EM&LANDBOUW. infopunt voor de Effectieve Micro-organismen

Transcriptie

1 EM&LANDBOUW BELGIUM.org infopunt voor de Effectieve Micro-organismen "In een complexe samenhang van planten en dieren wordt de bodem opgebouwd. Er ontstaan dikke humuslagen en het systeem als geheel wordt steeds vruchtbaarder en productiever" g 16 EMMAGAZINE17. FEBRUARI 2017

2 TECHNOLOGIE&EM Oxidatie en anti-oxidatie De mythe van natuurbescherming Wie in het landschap wandelt ziet vaak een landschap waar dieren en planten van elkaar gescheiden zijn. Met name grote herbivoren zijn in stallen ondergebracht en hebben daarin hun natuurlijke samenhang met de plantenwereld verloren. Maar in evolutie zijn planten en dieren gezamenlijk ontstaan en zijn gezamenlijk verder geëvolueerd als een eenheid. Wat betekent de afwezigheid van al deze dieren voor de vruchtbaarheid van het landschap, wat heeft dat met micro-organismen te maken en wat kunnen we doen in het streven naar een rijke vruchtbare wereld? DOOR JOS WILLEMSEN Taksterfte in volwassen plataan Ik herinner het mij nog goed hoe ik deze zomer een boring deed in de bodem van een parkje bij ons om de hoek. Ik deed dat omdat de bomen die daar staan taksterfte tonen. Taksterfte en afnemende vitaliteit van bomen is iets wat ik ook op andere plekken steeds vaker opmerk. Mijn vermoeden werd bevestigd. In een parkje met meer dan honderd jaar oude bomen zoals deze zou ik een bosgrond verwachten. Ik bedoel, diep ruikend, diep zwart, met myceliumdraden weven en krioelend van ander bodemleven. Wat ik aantrof daarentegen was een bleke structuurloze bodem met daar bovenop een dikke laag onverteerd blad. Een bodem die bovendien zwaar verdicht is. Wat is hier aan de hand? Planten en dieren voor een vruchtbare bodem Wie bedenkt dat gedurende de ganse evolutie planten samen met dieren geëvolueerd zijn, kan begrijpen dat het ontbreken van deze dieren in het land- schap (en in dit geval doel ik op het ontbreken van grote herbivoren) een grote verandering is. Immers, er is een onderlinge afhankelijkheid die planten en dieren één maakt. Die maakt dat de biosfeer in miljoenen jaren kon evolueren van een biosfeer met louter primitieve soorten zoals bacteriën en weekdieren naar een heel rijke biosfeer tjokvol lekker mals gedierte en sappig hoog opgaand gebladerte en fruit. Ook in onze contreien leefden mammoeten, die niets anders deden dan met hun grote kaken takken van bomen rukken, dit in grote hoeveelheden vermorzelen en verzwelgen en met hun inwendige verteringsfabrieken vol micro-organismen omzetten in hele grote stronten. En er waren weer andere dieren die zich aan deze stronten te goed deden, hun ingewanden deden het hele proces nog eens vlotjes over, en zo werd het steeds sappiger en smeuïger en klaar gemaakt voor opname in de bodem waar het bodemleven in een web van eten en gegeten worden ook de micro-organismen voedde. In zo n krachtig netwerk van leven, worden (bepaalde) micro-organismen voortdurend extra voedingsstoffen uit de minerale bodem opneembaar gemaakt. De bodem wordt belucht en er ontstaat een goede bodemstructuur. Deze levende samenhang voorkomt dat mineralen uitspoelen, en verhoogt de capaciteit om water vast te houden. In een complexe samenhang van planten en dieren wordt een bodem opgebouwd, g EMMAGAZINE17. FEBRUARI

3 EM&TECHNOLOGIE "Dankzij uitwerpselen is het voedsel gemakkelijker opneembaar voor andere soorten" laagwaardiger hoogwaardiger We begrijpen dat een bloem bestoven moet worden voor het voortplanten van de boom. Op diezelfde wijze is het ook nodig dat van de boom gegeten wordt. Het maakt dat de bodem dierlijke mest gevoed wordt wat het bodemleven in staat stelt de bodem luchtig te houden en het maakt dat de bodem langer water vast kan houden. Bovendien helpt het microorganismen om te werken aan het extra opneembaar maken van mineralen. Allemaal ten gunste van een betere groei van de boom. Wat vervolgens de boom nog beter in staat stelt CO 2 uit de atmosfeer op te nemen en hiermee weer ander leven te voeden. We zien uitwerpselen gaans als een laagwaardig residu van het voedsel. Maar met de uitwerpselen is het voedsel gemakkelijker opneembaar gemaakt voor andere soorten. Bovendien zit het vol actieve micro-organismen die allemaal meewerken aan het opneembaar maken van voedsel voor andere soorten. Voor het ecosysteem als geheel maakt dit de uitwerpselen hoogwaardiger dan het oorspronkelijke voedsel. Het stelt de andere soorten in staat weer meer mineralen en energie uit de atmosfeer ( planten) en uit de bodem ( bepaalde micro-organismen) op te nemen. g er ontstaan dikke humuslagen en het systeem als geheel wordt steeds vruchtbaarder en productiever. Deze groeiende biosfeer was in de tijd van de mammoeten een dagelijkse kost, maar in onze tijd waarin herbivoren quasi ontbreken, is de werking van ecosysteem-processen steeds vaker onderbroken. Ze werken dan minder goed of zelfs niet en die is dan niet vanzelfsprekend. Maar ook nu heeft ons landschap nog altijd de evolutionaire eigenschappen die bestaan uit een samenhang van planten met dieren. Daarbij horen ook de grote herbivoren. Wanneer die herbivoren ontbreken, verandert er dan iets? Dan krijg je na verloop van jaren wat ik hier in dit parkje aantrof. Taksterfte, een aftakelend bosbestand. Een afnemende vitaliteit en een afnemende productie. Doordat het blad niet is omgezet in stronten maar gewoon op de grond valt is het bodemleven steeds minder goed in staat al dat blad op te eten en te verwerken tot humus. Het bodemleven is hier minder talrijk geworden, zelfs ondervertegenwoordigd, en zo is de bodem ook verdicht. En de taksterfte? Die boomwortels snakken naar lucht Talent Ieder organisme heeft een talent om een bepaald soort voedsel te vinden, het over te nemen (eten), het te processen (verteren) en weer over te dragen. En in deze fluxus (stroom), in dit web wordt het voedsel voor andere soorten steeds makkelijker opneembaar gemaakt. Wanneer bepaalde soorten ontbreken, ontbreken ook bepaalde condities waarin het levend ecosysteem kan creëren. Het is een web van samenhang en onderlinge afhankelijkheid. Het is daarom dat ik, wanneer we over soorten spreken, liever niet van organismen spreek maar van organen. Dat is anders dan in de schoolboekjes, maar als je dat doet ga je de onderlinge afhankelijkheid voelen, dan zie je die fluxus. Dan is iedere plant, ieder dier een processor die meewerkt in het rad van creatie, aan het creëren van meer leven, meer voedsel. Biodiversiteit is sentiment voor wie dat wil maar het is vooral ook pure efficiëntie. Laag- & hoogwaardig We zien uitwerpselen gans als een laagwaardig residu van het voedsel. Maar met de uitwerpselen is het voedsel gemakkelijker opneembaar gemaakt voor andere soorten. Bovendien zit het vol actieve micro-organismen die allemaal meewerken aan het opneembaar maken van voedsel voor andere soorten. Voor het ecosysteem als geheel maakt dit de uitwerpselen hoogwaardiger dan het oorspronkelijke voedsel. Het stelt de andere soorten in staat weer meer mineralen en energie uit de atmosfeer ( planten) en uit de bodem ( bepaalde micro-organismen) op te nemen. 18 EMMAGAZINE17. FEBRUARI 2017

4 TECHNOLOGIE&EM Gezonde ecosystemen nemen voortdurend CO 2 op. Ongezonde ecosystemen stoten oxidatie meer CO 2 uit dan ze met fotosynthese opnemen. We begrijpen dat een bloem bestoven moet worden voor het voortplanten van de boom. Op diezelfde wijze is het ook nodig dat van de boom gegeten wordt. Het maakt dat de bodem dierlijke mest gevoed wordt wat het bodemleven in staat stelt de bodem luchtig te houden en het maakt dat de bodem langer water vast kan houden. Bovendien helpt het micro-organismen om te werken aan het extra opneembaar maken van mineralen. Allemaal ten gunste van een betere groei van de boom. Wat vervolgens de boom nog beter in staat stelt CO 2 uit de atmosfeer op te nemen en hiermee weer ander leven te voeden. Oxidatie en anti-oxidatie Ieder landschap kent aerobe processen (met lucht) en anaerobe processen (zonder lucht). Deze komen beide voor. Aerobe processen zoals het composteren van het blad op de bodem, en anaerobe processen zoals het verteren in spijsverteringsstelsels van dieren. Omdat het bodemleven het ontbreken van de mest van herbivoren steeds meer moeite heeft om opneembaar voedsel te vinden is het sterk in aantal afgenomen. En omdat het bodemleven zo in aantal is afgenomen wordt het blad eerder zonlicht (ultra violet) afgebroken waar er nog extra CO 2 vrijkomt. Met het ontbreken van de herbivoren zou je kunnen zeggen dat we geëvolueerd zijn van een overwegend anti-oxiderend landschap naar een overwegend oxiderend landschap. Per saldo stoten steeds meer landschappen nu meer CO2 uit dan dat ze fotosynthese opnemen. De humusfractie neemt af. Gedachtewereld De uitstoot van CO2 betekent slecht nieuws voor het klimaat, maar betekent ook dat de bodem en de bovengrondse biosfeer steeds minder g CO 2 opname fotosynthese Het overwegend anti-oxiderende landschap Er zijn veel herbivoren, dus er wordt veel gegeten. Veel van de fotosynthese gewonnen koolstof (plantaardig materiaal) wordt in spijsverteringsstelsels verwerkt en als gemakkelijk opneembaar voedsel overgedragen aan andere soorten. Hier wordt meer CO 2 opgenomen en vastgelegd dan er oxidatie verloren gaat. De humusfractie neemt toe, de bodemstructuur verbetert en resulteert in een goed ontwikkeld wortelgestel en steeds maar toenemende plantengroei. CO2 uitstoot oxidatie CO2 opname fotosynthese Het overwegend oxiderende landschap Door een langdurige afwezigheid van herbivoren en het steeds maar afnemende bodemleven wordt het gevallen blad steeds minder gegeten en moeilijker opneembaar. In plaats daarvan wordt het blad zonlicht (ultra violet) afgebroken wat zorgt voor een verhoogde CO 2 vorming. Hier wordt oxidatie meer CO 2 uitgestoten dan er fotosynthese opgenomen wordt. De humusfractie neemt af, de bodem verdicht en resulteert in een afnemende plantengroei. CO 2 uitstoot oxidatie EMMAGAZINE17. FEBRUARI

5 EM&TECHNOLOGIE "De biosfeer kon evolueren naar een heel rijke biosfeer tjokvol lekker mals gedierte en sappig hoog opgaand gebladerte en fruit" afbraak De klassieke kringlooptheorie van en afbraak: al het leven wordt afgebroken en dient weer als voedsel voor nieuw leven. afbraak In een (goed functionerend) voedselweb wordt voedsel steeds makkelijker opneembaar gemaakt voor andere soorten. Hierbij worden steeds meer mineralen in de levende cyclus opgenomen. In essentie draagt afbraak dan bij aan. In essentie is eten dan geen consumptie maar een creatieproces. Dit is een nieuwe cyclustheorie die de klassieke kringlooptheorie weerlegt. (Jos Willemsen) g koolstof bevatten. Het betekent een voortdurend vitaliteitsverlies, een afname van biodiversiteit en een afname van energie. Het landschap is hier steeds minder productief, steeds minder goed in staat voedsel te produceren. En dit terwijl natuurlijke patronen van ecosystemen altijd toewerken naar verrijking. Naar het makkelijker opneembaar maken van voedsel, naar het opslaan van steeds meer organisch gebonden mineralen en energie. De oorzaak van deze aftakeling zit misschien wel tussen onze oren. Omdat we denken dat kringlopen circulair zijn. Omdat we denken dat de blaadjes die op de grond vallen verteren en zo het kringetje weer rond is. Omdat we denken dat het efficiënter en duurzamer is om voedselproductie van natuurlijke ecosystemen los te koppelen. Zelden kijken we naar die fluxus die alles met elkaar verbint. Zelden zien we dat er tussen al die wezentjes een onderlinge afhankelijkheid is en dat (wanneer de condities goed zijn) alles in een superefficiëntie samenwerkt in het creëren van méér leven en méér voedsel. Dat is best zorgwekkend, want het landschap takelt af, het oxideert. En ondertussen beschermen we deze landschappen. Beschermen we het beschermen van natuur eigenlijk ook de aftakelingsprocessen? Ik denk dat dat zo is. Vuur Ik houd ervan het leven te zien als vuur. We hebben allemaal wel eens een kampvuur gemaakt. Een vuur dat goed brandt, inderdaad je hoeft niet veel te doen om het vuur goed te laten branden. Wanneer het vuur dooft is ingrijpen nodig. Je moet dan even met een stok porren, of blazen of wat makkelijk brandbaar materiaal opwerpen. En dan WOEF, grijpt het vuur weer om zich heen. Je hoort vaak zeggen dat we de natuur met rust moeten laten. Maar dit parkje bij mij om de hoek (en ook veel andere landschappen) is aan het aftakelen. Het vuur is aan het doven, het leven grijpt niet meer om zich heen. Er ontbreken teveel soorten. Er is veel voedsel, er ligt een dikke laag blad, maar het wordt niet meer gegeten. Er moet in gepord worden, in geblazen. De soorten die dit blad kunnen eten (herbivoren zoals runderen, varkens en geiten) ontbreken al heel lang en die komen in ons verkaveld landschap ook niet vanzelf voor. Om dit omkeerbaar te maken kunnen we twee dingen doen: deze ontbrekende soorten inbrengen of deze soorten nabootsen. Ontbrekende soorten inbrengen In het vorige EM-magazine (16) belichtte ik Joel Saltin, Mark Shepart en Ernst Götsch. Deze eco-effectieve ondernemers hebben de efficiëntie 20 EMMAGAZINE17. FEBRUARI 2017

6 BELGIUM.org infopunt voor de Effectieve Micro-organismen Ingangsmateriaal bermmaaisel Bokashi Resultaten Gangbaar compost en Bokashi na 6 weken Kg product Ds (kg) Organische stof (kg) C totaal (kg) N totaal (kg) N mineraal (kg) N organisch (kg) C/N verhouding (kg) ph Bruto energie (MJ) , , ,0 48,2 6,7 41,5 22,0 7,3 215,9 Gangbaar compost ,1 882,2 441,1 43,6 1,5 42,1 10,1 7,9 67, , , ,3 52,7 2,8 49,9 19,5 7,1 193,9 Wanneer je het organisch materiaal fermenteert blijft nagenoeg alle koolstof (C) in het eindprodukt aanwezig (zie tabel). Bokashi is hier de ideale methode om uw organische stofgehalte op peil te houden.bovendien blijft er meer energie in het materiaal (MJ) ter stimulering van het bodemleven. van ecosysteem-processen heel goed begrepen. Zij werken samen met planten en dieren, om zoveel mogelijk koolstof in de bodem vast te leggen. Zij gebruiken de talenten die deze planten en dieren bezitten. Op hun bedrijf wordt voedsel het eten van al deze soorten steeds makkelijker opneembaar gemaakt voor weer andere soorten. Zo is eten geen consumptie maar een creatieproces. Deze vorm van landbouw is niet langer afhankelijk van dure input zoals meststoffen en fossiele brandstoffen. Deze methoden kunnen ook het leven van veel andere boeren een stuk eenvoudiger maken. Zouden deze methoden ook de (nu vaak aftakelende) natuurgebieden kunnen helpen? Ik denk dat het heel hard nodig is. Maar dat niet alleen, hiermee kunnen we naar een veel rijkere mens-natuurrelatie toewerken. Met een veel rijkere economie en een veel rijkere biodiversiteit. Ontbrekende soorten nabootsen (EM) Bokashi lijkt op een interessante wijze op dierlijke mest. Ze zijn allebei ontstaan in een bewerking anaerobe micro-organismen. Het zijn beide bewerkingen die maken dat organisch materiaal voor andere soorten (met name bodemleven) als voedsel opneembaar geworden is zonder dat er veel verlies optreedt zoals bij composteren. Kan EM dan gezien worden als een manier om de werking van herbivoren te vervangen? EM zorgt natuurlijk niet voor de nodige dynamiek (van verstoring & herstel) waar herbivoren zo goed in zijn. Maar EM zorgt er wel voor dat het bodemleven het gevallen blad weer kan opeten. Dat het gevallen blad wel kan dienen om het ecosysteem en/of ons eigen voedselsysteem te voeden. En zo het ecosysteem in staat stelt weer meer mineralen en energie uit de atmosfeer en uit de bodem op te nemen en om te zetten in meer voedsel. Een rijke vruchtbare wereld Dit lijkt misschien heel omslachtig, maar de werkelijkheid is efficiëntie pur sang. Zo veranderen blaadjes in bacteriën, bacteriën in wormen en wormen in vogels. Zo veranderen vogels in roofdieren en zo ontstaan er dynamische creërende patronen in het landschap. Zo vervangen we het model van nu waarin steeds minder opneembaar voedsel beschikbaar is in een model waar steeds meer voedsel beschikbaar is. Steeds meer grondstoffen, en steeds meer biodiversiteit en steeds meer energie. Ik noem dit graag create-ability. Giving life the ability to create more life. Met herstellende landbouw, shockbegrazing, agroforestry en voedselbossen kunnen we verder gaan dan sustain-ability, we kunnen meer maken dan er al is. Met EM ondermeer als efficiënte methode om organische reststromen op te waarderen tot hoogwaardig en makkelijk opneembaar voedsel voor het bodemleven. Het zijn allemaal nog relatief nieuwe ontwikkelingen in de wereld van voedselproductie. Er is hierin vast nog veel te leren, maar wat zitten we hiermee op het goede spoor. Omdat hierin een verschuiving te zien is van materiedenken (zoals recycle) naar fluxusdenken (voedsel eten en overdragen), wat creëert en dus als upspiral werkt. Door goed met dieren en planten samen te werken ontstaat er steeds meer voedsel voor micro-organismen. Door meer micro-organismen ontstaan er steeds meer opneembare mineralen. Door meer opneembare mineralen ontstaat er steeds meer voedsel. Of simpel, goed te eten ontstaat steeds meer eten. Als we daar in slagen, als we die stroom opnieuw kunnen aanwakkeren, dan is de wereld niet langer plat, ook niet langer rond, maar dan creëert de wereld in een overvloed die zijn weerga niet kent. Jos Willemsen werkt als landschapsarchitect en als natuurboer. Met een voorkeur voor projecten met economische groei ecologische groei en andersom. EMMAGAZINE17. FEBRUARI