Memo. Inleiding. aan. De gemeenteraad Gevolgen regeerakkoord. van. Burgemeester en wethouders. Concernstaf november 2012

Transcriptie

1 Memo aan onderwerp van directie afdeling telefoon datum De gemeenteraad Gevolgen regeerakkoord Burgemeester en wethouders Concernstaf november 2012 Met deze informatieve memo willen wij u een voorlopig inzicht geven in alle ontwikkelingen die de komende periode (tot en met 2017) op de gemeente zullen afkomen. Belangrijk om daarbij te vermelden is dat het regeerakkoord op hoofdlijnen is afgesloten. De komende periode zullen onderwerpen verder worden uitgewerkt, waarbij door de coalitiepartijen is aangegeven dat maatwerk voorop staat. Wij benadrukken dat het een eerste voorlopige scan is die wij hebben laten uitvoeren. Veel zal afhangen van uitwerkingen danwel van nader overleg met bijv. de VNG dat zal gaan plaatsvinden. Harde conclusies kunnen dan ook nog niet worden getrokken. Het zijn slechts indicaties. Inleiding Gemeenten krijgen een grote rol in de aanpak van maatschappelijke problemen, maar ook bij het versterken van het leefklimaat, werkklimaat en woonklimaat in Nederland. De komende jaren worden verschillende taken via decentralisaties naar de gemeente overgeheveld. Uitgangspunt is dat gemeenten als eerste overheid beter kunnen aansluiten op behoeften van burgers en zo meer kwaliteit kunnen leveren tegen lagere tarieven. Reductie van kosten en bureaucratie, ten gunste van meer maatwerk en flexibiliteit is het streven. De gemeente krijgen hierbij veel beleidsvrijheid. De aangekondigde bezuinigingen bij de overdracht van deze taken ( 3 miljard) is fors en dat betekent dat de beleidsvrijheid optimaal zal moeten worden ingezet om financieel uit te komen met deze nieuwe taken. Het regeerakkoord loopt ook vooruit op forse opschaling van gemeente, terwijl de (financiële) voordelen daarvan nog allerminst vast staan. Veel zal afhangen van de onderliggen randvoorwaarden. Belangrijk is het om nogmaals te benadrukken dat dit een regeerakkoord op hoofdlijnen is en het wachten is de verdere uitwerking van alle maatregelen de komende periode.

2 De verschillende onderwerpen die veel organisatorische wijzigingen en voorbereiding vragen van de gemeente zijn in deze memo opgenomen. In onderstaande tabel is weergegeven op welke termijn de verschillende onderdelen moeten zijn gerealiseerd of zijn ingevoerd. Met name in de jaren 2014 en 2015 worden er door de decentralisaties veel gevraagd van de gemeenten. pagina 2

3 Financiële gevolgen regeerakkoord In het navolgende overzicht worden de gevolgen van het Regeerakkoord voor het Gemeentefonds weergegeven. Daarbij moet in aanmerking worden genomen dat een deel van de maatregelen leidt tot een verlaging van de huidige omvang van het Gemeentefonds. Het andere deel zorgt voor een grotere omvang van het Gemeentefonds vanwege de overheveling van de rijksmiddelen, maar geeft de korting weer ten opzichte van middelen en budgetten die het Rijk beschikbaar had. Het totaal betreft dan de bezuinigingen in het Regeerakkoord die de gemeenten moeten opvangen binnen het Gemeentefonds. Overigens zijn er ook nog diverse zogenaamde specifieke uitkeringen of doeluitkeringen waarop wordt bezuinigd als gevolg van het Regeerakkoord. Tabel gevolgen regeerakkoord voor het Gemeentefonds Bedragen * 1 miljoen struct Verlaging bestaande omvang Gemeentefonds: 1. onderwijshuisvesting (motie Van Haersma Buma) terugdraaien vermindering politieke ambtsdragers initiatiefwet Heijnen (correctie # raadsleden) schaalvergroting gemeenten afschaffen maatschappelijke stages trap-op-trap-af decentrale overheden (GF+PF) BTW-Compensatiefonds (GF+PF) Sub-totaal verlaging Gemeentefonds Verlaging aanvullende middelen Gemeentefonds: 8. AWBZ, korting bij overheveling Wmo, beperken huishoudelijke hulp Wmo, hergebruik middelen Jeugdzorg, geen eigen bijdrage Jeugdzorg, korting na ontschotten Intensiveren bijzondere bijstand Sub-totaal verlaging aanvullende middelen TOTAAL GEVOLGEN REGEERAKKOORD VOOR HET GEMEENTEFONDS Toelichting op de tabel: 1. Bedragen zijn negatief (-) als het gaat om een verlaging van het Gemeentefonds. 2. Bedragen geven de mutaties weer ten opzichte van de septembercirculaire De effecten van de posten 6. en 7. in de voorgaande tabel zijn weergegeven voor Gemeentefonds en Provinciefonds samen. Daarvan komt grofweg 90% voor rekening van het Gemeentefonds. De tabel geeft aanleiding tot de volgende opmerkingen. 1. Het grootste deel van de bezuinigingen gaat in met ingang van In 2013 is nog sprake van een kleine plus. 2. Voor de meeste onderdelen in het regeerakkoord geldt dat deze de komende jaren nog moeten worden uitgewerkt in wetten en regelgeving. Bedragen staan daarmee nog niet helemaal vast. 3. Indicatief geldt dat Gouda 0,5% van het Gemeentefonds binnenhaalt en derhalve dus ook 0,5% bijdraagt in de bezuinigingen binnen het regeerakkoord. Voor een nauwkeurige berekening dient te worden gewacht op de ontvangst van de betreffende circulaires Gemeentefonds. De ervaring heeft geleerd dat de onderliggende maatstaven soms tot een aanzienlijke afwijking kunnen leiden van de aangegeven 0,5%. 4. De opheffing van het BTW-compensatiefonds met ingang van 2015 levert in dit stadium veel onduidelijkheden en risico s op. Gouda zou - als regiegemeente met veel uitbestede taken nadeelgemeente kunnen worden bij onvoorwaardelijke opheffing. Wij volgen de ontwikkelingen op pagina 3

4 dit punt nauwlettend. Wellicht ten overvloede: de VNG liet vrijwel direct na het uitkomen van het regeerakkoord bij monde van voorzitter Jorritsma koppen: Dit gaan we dus niet doen. 5. Het regeerakkoord en de analyses focussen vooral op het jaar De Goudse programmabegroting die op 10 november a.s. wordt behandeld in de raad gaat tot en met Het financieel perspectief in 2016 volgens die programmabegroting bedraagt 1,7 miljoen positief. Bovendien wordt vanaf 2014 jaarlijks 1,5 miljoen gespaard ter versterking van het weerstandsvermogen. 6. De gemeenteraadsverkiezingen vinden plaats in In perspectief gezien zou het huidige college de weg kunnen effenen voor haar opvolger, die de taak krijgt besluiten te nemen over de invulling van aanvullende ombuigingen vanaf pagina 4

5 Gevolgen voor het beleid en de organisatie Sociaal Bijstand Activering WWB (1 januari 2014) Om het activerende karakter van de bijstand te vergroten, geldt de arbeids- en re-integratieplicht en de plicht tot tegenprestatie naar vermogen voortaan voor iedereen. Er zijn geen categoriale ontheffingen meer. Een individuele ontheffing heeft een tijdelijke karakter en betreft alleen de arbeidsverplichting. (korting oplopend in 2014 van 13 miljoen tot structureel 95 miljoen). Handhaving WWB (1 januari 2014) Tevens wordt in 2014 de naleving en handhaving geïntensiveerd, onder meer door verplichtingen in de regelgeving te uniformeren en sancties wettelijk voor te schrijven. Huishouduitkeringstoets (1 januari 2015) De Huishouduitkeringstoets wordt ingevoerd per 1 januari De bijstandsuitkering wordt lager naarmate er meer inwonende volwassenen in een huishouden aanwezig zijn. Hier wordt een besparing van 80 miljoen mee gerealiseerd. Bijzondere bijstand (1 januari 2014) De individuele bijzondere bijstand voor daadwerkelijk gemaakte kosten wordt verruimd. Extra aandacht is er voor gezinnen met kinderen, werkenden met een laag inkomen en ouderen met een klein pensioen (extra budget van 80 mln. in 2014 en vanaf 2015 structureel 100 miljoen). Zorg Eén gezin, één plan, één regisseur is het uitgangspunt bij de decentralisaties in het sociale domein: inzake de participatiewet (1), de algemene wet bijzondere ziektekosten (2), de wet maatschappelijke ondersteuning (3) en de jeugdhulpverlening (4) vergt dit één budget en één verantwoordelijke van overheidszijde. Participatiewet (1 januari 2014) Het wetsvoorstel Werken naar Vermogen wordt vervangen door een nieuwe Participatiewet, in te voeren op 1 januari Er komt één participatiewet die de Wwb, Wsw en een deel van de Wajong samenvoegt (korting oplopend in 2014 van 60 miljoen tot structureel miljoen). WMO (1 januari 2014) Gemeenten worden geheel verantwoordelijk voor de activiteiten op het gebied van ondersteuning, begeleiding en verzorging. De aanspraken worden beperkt, dienstverlening wordt versoberd en meer gericht op waar ze het hardste nodig is en gaat vallen onder de wet maatschappelijke ondersteuning (WMO). De overheveling gaat gepaard met een efficiencykorting van 290 miljoen in 2014 oplopend tot structureel miljoen. De aanspraken op huishoudelijke hulp worden vervangen door een maatwerkvoorziening voor degenen die het echt nodig hebben en het niet uit eigen middelen kunnen betalen. Het beroep op de bestaande huishoudelijke hulp in de WMO wordt voor nieuwe cliënten in 2014 beëindigd. Voor bestaande cliënten gaat de maatregel een jaar later in. Gemeenten behouden 25% van het budget voor een maatwerkvoorziening (korting oplopend in 2014 van 89 miljoen tot structureel miljoen). Verplicht hergebruik scootmobiel/rolstoel etc. in de Wmo (korting oplopend in 2015 van 15 miljoen tot structureel 50 miljoen). Gemeenten kunnen huishoudelijke dienstverlening aanbieden. Hiervoor komt vanaf mln. structureel beschikbaar pagina 5

6 AWBZ (1 januari 2015) Decentralisatie van regelingen als compensatie eigen risico (1), de aftrek specifieke zorgkosten (2) en de wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten (3). Hieruit wordt een nieuwe gemeentelijke voorziening gefinancierd met een omvang van 761 miljoen. Het rijk boekt een bezuiniging in van miljoen. De gemeenten wordt een zeer ruime beleidsvrijheid gegeven met betrekking tot de concrete invulling van deze gedecentraliseerde voorzieningen. Jeudgzorg (1 januari 2015) Decentralisatie van de jeugdzorg in 2015 naar gemeenten. Dit betreffen: de jeugdzorg (1), de gesloten jeugdzorg (2), de jeugd-ggz (3), de zorg voor lichtverstandelijk gehandicapten jongeren op basis van de AWBZ (4) en de jeugdbescherming en jeugdreclassering (5). Het jeugdzorgbudget wordt additioneel verlaagd met 150 miljoen (met een ingroei in 2015 en 2016 van 40 miljoen en 100 miljoen). De bezuinigingen op het sociale terreinen worden in onderstaande tabel weergegeven: mln euro Structureel Participatiewet (taakstelling oplopend in 6 jaar) Quotumregeling (ingroei in 6 jaar) Extra ombuiging reintegratie Algehele arbeids-en reintegratieplicht en naleving WWB Huishouduitkeringstoets Afschaffen toeslag alleenstaande ouders WWB Arbeidsmarkt WSW (1 januari 2015) De instroom in de sociale werkvoorziening in zijn huidige vorm stopt met ingang van 1 januari Gemeenten krijgen binnen de wettelijke kaders ruimte om zelf beschut werk als een voorziening te organiseren. Er is geld om via deze voorziening structureel uiteindelijk dertigduizend werkplekken te realiseren afgestemd op honderd procent van het wettelijk minimumloon. De nieuwe wet WSW zal per 1 januari 2015 worden ingevoerd. De efficiencykorting voor de WSW wordt over zes jaar gespreid. Instroom in de sociale werkvoorziening in de huidige vorm stopt per 1 januari Voor beschut werken is geld beschikbaar (afgestemd op 100% minimumloon) om uiteindelijk structureel (nu circa ) plaatsen te realiseren. Onderwijs, peuterspeelzaalwerk & kinderopvang (????) Om de onderlinge afstemming van onderwijs, peuterspeelzaalwerk en kinderopvang te optimaliseren wordt de financiering van het peuterspeelzaalwerk onder de Wet Kinderopvang gebracht. Daarbij zal bestaande gemeentelijke financiering worden betrokken. Voorzieningen werknemers In het regeerakkoord is opgenomen dat het ontslagrecht verder versoepeld zal worden. De preventieve ontslagtoets via de kantonrechter komt te vervallen. Voor de ontslagaanvraag van een medewerker moet een adviesaanvraag worden ingediend bij het UWV WERKbedrijf. Als het ontslag worden aangevochten, dan kan het zijn dat een ontslagvergoeding van maximaal moet worden betaald. Als een medewerker onvrijwillig ontslagen wordt of een tijdelijk contract van minstens een jaar niet wordt verlengd, dan moet een transitiebudget aan de medewerker worden betaald. Dit is een kwart maandsalaris per gewerkt jaar met een maximum van vier maandsalarissen. Dit budget kan de medewerker gebruiken voor scholing of het vinden van ander werk. Voor gemeenten betekent dit dat pagina 6

7 het bij reorganisaties makkelijk wordt om mensen naar ander werk, eventueel buiten de gemeente, te leiden. Ook de duur van de WW-uitkering wordt maximaal 24 maanden: 12 maanden gerelateerd aan het laatstverdiende loon en 12 maanden gerelateerd aan het wettelijk minimumloon. In de eerste tien jaar bouwen werknemers per gewerkt jaar één maand WW-recht op, daarna een halve maand per gewerkt jaar. Bestaande rechten voor wat betreft de opgebouwde jaren worden binnen het maximum van de nieuwe systematiek gerespecteerd. Ruimte Ruimtelijke ordening (1 januari 2014?) De besluitvorming over ruimtelijke projecten moet eenvoudiger en sneller, daarom wordt de ruimtelijke wet- en regelgeving verder gestroomlijnd. In 2013 komt het kabinet met een wetsvoorstel omgevingswet ter vervanging van onder meer de wet op de ruimtelijke ordening en de waterwet. Bestuur Samenwerking gemeenten ( 1 januari 2014) Een grote decentralisatie van taken en bevoegdheden vergt medeoverheden die op een passende schaal zijn georganiseerd. Voor de lange termijn heeft het kabinet het perspectief van vijf landsdelen met een gesloten huishouding en gemeenten van tenminste honderdduizend inwoners voor ogen. Het eindperspectief voor gemeenten leidt tot besparingen die ontstaan door schaalvoordelen, verminderen van toezicht, vereenvoudiging van regelgeving en minder dubbeling van taken. De besparing gaat uit van een daling van het aantal gemeenteambtenaren doordat gemeenten groter worden of met elkaar gaan samenwerken. Er is uitgegaan van het rekenkundige equivalent van een vermindering met 75 gemeenten in de periode tot Voor de totale periode komt deze benadering neer op een resterend aantal van gemeenten in Dit leidt tot een uitname uit het Gemeentefonds. De landelijke overheid zal zijn doen en laten in de contacten met medeoverheden richten op het gewenste eindbeeld. Dit heeft gevolgen voor het overleg en de vormgeving van decentralisaties en financieringsarrangementen. Decentralisaties zullen in principe gericht worden op gemeenten. Gemeenten benutten mogelijkheden om bewoners van wijken, buurten en dorpen te betrekken bij zaken die hen raken. Een wetsvoorstel tot afschaffing van de WGR+ samenwerkingsverbanden zal worden ingediend. Woningcorportaties De taken van woningcorporaties worden beperkt tot het bouwen, verhuren en beheren van sociale huurwoningen en het daaraan ondergeschikte direct verbonden maatschappelijke vastgoed. De beleidsvrijheid van de corporaties wordt daarmee ingeperkt. Daarnaast komen de corporaties weer onder directe aansturing van de gemeenten. Gemeenten met meer dan honderdduizend inwoners krijgen extra bevoegdheden. De schaal van een woningbouwcorporatie moet in overeenstemming zijn met de schaal van de regionale woningmarkt en met de maatschappelijke kerntaak. Vermindering politieke ambtsdragers (maart 2014) Het wetsvoorstel tot vermindering van politieke ambtsdragers met 25 procent zal worden aangepast. Een eerder ingeboekte bezuiniging van 100 miljoen vervalt. Het aantal gemeenteraadsleden daalt tot het aantal dat bestond voor de dualisering van het gemeentebestuur. Dit levert een bezuiniging op van 18 miljoen. BTW compensatiefonds (1 januari 2015) Uit het regeerakkoord blijkt dat het BTW-compensatiefonds afgeschaft zal worden met ingang van het jaar Met ingang van 2014 kan dan geen vorderingen meer ontstaan bij het BTW compensatiefonds, aangezien het fonds wordt afgeschaft met ingang van Bij de overheveling van de middelen uit het BTW-compensatiefonds naar het Gemeentefonds en Provinciefonds zal een taakstellende structurele korting van 350 mln. euro plaatsvinden, mede als gevolg van de hogere groei van het BCF de afgelopen jaren ten opzichte van de accrespercentages. pagina 7

8 Met name gemeente die veel taken hebben uitbesteed aan derden zullen nadeel ondervinden van deze maatregel. Bij de uitbesteding van taken moet er namelijk BTW in rekening worden gebracht, dus nu compensabel is en straks niet meer kan worden verrekend. De vergoeding via het gemeentefonds zal voor deze gemeente niet dekkend zijn. De verwachting is dat dit ook voor Gouda zal gaan gelden. Een inschatting van het nadeel is op dit moment nog niet te maken. Schatkistbankieren (2013) Decentrale overheden gaan in 2013 verplicht schatkistbankieren. De gevolgen voor de gemeente Gouda hiervan zijn beperkt. Wet Hof (2013) Invoering Wet Houdbare Overheidsfinanciën (HOF) gaat door per 1 januari Gegeven het belang van houdbare overheidsfinanciën en het belangrijke aandeel dat decentrale overheden hierin hebben, zullen in de Wet Houdbare Overheidsfinanciën (HOF) ook regels worden opgenomen ten aanzien van de bijdrage die decentrale overheden moeten leveren aan het bereiken en vasthouden van houdbare overheidsfinanciën. De gemeenten zullen een macronorm krijgen opgelegd waaraan zal moeten worden voldaan. Bij overschrijding van de norm zullen individuele gemeente worden aangesproken op hun overschrijding. Uiteindelijk kan dit leiden tot opschorting van de algemene uitkering tot het moment waarop de gemeente weer binnen de norm zit. pagina 8