele jaaropbrengst [kwh e, - Energieverkenning Flevoland, maximaal praktisch potentieel verbranding is, 0,5PJ/jaar door benutting van afval- reststromen. (dunningshout, snoeihout, e.d.). - Er is nog potentieel van 170TJ aanwezig door toepassing van andere biomassa technieken/stromen (vergisten). Provincie Gemeenten (of regio s, samenstelling van gemeenten) Energiebedrijven 470TJ/jr Ongeveer 27 kton CO2 vermeden - Uitvoeren van scan - Ruimtelijke consequenties in kaart brengen en vastleggen - Project teams opzetten (realisatie biomassa) Project opzet eerste jaar EURO Project onderhoudt 200uur per jaar (EURO per jaar) EURO Periode van 10 jaar 5 Energieverkenning Flevoland, 1997 en Ecofys (Expertkennis biomassa afdeling)

5 4. ACTIES VERKEER EN VERVOER Openbare verlichting Plan van aanpak voor openbare verlichting provinciale wegen Energie in verkeer en vervoer - De provincie is verantwoordelijk voor de openbare verlichting en signaleringssystemen op en langs provinciale wegen. Via (o.m.) energiezuinige verlichting en computergestuurde systemen kan energie worden bespaard. In een plan van aanpak kunnen dit soort maatregelen worden verkend, uitgewerkt en vertaald naar concrete maatregelen. Aannames 6 Provinciale organisatie - 3% van het elektriciteitsverbruik in de provincie is voor openbare verlichting - Uitgaande van relatief nieuwe verlichting in Flevoland is de maximale besparing op 30% gesteld. - Besparingsmaatregelen alleen toegepast op bestaande openbare verlichting. Ongeveer 6 kton CO2 vermeden Stappen zijn: Inventarisatie relevante randvoorwaarden voor het uitvoeringsplan. Berekening van energielasten business as usual aan de hand van referentiesituatie. Inventarisatie relevante en beschikbare technologieën. Voorstel van pakket van maatregelen in uitgebreide rapportage. Berekening financiële haalbaarheid met kostprijs-analyse Mogelijke maatregelen - Innovatieve hoogfrequente voorschakelapparaten (vsa s) -> 29% Verkeersintensiteiten staan toe om tijdens de stille uren één en soms twee NSVV klassen terug te dimmen. Vsa s bieden de mogelijkheid hiertoe totale maximale energiebesparing 41%. ( voor materiaal TVT van 6 tot 7 jaar) EURO Looptijd 1 jaar. 6 (gebaseerd op Energieverkenning Flevoland, 1997 en landelijk gemiddelde, expertkennis Ecofys).

6 5. ACTIES VERKEER EN VERVOER Stedenbouw Duurzame Stedenbouw VPL Energie in verkeer en vervoer Duurzame mobiliteit integraal onderdeel van planontwikkeling Een andere inrichting van beschikbare ruimte maakt het mogelijk omstandigheden zodanig te beïnvloeden dat mensen vaker gaan lopen of fietsen. Mobiliteitsbeheersing en terugdringing van het aantal autokilometers zijn belangrijke ontwerp-principes bij de (her)inrichting van woonwijken en bedrijfsterreinen. De VPL (Vervoers Prestatie op Lokatie: VPL) is een geschikt instrument om het energiegebruik door verkeer binnen een woonwijk/bedrijfsterrein te bepalen en om door middel van ruimtelijke en infrastructurele maatregelen hier verbetering in aan te brengen. Naast rekeninstrument is de VPL heel nadrukkelijk ook sturings- en ontwerpinstrument. Aannames 7 Indicator monitoring Richt zich op - toepassing VPL op nieuwbouw - toepassing VPL op bedrijventerreinen - Van het totale CO2 emissie als gevolg van verkeer en vervoer is maximaal 10% te besparen via provinciale maatregelen. Hiervan kan vervolgens met VPL maximaal 10 % worden bereikt. - Aantal nieuwe bedrijfsterreinen is Aantal nieuwe woonwijken is 6. Gemeenten, RWS Huishoudens (personenvervoer) Bedrijven (personen en goederenvervoer) Ambitieniveau VPL Maximaal 3 kton CO2 vermeden bedrijventerreinen - 6 woonwijken EURO per VPL, totaal 21 projecten EURO Periode is 10 jaar Vanaf 2 November is er een NOVEM subsidie voor uitvoering van een VPL door gemeenten aan te vragen. De maximale subsidie is 50% van de totale project (met een maximum van EURO). 7 Klimaatprogramma VROM, 2001.

7 6. ACTIES VERKEER EN VERVOER OV-plan Duurzame OV m.b.v. Imova Energie in verkeer en vervoer Energie-efficiente provinciaal OV. Stellen van randvoorwaarden bij concessieverlening OV. Aannames 8 Indicator monitoring - Van het totale CO2 emissie als gevolg van verkeer en vervoer is maximaal 10% te besparen via provinciale maatregelen. - Hiervan kan met dit plan maximaal 30 % worden bereikt. Gemeenten, RWS Huishoudens (personenvervoer) Bedrijven (personen en goederenvervoer) % verbetering energie-efficiency (prestatieafspraak) openbaar vervoer. Imova Ongeveer 8 kton CO2 vermeden - 2 jaar concessie verlening (om de 2 jaar) - Toepassing IMOVA kost EURO EURO Looptijd 10 jaar 8 Klimaatprogramma VROM, 2001.

8 7. ACTIES VERKEER EN VERVOER Vervoersmanagement Aannames 9 Opzetten van een vervoersmanagement plan Energie in verkeer en vervoer Vervoersmanagement integraal onderdeel van milieuvergunning Het bedrijfsleven is een belangrijke intermediair voor het realiseren van mobiliteitsbeheersing. Via vervoersmanagement kunnen bedrijven het autogebruik van hun medewerkers beperken en daarmee zelf een bijdrage leveren aan het verminderen van de automobiliteit. Via Wm-vergunningen kan de provincie het opstellen van vervoersplannen door bedrijven bevorderen. Daarnaast kan de provincie vervoersmanagement meenemen in het kader van duurzame bedrijfsterreinen-projecten. Op die manier kunnen vervoersplannen voor meerdere bedrijven of een heel bedrijfsterrein worden opgezet. - ongeveer 200 grote bedrijven via Wm-vergunning bij provincie, bij gemeenten) - Hiervan kan met dit plan maximaal 12 % worden bereikt (incl. invloed overslag station). Provinciale medewerkers Bedrijven Gemeenten Ongeveer 3,5 kton CO2 vermeden - Kennisbijeenkomsten - Kennisopbouw / onderhoud 840 uren 2400 uren EURO Klimaatprogramma VROM, 2001.

9 8. ACTIES GEBOUWDE OMGEVING Zon Actie Zonnestroom in Flevoland Energie in de bouw Actie zonnestroom. Vergroten van de benutting en kennis van zonne-energie in Flevoland door gebruik van foto-voltaïsche zonne-energie. Voorwaarde is het projectmatig realiseren van een significant aandeel PV in Flevoland en permanente ondersteuning van bouwbedrijven tbv PV integratie. Info actie van de provincie in samenwerking met gemeenten. Plaatsing van PV in nieuwbouw. Aannames 10 Potentieel vermogen Potentiele jaaropbrengst [kwh e, - 5 MWe aan PV panelen wordt geplaatst (totaal 5000 panelen) Gehele gebouwde omgeving 5 Mwe 4 mln kwhe 2,5 kton CO2 vermeden - Opzet project organisatie - Intentieverklaring provincie en gemeenten - Communicatiemiddelen - Uitvoering Ca. EURO Periode over 10 jaar. Ca EURO eerste jaar, en daarna EURO per jaar 10 Protocol Monitoring Duurzame Energie, September 1999 en Expertkennis Ecofys.

10 9. ACTIES GEBOUWDE OMGEVING Zon Zonne-Boilers in Flevoland Energie in de bouw Plaatsing van 500 zonneboilers in de bestaande bouw, door middel van een projectmatige, buurtgerichte aanpak. Provincie zorgt voor bekendheid actie, infopunt en coaching gemeenten in coördinatie actie. Aannames 11 - Plaatsing van 500 zonneboilers. - Gemeenten - Woningeigenaars (via gemeenten) Potentiele jaaropbrengst [kwh e, Ongeveer 3200GJ/jaar Potentieel voor alleen zonneboilers in bestaande en nieuwbouw is 400TJ (tot 2007, bepaald in Energieverkenning Flevoland, 1997). Dit komt overeen met ongeveer 22,5 kton CO2 vermeden. Stel een eenmalige zonneboiler actie waarbij 500 boilers worden geplaatst dan wordt er ongeveer 0,2 kton CO2 vermeden. - selectie buurten in samenwerking met gemeenten Eerste jaar EURO daarna EURO.4500 per jaar - opzet uitvoering communicatieplan - prijsafspraken installateurs - vaststellen subsidies - opzet infopunt ca. EURO Periode over 10 jaar. 11 Energieverkenning Flevoland, 1997 en Expertkennis Ecofys.

11 10. ACTIES GEBOUWDE OMGEVING EPL Convenant afsluiten woningbouw, EPL = 7 Energie in bouw (nieuwbouw) Afsluiten van een convenant met gemeenten met als inzet een minimum EPL van 7 voor nieuwbouw woonwijken. Het convenant omvat naast genoemde duidelijke afspraken voor monitoring van bereikte resultaten (stuurgroep) Achtergrond: De EPL (Energie Prestatie op Locatie) ondersteunt gemeenten in hun energiebeleid voor nieuwbouwlocaties. De EPL is een instrument waarmee een optimale energie-infrastructuur (OEI) voor nieuwbouwwijken kan worden ontworpen. De EPL kent een schaal van 0 tot 10, waarbij 10 staat voor een ideaalsituatie waarbij geen fossiele brandstoffen meer worden gebruikt. Naarmate het ambitieniveau hoger is, is de EPL ook hoger. Naast maatregelen op gebouwniveau door; Extra isolatie, passieve zonne-energie, Efficiency verbetering van installaties in gebouwen (HR-ketel etc), kan de EPL ook beïnvloed worden door het type aanbod van energie, bijvoorbeeld door duurzame energie inzet, efficiency restwarmtebenutting uit W/K of STEG, etc.. Aannames 12 Aannames; In totaal worden er tussen woningen bijgebouwd. Alternatieve situatie geld voor 100% van de woningen. 80% van de nieuwbouw is Eengezins-rijwoning en 5% Eengezins vrijstaande woning en 15% Meergezinswoning EPN is ongewijzigd, alleen infrastructurele maatregelen (levering van energie) Alternatieve situatie; elektriciteit + warmtelevering uit W/K STEG centrale > 250 MWe (elektrisch rendement is 54%). Referentie; levering van elektriciteit gas (verwarming met CV-ketel) - Gemeenten - Corporaties - Ontwikkelaars Indicator monitoring Ambitieniveau EPL Betrokken actoren en hun rol - Provincie als initiatiefnemer en coördinator - Gemeenten - Corporaties - Ontwikkelaars Potentiele jaaropbrengst [kwh e, - 13,5 mln m3 - Totaal 24 kton vermeden CO2 (wanneer er minder woningen worden aangesloten, dan neemt de vermeden CO2 evenredig af). - Met AVI warmte is vermeden CO2 ook 24 kton. - Werkafspraken Provincie - Convenantronde - Jaarlijkse monitoring Uren: 1232 Kosten: EURO Periode 10 jaar 12 Omgevingspland Flevoland en Protocol Monitoring Duurzame Energie, September 1999 en EPL, NOVEM brochure.

12 11. ACTIES GEBOUWDE OMGEVING Voorbeeldwijken Energieneutrale wijken Energie in bouw (nieuwbouw) Realisatie van een energieneutrale wijk per gemeente (6 gemeenten). Op basis van OEI studies wordt voor deze wijken een ambitieus energieconcept toegepast dat voldoet aan de eis EPL = 10. Wijkgrootte ca. 250 woningen. Achtergrond: Onder Energieneutraal wordt verstaan een evenwicht tussen de totale energiebehoefte in de wijk en de duurzame energie-opwekking binnen de/gekoppeld aan de wijk Aannames 13 Aannames; 80% van de nieuwbouw is Eengezins-rijwoning en 5% Eengezins vrijstaande woning en 15% Meergezinswoning EPN is ongewijzigd, alleen infrastructurele maatregelen (levering van energie) - 6 gemeentelijke projecten a 250 woningen is 2100 woningen - Alternatief; energiebehoefte wijk wordt geheel duurzaam voorzien, in zowel de warmtevraag als de elektriciteitsvraag. (bijvoorbeeld met zon thermische systemen, W/K biomassa installaties en wind). - Referentie; energiebehoefte wijk wordt met gas en elektriciteit voorzien (cvinstallatie) Gemeente Energiebedrijven, projectontwikkelaars, woningcorporaties, stedenbouwkundigen, architecten, bewoners. Betrokken actoren en hun rol (Rol Initiator en stimulator Provincie) Potentiele jaaropbrengst [kwh e, - 2,3 mln m3 gas - 4 kton CO2 vermeden. Kosten - Coördinatie - Projectbegeleiding - Financiële bijdrage (10%) EURO Looptijd 10 jaar 32 uur 100 uur per project EURO meer per woning 13 Omgevingspland Flevoland en Protocol Monitoring Duurzame Energie, September 1999 en EPL, NOVEM brochure.

13 12. ACTIES GEBOUWDE OMGEVING DUBO convenant Aanscherping DUBO afspraken + WNF eisen, EPN =0.75 Energie in bouw (nieuwbouw) Flevolands DUBO convenant in overleg met alle gemeenten en bouwbedrijven aanscherpen. Inzet is dat partijen bouwprojecten realiseren met maatregelen volgens het WNF pakket. Aannames 14 Indicator monitoring EPN = 0.75 Toepassing van FSC hout Toepassing zonne-energie Het convenant omvat naast genoemde duidelijke afspraken voor monitoring van bereikte resultaten (stuurgroep) In totaal worden er tussen woningen bijgebouwd. Alternatieve situatie geld voor 100% van de woningen. 80% van de nieuwbouw is Eengezins-rijwoning en 5% Eengezins vrijstaande woning en 15% Meergezinswoning Alternatief; epn = 0,75 voor alle woningen, gas en elektriciteitlevering op de conventionele manier (cv-ketel) Referentie; epn = 1 voor alle woningen, gas en elektriciteitlevering op de conventionele manier (cv-ketel) Gemeenten, projectontwikkelaars, woningcorporaties. o.a. EPN Betrokken actoren en hun rol (rol Initiator en coördinator van het Convenant Provincie) Potentiele jaaropbrengst [kwh e, 14 mln m3 gas 25 kton CO2 vermeden - Convenantronde - Jaarlijkse monitoring Uren: 1100 Kosten: EURO Looptijd; 10 jaar Kans: integreren met EPL convenant 100 uur 100 uur 14 Omgevingspland Flevoland en Protocol Monitoring Duurzame Energie, September 1999 en EPL, NOVEM brochure.

14 13. ACTIES GEBOUWDE OMGEVING DUBO convenant Aanscherping DUBO afspraken EPN=0.55 Energie in bouw (nieuwbouw) Flevolands DUBO convenant in overleg met alle gemeenten en bouwbedrijven aanscherpen. Aannames 15 Indicator monitoring EPN = 0.55 Het convenant omvat naast genoemde duidelijke afspraken voor monitoring van bereikte resultaten (stuurgroep) Toepassing zonne-energie (Thermische en PV) WTW (warmteterugwinning) dmv gebalanceerde mechanische ventilatie. Ketel HR=107 Toepassing lage temperatuurverwarming In totaal worden er tussen woningen bijgebouwd. Alternatieve situatie geld voor 100% van de woningen. 80% van de nieuwbouw is Eengezins-rijwoning en 5% Eengezins vrijstaande woning en 15% Meergezinswoning Alternatief; epn = 0,55 voor alle woningen, gas en elektriciteitlevering op de conventionele manier (cv-ketel) Referentie; epn = 1 voor alle woningen, gas en elektriciteitlevering op de conventionele manier (cv-ketel) Gemeenten, projectontwikkelaars, woningcorporaties. o.a. EPN Betrokken actoren en hun rol (rol Initiator en coördinator van het Convenant Provincie) Potentiele jaaropbrengst [kwh e, 22,7 mln m3 gas 40 kton CO2 vermeden - Convenantronde - Jaarlijkse monitoring Uren: 1100 Kosten: EURO Looptijd; 10 jaar Kans: integreren met EPL convenant 100 uur 100 uur 15 Omgevingspland Flevoland en Protocol Monitoring Duurzame Energie, September 1999 en EPL, NOVEM brochure

15 14. ACTIES GEBOUWDE OMGEVING Actie EPA+ Provinciale Actie Energie Prestatie Advies Plus (EPA) Energie in bouw (bestaande bouw) Provinciale EPA-actie: kwaliteitsverbetering bestaande bouw door stimuleren bewoners en eigenaars van woningen tot energiebesparing middels een doelgericht EPA advies en begeleiding bij implementatie. Actie bestaat uit: - opzet en akkoord Plan van Aanpak - opzet infrastructuur bestaande uit: - provincie - energiebedrijf - gemeenten - corporaties - EPA-adviseurs - Installateurs - Opzet financieringstructuur (deelname, subsidie etc.) - Opzet communicatieplan - Opzet back-office - Wijkgerichte uitvoering Aannames 16 Indicator monitoring Potentiele jaaropbrengst [kwh e, - Energiebesparingspotentieel uit energieverkenning Flevoland - Totaal aantal woningen in 1995, In 30% van de woningen voor 1995 worden maatregelen worden genomen (HR-ketel plaatsen, extra isolatie). Efficiency verhoging met HR, en warmtevraag beperken met isolatie. - Maximale besparing op gasverbruik ligt in range van 30% tot ongeveer 50% per woning. Eigenaar/bewoners (via gemeenten) Verhuurders (via gemeenten of direct met verhuurders via intentieverklaring) EPA - Ongeveer 30mln m3 gas. - Ongeveer 55 kton vermeden CO2 - Extrapolatie van wijkgericht gemeentelijk project (ad. EURO ) - 30 projecten (6 gemeenten, 5 wijken per gemeente) - Efficiency winst is 20% - Provinciale bijdrage is 50%. EURO Looptijd 10 jaar 16 Energieverkenning Flevoland, 1997 en Expertkennis Ecofys en Protocol Monitoring Duurzame Energie, 1999.

16 15. ACTIES GEBOUWDE OMGEVING DUBO Aanscherping afspraken duurzame gemeentelijke nieuwbouw Energie in bouw (eigen gebouwen) In provinciaal DUBO beleid duidelijke (bestuurlijke) afspraken maken ten aanzien van duurzame utiliteitsbouw voor eigen provinciale gebouwen. Voorgesteld maatregelpakket: Toepassing alle vaste en neutrale maatregelen uit het Nationaal pakket Utiliteitsbouw Toepassing van alle energiemaatregelen met een TVT < 7 jaar. Het standaard toepassen van een EPN 10% lager dan landelijke norm Aannames 17 Indicator monitoring Potentiele jaaropbrengst [kwh e, - In de komende 10 jaar wordt er tussen de m2 tot m2 Utiliteit bijgeplaatst. - EPN 10% lager dan norm en levering van gas en elektriciteit. Provinciale organisatie EPN, Nationaal pakket U-bouw m kton vermeden CO2. - Werkafspraak - Opleiding / kennisoverdracht - Projectbegeleiding - Budgetvorming (10%project) EURO Looptijd; 10 jaar 32 uur 100 uur 8 projecten, 100 uur per project EURO Energieverkenning Flevoland, 1997 en Expertkennis Ecofys en Protocol Monitoring Duurzame Energie, 1999

17 16. ACTIES BEDRIJVIGHEID Wm vergunning Energie in de Milieuvergunning Wm vergunning Complementeren van Energie in Milieuvergunningen Provinciebreed. Dit valt uiteen in het perfectioneren van het handelen van milieu-inspectie van de Provincie en de kennisoverdracht vanuit de Provincie richting de gemeenten. Achtergrond: Er bestaat de wettelijke plicht om energie-efficiëntie een onderdeel te laten zijn van de milieuvergunningen. Ondanks de wettelijke plicht bestaat er nog onvoldoende kennis op lokaal en provinciaal niveau om deze in te vullen, zowel in kwantitatieve zin (aantal vergunningen) als in kwalitatieve zin (beoordeling van milieurapportages). Aannames 18 - Ingeschat op 8% besparing door efficiency maatregelen. (Conform MJA2) - Besparingen in MKB (60% van werknemers werkzaam in MKB) Milieu-inspectie Provincie Milieu-inspectie gemeenten Ongeveer 4,5 kton CO2 vermeden Inschatting Kosten - Jaarlijkse kennisopbouw Provincie - Jaarlijkse kennisbijeenkomst Provincie en Gemeenten 20 personen, 12 uur per jaar 42 uur per bijeenkomst, 2 personen EURO Looptijd: 10 jaar 18 Expertkennis Ecofys en Omgevingsplan Flevoland.

18 17. ACTIES BEDRIJVIGHEID Energievisie Standaard Energievisie nieuwe bedrijventerreinen Bedrijvigheid Standaard opstellen van een Energievisie voor nieuwe bedrijventerreinen. Achtergrond: In het politieke krachtenspel verdween energie regelmatig van de agenda gedurende de planontwikkeling. Recentelijk bestaat er hernieuwde aandacht voor het criterium als gevolg van; - Liberalisering: (collectieve) energie-inkoop - Programma Duurzame Bedrijventereinen - parkmanagement Het opstellen van een Energievisie past in deze ontwikkelingen. Aannames 19 Aannames; - Inschatting is 15% besparing bij nieuwe bedrijven terreinen maximaal - Provincie als coördinator en stimulator - Gemeente - Projectontwikkelaars - Industriele bedrijven - Koepel organisaties (bedrijfstak) Maximaal 2 kton CO2 besparing mogelijk. - Werkafspraak/intentieverklaring gemeenten 100 uur - Projectbegeleiding (deel provincie/deels gemeente) 40 uur per terrein, 1 terrein per jaar EURO Looptijd 10 jaar 19 Omgevingsplan Flevoland.

19 18. ACTIES BEDRIJVIGHEID MKB plan Provinciale MKB- efficiency scans Wm-vergunning Bevorderen van het inzicht en uitvoering energiebesparende maatregelen bij het midden- en kleinbedrijf. Maatregelen zijn o.a.; - Toepassing van individuele warmtepompen - Warmtekracht toepassing - Energieopslag Achtergrond: Naar voorbeeld van de Provincie Noord-Brabant; In samenwerking met nationale overheid (directe subsidie plus gebruik van fiscale maatregelen), Provincie, energiebedrijf, gemeentes wordt een infrastructuur opgebouwd waar tegen een zeer laag bedrag een energie inventarisatie kan worden aangeboden. Het bedrijf krijgt een integraal advies en wordt begeleidt bij de uitvoering van maatregelen. Rapportage worden opgesteld volgens eisen Wet Milieu beheer. Aannames 20 Betrokken actoren en hun rol Potentiele jaaropbrengst [kwh e, Aannames; - Op basis van MKB scans uitgevoerd in de provincie Brabant is gemiddeld een besparing mogelijk van 10%. Hierbij is uitgegaan van maatregelen uit de Wm vergunning met een TVT < 5 jaar. - De besparing heeft betrekking op alle nieuwe en bestaande MKB Midden en klein bedrijf Provincie: coördinator Gemeente: selectie en werving Derden: uitvoering scans 10% van de energie kunnen worden bespaard. Ongeveer 5,6 kton CO2 vermeden - opbouw infrastructuur en uitvoering - bijdrage aan scan (10%) EURO Looptijd: 5 jaar 400 uur 500 deelnemende mkb s, EURO 3000 per scan 20 Expertkennis Ecofys, en Omgevingsplan Flevoland.

20 19. ACTIES LAND EN TUINBOUW Glastuinbouw Energievisie Glastuinbouwterreinen Land en tuinbouw Standaard opstellen van een Energievisie voor nieuw te ontwikkelen glastuinbouwgebieden. Achtergrond: Recentelijk bestaat er hernieuwde aandacht voor het criterium als gevolg van; - Liberalisering: (collectieve) energie-inkoop - GLAMI (Glastuinbouw Milieu) Het opstellen van een Energievisie past in deze ontwikkelingen. In het kader van het Nederlandse klimaatbeleid heeft de glastuinbouwsector doelen geformuleerd om de CO 2 -uitstoot van de sector in de komende jaren te verminderen. De glastuinbouwsector heeft zich door middel van het convenant Glastuinbouw en Milieu (GLAMI) vastgelegd op ambitieuze doelstellingen met betrekking tot het terugdringen van het energiegebruik en het gebruik van duurzame energie om zo de CO 2 -uitstoot te verminderen. De gestelde doelen zijn: - Verbetering van de energie-efficiency met 65% in 2010 vergeleken met % van het energiegebruik in 2010 zal uit duurzame energie bestaan Een herstructureringsgebied is uitgelezen kans om een optimale energieinfrastructuur neer te leggen. In een clusteringsproject kan bijvoorbeeld d.m.v. warmte/koudeopslag, buffering, WKK en WP zowel economisch (vlakafname patroon ivm CDS) als energetisch bespaard worden. Met zo n systeem kan in de orde van 20% CO 2 -reductie worden behaald (140 ton/ha). Het % duurzaam is door de toepassing van WP hoger dan 4% die in Glami convenant is afgesproken met glastuinbouwsector. Aannames 21 - Minimum oppervlakte die hier bereikt kan worden is 220 (Luttelgeest). - CO2 reductie is 140 ton/ha - Glastuinbouw - Gemeenten Potentiele jaaropbrengst [kwh e, Ongeveer 17 mln m3 gas Ongeveer 30 kton CO2 vermeden - Koppeling aan afspraak Energievisie bedrijventerreinen - Projectbegeleiding - Uitvoering Energievisie EURO looptijd: 10 jaar 100 uur EURO Expertkennis Ecofys

21 20. ENERGIEBESPARING GLASTUINBOUW Glastuinbouw Aannames Energiebesparing Glastuinbouw Land en tuinbouw Actieprogramma energiezuinige Glastuinbouw (Groenlabel); voor 5% van het totaal areaal glastuinbouw wordt voldaan aan de eisen van een groenlabel. Een promotieproject ten behoeve van de Groenlabel wordt opgezet. Op natuurlijke momenten wordt het label onder de aandacht gebracht. Groenlabel is een systeem voor groene financiering (zie Doel (van EZ en VROM) is dat 5% van de projecten hiervoor in aanmerking komt (dus echte voorlopers). Het gaat om goedkopere financiering krijgen voor investeringen in installaties die voor milieu goed zijn (voor glastuinbouw: energie, gewasbescherming en nutriënten). Het is een middelensysteem, niet een doelen systeem, je krijgt punten voor aanschaf van installatie, niet voor bijvoorbeeld de gerealiseerde energiebesparing. Aannames; - 5% van het totale areaal (370ha in 2010) wordt groenlabel. - Besparing op gasverbruik is maximaal 30% - Glastuinbouw - Gemeenten Potentiele jaaropbrengst [kwh e, Ongeveer 3 mln m3 gas Maximaal 5 kton CO2 vermeden Werkafspraak planontwikkeling Promotioneel plan + uitvoering 32 uur 400 uur EURO Looptijd: 5 jaar

22 21. ACTIES LAND EN TUINBOUW Glastuinbouw Voorbeeldproject Land en tuinbouw Clustering van met name belichtende en niet belichtende tuinders. Toepassing van WKK In studie van het LEI ( Energieclustering in de glastuinbouw maart 2001) is gekeken naar de potentie van clustering tussen een belichtend en een niet belichtend bedrijf die warmte van WKK uitwisselen. In studie van het LEI (Uitbreidingspotentieel voor warmte van derden in de Nederlandse glastuinbouw bij verschillende scenario s, aug 2000) is gekeken naar het potentieel voor restwarmtegebruik o.a van WKK van andere bedrijven. In Zuid Flevoland en Noordoostpolder zou hiervoor potentieel zijn (bedrijfsgrootte groot genoeg ) Aannames Potentiele jaaropbrengst [kwh e, - Afhankelijk van de teelten die clusteren, de mate van belichting en totaal areaal van belichtende teelt die in 2010 in NL geclusterd is een besparing van 15-20% mogelijk. - Project is 20 ha. Glastuinbouw bedrijven Terreinontwikkelaars van glastuinbouwbedrijven, exploitanten van bestaande terreinen, energiebedrijven. Tussen de 1 tot 2 mln m3. Range tussen de 1,9-3,6 kton CO2 vermeden - projectbegeleiding - deelname in investerings (10%) 300 uur EURO EURO Periode 3 jaar