Informatie- en consultatiedocument, Den Haag, januari 2004

Transcriptie

1 Informatie- en consultatiedocument, Den Haag, januari 2004 Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 1 van 55

2 /4.O546 Team: Bas Froon Martijn van Gemert Petra de Groene Lars Groenhuijse Willem van der Wal Met medewerking van: Dennis Hesseling Gijsbert Zwart Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 2 van 55

3 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding AANLEIDING EN DOEL WETTELIJK KADER VOORBEREIDING EN LEESWIJZER STATUS CONSULTATIEDOCUMENT VERDERE CONSULTATIEPROCEDURE Liberalisering van de gasmarkt INLEIDING AFNEMERSGROEPEN IN NEDERLAND HET LIBERALISERINGSPROCES DOELSTELLINGEN VAN DE LIBERALISERING Import INLEIDING BESTAANDE FIRM, AFSCHAKELBARE EN BACKHAUL-DIENSTEN REACTIES RESPONDENTEN BEOORDELING KNELPUNTEN DOOR DTE VOORSTEL WIJZIGING RICHTLIJNEN GASTRANSPORT Kwaliteitsconversie INLEIDING BESTAANDE KWALITEITSCONVERSIE-DIENSTEN REACTIES RESPONDENTEN BEOORDELING KNELPUNTEN VOORSTEL WIJZIGING RICHTLIJNEN GASTRANSPORT Evaluatie van het balanceringsregime INLEIDING BESTAAND BALANCERINGSREGIME REACTIES RESPONDENTEN EVALUATIE VAN HET BALANCERINGSREGIME VOORSTEL DTE WIJZIGING RICHTLIJNEN GASTRANSPORT Allocatie van line-pack INLEIDING BESTAANDE FLEXIBILITEITSDIENSTEN REACTIES RESPONDENTEN BEOORDELING KNELPUNTEN VOORSTEL WIJZIGING RICHTLIJNEN GASTRANSPORT Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 3 van 55

4 Overzicht Consultatievragen en Voorstellen...50 Overzicht voorgestelde wijzigingen Richtlijnen Gastransport...52 Overzicht Tabellen en Figuren...54 Bijlage A: Memo Brattle n.a.v. reacties op rapport...57 Bijlage B: Questionnaires en respondenten Bijlage C: Richtlijnen Gastransport Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 4 van 55

5 1 Inleiding Aanleiding en doel 1. Tijdens de evaluatie van de Richtlijnen Gastransport voor het jaar 2002 hebben diverse marktpartijen aangegeven dat er knelpunten op de Nederlandse groothandelsmarkt voor laagcalorisch gas (hierna: L- gas) bestaan. Het bestaan van deze knelpunten zou volgens deze marktpartijen een ernstige drempel zijn om de markt voor laagcalorisch gas, waaronder die van de kleinverbruikers, te betreden. Naar aanleiding van deze opmerkingen heeft de Dienst uitvoering en toezicht Energie (hierna: DTe) in de toelichting bij de Richtlijnen Gastransport voor het jaar 2003 aangegeven gezamenlijk met de Nederlandse Mededingingsautoriteit (hierna: NMa) een onderzoek te starten naar de mogelijke belemmeringen voor concurrentie op de Nederlandse gasmarkt en de implicaties hiervan voor kleinverbruikers. 2. Het hierboven genoemde onderzoek is uitgevoerd door The Brattle Group (hierna: Brattle) 1. In dit onderzoek analyseert Brattle de markt voor laagcalorisch gas met een sterk fluctuerend afnamepatroon. Brattle constateert in haar rapport dat nieuwkomers op deze markt worden geconfronteerd met grote toetredingsbarrières. Deze worden veroorzaakt door: te weinig beschikbare flexibiliteit; te weinig beschikbare kwaliteitsconversie, en; te weinig beschikbare importcapaciteit. 3. Op grond van deze toetredingsbarrières concludeert Brattle dat de groothandelsmarkt voor laagcalorisch gas met een sterk fluctuerend afnamepatroon moeilijk te betreden is voor nieuwe partijen. Hierdoor is volgens Brattle de kans groot dat een gebrek aan marktwerking ontstaat en de prijzen in dit segment hoog zullen zijn Het doel van dit informatie- en consultatiedocument (hierna: consultatiedocument) is om verschillende marktpartijen te consulteren over bovengenoemde knelpunten en de wijze waarop de situatie op de gasmarkt kan worden verbeterd. In het consultatiedocument wordt tevens inzicht gegeven in de nadere analyses van DTe met betrekking tot de knelpunten. Wettelijk kader 5. De artikelen 12 en 13 van de Gaswet regelen het huidige systeem van toegang tot gastransportnetten. Dit systeem zal moeten worden aangepast als gevolg van de vaststelling van Richtlijn 2003/55/EG van 26 juni 2003 betreffende gemeenschappelijke regels voor de interne markt voor aardgas en houdende 1 The Brattle Group, Ltd. (2003). Wholesale Gas Competition in the Netherlands and Implications for Phase III Customers. (hierna: Brattle rapport). Dit onderzoek is gepubliceerd op de Internetpagina van DTe ( 2 Een aantal partijen heeft inhoudelijk commentaar op het Brattle rapport geleverd. De analyse door Brattle van dit inhoudelijk commentaar op het Brattle rapport is bijgevoegd als bijlage A. DTe heeft deze bijlage toegevoegd ter informatie, zonder daarbij de indruk te willen wekken dat de analyses onverkort zijn overgenomen. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 5 van 55

6 intrekking van Richtlijn 98/30/EG (hierna: tweede Europese Gasrichtlijn) 3. Artikel 18 van deze tweede Europese Gasrichtlijn bepaalt namelijk dat de toegang tot het transmissie- en distributiesysteem dient plaats te vinden op basis van een gereguleerd systeem van toegang en sluit dus de mogelijkheid van het huidige systeem uit 4. Het voorstel tot implementatie van de tweede Europese richtlijnen elektriciteit en gas is op 15 december 2003 naar de Tweede Kamer gezonden 5. In een brief van de Minister van Economische Zaken (hierna: de Minister) van 24 december 2003 aan de Tweede Kamer wordt een nota van wijziging op dit voorstel aangekondigd 6. Hierin wordt voorgesteld om de verantwoordelijkheden tussen de Minister en DTe te verduidelijken. Het voorstel heeft tot gevolg dat de bevoegdheid van DTe tot het vaststellen van richtlijnen op basis van artikel 12 komt te vervallen. Deze richtlijnen worden vervangen door een op te stellen ministeriële regeling. In hoeverre en op welke termijn dit voorstel wordt aangenomen is ten tijde van het schrijven van dit consultatiedocument nog onbekend. 6. Desalniettemin, heeft DTe vanuit praktische overwegingen in dit consultatiedocument voorstellen geformuleerd tot aanpassing van de huidige Richtlijnen Gastransport Mocht het systeem van Richtlijnen overeenkomstig bovenvermeld voorstel worden vervangen door een systeem van Ministeriele regelingen dan kan naar het oordeel van DTe de voorgestelde oplossingen ook daarin worden geïmplementeerd. DTe heeft daarbij tevens verondersteld dat de aan hem opgedragen taak om het handelsverkeer te bevorderen, ongewijzigd blijft. In het onderhavige consultatiedocument wordt daarom onderzocht of en op welke wijze de Richtlijnen Gastransport 2003 dienen te worden aangepast om de gesignaleerde knelpunten op de gasmarkt te verbeteren. 7. Het voorgaande laat echter onverlet dat de implementatie van de tweede Europese Gasrichtlijn hoe dan ook gevolgen zal hebben voor de Richtlijnen Gastransport. DTe is voornemens om deze gevolgen in kaart te brengen op het moment dat het implementatievoorstel, al dan niet gewijzigd door amendementen, door de Tweede Kamer is aangenomen. De verschillende marktpartijen zullen tijdig bij dit proces worden betrokken. Voorbereiding en leeswijzer 8. Ter voorbereiding op het consultatiedocument heeft DTe de volgende onderzoeken uitgevoerd of laten uitvoeren: een door Brattle uitgevoerd onderzoek naar de groothandelsmarkt voor gas in Nederland en de implicaties voor derde fase verbruikers (het Brattle rapport); een door Jacobs Consultancy Nederland B.V. (hierna: JCN) uitgevoerd technisch onderzoek naar de evaluatie van het balanceringsregime door het transportonderdeel van de N.V. Nederlandse Gasunie, Gastransport Services (hierna: GtS) 8 ; 3 Richtlijn 2003/ 55/ EG van het Europese Parlement en de Raad van 26 juni 2003, betreffende gemeenschappelijke regels voor de interne markt voor aardgas en houdende intrekking van Richtlijn 98/ 30/ EG, PB L Op grond van artikel 18 lid 1 jo. 25 lid 2 van de tweede Europese Gasrichtlijn dient de toezichthouder in ieder geval vooraf de methoden voor het berekenen van de tarieven of het vastleggen van de voorwaarden inzake aansluiting op en toegang tot de nationale netwerken goed te keuren dan wel vast te stellen. Dit geldt eveneens voor de verstrekking van balanceringsdiensten. 5 TK , , nrs TK , , nr Deze praktische overwegingen zijn met name gebaseerd op de korte periode tussen het voorstel van de Minister en de publicatie van dit consultatiedocument, alsmede de wens om de voorgestelde oplossingen in een vroeg stadium zo concreet mogelijk te formuleren. 8 Jacobs Consultancy Nederland B.V. (2003). Technische Evaluatie GTS Balanceringsregime. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 6 van 55

7 een onderzoek door middel van questionnaires onder shippers, netgebruikers, opslagbedrijven en GtS (in deze questionnaires zijn ervaringen onderzocht van genoemde partijen met mogelijke knelpunten in de gasmarkt); bilaterale gesprekken met verschillende spelers op de gasmarkt, zoals belangenorganisaties, GtS, leveranciers en shippers, en; een bijeenkomst van een klankbordgroep met daarin vertegenwoordigers van netgebruikers, belangenorganisaties, Gasunie Trade & Supply (hierna: GUTS) en GtS. Primaire doel van de klankbordgroep was het benoemen en omschrijven van de belangrijkste knelpunten. 9. De analyses met betrekking tot bovengenoemde onderzoeken, zijn op verschillende plaatsen in het consultatiedocument neergelegd. In hoofdstuk 2 wordt achtergrondinformatie gegeven over de ontwikkelingen in de gasmarkt, mede in het perspectief van de voortschrijdende liberalisering. Hier wordt ingegaan op de huidige marktsituatie en de kenmerken van een goed werkende competitieve gasmarkt. Dit hoofdstuk is informatief van aard en bevat belangrijke achtergrondinformatie ten behoeve van de analyses van DTe. 10. In het consultatiedocument zijn de gesignaleerde knelpunten in drie categorieën onderverdeeld. Deze categorieën komen voort uit het onderzoek van Brattle en betreffen de onderwerpen: import, kwaliteitsconversie en flexibiliteit. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de firm, afschakelbare en backhaul importdiensten. De ervaringen en mogelijke knelpunten met kwaliteitsconversie worden in hoofdstuk 4 beschreven. In de hoofdstukken 5 en 6 komt het onderwerp flexibiliteit aan de orde. In hoofdstuk 5 wordt door middel van een evaluatie van het huidige balanceringsregime de flexibiliteit van het transportsysteem zelf onderzocht, de zogenaamde line-pack. Hoofdstuk 6 gaat over de problemen die bestaan bij de allocatie van line-pack. Aan het eind van ieder hoofdstuk wordt een aanpassing van de Richtlijnen Gastransport 2003 voorgesteld. Tabel 1. Overzicht van de verschillende hoofdstukken Hoofdstuk So0rt Hoofdstuk 1. Inleiding Informatief 2. Liberalisering van de gasmarkt Informatief en consulterend 3. Import: firm, afschakelbare en backhaul diensten Consulterend 4. Kwaliteitsconversie Consulterend 5. Evaluatie van het balanceringsregime Consulterend 6. Allocatie van line-pack Consulterend Bijlage A: Memo Brattle n.a.v. reacties op rapport Bijlage B: Questionnaires en respondenten op questionnaire Bijlage C: Richtlijnen Gastransport 2003 Status consultatiedocument 11. Dit consultatiedocument betreft een voorlopige analyse van DTe met betrekking tot mogelijke verbeteringen van de gasmarkt. De standpunten en analyses van DTe in dit document zijn voorlopig van Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 7 van 55

8 aard en kunnen naar aanleiding van reacties van respondenten worden aangepast. Het document bezit derhalve geen juridische status waardoor de directeur DTe of de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit aan de inhoud van dit document zou zijn gebonden. Verdere consultatieprocedure 12. In dit consultatiedocument wordt een aantal vragen gesteld. DTe verzoekt marktpartijen en andere belanghebbenden om een reactie op deze vragen. Respondenten wordt gevraagd om antwoorden op vragen zoveel mogelijk te onderbouwen en toe te lichten. 13. Reacties op dit consultatiedocument dienen vóór 23 februari 2004 door DTe te zijn ontvangen en kunnen worden gezonden naar: Dienst uitvoering en toezicht Energie Onder vermelding van projectnummer Postbus BH Den Haag 14. Reacties kunnen tevens worden verzonden per naar: 15. DTe zal schriftelijke reacties van de respondenten in beginsel op zijn Internetpagina publiceren. Indien (bepaalde delen van) reacties van partijen vertrouwelijk zijn, wordt gevraagd om deze passages als zodanig te markeren. 16. Naast de mogelijkheid tot het schriftelijk kenbaar maken van standpunten, wordt marktpartijen en andere belanghebbenden tevens de mogelijkheid geboden om mondeling hun standpunten naar voren te brengen. Hiertoe zal op 13 februari 2004 van uur tot uur ten kantore van DTe een consultatiesessie worden gehouden. Tabel 2. Overzicht verdere procedure Datum Onderwerp 13 februari 2004 Consultatiesessie 23 februari 2004 Einde schriftelijke reactietermijn consultatiedocument 29 maart 2004 Ontwerp Richtlijnen Gastransport mei 2004 Einde reactietermijn Ontwerp Richtlijnen Gastransport mei 2004 Aanpassing Richtlijnen Gastransport 2005 Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 8 van 55

9 2 Liberalisering van de gasmarkt Inleiding 17. De Nederlandse Gasmarkt is reeds enige jaren in beweging. Sinds de invoering van de Gaswet in 2000 is al een aantal belangrijke stappen genomen die hebben bijgedragen aan het functioneren van de gas, zoals: de operationele scheiding van GtS en Gasunie Trade & Supply (hierna: GUTS) (2002); verhandelbaarheid van transportcontracten (2002); verruiming van het balanceringsregime (2002); de tariefsverlaging van GtS met 6,5 procent in 2001 en 5 procent per jaar in de periode ; de invoering van het entry-exit systeem (2003) door GtS welke het oude trajectenstelsel verving; het oprichten van de Title Transfer Facility (hierna: TTF) 9 (2003); de oprichting van de Eurohub (2002) 10, en; toegang van derden tot opslagfaciliteiten. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het liberaliseringsproces van de Nederlandse gasmarkt. Hiertoe wordt eerst in paragraaf 2.2 een korte beschrijving gegeven van de afnemers op de Nederlandse gasmarkt en de middelen die nodig zijn om deze afnemers te beleveren. Daarna zal in paragraaf 2.3 kort worden ingegaan op het proces van liberalisering. Tot slot wordt in paragraaf 2.4 aan de hand van een set indicatoren beschreven hoe het functioneren van de gasmarkt kan worden beoordeeld 11. Afnemersgroepen in Nederland 18. In de Nederlandse gasmarkt zijn diverse groepen afnemers te onderscheiden. In de eerste plaats kunnen afnemers in Nederland ingedeeld worden op grond van de kwaliteit gas die wordt gebruikt: afnemers met hoogcalorisch (H-Gas) of laagcalorisch (L-Gas) gas 12. H-Gas wordt gebruikt door centrales en industrieën terwijl L-Gas zowel wordt ingezet voor huishoudens en tuinbouw als industrieën en centrales. Daarnaast kunnen afnemers ook worden onderverdeeld op basis van hun afnamepatroon, de zogenaamde load-factor. Afnemers als huishoudens en tuinbouw hebben over het algemeen een sterk schommelende afname die sterk afhankelijk is van temperatuurswisselingen (lage load-factor). Daarentegen kennen industrieën een relatief vlak afnamepatroon (hoge load-factor). Met deze kenmerken kwaliteit en afnamepatroon kan de markt schematisch worden opgedeeld in de volgende vier afnemersgroepen. 9 Het TTF is een virtuele handelsplaats waar gas kan worden verhandeld. 10 Eurohub B.V. faciliteert handel op flenzen (plaatsen waar het Nederlandse net verbonden is met buitenlandse netten) in het gebied Oude Statenzijl/ Bunde/ Emden. Eurohub is 100 procent dochter van de N.V. Nederlandse Gasunie. 11 Aanvullende achtergrondinformatie over de Nederlandse Gasmarkt is onder andere te vinden in het informatie- en, consultatiedocument van DTe van januari 2003, Transmission System Operator Gas in Nederland, hoofdstuk 2 en paragraaf 3.4 en het informatie- en consultatiedocument van DTe van juni 2001, Richtlijnen Gaswet, hoofdstuk Groningen gas (G-Gas) wordt ook onder L-Gas gerekend. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 9 van 55

10 Tabel 3. Afnemersgroepen in Nederland Afnamepatroon: Kwaliteit gas: Lage Load-factor Hoge Load-factor L-Gas Kleinverbruikers Industrieën Tuinbouw Elektriciteitscentrales voor basislast Kleine industrie H-Gas Elektriciteitscentrales voor Industrieën piekvermogen Elektriciteitscentrales voor basislast 19. Om de verschillende afnemersgroepen uit Tabel 3 te kunnen beleveren heeft een leverancier verschillende middelen nodig. Hieronder wordt ingegaan op de volgende middelen: a. gas; b. kwaliteitsconversie, en; c. flexibiliteit. Ad a) Gas 20. Voor alle afnemersgroepen geldt uiteraard dat een leverancier moet beschikken over gas. Dit kan zowel L-Gas als H-Gas zijn. In Nederland is het Groningenveld de belangrijkste productiebron voor fysiek L- gas 13. Dit gas wordt exclusief verkocht aan GUTS. Daarnaast kan L-Gas worden verkregen door H-Gas te converteren (zie hiervoor hoofdstuk 4). Andere mogelijke bronnen van L-Gas zijn import en backhaul uit Duitsland of België. Deze mogelijkheden worden op dit moment in de praktijk nauwelijks gebruikt 14. H- Gas wordt in Nederland geproduceerd uit een groot aantal kleine velden. De exploratie en exploitatie van deze kleine velden wordt vormgegeven onder het kleine-veldenbeleid 15. Voor bijna alle kleine velden geldt een zogenaamde depletiecontract, hetgeen betekent dat de producent het gas aan de leverancier levert totdat het veld is uitgeput. In 2002 is bijna al het kleine-veldengas aan GUTS verkocht 16. Eveneens is het mogelijk om H-Gas te importeren uit het buitenland. Ad b) Kwaliteitsconversie 21. H-Gas kan met behulp van door diverse conversiemethoden in L-Gas worden omgezet. Zie verder hoofdstuk 4. Ad c) Flexibiliteit 22. Leveranciers die leveren aan afnemers met een lage load-factor, zoals kleinverbruikers, hebben flexibiliteit nodig. Omdat producenten van gasvelden in het algemeen met een hoge load-factor produceren, is loadfactor conversie of nodig om de constante gasstroom naar een variërende gasstroom om te zetten. Met 13 Het Groningenveld heeft een geschatte voorraad van 1074 miljard m3 per (Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO (2002). Aardgasstromen in Nederland. Utrecht). De verkoopplicht van de producent van het Groningenveld, NAM, aan Gasunie is geregeld in de bij koninklijk besluit van 30 mei 1963, nr.39 (Stcrt. 126) verleende concessie. 14 Alleen in Duitsland wordt ook L-gas geproduceerd, maar aangezien Duitsland een netto importeur van gas is, is het niet aannemelijk dat veel L-gas uit Duitsland wordt geëxporteerd. 15 In het kader van een duurzaam voorraadbeheer worden kleinere velden met voorrang geëxploiteerd boven het Groningenveld. Op deze manier kan het Groningenveld met haar bijzonder gunstige productie-eigenschappen worden gespaard. Dit beleid is thans neergelegd in artikel 54 Gaswet. 16 Vergelijking van cijfers uit: EnergieNed (2003). Energie in Nederland 2003 en Gasunie, Jaarverslag 2002, Feiten De kleine velden producenten zijn niet verplicht om het gas aan Gasunie te verkopen maar kunnen dit aan iedere leverancier hun gas kunnen verkopen. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 10 van 55

11 behulp van flexibiliteitsinstrumenten kunnen buffers worden gecreëerd om pieken en dalen in de afname op te vangen (zie hiervoor verder de hoofdstukken 5 en 6). Het liberaliseringsproces 23. De Nederlandse gasmarkt zit in een overgangssituatie naar een volledig geliberaliseerde markt. In onderstaande tabel staat een overzicht van de fases en groepen binnen de liberalisering. Tabel 4. Overzicht Groepen in liberaliseringsproces. Groepen afnemers Afname (volume) Aantal afnemers Datum opening deelmarkt Industrieën > 10 mcm / jaar januari 1999 Grootverbruikers < 10 mcm / jaar en > 1 mcm / jaar januari 2002 Middelgrote- en Kleinverbruikers < 1 mcm / jaar juli 2004 Bron: EnergieNed, Energie in Nederland De eerste twee groepen zijn op dit moment al vrij. Van de eerste groep is ongeveer 24 procent en van de tweede groep is ongeveer 20 procent van leverancier is gewisseld 17. Van belang bij de huidige situatie is dat de reeds vrijgemaakte afnemers voornamelijk gebruikers zijn van H-Gas met een hoge load-factor. Aan de ervaringen bij de eerste twee groepen kunnen dus niet direct verwachtingen worden ontleend voor de derde groep; de middelgrote- en kleinverbruikers. Tevens is het van belang op te merken dat het switchgedrag van eindverbruikers niets zegt over de groothandelsmarkt waarop de leveranciers actief zijn. Het is onbekend in hoeverre afnemers op deze groothandelsmarkt kunnen wisselen van producent of groothandelsleverancier. Tot slot wordt er op gewezen dat in tegenstelling tot de elektriciteitsmarkt de groothandelsmarkt voor gas nog niet volledig vrij is. Ingevolge artikel 87 Gaswet zijn namelijk de vergunninghouders die leveren aan beschermde afnemers verplicht om hun gas bij GUTS in te kopen. Deze verplichting vervalt met de volledige liberalisering. Doelstellingen van de liberalisering 25. Met de liberalisering van de Nederlandse gasmarkt wordt een aantal doelstellingen beoogd. Uit de wetgeschiedenis van de Gaswet blijkt dat met de liberalisering primair wordt beoogd de gasmarkt vraaggestuurd te maken, waarbij de keuzevrijheid van de consument voorop staat 18. Dit om de volgende bredere doelstellingen te realiseren 19 : het bevorderen van economische efficiëntie en een betere internationale concurrentiepositie van Nederlandse energiebedrijven; 17 EnergieNed (2003). Energie in Nederland Zie MvT, Kamerstukken II, 1998/ 99, 26463, nr 3, blz. 5. Algemene Energieraad (2003). Energiemarkten op de weegschaal. 19 Zie MvT, Kamerstukken II, 1998/ 99, 26463, nr 3, blz. 5. Algemene Energieraad (2003). Energiemarkten op de weegschaal en Energieraad (2003). Signaleringsadvies over de liberalisering van de Europese elektriciteitsmarkt. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 11 van 55

12 lagere prijzen, betere dienstverlening en een meer gedifferentieerd productenpakket voor de consument, en; het stimuleren van innovatie. 26. Om hun marktpositie te verdedigen of te versterken, zullen bedrijven efficiënter moeten gaan werken, betere kwaliteit leveren en productinnovatie toepassen. Bedrijven die niet mee kunnen doen met deze veranderingen worden gedwongen om de markt te verlaten. Aan de andere kant zullen bedrijven die op de markt mogelijkheden zien om een redelijke winst te behalen, toetreden. Dit proces van uit- en toetreding werkt alleen als er geen toetredingsbarrières zijn. In onderdelen van de markt waar geen concurrentie zal ontstaan, zoals in het geval van een natuurlijk monopolie 20, zorgt een toezichthouder ervoor dat doelstellingen op het gebied van economische efficiëntie, lagere prijzen en een betere dienstverlening worden bereikt. 27. Om te beoordelen of de doelstellingen van het liberaliseringproces voldoende worden bereikt, kan de voortgang worden getoetst met behulp van marktindicatoren. Aan de hand hiervan kan eveneens worden bekeken of er knelpunten zijn die het bereiken van de doelstellingen in de weg staan. Er zijn indicatoren voor de marktstructuur waarmee vooraf kan worden getoetst of deze structuur geen barrières kent. Daarnaast zijn er indicatoren voor marktprestaties die een beeld kunnen geven of er daadwerkelijk een competitieve markt is waardoor de doelstellingen van de liberalisering worden bereikt. 28. DTe is voornemens om aan de hand van een nog vast te stellen verzameling marktindicatoren het verdere liberaliseringsproces te monitoren. Dit past in de eerste plaats binnen het kader van artikel 25 van de tweede Europese Gasrichtlijn op grond waarvan de toezichthouder verantwoordelijk is voor het monitoren van onder andere de mate van doorzichtigheid en mededinging op de markt. In de tweede plaats acht DTe een dergelijke monitoring wenselijk om te kunnen beoordelen of en in hoeverre een actieve bevordering van het handelsverkeer nog nodig is. Immers, bij een goedwerkende markt kan de rol van DTe een stuk beperkter blijven dan bij een situatie met onvoldoende marktwerking. 29. In dit document is een aantal algemene indicatoren geformuleerd waarmee DTe de gasmarkt wil gaan monitoren. DTe stelt voor dat deze indicatoren worden gebruikt ten behoeve van een terugkerend marktonderzoek. Hieraan kan nadere invulling worden gegeven door per indicator een schaal te ontwikkelen. Op deze wijze kunnen ontwikkelingen op de schaal worden weergegeven door middel van een hogere of lagere score ten opzichte van eerdere metingen. Omdat niet alle indicatoren in de Nederlandse situatie een even grote rol spelen kan per item een wegingsfactor worden gekozen. De gewogen totaalscore zal een cijfer geven dat een indicatie geeft van de stand van zaken in de gasmarkt. Een overzicht van het voorstel van marktindicatoren voor de groothandelsmarkt wordt gegeven in Tabel 5 en Tabel 6 op bladzijde 13 en 14. Vraag 1. Welke indicatoren dient DTe volgens u te gebruiken om de marktwerking op de Nederlandse gasmarkt te monitoren? 20 Bij een natuurlijk monopolie zijn er schaalvoordelen. Dat wil zeggen dat de kosten van de totale productie van een goed door één onderneming lager zijn dan de som van de kosten van dezelfde productieomvang door twee of meer ondernemingen. Voorbeelden hiervan zijn te vinden in sectoren waarin grote kapitaalbedragen zijn geïnvesteerd in transport- en communicatienetwerken. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 12 van 55

13 Tabel 5. Mogelijke indicatoren marktstructuur 21 Indicatoren Marktstructuur Ontbundeling: - De TSO is juridisch gescheiden van een handelsbedrijf - De TSO is economisch gescheiden van een handelsbedrijf De tarieven en voorwaarden voor transport worden ervaren als: - Non-discriminatoir - Basis voor een economisch efficiënte allocatie - Transparant en duidelijk gepubliceerd De tarieven en voorwaarden voor balancering worden ervaren als: - Non-discriminatoir - Basis voor een economisch efficiënte allocatie - Transparant en duidelijk gepubliceerd De tarieven en voorwaarden voor kwaliteitsconversie worden ervaren als: - Non-discriminatoir - Basis voor een economisch efficiënte allocatie - Transparant en duidelijk gepubliceerd De feitelijke toegangsprocedures (zoals boekingprocedures) voor transport en ondersteunende diensten worden ervaren als: - Snel - Eenvoudig Er is een gevarieerd aanbod in contracten voor transport en ondersteunende diensten: - Er zijn lange en korte termijn contracten - Er zijn firm en afschakelbare contracten - De contracten zijn verhandelbaar Er is geschilbeslechting door een onafhankelijke instantie Er worden geen toegangsbarrières tot de groothandelsmarkt ervaren: - De totale capaciteit op de interconnectoren en de verdeling van deze capaciteit over de verschillende marktspelers wordt als voldoende beschouwd voor effectieve concurrentie - De totale capaciteit van de ondersteunende diensten en de verdeling van deze capaciteit over de verschillende marktspelers wordt als voldoende beschouwd voor effectieve concurrentie 21 De beide groepen indicatoren zijn onder andere samengesteld op basis van de volgende onderzoeken van OXERA (2000). Energy Liberalisation Indicators in Europe. en Europese Commissie (2002). Staff Working Paper, First benchmarking report on the implementation of the internal electricity and gas market. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 13 van 55

14 Tabel 6. Mogelijke indicatoren marktprestaties Marktprestaties Er is voldoende grensoverschrijdende handel (volume/ aantal partijen) om de markt als liquide te ervaren. Het marktaandeel van de grootste (drie) aanbieder(s) op de groothandelsmarkt is minder dan (nader te bepalen) procent. De groothandelsmarkt wordt als goedwerkend en liquide ervaren: - Er is voldoende vraag en aanbod om op korte termijn: - gas; - transport (waaronder importcapaciteit), en; - ondersteunende diensten te kunnen verhandelen. - Individuele transacties hebben slechts een klein effect op de prijs. Van de Nederlandse vraag naar aardgas wordt (nader te bepalen) procent op het secundaire markten als TTF en Eurohub verhandeld. Er is arbitrage tussen Nederland en het buitenland mogelijk: als er geen fysieke congestie is zijn prijsverschillen gerelateerd aan transportkosten. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 14 van 55

15 3 Import Inleiding 30. Zoals in paragraaf 2.2 is aangegeven, wordt het grootste deel van het in Nederland geproduceerde gas verkocht aan GUTS. Dit betekent dat marktpartijen die met GUTS op de Nederlandse gasmarkt willen concurreren voornamelijk zijn aangewezen op de mogelijkheden van import. In het onderstaande hoofdstuk wordt ingegaan op de problemen die men hierbij kan ondervinden. Daarbij wordt gekeken naar de zogenaamde firm importdienst, de afschakelbare importdienst en de backhauldienst. Bestaande firm, afschakelbare en backhaul-diensten Firm importdiensten 31. Op grond van artikel 2, eerste lid van de Richtlijnen Gastransport 2003 moet GtS in ieder geval een gegarandeerde transportdienst aanbieden waarbij GtS zich inspant om onafgebroken transportcapaciteit ter beschikking te stellen. Deze dienst wordt ook wel een firm transportdienst genoemd. GtS biedt op de volgende op de Nederlandse grens gelegen fysieke entrypunten firm importcapaciteit aan 22 : Emden EPT(H-gas) Emden NPT(H-gas) Oude Statenzijl BEB (H-gas) Oude Statenzijl D-Gas (H-gas) Oude Statenzijl Ruhrgas(H-gas) Oude Statenzijl Wingas (H-gas) Zelzate (H-gas) Balgzand (H-Gas) 32. Het merendeel van de firm importcapaciteit is reeds met langjarige overeenkomsten volgeboekt. De overige beschikbare capaciteit wordt op basis van een first-come, first-served mechanisme verdeeld over de gebruikers. Uit de door GtS op haar Internetpagina vermelde gegevens (d.d. 15 november 2003) blijkt dat op één uitzondering na, voor het jaar 2004 geen firm importcapaciteit meer beschikbaar is. Deze uitzondering betreft een capaciteit van m 3 per uur op het entrypunt Zelzate in oktober Afschakelbare importdiensten 33. Op grond van artikel 2, derde lid van de Richtlijnen Gastransport 2003 dient een gastransportbedrijf als basisdienst een afschakelbare transportdienst aan te bieden. Artikel 2, vierde lid van de Richtlijnen Gastransport 2003 stelt dat de voorwaarden en de tarieven voor deze basisdienst moeten voldoen aan de eisen van transparantie, non-discriminatie, objectiviteit en redelijkheid Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 15 van 55

16 34. GtS biedt volgens haar Internetpagina op alle entry- en exitpunten, en dus ook op de fysieke entrypunten op de Nederlandse grens, de volgende afschakelbare transportdienst aan. figuur 1. Afschakelbare transportdienst van GtS AFSCHAKELBAAR TRANSPORT Afschakelbare capaciteit kan worden aangeboden zodra firm capaciteit is uitverkocht. De hoeveelheid die door Gastransport Services wordt aangeboden zal afhangen van historische gegevens omtrent benutting van volgeboekte firm capaciteit. Afschakelbare capaciteit wordt per gasmaand beschouwd. Voorbeeld: Als een shipper van maart tot en met juni capaciteit wil contracteren en dat zou in april niet firm kunnen, dan kan deze capaciteit in de maanden maart, mei en juni alleen op firm wijze worden geboekt; in april is de capaciteit afschakelbaar te contracteren. Prioriteitsvolgorde Bij het daadwerkelijk toekennen van nominaties onder afschakelbaar transport wordt een prioriteitsvolgorde gehanteerd. Het tijdstip van het contracteren van de afschakelbare capaciteit is maatgevend: hoe eerder gecontracteerd, hoe hoger de prioriteit (first come, first served). Tarief Voor de prijsstelling van afschakelbare capaciteit geldt: 90 procent van het tarief van firm capaciteit. Terugbetaling bij afschakeling Zodra de door de shipper genomineerde hoeveelheid als gevolg van benutting van firm of afschakelbare capaciteit met een hogere prioriteit niet of niet volledig kan worden geleverd, krijgt de shipper een bedrag terugbetaald. Dit bedrag zal zijn: 2x het tijdevenredige deel van het verschil tussen de gecontracteerde afschakelbare capaciteit en de in de actuele praktijk geconfirmeerde hoeveelheid. Het totaal terug te betalen bedrag zal echter niet meer bedragen dan het bedrag dat de shipper oorspronkelijk voor de betreffende afgeschakelde hoeveelheid zou moeten betalen. Dit wordt bij dagcontracten, ook voor enkele direct aansluitende dagcontracten, telkens voor de desbetreffende dag berekend. Bij maandcontracten wordt het voor de desbetreffende maand berekend. Eigen risico Afschakelen aan 1 zijde (bijvoorbeeld exit) kan tot onbalans leiden! Dit is voor risico van de desbetreffende shipper. Gastransport Services en shippers zullen ervaring opdoen met afschakelbare capaciteit en Gastransport Services zal zonodig in de loop van het jaar aanpassingen doorvoeren. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 16 van 55

17 Backhaul importdiensten 35. Een backhaul importdienst geeft de netgebruiker de mogelijkheid om tegen de fysieke stroom in (zijnde een exportstroom) contractueel gas te importeren. In de Richtlijnen Gastransport 2003 is geen verplichting opgenomen tot het aanbieden van een backhaul importdienst. Op grond van artikel 23, derde lid van de Richtlijnen Gastransport 2003 dient GtS echter wel rekening te houden met de kostenvoordelen van een backhaulstroom. 36. GtS biedt op de volgende op de Nederlandse grens gelegen fysieke exitpunten een backhaul dienst aan: Bocholtz Hilvarenbeek s Gravenvoeren Winterswijk Zevenaar Zandvliet Obbicht Tegelen Vlieghuis 37. De Internetpagina van GtS geeft weinig informatie over de voorwaarden en tarieven van de backhauldienst. Wel wordt vermeld dat deze dienst slechts beschikbaar is als er voldoende forward flow is. Daaruit kan worden afgeleid dat de backhauldienst als afschakelbare dienst wordt aangeboden. Reacties respondenten 38. Onderstaande tabellen bevatten een overzicht van de antwoorden die respondenten hebben gegeven op de vragen van DTe in de questionnaire over importdiensten (Zie bijlage B) 23. figuur 2. Antwoorden op vraag 13 uit de questionnaire Welke import-diensten heeft u gebruikt? Firm Importcapaciteit Secundaire Markt Afschakelbare Diensten Hub Diensten Backhaul Diensten Aantal respondenten (Totaal aantal respondenten: 11, meerdere antwoorden mogelijk) Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 17 van 55

18 figuur 3. Antwoorden op vraag 14 uit de questionnaire Wat zijn uw ervaringen met deze import-diensten? Slechte informatievoorziening Allocatie van entrycapaciteit is niet optimaal Tarieven afschakelbaar en backhaul zijn relatief te hoog Overig Aantal respondenten (Totaal aantal respondenten: 11, meerdere antwoorden mogelijk) 39. Uit de verschillende antwoorden blijkt dat de respondenten van mening zijn dat er onvoldoende inzicht is of er op bepaalde entrypunten sprake is van fysieke schaarste of van contractuele schaarste. Dit laatste houdt in dat weliswaar alle importcapaciteit is gecontracteerd, maar deze niet daadwerkelijk wordt gebruikt. De informatieverstrekking geeft volgens respondenten onvoldoende inzicht in de boekingen en benutting uit het verleden. Risico s op afschakeling kunnen op basis van verstrekte gegevens niet worden ingeschat, waardoor de afschakelbare dienst als weinig aantrekkelijk wordt ervaren. Omdat de komende jaren geen firm importcapaciteit meer kan worden geboekt, wordt dit gebrek aan transparantie als een groot probleem gezien. Daarnaast geven veel respondenten aan dat de huidige hubdiensten te duur zijn of geen toegevoegde waarde hebben ten opzichte van het TTF. Beoordeling knelpunten door DTe 40. Op grond van de informatie die DTe heeft ontvangen, is DTe van mening dat de volgende knelpunten ten aanzien van importcapaciteit kunnen worden geïdentificeerd: schaarste aan firm importcapaciteit (zie verder paragraaf 3.4.1); onvoldoende informatie over beschikbare importcapaciteit (zie verder paragraaf 3.4.2); de hoogte van de tarieven van afschakelbare en backhauldiensten (zie verder paragraaf 3.4.3), en; onvoldoende werking van het use-it-or-lose-it mechanisme (zie verder paragraaf 3.4.4). Schaarste aan firm importcapaciteit 41. Voor een vergroting van de concurrentie op de Nederlandse gasmarkt is het volgens DTe noodzakelijk dat er meer firm importcapaciteit voor nieuwe toetreders beschikbaar komt. Dit kan in de eerste plaats door het bouwen van extra importcapaciteit, in het bijzonder bij de entrypunten bij Oude Statenzijl en 23 Voor alle tabellen met een overzicht van de antwoorden op de questionnaire in dit informatie- en consultatiedocument geldt dat slechts de antwoorden van die respondenten zijn meegeteld die daadwerkelijk ervaring hebben opgedaan met de betreffende dienst. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 18 van 55

19 Emden. GtS heeft in bilaterale gesprekken ook zelf aangegeven dat investeringen op die entrypunten nodig zijn om de fysieke stroom te kunnen accommoderen. In de klankbordgroep heeft GtS aangegeven dat investeringen in transportcapaciteit primair worden gedaan indien er lange termijncontracten zijn die deze investeringen dekken. Daarnaast wordt in voorkomende gevallen ook geanticipeerd op marktsignalen, zoals een hoge verkoop van interruptible capaciteit. 42. DTe onderkent dat er risico s verbonden zijn aan het investeren in capaciteit zonder dat deze met langjarige overeenkomsten zijn gedekt. DTe is echter van mening dat deze risico s kunnen worden beperkt door ingeval van investeringen op grond van een langjarige overeenkomst, de overige marktpartijen te consulteren over de behoefte aan aanvullende capaciteit. In het kader van de aanleg van de BBL is hiertoe een open season georganiseerd, waarbij derden hebben kunnen intekenen op capaciteit. Hierbij zou ook de vraag aan korte termijn capaciteit in kaart kunnen worden gebracht. Bij de aanleg van de extra capaciteit zou in dat geval met de totale vraag (lange en korte termijn) rekening gehouden dienen te worden. Van GtS kan worden verlangd dat inzicht wordt geven in het proces dat leidt tot de investeringsbeslissing en de daarbij gemaakte afwegingen. Vraag 2. Hoe wenselijk vindt u het voorstel om het investeringsproces in importcapaciteit transparant maken? 43. Ook is het volgens DTe mogelijk om op alternatieve wijze (anders dan fysieke investeringen) de beschikbare firm importcapaciteit te vergroten door: a. aanpassing van het allocatiemechanisme; b. het aanbieden van firm backhauldienst; c. het aanbieden van afschakelbaar als ook firm beschikbaar is, en; d. efficiëntere benutting van firm capaciteit door informatievoorziening. Ad a) Aanpassing van het allocatiemechanisme 44. Momenteel wordt de beschikbare capaciteit op basis van first-come, first-served gealloceerd. Naar de mening van DTe is een veiling onder goede voorwaarden een optimaler allocatiemechanisme. In geval van veel vraag kunnen de opbrengsten van een veiling bovendien gebruikt worden voor de financiering van uitbreidingsinvesteringen (zie hierboven). Ad b) Het aanbieden van firm backhauldienst 45. De firm importcapaciteit kan in de tweede plaats worden vergroot door het firm aanbieden van een backhauldienst op de fysieke exitpunten op de grens. DTe is van mening dat GtS een belangrijk deel van de langjarige exportstromen goed kan inschatten. Daarbij wordt er op gewezen dat in het Verenigd Koninkrijk eveneens een firm backhauldienst wordt aangeboden. In dat land stroomt het gas fysiek van het noorden (productie) naar het zuiden (afnemers). Transco maakt een inschatting van deze gasstromen en biedt van zuid naar noord een firm backhauldienst aan tegen een laag tarief. De Nederlandse situatie is hiermee vergelijkbaar omdat het gas ook sinds lange tijd fysiek van noord naar zuid stroomt. De exportcontracten van Nederland naar het buitenland zijn bovendien langjarig en de gasstromen als gevolg van deze contracten zijn dusdanig goed te voorspellen dat in ieder geval een gedeelte van de capaciteit als firm backhauldienst kan worden aangeboden (een soort minimum backhaul-flow). Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 19 van 55

20 Vraag 3. Wat vindt u van het voorstel tot het introduceren van een firm backhauldienst? Vraag 4. Zijn er omstandigheden in de buurlanden waardoor het gebruik van een backhauldienst in Nederland wordt belemmerd? 46. Marktpartijen hebben in de klankbordgroep aangegeven dat het wenselijk is als rechtstreeks een backhaul-overeenkomst met een counterparty in het buitenland kan worden gesloten. Deze backhauldienst is naar hun mening betrouwbaarder dan een backhaul-overeenkomst met GtS omdat direct met de counterparty afspraken kunnen worden gemaakt over de forwardflow en een eventuele afschakeling. GtS kan behulpzaam zijn bij het vinden van een counterparty door het inrichten van een bulletin board, waarop shippers kunnen aangeven op zoek te zijn naar een counterpartner. Vraag 5. Op welke wijze kan volgens u het vinden van een geschikte counter partner voor een backhauldienst het beste worden gefaciliteerd? Ad c) Het aanbieden van afschakelbaar als ook firm beschikbaar is 47. Daarnaast is DTe is van mening dat het aanbieden van afschakelbare capaciteit als firm nog beschikbaar is, leidt tot een efficiëntere allocatie van firm capaciteit. Omdat netgebruikers die een afschakeling in hun productieproces kunnen opvangen in dat geval afschakelbaar boeken, komt meer firm capaciteit beschikbaar voor partijen die dit daadwerkelijk nodig hebben. Dit voldoet ook aan de wens van respondenten. In paragraaf wordt ingegaan hoe hier vorm aan gegeven kan worden zonder dat er sprake is van het zogenaamde uithollen van de tarieven. Op zich zou deze efficiëntere allocatie van de beschikbare capaciteit ook kunnen geschieden door handel op de secundaire markt. Hiertoe zouden ook afschakelbare contracten verhandelbaar moeten worden gemaakt. Vraag 6. Op welke wijze dient de afschakelbare dienst volgens u te worden aangeboden? Ad d) Efficiëntere benutting van firm capaciteit door informatievoorziening 48. Tot slot kan het verbeteren van inzicht in de beschikbare, geboekte en daadwerkelijk gebruikte capaciteit een efficiëntere benutting van de importcapaciteit faciliteren. Op dit punt zal nader worden ingegaan in de volgende paragraaf. Vraag 7. Welke alternatieve wijze (anders dan fysieke investeringen) voor het vergroten van importcapaciteit vindt u het meest wenselijk? Onvoldoende informatie over beschikbare importcapaciteit 49. DTe is van mening dat het publiceren van informatie over de gecontracteerde en daadwerkelijk benutte capaciteit hoarding (het inkopen van meer capaciteit dan daadwerkelijk benodigd, met als doel marktwerking te belemmeren) van capaciteit kan tegengaan en de secundaire markt kan faciliteren. Bovendien is voor de stimulering van afschakelbare- en backhauldiensten van belang dat shippers beschikken over informatie waarmee zij een goede risico-inschatting kunnen maken. In deze paragraaf wordt allereerst beschreven welke informatie over import- en exportdiensten op de Internetpagina van Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 20 van 55

21 GtS wordt gepubliceerd. Vervolgens wordt deze informatie vergeleken met de informatie die netgebruikers naar het oordeel van DTe nodig hebben. Door GtS verstrekte gegevens 50. Op zijn Internetpagina verstrekt GtS in de eerste plaats het volgende overzicht van de beschikbare informatie. figuur 4. Informatie op Internetpagina GtS. Bron: 15 november In bovenstaand overzicht is te zien dat voor de fysieke entry- en exitpunten op de Nederlandse grens informatie over 2002, 2003 en de toekomst wordt verschaft. De gegevens zijn zowel in grafiekvorm als cijfervorm beschikbaar. Opvallend is dat niet alle cellen zijn ingevuld. GtS geeft aan dat dit vanwege de vertrouwelijkheid van deze gegevens niet is gedaan. Bij de betreffende entry-/ exitpunten is het aantal afnemers namelijk gering en zou door publicatie van de gegevens de invoeding en het gebruik van gas bij individuele afnemers kunnen worden afgeleid. Voor verscheidene punten ontbreken dus één of meerdere van de hierboven beschreven grafieken en cijfers. Ter illustratie wordt hieronder de beschikbare grafieken van één entrypunt (Emden EPT) nader bekeken. Vraag 8. Wat is uw mening met betrekking tot het argument van GtS dat informatie op enkele entry-/ exitpunten vertrouwelijk is? Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 21 van 55

22 52. Onderstaande grafiek van GtS geeft per periode van twee weken in het jaar 2002 weer hoeveel capaciteit er geboekt is op het entrypunt Emden EPT (zwarte lijn). Shippers hebben aangegeven dat het onduidelijk is wat de betekenis is van de gekleurde blokken en op welke wijze shippers deze informatie kunnen gebruiken. Ook voor DTe is dit niet duidelijk. Voor de exitcapaciteiten worden vergelijkbare data verstrekt. figuur 5. Grafiek met historische gegevens van Emden EPT. Bron: 15 november Entry Emden EPT (2 week values) Period Flow (dam3/u) entry 20% higher entry 50% higher entry 80% higher entry bookings In figuur 6 is een grafiek van GtS te zien waarin de firm beschikbare capaciteit van Emden EPT voor de komende 15 maanden wordt weergegeven. Tevens geeft de grafiek de geboekte afschakelbare import- en exportcapaciteit van dat entrypunt aan. Voor fysieke exportpunten worden vergelijkbare data verstrekt. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 22 van 55

23 figuur 6. Grafiek met toekomstige gegevens voor Emden EPT. Bron: 15 november Benodigde gegevens 54. Om te kunnen beoordelen of er sprake is van hoarding van capaciteit, om de mogelijkheden van backhaul te kunnen inschatten en om een goede risico-inschatting te kunnen maken van de kans op afschakeling bij een afschakelbare dienst, heeft een shipper of netgebruiker volgens DTe in ieder geval de volgende informatie nodig (Tabel 7). 55. Deze informatiebehoefte sluit grotendeels aan bij de zogenaamde Guidelines for Good Practice 24. De door DTe gestelde eisen gaan op een aantal punten echter verder dan de eisen die gesteld zijn in de Guidelines for Good Practice. Dit heeft met name betrekking op het feit dat genomineerde capaciteit gepubliceerd dient te worden. DTe is van mening dat deze informatie noodzakelijk is voor shippers om een goede risicoafweging bij het aanschaffen van afschakelbare capaciteit te maken. 24 De Guidelines for Good TPA Practice, is een annex bij de conclusies van het 7 e. European Gas Regulatory Forum, Madrid september Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 23 van 55

24 Tabel 7. Benodigde data (geactualiseerd als nieuwe informatie beschikbaar is) Soort informatie Verleden Toekomst Periode Firm totaal 3 maanden 18 maanden 1 dag Firm beschikbaar 3 maanden 18 maanden 1 dag Firm geboekt 3 maanden 18 maanden 1 dag Firm genomineerd 3 maanden 18 maanden 1 uur Firm gebruikt 3 maanden 1 uur Afschakelbaar geboekt 3 maanden 18 maanden 1 dag Afschakelbaar genomineerd 3 maanden 18 maanden 1 uur Afschakelbaar gebruikt 3 maanden 1 uur Backhaul totaal 3 maanden 18 maanden 1 dag Backhaul beschikbaar 3 maanden 18 maanden 1 dag Backhaul geboekt 3 maanden 18 maanden 1 dag Backhaul genomineerd 3 maanden 18 maanden 1 uur Backhaul gebruikt 3 maanden 1 uur 56. De informatie die betrekking heeft op de toekomst dient voor de komende 18 maanden te worden gepubliceerd, zodat netgebruikers en shippers een goede afweging kunnen maken of het wenselijk is om een lange of korte termijncontract te sluiten. De informatie dient ten minste te worden gespecificeerd per dag, zijnde de minimum contractduur. Tevens dient informatie die van belang is voor het balanceringsregime te worden gespecificeerd per uur. Dit sluit aan bij de periode waarover wordt bepaald of capaciteit wordt overschreden en of een shipper wordt afgeschakeld. Tot slot is het, voor het maken van een goede risico-inschatting noodzakelijk dat alle van bovenstaande gegevens voor tenminste de afgelopen drie maanden beschikbaar zijn. 57. Naast deze informatie dient GtS op grond van de Guidelines for Good Practice prognoses te geven met betrekking tot beschikbare capaciteit voor de komende 10 jaar. Deze dienen jaarlijks geactualiseerd te worden. Voor de afgelopen drie jaar dienen de hoogste, laagste en gemiddelde waarden per maand te worden weergegeven. DTe wil deze eisen overnemen. 58. Door GtS wordt op haar Internetpagina de volgende data verstrekt. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 24 van 55

25 Tabel 8. Beschikbare data (actualisatie-frequentie onbekend) Soort informatie Verleden Toekomst Periode Firm totaal Firm beschikbaar 15 maanden 1 dag Firm geboekt 2 jaar 2 weken Firm genomineerd Firm gebruikt Afschakelbaar geboekt 1 jaar 15 maanden 2 weken/ 1 dag Afschakelbaar genomineerd Afschakelbaar gebruikt Backhaul totaal Backhaul beschikbaar 1 jaar 15 maanden 2 weken/ 1 dag Backhaul geboekt Backhaul genomineerd Backhaul gebruikt 59. Een vergelijking van Tabel 7 en Tabel 8 blijkt dat GtS thans slechts een fractie van de benodigde data verstrekt. Op basis van de verstrekte gegevens is het voor een netgebruiker of shipper dan ook niet goed mogelijk om de aanwezigheid van hoarding, de aantrekkelijkheid van de afschakelbare dienst en backhaul in te schatten. DTe is derhalve van mening dat de informatievoorziening van GtS moet worden uitgebreid. Vraag 9. Maakt de informatie uit Tabel 7 volgens u de markt voor firm importcapaciteit transparanter en wordt het gebruik van afschakelbare- en backhauldiensten hiermee gestimuleerd? Zo nee, welke additionele informatie is hiervoor benodigd en waarom? De hoogte van de tarieven van afschakelbare en backhauldiensten Afschakelbare dienst en afschakelbare backhauldienst 60. Door veel respondenten wordt naar voren gebracht dat de tarieven voor afschakelbare capaciteit en backhaulcapaciteit (90 procent van de tarieven voor firm) niet in verhouding staan tot de waarde ervan. Afnemers hebben bij deze diensten namelijk een risico op een onderbreking. De afnemer van deze diensten dient dit risico af te dekken. Hier zijn kosten aan verbonden. Deze kosten zijn naar de mening van respondenten hoger dan de 10 procent korting op het tarief voor firmcapaciteit. 61. DTe beschouwt de volgende mogelijkheden ter bepaling van de prijs van deze diensten. Overigens heeft DTe nog geen uitgesproken voorkeur voor één van deze opties: a. kosten; b. waarde van de dienst voor de afnemers, en; c. veiling. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 25 van 55

26 Ad a) Kosten 62. In de eerste plaats kan de prijs voor afschakelbare diensten worden bepaald op basis van de kosten van deze dienst. Deze kosten zijn de korte termijn variabele kosten die voor het grootste gedeelte bestaan uit brandstof voor compressoren en een deel van de administratieve kosten. Omdat afschakelbare diensten geen capaciteitstekorten of extra onderhoudskosten veroorzaken, hoeven de vaste en onderhoudskosten van het netwerk niet door de afnemers van een afschakelbare dienst te worden betaald. Ad b)waarde van de dienst voor de afnemer 63. Daarnaast kan de prijs van een afschakelbare dienst worden bepaald op basis van de waarde van deze dienst voor de afnemer. Deze waarde is gelijk aan de waarde van een firm dienst minus de kosten van het risico dat de afnemer loopt door afschakeling. Nadeel van deze benadering is dat het lastig is om op objectieve wijze het risico in te schatten en derhalve de prijs te bepalen. Als de prijs te laag wordt ingesteld, is er de mogelijkheid dat afnemers afschakelbare capaciteit als substituut voor firm capaciteit gebruiken. Dit kan ertoe leiden dat er een uitholling plaatsvindt van de firm dienst en dat GtS niet uit de kosten komt. Om het genoemde uithollingseffect te beperken, kan een quotum op de hoeveelheid afschakelbare capaciteit worden gesteld. Ad c) Veiling 64. Een mogelijkheid om bij de prijszetting van afschakelbare diensten zowel rekening te houden met de onderliggende kosten als met de waarde van de dienst is een veiling van een bepaalde hoeveelheid afschakelbare capaciteit met als reserveprijs de variabele kosten van GtS. Deze benadering verzekert dat GtS uit de kosten kan komen met transportcapaciteit die firm wordt verkocht. Tevens zorgt de veiling ervoor dat de afnemer de optimale prijs voor afschakelbare capaciteit betaalt. Immers, als de kans op afschakeling door de afnemers laag wordt ingeschat, zal er veel worden geboden op de veiling en de prijs van deze dienst die van firm benaderen. Firm backhauldienst 65. Omdat backhaul geen beslag legt op capaciteit (het systeem wordt zelfs geholpen met backhaul) en geen extra onderhoudskosten veroorzaakt, dienen enkel de korte termijn variabele kosten in de tarieven te worden verwerkt. Deze bestaan voor het grootste gedeelte uit compressorbrandstof en een deel van de administratieve kosten. Vraag 10. Op welke wijze dienen de tarieven voor afschakelbaar en backhaul volgens u tot stand te komen? Onvoldoende werking van het use-it-or-lose-it mechanisme 66. Het is naar de mening van DTe mogelijk een use-it-or-lose-it mechanisme in te voeren, dat verder gaat dan het huidige mechanisme dat door GtS wordt gehanteerd. GtS geeft aan op haar website dat zij thans op twee wijzen invulling geeft aan het use-it-or-lose-it principe. Hierbij wordt door GtS onderscheid gemaakt in een formele en een niet formele constructie (zie figuur 7 en figuur 8). Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 26 van 55

27 figuur 7. Formele constructie UIOLI Use-it-or-lose-it Teneinde het creëren van kunstmatige schaarste in transportcapaciteit te voorkomen of tegen te gaan heeft Gastransport Services het begrip 'non-usus' uitgewerkt in het 'use-it-or-lose-it' systeem. Gastransport Services kan in bepaalde situaties de door een shipper gecontracteerde capaciteit terugnemen indien de shipper deze capaciteit niet gebruikt. De betrokken shipper verliest dan alle rechten ten aanzien van het betreffende deel van de gecontracteerde transportcapaciteit/ kwaliteitsconversie. Er is sprake van non-usus indien: het alle of nagenoeg alle gecontracteerde capaciteit voor transport of kwaliteitsconversie op het desbetreffende punt betreft; dit tenminste 1 maand heeft geduurd, en; Gastransport Services in tenminste 1 geval een aanvraag voor capaciteit voor transport of kwaliteitsconversie op het punt waar non usus optreedt niet heeft kunnen honoreren. figuur 8. Niet formele constructie UIOLI Naast deze formele use-it-or-lose-it constructie zal niet benutte capaciteit, gezien de actuele nominaties, in de vorm van afschakelbare dagcapaciteit aan de markt worden aangeboden. Doordat partijen mogen hernomineren met 2 uur vooraanmeldingstijd bestaat ook in deze laatste situatie de mogelijkheid dat de ontvanger van afschakelbare capaciteit bijvoorbeeld 1 uur van te voren hoort dat deze capaciteit hem toch weer wordt afgenomen, bijvoorbeeld doordat de oorspronkelijke lager nominerende partij zich toch weer manifesteert. Deze partij houdt dus wel de eerste rechten en kan dus - binnen de nominatiesystematiek - aanspraak blijven maken op gecontracteerde capaciteit. In het Verenigd Koninkrijk en in de Verenigde Staten heeft dit systeem zich in de praktijk bewezen. 67. Naar de mening van DTe voldoet de formele constructie in onvoldoende mate omdat slechts bij het niet gebruiken van alle of nagenoeg alle gecontracteerde capaciteit de capaciteit wordt teruggenomen. DTe is van mening dat ook in de gevallen waarin structureel een klein deel van de gecontracteerde capaciteit niet gebruikt wordt, deze dient te worden teruggenomen. De kleine delen van een grote shipper kunnen immers van groot belang zijn voor een kleine shipper. 68. DTe ziet de volgende mogelijkheid om de formele constructie te verbeteren. Shippers mogen in eerste instantie alle capaciteit die zij wensen inkopen. Echter, indien zich tekorten voordoen, wordt beoordeeld of shippers alle door hen gecontracteerde capaciteit ook daadwerkelijk nodig hebben. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gekeken naar in het verleden door hen genomineerde en gebruikte capaciteit. Als wordt geconstateerd een shipper een substantieel deel van door hem gecontracteerde capaciteit niet gebruikt, kan hij gedwongen worden deze te verhandelen. Vraag 11. Hoe wenselijk vindt u bovenstaand voorstel van DTe om de formele constructie voor UIOLI te verbeteren? Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 27 van 55

28 69. Ten aanzien van de niet formele constructie, is DTe van mening dat indien een shipper zijn capaciteit niet tijdig nomineert, deze capaciteit opnieuw op de markt beschikbaar dient te komen. Vervolgens heeft in tweede instantie iedere shipper (inclusief de oorspronkelijke eigenaar van de capaciteit) dezelfde mogelijkheden deze capaciteit te verkrijgen. De capaciteit dient dan op een firm, first come-first-served, basis te worden aangeboden. DTe denkt hierbij aan het volgende systeem: a. Shippers kunnen tot X-uren voor het begin van de gasdag hun capaciteit in eerste instantie nomineren. b. Niet genomineerde capaciteit wordt aangeboden op tijdstip X+y. Alle shippers kunnen op dit aanbod ingaan in de tweede nominatieperiode die op tijdstip X+y+z begint. c. De opbrengst van verkochte capaciteit komt ten goede van de shipper door welke de capaciteit is gecontracteerd. Vraag 12. Hoe wenselijk vindt u bovenstaand voorstel van DTe om de niet-formele constructie voor UIOLI te verbeteren? Voorstel wijziging Richtlijnen Gastransport DTe stelt de volgende wijzigingen van de Richtlijnen voor. Aangaande het firm aanbieden van een backhauldienst Aan artikel 3 wordt een lid 5 toegevoegd: Gastransport Services biedt een gegarandeerde backhauldienst aan op alle exitpunten die op de grens zijn gelegen. De omvang van de backhauldienst dient afhankelijk te zijn van de voorspelbaarheid van de gasstroom. Aangaande het immer aanbieden van een afschakelbare dienst Artikel 2 lid 3 komt te luiden: Gastransportbedrijven bieden daarnaast als basisdienst een afschakelbare transportdienst aan waarbij het transportbedrijf transportcapaciteit beschikbaar stelt, die zij in geval van daadwerkelijke schaarste kan terugnemen. Deze dienst wordt ook aangeboden als firm capaciteit beschikbaar is. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 28 van 55

29 Aangaande de beschikbaarheid van informatie Artikel 11, lid 1 sub c komt te luiden: c. van de entry-, exit en bidirectionele punten die op de Nederlandse grens liggen: Soort informatie Verleden Toekomst Periode Firm totaal 3 maanden 18 maanden 1 dag Firm beschikbaar 3 maanden 18 maanden 1 dag Firm geboekt 3 maanden 18 maanden 1 dag Firm genomineerd 3 maanden 18 maanden 1 uur Firm gebruikt 3 maanden 1 uur Afschakelbaar geboekt 3 maanden 18 maanden 1 dag Afschakelbaar genomineerd 3 maanden 18 maanden 1 uur Afschakelbaar gebruikt 3 maanden 1 uur Backhaul totaal 3 maanden 18 maanden 1 dag Backhaul beschikbaar 3 maanden 18 maanden 1 dag Backhaul geboekt 3 maanden 18 maanden 1 dag Backhaul genomineerd 3 maanden 18 maanden 1 uur Backhaul gebruikt 3 maanden 1 uur Artikel 11, lid 1 sub d komt te luiden: d. de afschakelingen die daadwerkelijk hebben plaatsgevonden de afgelopen 3 jaar, inclusief de duur, op de entry-, exit en bidirectionele punten die op de Nederlandse grens liggen; Artikel 11, lid 1 sub e komt te luiden: e. prognoses met betrekking tot beschikbare capaciteit voor de komende 10 jaar. Deze dienen jaarlijks geactualiseerd te worden. Voor de afgelopen drie jaar dienen de hoogste, laagste en gemiddelde waarden per maand te worden weergegeven. Deze informatie dient voor alle entry-, exit en bidirectionele punten die op de Nederlandse grens liggen te worden gegeven; Artikel 11, lid 2 komt te luiden: De in het eerste lid, onderdelen a t/ m j bedoelde informatie wordt geactualiseerd op het moment dat nieuwe informatie beschikbaar is, tenzij in het betreffende onderdeel een andere norm voor actualisatie is gesteld. Aangaande tarieven van afschakelbare diensten en afschakelbare backhauldiensten Nog geen voorkeur van DTe voor bepaalde systematiek. Aangaande Firm backhauldienst Nog geen voorkeur van DTe voor bepaalde systematiek. Aangaande Use-it-or-lose-it Nog geen voorkeur van DTe voor bepaalde systematiek. Vraag 13. Wat is uw mening over bovenstaande wijzigingen in de Richtlijnen? Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 29 van 55

30 4 Kwaliteitsconversie Inleiding 71. Zoals in paragraaf 2.2 is beschreven, is het gas dat uit het buitenland wordt geïmporteerd hoofdzakelijk van hoogcalorische kwaliteit. Dit betekent dat marktpartijen die gas importeren om de L-gas markt te beleveren, kwaliteitsconversie nodig hebben. In het onderstaande hoofdstuk wordt ingegaan op de problemen die men hierbij kan ondervinden. Bestaande kwaliteitsconversie-diensten 72. Artikel 3, lid 1 van de Richtlijnen Gastransport 2003 bepaalt dat GtS de basisdienst kwaliteitsconversie dient aan te bieden. Kwaliteitsconversie is de dienst waarmee GtS het gas dat netgebruikers voor transport aanbieden door bijmenging van gassen of op andere wijze in overeengekomen kwaliteit en samenstelling brengt. 73. Er zijn vier mogelijkheden om H-gas naar L-gas te converteren: a. verrijken van Groningengas (43,8 MJ/ m 3 tot 44,4 MJ/ m 3 ) tot de maximale Wobbe-index van 44,4 MJ/ m 3 voor de Nederlandse L-gas markt; b. mengen van H-gas met L-gas; c. verrijken van Nederlands L-gas (44,4 MJ/ m 3 ) tot de maximale Wobbe-index van 46,5 MJ/ m 3 voor de export L-gas markt, en; d. mengen van H-gas met stikstof. 74. In Nederland beheren zowel GtS als Delta conversiestations. Het mengstation van Delta heeft een capaciteit van ongeveer 0,5 miljard m 3 per jaar, terwijl de capaciteit van de gezamenlijke stations van GtS tussen de 28 en 38 miljard m 3 per jaar ligt 25. De totaal beschikbare conversiecapaciteit is afhankelijk van de Wobbe-index van het aangeboden H-gas. In onderstaande tabel is de conversiecapaciteit van de gezamenlijke stations van GtS aangegeven op basis van een gemiddelde Wobbe-index van het aangeboden H-gas van 49,0 MJ/ m 3 en 51,7 MJ/ m 3. Tabel 9. Voorbeeld effect Wobbe op conversiecapaciteit GtS in 2000 (mrd m 3 ) Wobbe (49,0) Wobbe (51,7) Verrijken Groningen 2,5 1,5 Mengen met L-gas 1 0,5 Verrijken export 10 7,5 Stikstof 24,5 18,5 Totaal Delta gebruikt de conversiestations slechts voor levering aan zijn eigen afnemers op het regionale net. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 30 van 55

31 75. Bovenvermelde conversiecapaciteit is tot nu toe voldoende geweest om te voorzien in de L-gas consumptie in Nederland en te voldoen aan de verplichtingen uit de exportcontracten. Een zeer groot deel van het geconverteerde gas is afkomstig uit de kleine velden dat GUTS verplicht is om af te nemen. Onderstaande tabel geeft inzicht in de omvang van de Nederlandse L-gas -en H-gas markt in Tabel 10. Productie, conversie, import en export in miljard m 3 in 2000 H-gas L-gas Productie (NL) Conversie Import Subtotaal Export Totaal binnenland Reacties respondenten 76. Onderstaande tabellen bevat een overzicht van de antwoorden die respondenten hebben gegeven op de vragen van DTe in de questionnaire over kwaliteitsconversie. figuur 9. Antwoorden op vraag 9 uit de questionnaire Welke kwaliteitsconversie-instrumenten heeft u gebruikt? Kwaliteitsconversie van GtS Instrumenten indirect via Shipper Secundaire markt Andere instrumenten Aantal respondenten (Totaal aantal respondenten: 10, meerdere antwoorden mogelijk) Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 31 van 55

32 figuur 10. Antwoorden op vraag 10 uit de questionnaire Wat zijn uw ervaringen met deze kwaliteitsconversieinstrumenten? Tarieven niet op kosten gebaseerd Slecht inzicht in benutting / beschikbaarheid van instrumenten (informatie) Geen onderhandelingen over voorwaarden mogelijk Overige opmerkingen / ervaringen Aantal respondenten (Totaal aantal respondenten: 10, meerdere antwoorden mogelijk) 77. Uit de figuur 9 blijkt dat bijna alle netgebruikers en shippers die gas hebben geconverteerd, gebruik hebben gemaakt van de basisdienst kwaliteitsconversie van GtS. Tevens blijkt dat netgebruikers en shippers de secundaire markt nauwelijks voor kwaliteitsconversie gebruiken. Volgens de netgebruikers en shippers is er onvoldoende inzicht in de benutting en de beschikbaarheid van de conversiecapaciteit. Ook transparantie in de onderbouwing van de gehanteerde tarieven wordt wenselijk geacht. 78. Veel respondenten geven aan dat zij een concurrentienadeel ervaren ten opzichte van GUTS, omdat deze als enige shipper direct toegang heeft tot een L-gas bron (Groningenveld). Zij zijn van mening dat dit concurrentienadeel kan worden weggenomen door de kosten voor kwaliteitsconversie in de transporttarieven te verwerken. Dit wordt ook wel het socialiseren van kwaliteitsconversie genoemd, omdat de kosten van deze dienst dan gezamenlijk door alle netgebruikers worden gedragen. 79. Een aantal partijen heeft overwogen te investeren in een eigen conversiestation. Dit heeft echter niet geleid tot daadwerkelijke investeringen. Eén respondent geeft aan dat onderzoek heeft aangetoond dat kwaliteitsconversie pas op grote schaal rendabel is. Een aantal respondenten merkt bovendien op dat het risico van afschakeling van kleinverbruikers bij een eigen conversiestation te hoog is indien GtS geen back-up diensten tegen redelijke tarieven aanbiedt. Beoordeling knelpunten 80. Op grond van het voorgaande, is DTe van mening dat in het bijzonder de volgende 3 knelpunten ten aanzien van kwaliteitsconversie kunnen worden geïdentificeerd: gebrek aan informatie (zie paragraaf 4.4.1); competitief voordeel voor GUTS (zie paragraaf 4.4.2), en; Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 32 van 55

33 beperkte beschikbare capaciteit voor derden (zie paragraaf 4.4.3). Gebrek aan informatie 81. Omdat netgebruikers en shippers voor hun levering van L-gas in belangrijke mate afhankelijk zijn van kwaliteitsconversie, is DTe van mening dat er voldoende informatie over de beschikbare en benutte conversiecapaciteit moet worden gepubliceerd. Op deze manier kunnen netgebruikers en shippers tijdig rekening houden met eventueel optredende schaarste en een afweging maken of lange dan wel korte termijncontracten op de L-gas markt gewenst zijn. Volgens DTe moet hiertoe in ieder geval de volgende informatie worden gepubliceerd: a. de totaal beschikbare fysieke capaciteit voor kwaliteitsconversie, en; b. de totaal daadwerkelijk gebruikte capaciteit voor kwaliteitsconversie. 82. Deze informatie dient voor de komende 18 maanden te worden gegeven. De historische gegevens dienen over de afgelopen drie maanden te worden gepubliceerd. 83. Verdergaande publicatie van informatie zou bovendien een secundaire markt in kwaliteitsconversie kunnen stimuleren. In de volgende paragraaf wordt echter aangegeven waarom DTe dit niet nodig acht. Vraag 14. Welke informatie over kwaliteitsconversie moet volgens u aan netgebruikers ter beschikking worden gesteld? Competitief voordeel voor GUTS 84. Hoewel GUTS vanuit haar taak inzake het kleine-veldenbeleid geconfronteerd wordt met de kosten voor kwaliteitsconversie, heeft zij het voordeel dat zij deze kosten niet hoeft te maken voor het L-gas uit het Groningenveld. Dit geeft een competitief voordeel op de L-gas markt ten aanzien van alle andere netgebruikers en shippers die geen directe toegang hebben tot een L-gas bron. Daarnaast geldt dat zolang GUTS geïntegreerd is met GtS en de tarieven voor kwaliteitsconversie niet op kosten zijn gebaseerd, het verschil tussen de tarieven van kwaliteitsconversie ten bate komt van de N.V. Gasunie. Dit levert eveneens een competitief nadeel op voor bedrijven van derde-shippers. 85. Zolang bovengenoemde omstandigheden ongewijzigd blijven, vormen de tarieven voor kwaliteitsconversie een toegangsdrempel voor shippers die geen directe toegang hebben tot een L-gas bron maar wel L-gas klanten, zoals kleinverbruikers, willen beleveren 26. Deze toegangsdrempel heeft mede tot gevolg dat de L-gas afnemers onvoldoende kunnen profiteren van de voordelen van concurrentie. DTe is van mening dat het binnen zijn taak van het bevorderen van het handelsverkeer past om deze toegangsdrempel weg te nemen. 86. Een van de manieren waarop deze toegangsdrempel kan worden weggenomen is het socialiseren van een deel van de kosten van kwaliteitsconversie in de transporttarieven. Kwaliteitsconversie wordt dan als het ware een systeemdienst waarvoor iedere gebruiker van het systeem betaalt. Een ander belangrijk 26 Zie ook Brattle, Wholesale gas competition in the Netherlands and implications for phase III customers, June Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 33 van 55

34 voordeel van het socialiseren van de kosten van kwaliteitsconversie is dat de liquiditeit in de Nederlandse gasmarkt wordt bevorderd aangezien de verschillende kwaliteiten gas in de handel geen rol meer spelen. Hierdoor kan een gasbeurs zich ook makkelijker ontwikkelen. Dit voordeel weegt naar het oordeel van DTe duidelijk op tegen een eventuele aparte secundaire markt in kwaliteitsconversie, die bij het niet socialiseren van de kosten tot stand kan komen. Immers, het totale aandeel van de inkoopkosten voor gas op de eindafrekening van een afnemer is veel groter dan het aandeel van kwaliteitsconversiekosten. Hierdoor hebben eindafnemers een groter voordeel bij het verbeteren van de concurrentie op de gasmarkt (hetgeen leidt tot lagere inkoopkosten) dan bij het ontwikkelen van een secundaire markt in kwaliteitsconversie. Welke kosten socialiseren? 87. Het socialiseren van alle kosten van kwaliteitsconversie kan inefficiënt gebruik van de bestaande conversiecapaciteit opleveren. Immers, shippers worden op geen enkele wijze meer geconfronteerd met de kosten van deze dienst. 88. DTe stelt daarom voor een substantieel deel van de totale kosten van kwaliteitsconversie in de transporttarieven te socialiseren en het overige gedeelte direct bij de shipper in rekening te brengen. Deze verhouding zou kunnen worden gebaseerd op de verhouding vaste kosten versus variabele kosten of zou kunnen worden vastgesteld door middel van een vast percentage van de totale kosten van kwaliteitsconversie. Mocht dit percentage tot ongewenste effecten leiden (zie onder andere randnummer 87) dan kan dit percentage worden aangepast. De overige gedeelte van de totale kosten van kwaliteitsconversie die niet wordt gesocialiseerd, krijgt de shipper of netgebruiker in rekening gebracht. Hoe socialiseren? 89. De vaste kosten van kwaliteitsconversie kunnen op drie manieren worden gesocialiseerd: a. over alle afnemers; b. over alleen L-gas afnemers, en; c. over alleen H-gas afnemers. 90. DTe stelt voor om het te socialiseren gedeelte van de totale kosten van kwaliteitsconversie te verwerken in de tarieven van de L-gas exitpunten. Immers, de Nederlandse L-gas afnemers krijgen ook het voordeel van het wegnemen van de toetredingsdrempel waardoor zij kunnen genieten van de voordelen van concurrentie. Vraag 15. Wat is uw mening over het voorstel van DTe om groot gedeelte van de kosten van kwaliteitsconversie te socialiseren in de exittarieven voor L-gas gebruikers? Welk gedeelte zou dit volgens u dan moeten zijn en kunt u dit onderbouwen? Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 34 van 55

35 Beperkte beschikbare capaciteit voor derden 91. Uit de gegevens die zijn vermeld in paragraaf 4.2 blijkt dat op dit moment geen schaarste bestaat in conversiecapaciteit 27. Een groot deel van deze capaciteit wordt echter gebruikt door GUTS waardoor voor derden een beperkte contractuele hoeveelheid conversiecapaciteit overblijft. Volgens Brattle is deze hoeveelheid onvoldoende om concurrentie op de LLFL- gasmarkt te bewerkstelligen Zoals hierboven is aangegeven, is DTe van mening dat kwaliteitsconversie een systeemdienst dient te zijn die niet vooraf hoeft te worden gecontracteerd. Dit betekent dat de thans beperkte beschikbare contractuele capaciteit voor derden vanzelf wordt opgeheven. Volgens DTe zal deze wijziging op dit moment geen problemen opleveren voor GUTS. Hierbij wordt in de eerste plaats gewezen op de mogelijkheden om het H-gas uit de kleine velden te exporteren. Met name het contract dat GUTS heeft gesloten om via de Balgzand Bacton Line (hierna: BBL) gas naar het Verenigd Koninkrijk te voeren, biedt hiervoor nieuwe mogelijkheden. GtS heeft aangegeven te onderzoeken of investeringen in nieuwe conversiecapaciteit noodzakelijk zijn. DTe is van mening dat GtS inzicht moet geven in de uitkomsten van dit onderzoek en indien nodig de noodzakelijke investeringen uitvoert. Vraag 16. Op welke wijze kan volgens u meer kwaliteitsconversie-capaciteit aan derden ter beschikking worden gesteld? Voorstel wijziging Richtlijnen Gastransport DTe stelt de volgende wijzigingen van de Richtlijnen Gastransport 2003 voor: Artikel 3 lid 1 komt te luiden: Onverminderd het bepaalde in artikel 2, biedt Gastransport Services in ieder geval de systeemdienst kwaliteitsconversie aan. Aan artikel 11 lid 1 worden nieuwe onderdelen f en g toegevoegd die als volgt komen te luiden: f. de totaal beschikbare fysieke capaciteit voor kwaliteitsconversie; g. de totaal daadwerkelijk gebruikte capaciteit voor kwaliteitsconversie; Artikel 22 lid 2 komt te luiden: Gastransport Services geeft in het jaar 2005 aan het eerste lid invulling door: a. de H-gas entry- en exittarieven nominaal met 5 procent te verlagen ten opzichte van de H-gas entry- en exittarieven in het jaar 2004; b. {X} procent van de totale kosten van kwaliteitsconversie te verwerken in de L-gas exittarieven voor het jaar 2004 en deze tarieven vervolgens nominaal met 5 procent te verlagen; 27 De cijfers 2000 zijn als uitgangpunt genomen om een schatting te maken van de jaarlijkse cijfers. Productie vanuit de kleine velden varieert niet sterk en gas uit de kleine velden een heeft een hoge load-factor. Dit betekent dat deze cijfers in belangrijke mate representatief zijn voor andere jaren. 28 Zie annex A. Hierin is aangegeven dat minder dan 40 procent capaciteit voor derden shippers tot onvoldoende concurrentie druk leidt voor GUTS om een laag prijsbeleid voor L-gas aantrekkelijk te maken. Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 35 van 55

36 c. {X} procent van de totale kosten van kwaliteitsconversie te verwerken in een variabel tarief en deze tarieven vervolgens nominaal met 5 procent te verlagen, en; d. het tarief voor onbalans nominaal met 5 procent te verlagen ten opzichte van het jaar Vraag 17. Wat is uw mening over bovenstaande wijzigingen in de Richtlijnen Gastransport 2003? Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 36 van 55

37 5 Evaluatie van het balanceringsregime Inleiding 94. Om afnemers als huishoudens en tuinbouw te kunnen beleveren heeft een leverancier flexibiliteit nodig (zie ook paragraaf 2.2). In het transportsysteem zelf is al een bepaalde hoeveelheid flexibiliteit aanwezig, namelijk de zogenaamde line-pack In het onderhavige hoofdstuk wordt ingegaan op de technische evaluatie van het huidige balanceringsregime waarin de beschikbare line-pack een grote rol speelt. Bestaand balanceringsregime 95. Het huidige balanceringsregime van GtS gaat uit van een systeem waarbij een shipper op dagbasis in balans moet zijn, maar ook op uurbasis zich aan bepaalde tolerantiegrenzen moet houden. Deze uurtoleranties worden uitgedrukt in een percentage waarmee de gasafname van een shipper per uur mag afwijken van de gasinvoeding op dat uur. De hoogte van het tolerantiepercentage is afhankelijk van de daggemiddelde buitentemperatuur. Op dit ogenblik hanteert GtS bij -17 C een tolerantie van 0 procent welke lineair oploopt tot 13 procent bij 0 C of hoger. De afwijking wordt bepaald door het verschil tussen de gealloceerde entry en exit capaciteit op portfolio basis. Zowel ten aanzien van de gemeten waarden op uurbasis als op dagbasis geldt een operationele marge van 2 procent. 96. Dit balanceringsregime is gebaseerd op een technische onderzoek van Jacobs Consultancy Nederland (hierna: JCN) uit het jaar In dit onderzoek is de line-pack van het GtS systeem berekend op basis van de volgende drie subsystemen waarover ongeveer 35 procent van het totale volume wordt getransporteerd: 1. het G-gasnetwerk ten zuiden van compressorstation Beverwijk; 2. het G-gasnetwerk ten zuiden van compressorstation Ravenstein, en; 3. het gekoppelde G- en H-gasnetwerk ten westen van het Groningenveld. 29 JCN (2001). Evaluation of Gasunie Balancing Regime, Part 2, Final Report Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 37 van 55

38 figuur 11. Deelssystemen gebruikt bij het JCN onderzoek uit 2001 NOGAT LoCal WGT Zuidwal Munnekezijl UGS Grijpskerk Anjum NGT Noors Gas Spijk N 2 Kootstertille Friese gassen Groningen Noordbroek Oude Statenzijl Wieringermeer Oldeboorn UGS Norg Tusschenklappen / Tripscompagnie 3 PS Alkmaar N 2 Beverwijk Ommen Maasvlakte Offshore N 2 Zuid - Hollandse gassen 1 Rijndijk Zweekhorst Angerlo Winterswijk /Zevenaar Pernis Meteren LNG Alphen Ravenstein Beekse Bergen 2 Schinnen HAS Axel Hilvarenbeek s Gravenvoeren Bocholtz Zelzate Dienst uitvoering en toezicht Energie Pagina 38 van 55