Centrum voor Natuur- & Milieueducatie. De Hooiberg. Jaarprogramma Basisonderwijs

Transcriptie

1 Centrum voor Natuur- & Milieueducatie De Hooiberg Jaarprogramma Basisonderwijs

2 2

3 Centrum voor Natuur- en Milieueducatie De Hooiberg Jaarprogramma Basisonderwijs Centrum voor Natuur- en Milieueducatie De Hooiberg `s-gravenweg LB Capelle aan den IJssel Telefoon: / Fax: Hoofd: Bart van der Waal Het Centrum voor Natuur- en Milieueducatie wordt beheerd door de Stichting Kinderboerderij Klaverweide 3

4 INHOUDSOPGAVE 1. Ligging en bereikbaarheid Voorwoord Inleiding Centrumlessen en andere activiteiten Leskisten Ontdekdozen Veldwerkkisten Lesmateriaal Literatuur Andere organisaties Inschrijven Huisregels Activiteiten voor de kinderen Activiteitenoverzicht Beschrijving van de activiteiten Groep 1/2 Monkie Groep 3/4 Bijen Groep 5/6 Paddenstoelen Groep 7/8 Afval Groep 7/8 Natuurspeurtocht Schollebos Groene Voetstappen en Warme Truiendag Uitleen Leenregels Overzicht van de leskisten, veldwerkkisten en ontdekdozen Leskisten en ontdekdozen voor de onderbouw Leskist Lieveheersbeestjes Leskist "Pieter de Pier" Leskist "Meneer de Pauw" Leskist "Natuur rond de school/buiten kijken" Leskist "Boompje groot" Leskist "Ikzelf/wijzelf" Ontdekdozen voor de onderbouw Overzicht van ontdekdozen Water Bellen blazen Metalen Spiegels Kleuren Ruiken Magneten

5 7. Leskisten/ontdekdoos/ projecten voor de middenbouw Leskist De Kluts Kwijt (NIEUW!) Leskist "Het weer" Leskist "Kaasmaken" Leskist "Bomen" Leskist Bijen Wonderweb Ontdekdoos Zaden Lesproject Energieke Scholen Les- en veldwerkkisten en projecten voor de bovenbouw Leskist "Kaasmaken" Leskist Bomen Leskist Sarah s Wereld Leskist energie Veldwerkkisten 8.5 Veldwerkkist "Water" Veldwerkkist "Planten en Mossen" Leskist/project energieke scholen Overige materialen Andere NME voorzieningen in de regio Adressen van overige NME instellingen Kinderboerderij Klaverweide

6 1. De ligging en bereikbaarheid. Het Centrum voor Natuur- en Milieueducatie De Hooiberg ligt op het terrein van de Kinderboerderij Klaverweide aan de `s-gravenweg 327 in Capelle aan den IJssel. De Hooiberg is per openbaar vervoer te bereiken met de metro, halte De Terp. Komt u met de auto dan parkeren op de Purmerhoek. Vandaar is het 3 minuten lopen via het tunneltje onder de Abram van Rijckevorselweg door. De route naar het Centrum voor Natuur- en Milieueducatie "De Hooiberg": CNME de Hooiberg Parkeren op de Purmerhoek Volg vanaf de metrohalte De Terp het Atolpad naar de s-gravenweg 6

7 2. Voorwoord. Voor u ligt het jaarprogramma voor het schooljaar In het lesschema zijn thema s opgenomen die eerder zijn gegeven en die nieuw zijn. Nieuw zijn de lessen over paddenstoelen, afval en de leskist De kluts kwijt. Verder is het centrum een route ingegaan waarin we nu en in de toekomst vanuit het gemeentelijk milieubeleid meer samenwerken met de gemeente Capelle aan den IJssel. Met de Groene Voetstappen en de Warme Truiendag is in 2010 een eerste aanzet gegeven. Het centrum wil bereiken dat de kinderen door bezig te zijn met de levende natuur via bewondering en zorgen voor het dier en de planten, tot een bewuste betrokkenheid zullen komen die tot uitdrukking komt in milieuvriendelijk gedrag. Daarvoor is het nodig dat de kinderen geregeld en regelmatig met die levende natuur in aanraking komen. Wij hopen, dat u ook dit jaar weer veelvuldig van onze diensten gebruik maakt. Met vriendelijke groeten, Hoofd CNME de Hooiberg, Bart van der Waal 7

8 3. Inleiding. Het aanbod voor natuur- en milieueducatie van De Hooiberg bestaat uit: * Centrumlessen. * Lessen of projecten op school * Natuurspeurtocht in het Schollebos * Leskisten. * Ontdekdozen. * Veldwerkkisten. * Materialen voor tijdens de les NO of wereldoriëntatie. * Literatuur. 3.1 Centrumlessen en andere activiteiten De lessen op het centrum worden door de NME-medewerker van De Hooiberg zelf opgezet en ingericht. De leerlingen gaan na een korte introductie meestal zelf, door middel van opdrachten aan de slag. Hoe zelfstandig ze kunnen werken is afhankelijk van het niveau van de groep. Bij groep 1 t/m 4 vragen wij om extra begeleiding van de groepjes. De duur van een les varieert tussen 5 kwartier en 2 uur. De centrumlessen vinden plaats in en in de omgeving van De Hooiberg. In het algemeen komen de lessen eens in de twee á drie jaar weer terug. Naast deze lessen zijn er de activiteiten als de Groene Voetstappen en de Warme Truiendag waaraan u met de hele school of bepaalde groepen mee kunt doen. 3.2 Leskisten. Naast de lessen op het centrum beschikken we over 11 leskisten. Leskisten kunnen een essentieel element zijn ter ondersteuning van de natuurbeleving van leerlingen op basisscholen. Leskisten bevatten opdrachten en de daarvoor benodigde materialen, waarmee kinderen actief hun omgeving of een bepaald thema verkennen. Voor de leerkracht is een handleiding aanwezig. Ook geeft de handleiding vaak suggesties voor een inleiding, verwerking en verdieping van het onderwerp. De bedoeling van het werken met leskisten is dat de leerkracht zelf met de leerlingen aan de slag gaat. Regelmatig komt het voor dat enkele of alle opdrachten uit een leskist buiten uitgevoerd moeten of kunnen worden. Hiervoor is het vaak nodig dat de leerkracht assistentie krijgt van enkele ouders, verzorgers of oudere leerlingen. Dit wordt aangegeven bij de beschrijving van de leskist. 3.3 Ontdekdozen. Met de inhoud van de ontdekdoos kunnen leerlingen zich individueel, in groepjes of klassikaal verdiepen in bepaalde onderwerpen. In elke doos zitten materialen waarmee ze zelfstandig experimenteren, al dan niet met behulp van opdrachten. Er volgt een proces van aanrommelen, gericht onderzoeken, waarnemen, concluderen en verslag maken. Het zelf onderzoeken en conclusies trekken gaat in het onderwijs een steeds grotere rol spelen. Met deze dozen hopen wij de leerkrachten te ondersteunen. 8

9 3.4 Veldwerkkisten. Voor groep 8 van het basisonderwijs beschikken we over 2 veldwerkkisten. De veldwerkkist water en veldwerkkist planten en mossen. Veldwerkkisten zijn er exclusief voor om buiten bezig te gaan met het onderzoek van natuurverschijnselen. Door zijn inhoud is het een kist voor groep 8 en hoger. Dus bij voorkeur gebruiken in het Schollebos of/en een natuurrijke schoolomgeving. Door de opzet is de veldwerkkist prima te gebruiken binnen een thema of projectweek. 3.5 Lesmateriaal. (aanvraag formulier 3) Natuur. Gedurende het afgelopen jaar en in de komende periode zijn we bezig met het opbouwen van een materialenbestand. In dit bestand zitten concrete materialen die u kunt gebruiken bij het illustreren van uw lessen uit de NO-methode. Zo zijn er diverse boomschijfjes, vogelnesten, opgezette dieren en sporen van dieren en zaden. Dit materiaal is op afroep en beperkt uitleenbaar. Gereedschap. Verder kunt u bij ons gebruik maken van diverse losse materialen als loupepotten, zoekkaarten, microscoop, schepnet, verrekijkers, grondboren ed. Verder kunt u voor het huisvesten van dieren terecht voor aquaria en plastic bakken. Levende dieren. Daarnaast kunt u bij de kinderboerderij Klaverweide terecht voor het lenen van kleine dieren. Bij de uitleen van dieren krijgt u informatie mee over de verzorging van het dier en enkele lessuggesties. Bij de kinderboerderij en het cnme zijn voorlopig nog alleen muizen, ratten, konijnen, cavia s, en wandelende takken, kevers, salamanders en in het voorjaar kuikens te leen. Voor andere (grote)dieren is aparte begeleiding nodig. In overleg kunt u natuurlijk proberen of het dier naar de klas kan komen. Liever hebben wij dat u met uw kinderen naar de kinderboerderij komt. Daar kunt u de dieren in een natuurlijkere omgeving bekijken. 3.6 Documentatiecentrum Naast de lesprogramma s kunt u gedurende het schooljaar een beroep doen op ons documentatiecentrum. Heeft u een project rond een onderwerp dat niet in ons programma staat, of zijn er leerlingen die materialen nodig hebben voor een spreekbeurt, dan kunt u bij ons materialen lenen. Er zijn lesbrieven, posters, videobanden, dvd s, boeken, tijdschriften, modellen, opgezette dieren en illustratiemateriaal, maar ook kijkers, binoculairs, microscopen e.d. 3.7 Andere organisaties. In de regio Rijnmond en daar buiten zijn ook andere organisaties bezig met natuur- en milieueducatie. Ze doen dat vaak op een heel eigen wijze en meestal met uitgekiende programma s. Zo is er bijvoorbeeld de Natuurschool bij Stellendam die de kinderen een dag meeneemt in een educatieve en recreatieve ontdekkingstocht langs het strand en in de zee. Een heel goed alternatief voor een schoolreis. 9

10 3.8 Inschrijven. Hoe vraagt u aan? Voor het inschrijven op lessen of het lenen van leskisten en/of materialen zijn er drie verschillende formulieren. Nr. 1 Een aanvraagformulier voor de lessen en andere activiteiten. Nr. 2 Een aanvraagformulier voor leskisten, ontdekdozen en veldwerkkisten. Nr. 3 Aanvraagformulier voor losse materialen. Wij stellen het erg op prijs als u ver van te voren kunt aangeven wanneer u welke losse materialen zou willen lenen. Dan kunnen wij er ook voor zorgen dat, via aanschaf of lening bij een ander centrum, de materialen aanwezig zijn op het moment dat ze nodig zijn. Voor het lenen van veldwerkmaterialen kunt u overigens het gehele schoolseizoen contact opnemen met het centrum. Formulier 1: * Bij de lesaanvragen dient u alle groepen te vermelden, ook de groepen waarvoor geen lessen worden aangevraagd. Dit kan worden gedaan achter de letters a, b, c enzovoort waarbij de laagste leerjaren het eerst worden genoemd. *Achter de naam van de leerkracht ziet u een aantal hokjes die naar de daarboven genoemde lessen verwijzen. Als u in aanmerking wilt komen voor een les, dan dient u een kruisje te zetten in het hokje onder de gewenste les en achter de naam van de leerkracht die de les aanvraagt. *Achter de aanvragen is er een kolom met regels. Als een schooltijd voor de aanvragende leerkracht ongeschikt is, kan deze dat daarin aangeven. Wij zullen hiermee zoveel mogelijk rekening houden. *Tenslotte is er een ruimte opengehouden; "ongeschikte data". Hier hoeft u geen vakanties en algemeen erkende feestdagen in te vullen. Het betreft hier bijzondere activiteiten voor uw school, waardoor u geen lessen kunt volgen, zoals werkweken, verjaardagen, vergaderingen, sportdagen. * Verder willen we u vragen om de groepsgrootte per les te beperken tot 35 leerlingen. Formulier 2: Voor het lenen van leskisten, ontdekdozen en veldwerkkisten gebruikt u formulier 2. Wij vragen u deze formulieren zo compleet mogelijk in te vullen. Vooral de postcode niet vergeten, dit voorkomt bij ons veel opzoekwerk. De formulieren dienen met zwart te worden ingevuld. Ze kunnen gezamenlijk in de antwoordenenvelop verstuurd worden aan het Centrum voor Natuur- en Milieueducatie De Hooiberg. Voor meer informatie kunt u bellen Formulier 3: Dit formulier gebruikt u als nu al weet welke materialen u het komende jaar wilt gaan gebruiken. Het voordeel van het vroegtijdig aanvragen is dat wij in deze materialen, als we ze 10

11 niet in ons bezit hebben, voor u kunnen bemiddelen of ze tijdig kunnen aanschaffen of verzamelen. U kunt naast het formulier natuurlijk altijd gedurende het jaar langskomen om in het depot te snuffelen. Wel even van te voren bellen. Afzeggen van lessen Indien u een uitnodiging op school ontvangt voor een tijdstip waarop u met uw klas niet kunt komen, neem dan zo snel mogelijk contact op met het CNME De Hooiberg. Wij kunnen dan proberen een andere klas in uw plaats uit te nodigen en voor u een nieuwe datum te reserveren. Werkwijze bij iedere les Ruim voordat de les plaatsvindt krijgt u van ons een handleiding, waarin de hele lescyclus, de voorbereiding, de les op het cnme en de verwerking op school stap voor stap beschreven worden. Bij een les die u zelf geeft wordt u van tevoren uitgenodigd voor een introductiebijeenkomst. Speciaal basisonderwijs. In principe wordt er geen onderscheid gemaakt tussen het basis en speciaal basisonderwijs. Als algemene regel geldt dat alle genoemde activiteiten, zowel voor het basisonderwijs als voor het speciaal basisonderwijs bestemd zijn. We vragen daarom het speciaal onderwijs om op eenzelfde manier in te schrijven voor het lesprogramma. Het is wenselijk dat u voor het indienen van uw aanvragen met de NME-medewerker contact opneemt over de geschiktheid van bepaalde lessen voor uw leerlingen of dat u na ontvangst van de uitnodiging voor de lessen contact met ons opneemt om uw specifieke wensen door te geven. 3.9 Huisregels. Parkeren Fietsers kunnen hun fiets plaatsen in de fietsenstalling op de oprit van de Kinderboerderij de Klaverweide. Bij de Kinderboerderij Klaverweide is heel weinig parkeerruimte. Daarom vragen wij u de auto s te parkeren op de parkeerplaatsen op de Purmerhoek. Vandaar kunt u via het Atolpad(zie de plattegrond) onder de Abraham van Rijckevorselweg naar de Kinderboerderij Klaverweide lopen. (Looptijd: 6 minuten.) In geval van slecht weer en/of jonge kinderen is het toegestaan de kinderen bij het hek van de kinderboerderij uit te laten stappen. In die situatie parkeert u de auto s in de berm van de s- Gravenweg. U mag uw auto niet parkeren op de gehandicaptenparkeerplaats en de oprit van de Kinderboerderij Klaverweide. Dit o.a. in verband met de toegankelijkheid van de kinderboerderij voor o.a. de leveranciers en de brandweer. Omgang met de dieren Hoe moeilijk het soms ook is, dieren op de kinderboerderij hebben behoefte aan rust en veiligheid. Ze mogen bijna allemaal geaaid worden als ze dat willen. Wat wij van u willen vragen is om de kinderen voorafgaand aan het bezoek op de kinderboerderij erop te wijzen dat ze niet achter de dieren aan rennen en zich gewoon als gast willen gedragen. Voor met name grote kinderen geldt dat ze niet over de boerderij rennen omdat er ook hele jonge kinderen rondlopen. 11

12 12

13 4. Lesactiviteiten voor de kinderen. 4.1 ACTIVITEITENOVERZICHT 2012/2013 LES groep S O N D J F M A M J J 1. Monkie 1 en 2 X X 2. Bijen 3 en 4 X X X 3. Paddenstoelen 5 en 6 X X 4. Speuren naar afval 7 en 8 X X 5. Natuurspeurtocht Schollebos * 7 en 8 X X X X X X 6. Groene Voetstappen Ma 13 sept. t/m zat 18 sept. (pag. 14) Groep 1 t/m 8 X 7. Warme truiendag 8 februari 2013 (pag. 16) Groep 3 t/m 8 X 4.2 Beschrijving van de activiteiten Lessen voor de onderbouw (groep 1 t/m 4) Monkie Voor groep: 1 en 2 Periode: november 2012 en januari 2013 Lesduur: 5 kwartier Te geven door: Medewerker CNME Lesdoel: De kinderen ervaren dat vriendschap met een dier inhoudt dat je er goed voor moet zorgen. Ze kunnen de dieren groeperen in een eenvoudige indeling op basis van hun leefomgeving: Land, water en lucht. De kinderen kennen enkele kenmerkende eigenschappen c.q. gedragingen van vissen, eksters, muizen en egels. 13

14 Beschrijving van de les Het prentenboek `Monkie`is de leidraad tijdens deze les. Vriendschap met een dier en de zorg hiervoor zijn de centrale thema s uit het boek. Na het voorlezen van het boek gaan de kinderen verschillende voel, orden en puzzelopdrachten doen over de dieren uit het verhaal. Aanwijzingen voor de leerkracht Vooraf ontvangt u een handleiding met een beschrijving van de les en suggesties voor voorbereidende en vervolgactiviteiten voor op school. Aansluiting op methodes: Vier-seizoenen-boek: Herfst D3 en Bijen Voor: groep 3 en 4 Periode:mei t/m juli 2013 Lesduur: 5 kwartier Te geven door: Medewerker CNME Lesdoel: De kinderen weten hoe een kast er van binnen uitziet en ze zien dat uit de bijenkast allemaal producten komen waar wij iets mee doen. Het verschil en de overeenkomsten tussen bijen, wespen, hommels en mieren. (Gedrag, uiterlijk, nestbouw betekenis voor de mens). Lesbeschrijving: Na een korte inleiding met aandacht voor de angst voor bijen en wespen en hun bouw en de indeling van het volk en de kast, aan de hand van een aantal modellen, gaat een deel van de groep aan het werk met een aantal opdrachten. Die opdrachten gaan over de honing, de was en allerlei andere producten van bijen die ze kunnen voelen en proeven. Verder wordt ingegaan op de vorm en functie van dingen, dieren en nesten. Het andere deel gaat met de medewerker van de Hooiberg naar de bijenstand alwaar hij met de kinderen "in de bijen" gaat. De kinderen staan daarbij veilig achter een glaswand. Sluit aan bij: Methode Leefwereld: Leefwereld Oud: Groep 3: les 19 en 20 Zoem de bij. Groep 4: les 1: Van rups tot vlinder Methode Natuurlijk: Groep 3: Hoofdstuk 3 Dat is stevig pag. 19 bijenraat met bijen Aanwijzing voor de leerkracht: Of we echt "in de bijen gaan" is natuurlijk afhankelijk van het weer. Bij dreigend onweer kan dat bijvoorbeeld niet. Desondanks zijn er genoeg mogelijkheden om ook bij dat weer in een bijenvolk te kijken zonder dat de kast open moet. Omdat de groep in tweeën gesplitst is, is er naast de leerkracht en de ouders per groepje van 5 ll., een extra begeleider nodig. 14

15 Lessen voor de middenbouw (Groep 5 en 6) Paddenstoelen Voor groep: 5 en 6 Periode: September t/m oktober 2012 Lesduur: 2 uur Te geven door: Medewerker CNME Lesdoel: Leerlingen herkennen een aantal verschijningsvormen van schimmels en paddenstoelen. Leerlingen weten dat de paddenstoelen een onderdeel zijn van een schimmel die er voor zorgt dst moeilijk afbreekbaar materiaal afgebroken wordt. Schimmels spelen een belangrijke rol in de voedselkringloop. Lesbeschrijving: In deze les komen de leerlingen op allerlei manieren in aanraking met schimmels en vooral de sporendragende vruchtlichamen. Een paddenstoel is vaak maar een klein onderdeel van de schimmel. Naast de opdrachten die in het lokaal uitgevoerd worden, is er tegenover de kinderboerderij de heemtuin waar we gebruik mogen maken van de ruimte. Doordat de paden van de heemtuin al jaren achtereen gevuld worden met houtsnippers is daar een soortenrijk paddenstoelengebied ontstaan waar een aantal zeer zeldzame soorten voorkomen. Aanwijzing voor de leerkracht: Omdat de groep in tweeën gesplitst wordt is er naast de leerkracht een extra begeleider nodig. 15

16 Lessen voor de bovenbouw (Groep 7 en 8) Speuren naar afval Voor groep: 7 en 8 Periode: maart en april 2013 Lesduur: 2 uur Te geven door: Medewerker CNME Lesdoel: Leerlingen krijgen inzicht in diverse aspecten van het afvalprobleem. De leerlingen krijgen inzicht in de hoeveelheid en de samenstelling van ons huisvuil. De leerlingen zien in dat een deel van dit afval voorkomen kan worden en dat veel afval opnieuw gebruikt kan worden. De leerlingen worden zich ervan bewust dat ook zij dagelijks afval produceren en leren hoe ze hun eigen afval kunnen beperken. De leerlingen leren dat kleine organismen een rol spelen bij het verwijderen van afval in de natuur. Lesbeschrijving: De les: Speuren naar afval, is een eerste kennismaking met diverse aspecten van afval. Er is gekozen voor een werkvorm met een touw als rode draad. De leerlingen volgen in kleine groepjes het touw en komen zo op diverse plekken op de kinderboerderij en in het leslokaal. Met behulp van een vuilnisemmer wordt in de kring gesproken over ons afval. Er wordt duidelijk gemaakt wat mensen zoal weggooien. Er is echter een ding dat we niet weggooien en dat zit onder in de afval emmer.(een wereldbol). We staan stil bij welke soorten afval er zijn. Wat is nog bruikbaar? Wat is een kringloop? Welk afval kan gerecycled worden? Elk kind krijgt een werkboekje, een potlood en een onderlegger. Vervolgens worden de kinderen in groepje van 2 verdeeld. Elk groepje begint bij een ander nummer. Tussen de verschillende groepjes zitten vrije plaatsen. De kinderen kunnen zonder inhalen het rode touw volgen. 16

17 4.2.6 Natuurspeurtocht in het Schollebos. Voor groep: 7 en 8 Periode: september en oktober 2012 en van april t/m juli 2013 Lesduur: 2 uur Te geven door de leerkracht Lesdoel: Kinderen lopen langs de verschillende landschapselementen waaruit het park is opgebouwd en zien de verschillende levensvormen die daarbij behoren. Zo zijn er bosschages, waterlopen, vrijstaande bomen, sloten en het grasveld/weiland. Ze oefenen met een aantal simpele onderzoeksvaardigheden. Temperatuur, hellingshoek, boomhoogtemeter, de grondboor, planten en dierentabellen(zoekkaarten), ed. Lesbeschrijving: In het Schollebos is een speurtocht uitgezet. Bij ieder punt moeten de kinderen een opdracht uitvoeren. Zo zijn er o.a. de volgende posten: wateronderzoek, bomen, struiken en kruiden, bodem, bodemdieren en vogels. Voor iedere post is circa 15 minuten. De nabespreking kan naar eigen inzicht en afhankelijk van het weer plaatsvinden op school of in het park. Aanwijzing voor de leerkracht: Of u alle opdrachten in het parcours moet opnemen is afhankelijk van het moment in het seizoen en de hoeveelheid tijd die u voor deze activiteit vrij maakt. Per post heeft u één extra begeleider nodig. Het parcours is zodanig opgezet dat de kinderen zelf van de ene opdracht naar de andere kunnen komen. Plattegrond en alle materialen voor dit parcours zitten in een aantal tassen. Deze kunt u van tevoren ophalen op het Centrum 17

18 4.2.6 Groene Voetstappen en Warme Truiendag Inleiding In 2009 heeft de gemeente binnen haar milieubeleid gekozen voor extra aandacht voor klimaat en duurzaamheid. Wij zijn als cnme dan ook verheugd dat de gemeente ons gevraagd heeft om mee te werken aan de bevordering van activiteiten zoals de Groene Voetstappen en de Warme Truiendag. Met deze activiteiten komen zowel de kinderen alsook de ouders in contact met de mogelijkheden om iets aan het klimaat te doen. Hoe kunt u aan deze activiteiten meedoen? Bij dit jaarprogramma vindt u het opgavenformulier no. 1 waarmee u zich opgeeft voor de Groene Voetstappen en/of de Warme Truiendag. Hierin geeft u aan met welke groepen van uw school u aan de Groene Voetstappen en/of de Warme Truiendag mee wilt doen. Met deze gegevens zorgt het CNME ervoor dat u tijdig kunt beschikken over de lesmaterialen en handleidingen die nodig zijn om de Groene Voetstappen en/of de Warme Truiendag tot een succes te maken. Groene voetstappen Veilig, gezond, milieu- en klimaatvriendelijk van en naar school reizen: Zet met Groene Voetstappen duurzaam vervoer van en naar school aan het begin van schooljaar op de kaart 18

19 Ook dit jaar gaan basisschoolleerlingen in heel Nederland weer op stap voor een beter klimaat en verzamelen Groene Voetstappen in de Europese Mobiliteitsweek (12 tot en met 17 september a.s.), een landelijke week in het teken van duurzame mobiliteit. Alle basisscholieren doen dit door een week lang zoveel mogelijk lopend en fietsend naar school te gaan. Voor elke heen- en terugreis die zij van en naar school op duurzame wijze afleggen sparen zij één Groene Voetstapsticker die zij in een aansprekend stickerboekje kunnen plakken. Meedoen aan de actie kost slechts vijf minuten lestijd per dag en biedt u als school een goede kapstok om onderwerpen als klimaatverandering en vervoer aan op te hangen. In 2009 verzamelden kinderen meer dan een half miljoen voetstappen: met deze hoeveelheid voetstappen kan je maar liefst 14 keer de wereld rond! Lopen de kinderen van uw school dit jaar (weer) mee? Wij vragen u om (ook) dit jaar weer volop mee te doen aan deze kant-en-klare en voor scholen kostenloze actie. U stimuleert uw leerlingen, hun ouders en uw leerkrachten tot een veilige, gezondere en milieu- en klimaatvriendelijker manier van reizen. Met het verzamelen van Groene Voetstappen staat dit onderwerp meteen aan het begin van het schooljaar goed op de kaart. En niet alleen in Nederland gaan kinderen op stap voor een beter klimaat, ook in andere landen in Europa verzamelen kinderen zgn. Green Footprints. Alle internationaal verzamelde voetstappen zullen worden aangeboden aan de ambtelijk voorzitter van de VN. De landelijke organisator van het project, het Klimaatverbond, ondersteunt scholen met vijf lesbrieven, posters en een brief voor de ouders. U vindt het materiaal op Doet u mee? Laat het cnme de Hooiberg vóór 24 juni weten welke groepen van de school meedoen. Het CNME bezorgt het actiemateriaal rond 19 augustus kosteloos op uw school. De gemeente en het CNME de Hooiberg willen proberen om een wethouder naar een school te laten gaan voor het in ontvangst nemen van de groene voetstappen. Daarnaast zouden de ll. met wethouder kunnen praten over de duurzame wijze waarop zij van en naar school reizen en over de ideeën m.b.t. het klimaatprobleem. Het project Groene Voetstappen zal ook dit jaar, begin december afgesloten worden met een Kinderklimaattop. Alle in Nederland verzamelde voetstappen zullen worden aan geboden aan de minister van VROM. Kinderen uit alle deelnemende gemeenten zullen hiervoor worden uitgenodigd. Achtergrondinformatie: Auto s stoten o.a. broeikasgassen uit, zoals CO2, die de aarde opwarmen, waardoor het klimaat verandert. Een warmer klimaat klinkt misschien lekker, maar heeft desastreuze gevolgen. Bijna dagelijks zijn de gevolgen van klimaatverandering in het nieuws; bijvoorbeeld een kwart van alle dieren en planten zullen de komende decennia uitsterven doordat zij niet kunnen overleven in een ander klimaat. Wereldwijd moet de uitstoot van broeikasgassen flink worden teruggebracht. Graag leveren wij met u een bijdrage aan het terugbrengen van de uitstoot door ouders en hun kinderen bewust te maken van de bijdrage die je als burger kunt leveren bij het terugbrengen van de uitstoot. Stilstaan bij de wijze van waarop u uw kinderen naar school brengt zet flink zoden aan de dijk: maar liefst meer dan de helft van alle autoritten is korter dan 7,5 km enkele reis. 19

20 Deze ritjes zijn extra vervuilend; bij korte (stads)ritten zijn het brandstofverbruik en de uitstoot van vervuilende stoffen per kilometer hoog. Het is dus erg lonend voor het milieu en de gezondheid om korte ritten vaker lopend, of met de fiets af te leggen. Verder draagt veel autoverkeer rond de school vaak bij tot onveilige situaties en is het ook veel gezonder om zoveel mogelijk te bewegen. Het lopen en fietsen naar en van school kan daar een belangrijke bijdrage aan leveren. Warme Truiendag 2013 Wat is de Warme Truiendag? 8 februari 2013 Vrijdag 8 februari 2013 is het...weer Warme Truiendag! Zet deze datum vast in uw agenda! Log in op de website Warme Truiendag en ontvang de nieuwsbrief met alle ideeën om weer een groot energiebesparingsucces te boeken! Het idee van de Warme Truiendag is simpel: trek een warme trui aan, zet de verwarming lager, bespaar 7% energie per graad en dus 7% CO2 uitstoot. Gebruik deze dag voor spannende en energiezuinige acties: De Warme Truiendag is een initiatief van Vereniging Klimaatverbond Nederland en wordt jaarlijks op of rond 16 februari gehouden. Dat is de dag waarop in 2005 de Kyotoovereenkomst in werking trad. Voor 2013 is gekozen voor vrijdag 8 februari. De bedoeling van het Kyotoprotocol is om de uitstoot van broeikasgassen, die leiden tot klimaatverandering, wereldwijd te verminderen. De dag herinnert iedereen aan de afspraken van het verdrag: ook in Nederland moet de uitstoot van broeikasgassen verminderen. In 2005 organiseerde de Vlaamse overheid de eerste dikke-truiendag. In 2007 kreeg Nederland naar het voorbeeld van België een Warme Truiendag. Het Klimaatverbond in Nederland riep scholen, gemeenten en provincies op om deel te nemen aan de campagne. Vanaf 2008 zijn in Nederland en België de doelgroepen verbreed: de organisatoren roepen iedereen op school, op het werk en thuis op deel te nemen aan de Warme Truiendag en de dikke-truiendag. De verwarming één graad lager spaart per graad maar liefst 7% energie en dus ook 7% CO2 uitstoot. Met een trui aan spaar je het klimaat zonder verlies van comfort. Maar liefst 40% van alle energie die in Nederland wordt gebruikt wordt omgezet in warmte. Een enorm besparingspotentieel dat nu de klimaatproblematiek steeds duidelijker wordt, met daadkracht moet worden aangesproken. Er is heel veel energie te besparen bij het verwarmen van woningen, kantoren en scholen. Daarmee is een hele grote winst te boeken voor het klimaat. In Nederland gaat bijvoorbeeld maar liefst 30% van de energie in huishoudens 20 op aan verwarming en daarop is volgens

21 Milieucentraal nog 25 tot 30% besparing te boeken door middel van vervanging van verwarmingsketels, het installeren van dubbel glas en gevel-, dak- en vloerisolatie. Een voorbeeld van de activiteiten die op school uitgevoerd kunnen worden: Wat spreken we af om dit jaar op school te doen aan energiebesparing? Kom tot een concrete besparingsdoelstelling voor een jaar. Zijn de doelstellingen behaald in 2012? Loop op school het energieverbruik van apparaten na met een energiemeter. (Te leen bij het CNME de Hooiberg.) Zet alle apparaten uit die niet gebruikt worden. En haal apparaten van de stand-by stand. Vervang gloeilampen door spaarlampen of LED lampen. Druk de opbrengst energiebesparing in geld uit en creëer een klimaatfonds waaruit klimaatvriendelijke investeringen kunnen worden gedaan. Met het geld kun je als school overstappen op groene stroom of plant een bos! Opbrengst energiebesparing in geld uitdrukken en doneren aan een duurzaam energie project in een derde wereldland, bijvoorbeeld zonnepanelen op een schooldak in Afrika. Volg een lesprogramma over duurzaamheid en klimaat of of Verzamel zoveel mogelijk oude wol en verzin een nieuwe toepassing die tot energiebesparing leidt. Organiseer een wedstrijd wie de langste sjaal breit. Zie de uitzending van het Jeugdjournaal 13 februari 2009 over de Plotter in Zutphen! Of bekijk het filmpje van een actie uit 2009 over de school die een breiverbond sloot met een bejaardentehuis! Vier de winter. Organiseer in de tijd van de gymles een schaatswedstrijd op de plaatselijke ijsbaan. Kleed je warm aan en actie! Wie heeft de gekste muts op of wie maakt de gekste muts Schapencarnaval, kinderen gaan verkleed als schaap naar school, wie is het leukste schaap Organiseer een modeshow, thema: Wol = Hip! En dat is makkelijk want de mode is dit seizoen zelfgemaakt en wollig! Meeste laagjesverkiezing die leidt tot verkiezing Miss en Mister Michelin Bedenk en bespreek energiebesparingslogans. En communiceer deze binnen school. Organiseer winterse kost diner/lunch in de klas, waar je warm van wordt van fair trade producten Kies een winters land en organiseer een themales/ themafeest rond Zweden, Finland, Lapland etc. Of neem als thema een Oud Hollandse winter (al la Nederlands Historisch Museum in Arnhem) 21

22 5.Uitleen 5.1 Leenregels. Bij het lenen van leskisten en andere materialen gelden de volgende spelregels: * Het lesmateriaal kan gedurende minimaal 2 weken (12 dagen) geleend worden. Sommige lesmaterialen worden zoveel geleend dat de uitleentermijn ingekort moet worden. In overleg met het CNME kan de termijn verlengd of gewijzigd worden. * Bij de leskist krijgt u een handleiding, zodat u zich kunt voorbereiden. * De lener gaat vóór teruggave na of alle materialen in de kist aanwezig zijn. Vermissingen en schade gaarne doorgeven. * Alle materialen dienen schoon en droog in de kisten geretourneerd te worden. * Bij het ophalen wordt een bruikleenovereenkomst getekend. Bij vermissingen of schade tijdens de uitleenperiode is de lener aansprakelijk. * Leskisten en andere materialen dienen door een leerkracht of ouder op het CNME de Hooiberg opgehaald en teruggebracht te worden op: - Ophalen: maandag tussen uur en uur. - Terugbrengen: vrijdag tussen uur en uur. Omdat de aanvragen regelmatig het aanbod overtreffen moeten we zuinig zijn met de uitleentijd. Als u niet binnen een week na ingang van de leentermijn de leskist of ontdekdoos komt ophalen en als u daarover geen contact met ons opneemt, dan gaan wij ervan uit dat u het lesmateriaal niet wilt hebben. De leskist gaat dan naar de volgende lener. Tip 1: Zorg ervoor dat de verantwoordelijkheid voor het ophalen en terugbrengen berust bij één persoon. Tip 2: Bespreek het formulier zonodig tijdens het teamoverleg. Formulier 2 gebruikt u voor het aanvragen van onderstaande leskisten, ontdekdozen en veldwerkkisten. Formulier 3 gebruikt voor het aanvragen van losse materialen 22

23 5.2 Overzicht van leskisten, veldwerkkisten en ontdekdozen. Overzicht van de leskisten, veldwerkkisten en ontdekdozen: Groep 1 t/m 4: Groep: Leskisten * Lieveheersbeestjes (1 t/m 2) * Pieter de Pier. (1 t/m 3) * Meneer de Pauw (1 t/m 3) * Natuur rond de school/buiten kijken (1 t/m 4) * Boompje groot (1 t/m 4) * Ikzelf/wijzelf (3 en 4) Groep 5 en 6: Leskisten * De Kluts Kwijt NIEUW NIEUW!! (5 en 6) * Het weer (5 en 6) * Kaasmaken. (5 en 6) * Bomenkist (5 en 6) * Bijen (5 en 6) * Wonderweb (5 en 6) * Energieke Scholen (5 en 6) Groep 7 en 8: Leskisten * Sarah s Wereld (7 en 8) * Kaasmaken (7 en 8) * Bomenkist (7 en 8) * Leskist Energie (7 en 8) * Energieke Scholen (7 en 8) Veldwerkkisten: * Water (groep 8) * Planten en mossen (groep 8) Ontdekdozen: Groep: * Water (1 en 2) * Zeepbellen (1 t/m 4) * Metalen (3 en 4) * Spiegels (3 en 4) * Kleuren (3 en 4) * Ruiken (3 en 4) * Magneten (3 en 4) * Zaden (5 en 6) 23

24 6. Leskisten en ontdekdozen voor de onderbouw 6.0 Leskist Lieveheersbeestjes Een leskist voor met name de jongste kleuters. Het gaat hier om een eerste kennismaking met natuurbeleving waarbij gekozen is voor het kriebelkruipbeestje het lieveheersbeestje dat door jonge en oudere kleuters als een heel lief diertje wordt ervaren. Met behulp van de handpoppen Thijs en Lotte komen de kinderen spelenderwijs in aanraking met het lieveheersbeestje. Daarna volgen activiteiten als de geboorte van een lieveheersbeestje, een vloer-tel-dominospel, het huisje van een lieveheersbeestje en een liedje. 6.1 Leskist "Pieter de Pier" Handpop"Pieter de Pier" speelt hier de hoofdrol. Pieter is een worm en vervult een belangrijke rol in de voedselkringloop. Spelenderwijs leren de kinderen verschillende soorten afval te scheiden. Het accent ligt op verteerbaar (ofwel GFT) en onverteerbaar afval. Aan de hand van een poppenspel gaat de leskist in op het bekijken van bodemdiertjes, het herkennen van mensenafval en de afvalscheiding rond de school. Dit gebeurt aan de hand van een aantal binnen- en buitenopdrachten. 6.2 Leskist "Meneer de Pauw" Help! "Meneer de Pauw" is zijn pauwenogen kwijt! De kinderen gaan helpen om de ogen van "Meneer de Pauw" terug te vinden. Dit doen ze door verschillende opdrachten uit te voeren over de dieren op de kinderboerderij of in een dierenweide. Alle opdrachten en spelletjes nodigen uit tot waarnemen en ontdekken, waarbij het accent ligt op het directe contact tussen kind en dier. Deze leskist bestaat uit drie onderdelen: * een introductie in de klas; * een bezoek aan de kinderboerderij; * een verdieping van de ervaringen in de klas. 6.3 Leskist "Natuur rond de school/buiten kijken" Op speelse wijze ontdekken de kinderen met deze leskist de directe omgeving van hun school. Door het uitvoeren van allerlei opdrachten komen ze intensief in aanraking met de volgende onderwerpen: bomen, struiken, planten, vogels, bodembeestjes, het weer. De kist bevat alle benodigde materialen voor het uitvoeren van opdrachten en bijvoorbeeld het uitzetten van een kabouterpad. 24

25 6.4 Leskist "Boompje groot" Met de materialen uit deze leskist kan het onderwerp Bomen vanuit verschillende invalshoeken worden belicht. De volgende thema s kunnen aan de orde komen: bomen en struiken, de boom in de vier seizoenen, zaden en vruchten, bladeren, hout en paddestoelen. Aan de hand van verhalen, werkbladen, kleurplaten, memorie- en dominospelen en speurtochten worden de verschillende thema s doorlopen. 6.5 Leskist "Ikzelf/wijzelf" De leskist "Ikzelf " bevat een heleboel opdrachten om alle zintuigen aan te spreken. Gerichte opdrachten maken de leerlingen bewust van het gebruik van hun verschillende zintuigen. Deze vaardigheden komen bij het gebruik van andere NME-lesmaterialen goed van pas. Met de spullen uit de kist richt u in de klas meerdere werkplekjes in. De kinderen werken dan in een opdrachtencircuit. 25

26 De ontdekdozen voor de onderbouw. Wat is er leuker dan zelf onderzoeken en ontdekken? Met behulp van een ontdekdoos krijgen kinderen er volop de ruimte voor, in elke ontdekdoos zitten materialen om zelfstandig mee te experimenteren (al dan niet met behulp van opdrachten). Er volgt een proces van aanrommelen, gericht onderzoeken, waarnemen, concluderen en verslag maken. Overzicht van ontdekdozen: Ontdekdozen: Groep: * Water (1 en 2) * Bellen blazen (1 t/m 4) * Metalen (3 en 4) * Spiegels (3 en 4) * Kleuren (3 en 4) * Ruiken (3 en 4) * Magneten (3 en 4) 6.6 Water. Groep: 1 en 2 De kinderen komen in aanraking met een aantal eigenschappen van water in combinatie met andere stoffen of voorwerpen. Ze ontdekken welk voorwerp drijft of zinkt en er is een eerste kennismaking met absorptie en oppervlaktespanning. 6.7 Bellen blazen Wat is er nu leuker dan bellen blazen. Nou hele grote bellen maken en allerlei vormen. Deze experimenteerdoos bevat alles waarmee kinderen spelenderwijs de eigenschappen van zeep ervaren. Ze kunnen grote en kleine bellen maken. Door te bouwen met stokjes ontdekken ze ook dat bellen niet alleen maar rond hoeven te zijn. 6.8 Metalen. Groep: 3 en 4 Met de materialen uit deze ontdekdoos vergelijken de kinderen allerlei metalen op uiterlijk, klank, buigsterkte en magnetische aantrekking. Een kennismakingsdoos met materialen die niet meer weg te denken zijn uit onze leefomgeving. 6.9 Spiegels. Groep: 3 en 4 Jonge kinderen worden gefascineerd door spiegelende oppervlakken. Met spiegels is heel veel mogelijk zoals lichtspelletjes, lachspiegels, een drieluik en spiegeleffecten. De kinderen komen hiermee in aanraking en ze krijgen de kans om er bewust mee aan de slag te gaan. 26

27 6.10 Kleuren. Groep: 3 en 4 Elke dag zie je veel kleuren om je heen. Met deze doos zullen ze al werkende en spelende ontdekken dat er veel verschillende kleuren zijn Ruiken. Groep: 3 en 4 De kist bevat allerlei materialen waaraan verschillende luchtjes zitten. Die luchtjes gaan ze verkennen. Herkennen ze er een paar? Wat vinden ze van die luchtjes? Dat luchtjes een bepaalde afstand kunnen afleggen ontdekken ze met behulp van een deostick. Hoe lang doet hij er over? Wie ruikt hem het eerst? Verder zijn er een aantal opdrachten waarmee ze door het lokaal en de school op zoek gaan naar bekende luchtjes Magneten. Groep: 3 en 4 Kinderen zullen in hun dagelijks leven vast wel een magneet zijn tegengekomen. Door de opdrachten te doen komen ze er spelenderwijs achter dat magneten wel en niet kunnen plakken en dat sommige materialen wel en andere materialen niet aan een magneet plakken. 27

28 7. Leskisten/ontdekdoos/ projecten voor de middenbouw 7.0 Leskist De kluts kwijt NIEUW! NIEUW! NIEUW! De kluts kwijt is een aansprekende leskist, met het thema 'biotopen', voor leerlingen van groep 5 en 6 van het basisonderwijs. Aan de hand van acht dieren worden op een toegankelijke manier evenzoveel biotopen geïntroduceerd aan de kinderen. Op een zekere dag staan in de klas acht verschillende dieren uit acht verschillende landschappen. Aan elk dier hangt een kaartje met de tekst ik ben de kluts kwijt. Uit de introductiebrief blijkt dat de dieren op school zijn afgeleverd en dat ze helemaal in de war zijn. Ze weten niet waar ze wonen, wie hun buren zijn, voor wie ze op moeten passen, wat ze graag lusten, hoe ze hun nestje moeten bouwen enzovoorts. Kunnen de leerlingen de dieren helpen om de kluts weer terug te vinden? De kinderen hebben het landschap waar vos woont nagebouwd. Ze schreven vos een brief over wat hij graag lust. En ze zochten uit hoe vos een vrouwtje kon versieren. Maar hij weet nog niet hoe zijn nest er uit ziet. De leerlingen willen hem graag helpen. Andere groepjes zijn bezig met andere dieren. Duif voelt zich al weer helemaal thuis bij de snackbar in het winkelcentrum. De bosuil weet weer dat hij s nachts op jacht gaat. Bij de maquette staat een cd-speler waaruit het geluid van de uil klinkt. 7.1 Leskist "Het Weer" Met meetinstrumenten kunnen de leerlingen enkele dagen achtereen, een aantal weersverschijnselen meten en volgen. Verder zijn in deze kist eenmalige proefjes en opdrachten opgenomen. De opdrachtkaarten geven de leerlingen informatie over wat en hoe ze gaan meten. Voor de docent staat extra achtergrondinformatie in de handleiding. 7.2 Leskist "Kaasmaken" Het CNME beschikt over een kist waarin alle materialen zitten die nodig zijn om kaas in de klas te maken. Tijdens het kaasmaken moet regelmatig worden gewacht. De invulling voor deze periodes is niet uitgewerkt. Er is een fotoserie beschikbaar ter illustratie van het kaasmaakproces of voor inrichting van een zuivelhoekje. Verder worden er suggesties gedaan voor het maken van andere zuivelproducten. Klassekaas dus. 28

29 7.3 De leskist "Bomen" In deze leskist vindt u een groot aantal opdrachten om m.b.v. waarnemingen bomen te herkennen. Verder bevat de kist al het materiaal dat nodig is om de waarnemingen uit te kunnen voeren. 7.4 De leskist bijen. Deze leskist bevat allerlei materialen die de imker nodig heeft voor het verzorgen van de bijen en het oogsten van de honing. Het leven van een bijenvolk en de betekenis die de bij voor de mens heeft, zijn de belangrijkste onderwerpen van de kist. Naast de materialen bestaat het lespakket uit werkbladen en een set foto s met informatie. De kist zelf is een bijenkast. Aanwijzing voor de leerkracht: Deze kist kan gecombineerd worden met de bijenles die het komend jaar op het centrum verzorgd wordt. Tijdens de les wordt er o.a. naar een bijenvolk gekeken. U kunt natuurlijk ook proberen om een aparte excursie naar de bijenstal af te spreken. 7.5 Wonderweb WonderWeb is ontwikkeld voor groep 5 en 6 en het is een kant-en-klaar lesproject. Met WonderWeb maken leerlingen van groep 5 en 6 in de directe omgeving van de school op een verrassende manier kennis met de verscheidenheid aan dier- en plantensoorten, de relaties daartussen en het belang van die verscheidenheid. Leerlingen ervaren het zelf, op hun eigen niveau, in de omgeving van hun eigen school, zonder moeilijke woorden en spelenderwijs. Ze leren goed observeren, leven zich in in een plant- of diersoort en ervaren aan den lijve wat voor een plant of dier belangrijk is. Daarbij ontdekken ze allerlei natuurlijk relaties in de schoolomgeving: wie eet wie, wie zijn mijn vrienden, wie zijn mijn vijanden, waar is het goed wonen en waar juist minder? Wie heb ik nodig en wie hebben mij nodig ( als schuilplaats, als woonplek of als voedsel)? Wonderweb zit in een wonderkoffer. In deze wonderkoffer zitten de docentenhandleiding, een wonderplaat, wonderwijzers met opdrachten, veldwerkmaterialen, wondermunten die ze kunnen verdienen bij het uitvoeren van de buitenopdrachten in een spelvorm en WonderGame. Met WonderGame op kunnen leerlingen de ontdekte relaties verwerken en spelenderwijs de meest geschikte omgeving samenstellen. 29

30 WonderWeb sluit naadloos aan bij de nieuwste kerndoelen voor het basisonderwijs. U kunt deze leskist bij het cnme lenen maar hij is ook te koop voor 35,- en te bestellen bij Voor het lenen van aanvullende veldwerkmaterialen kunt bij het CNME de Hooiberg terecht. Ontdekdoos voor de middenbouw. 7.6 Zaden. Groep: 5 en 6 Pitjes in appels zijn ook zaden. Zaden in het warme eten. Brood bevat zaden. Zijn kinderen zich wel bewust van al die zaden in hun dagelijks leven? Nadat u de ontdekdoos met ze behandeld heeft, luidt het antwoord hierop: ja. En ze leren dan ook meteen wat zaad eigenlijk is en wat het doet. 7.7 Lesproject Energieke Scholen Groep 5 t/m 8 Het lespakket Energieke Scholen richt zich op het besparen van energie en het verbeteren van het binnenmilieu. Door op een slimme manier de binnentemperatuur en CO2-concentraties in uw klas te verlagen, voelen u en uw leerlingen zich energieker: de leesprestaties gaan 30

31 omhoog en het ziekteverzuim omlaag. Tegelijkertijd bezuinigt uw school op energieverbruik. Dat is voordelig en goed voor het milieu. Leerdoelen: * Leerlingen begrijpen het belang van energiebesparing en een goed binnenmilieu. * Leerlingen leren onderzoek doen naar het energiegebruik en de kwaliteit van het binnenmilieu. * Leerlingen maken bewuste keuzes in het verbruiken van energie en het verbeteren van het binnenmilieu. Opzet lespakket: U leent bij het CNME de Hooiberg een kist met daarin meetapparatuur waarmee u het stroomverbruik van apparaten, de CO2-concentratie, het geluidsniveau en het lichtniveau in de klas kunt bepalen. Binnen de klas worden teams gevormd die met de apparaten en vragenlijsten het binnenmilieu en het energieverbruik op school gaan onderzoeken. Per team wordt een presentatie gegeven. Er worden tips opgesteld en daaruit worden de beste TIPS gekozen. Deze worden gepresenteerd aan het schoolbestuur en evt. de wethouder. Samen met de school en evt. ondersteund door de gemeente worden deze tips uitgevoerd. Zie voor meer informatie: en 31

32 8. Les- en veldwerkkisten voor de Bovenbouw 8.1 De leskist "Kaasmaken" Deze kist is al beschreven in 7.2. De kist is geschikt voor groep 5 t/m De leskist "Bomen" Deze kist is al beschreven in 7.3. De kist is geschikt voor groep 5 t/m 8. In het aanvraagformulier 2 onder Leskist Sarah s Wereld Sarah s wereld is een spel en gaat over het meisje Sarah, dat in feite symbool staat voor ieder mens op aarde. Sarah neemt de leerlingen mee op een ontdekkingsreis aan de hand van brieven. Op deze manier maken de leerlingen spelenderwijs kennis met een aantal aspecten uit de wereldwijde milieuproblematiek. Aan bod komen de oorzaken van natuur- en milieuproblematiek, de invloed daarvan op mensen, dieren en planten. Maar het levert ook handelingsperspectief op. De leerlingen leren wat ze zelf kunnen doen om bewuster met het milieu om te gaan en duurzaam te handelen. In elke les staat er een spel centraal aan de hand waarvan de leerlingen ontdekkingen doen. Kern van het verhaal is dat achter elk product een onzichtbare ecologische rugzak schuilgaat. Deze ecologische rugzak staat symbool voor alle stoffen uit de natuur die voor de productie, het gebruik en de afvalfase van het product nodig zijn. Door hier bewust van te zijn kan je bewustere keuzes maken. U kunt Sarah s wereld inzetten als project. Sarah s wereld is ontwikkeld door het Wuppertal Instituut en geïnspireerd door de milieupedagogische concepten van Earth Education ( 8.4 De leskist energie In deze leskist zitten alle materialen om in uw lokaal een proevencircuit op te zetten waarbij de leerlingen allerlei aspecten van energie ervaren. Er zijn allerlei opdrachten die laten zien op welke manier wij welke energiebron gebruiken. Daarbinnen is er de praktische opdracht om een functionerende stroomkring te maken. Na een kringgesprek waarbinnen gepolst wordt hoe ze over hun energiegedrag denken gaan ze in een lescircuit aan de slag. Als u in 2002 aan de energieles heeft meegedaan dan heeft u al een belangrijk deel van de materialen gezien en gebruikt. 8.5 De veldwerkkist "Water" De veldwerkkist water bevat alle materialen om in het water aan de slag te gaan. Op basis van de waterdieren die de kinderen vangen en de planten die er groeien, kunnen ze met behulp van een aantal tabellen een eenvoudige waterkwaliteitsbeoordeling geven. Deze veldwerkkist is er exclusief voor om buiten bezig te zijn met onderzoek. Door zijn opzet is deze kist prima te gebruiken binnen een thema of projectweek. 32

33 8.6 De veldwerkkist "Planten en Mossen" Deze leskist is prima te gebruiken als onderdeel van een les over het bos en de verschillende onderdelen van vegetatielagen. Zo zijn er de kroon-, de struik, de kruid- en de moslaag. Iedere laag heeft haar kenmerkende plantengroei en het daarbij behorende dierenleven. Deze veldwerkkist bevat materialen die naast het bekijken van de planten ook het onderzoek naar de fysieke factoren mogelijk maakt. (Lichtmeters, thermometer, boomhoogtemeter en zoekkaarten voor planten en mossen.) 8.7 Lesproject Energieke Scholen Groep 5 t/m 8 Het lespakket Energieke Scholen richt zich op het besparen van energie en het verbeteren van het binnenmilieu. Door op een slimme manier de binnentemperatuur en CO2-concentraties in uw klas te verlagen, voelen u en uw leerlingen zich energieker: de leesprestaties gaan omhoog en het ziekteverzuim omlaag. Tegelijkertijd bezuinigt uw school op energieverbruik. Dat is voordelig en goed voor het milieu. Leerdoelen: * Leerlingen begrijpen het belang van energiebesparing en een goed binnenmilieu. * Leerlingen leren onderzoek doen naar het energiegebruik en de kwaliteit van het binnenmilieu. * Leerlingen maken bewuste keuzes in het verbruiken van energie en het verbeteren van het binnenmilieu. Opzet lespakket: U leent bij het CNME de Hooiberg een kist met daarin meetapparatuur waarmee u het stroomverbruik van apparaten, de CO2-concentratie, het geluidsniveau en het lichtniveau in de klas kunt bepalen. Binnen de klas worden teams gevormd die met de apparaten en vragenlijsten het binnenmilieu en het energieverbruik op school gaan onderzoeken. Per team wordt een presentatie gegeven. Er worden tips opgesteld en daaruit worden de beste TIPS gekozen. Deze worden gepresenteerd aan het schoolbestuur en evt. de wethouder. Samen met de school en evt. ondersteund door de gemeente worden deze tips uitgevoerd. Zie voor meer informatie: en 33