DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE BASISSCHOOL PROF. J. WATERINK

Transcriptie

1 VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE BASISSCHOOL PROF. J. WATERINK Locatie : Prof. J. Brinnummer : 19VT Plaats : Soest Registratienummer : Onderzoeksnummer : Datum onderzoek : Datum vaststelling rapport : VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 1 van 8

2 1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Als op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Groepsinformatie kleutergroepen Aantal kleuters in groep 1/2: 24 waarvan 14 doelgroepkleuters (12 met taalachterstanden en 2 met extra aandacht op het gebied van de sociaal-emotionele ontwikkeling) VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 2 van 8

3 2. HET TOTAALBEELD Op de Prof. J. heeft 20 procent van de leerlingen een leerlingengewicht (0.30 of 1.20). Bij de helft van de kleuters is op dit moment echter sprake van taalachterstanden en/of is Nederlands niet de moedertaal. De achtergronden en de talen variëren van Turks en Marokkaans tot Chinees, Pools en Engels. Dit zijn, met een paar kinderen met achterstanden op het gebied van de sociaal-emotionele ontwikkeling, de doelgroepleerlingen. Meer dan de helft van deze leerlingen heeft geen leerlingengewicht. Er werd en wordt daarom extra aandacht geschonken aan het taalaanbod, met name het woordenschatonderwijs, en aan de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). Daarnaast hanteert de school het concept van De Vreedzame School en is Engels vanaf groep 1 twee keer per week de voertaal in de klas (English from the early start). De doelgroepkleuters van de school zijn allemaal naar Pippeloentje, één van de twee VVEpeuterspeelzalen (PSZ) in Soest, geweest. In het deel van de gemeente waar Pippeloentje en de Prof. J. zijn gevestigd, staan nog twee andere basisscholen die van oudsher een VVE-programma hebben: de 3 e van der Huchtschool en De Egelantier. De school participeert al jaren in een aantal VVE-activiteiten en -overleggen binnen de gemeente. Zo gebruikt de school overeenkomstig gemeentelijke afspraken het programma Ik & Ko, dat aansluit bij het door Pippeloentje gebruikte Puk & Ko. In het schoolgebouw is er voor doelgroepouders de cursus Opstap (gegeven door Stichting Balans). Doelgroepleerlingen kunnen, zo nodig, vanaf groep 5 de bovenschoolse taalklas volgen. In de kleutergroepen gaat er wekelijks een map met woorden mee naar huis. De contacten tussen de voor- en de vroegschool zijn echter, mede omdat Pippeloentje met meer basisscholen in Soest te maken heeft, niet intensief. Naar aanleiding van de overdrachtsformulieren van de PSZ neemt de school in een enkel geval contact op met de PSZ om nadere informatie over een leerling te vragen. Warme overdracht vindt niet structureel plaats. De zorg en begeleiding hebben nadrukkelijk de aandacht. Het aanleren van de basisvaardigheden heeft de prioriteit, maar de school vindt een brede ontwikkeling ook belangrijk. Er wordt bijvoorbeeld gewerkt met de leskisten van Kunst Centraal en het kunstvakprogramma Moet je doen. Daarnaast zijn er crea-middagen voor de bovenbouw. Verder hecht de school aan een zo groot mogelijke actieve betrokkenheid van de leerlingen. Dat gebeurt onder andere via de aanpak van de Vreedzame School waarin coöperatieve werkvormen veel voorkomen en vanaf groep 6 gewerkt wordt met leerlingen als mediatoren. Het pedagogisch klimaat is goed. De eindresultaten van de school zijn al jaren voldoende. Het effect van VVE is lastig te meten. In de gemeente Soest zijn doelen afgesproken en zijn ook doelgroepkinderen gedefinieerd. Deze doelen blijken echter niet bij alle voor- en vroegscholen bekend te zijn. Ook op de kent men deze doelen niet. Bovendien is er in de gemeente onvoldoende overzicht van de doelgroepkinderen en hun traject, mede omdat de gezondheidsdienst recent is gereorganiseerd. Een doorgaande lijn in het aanbod is er: er wordt gewerkt met Puk & Ko en Ik & Ko. Afspraken over de afstemming (tussen voor- en vroegschool) van het pedagogisch klimaat, het educatief handelen, de manier van omgaan met ouders en de zorg en begeleiding zijn er niet. Ontwikkelpunten met betrekking tot het VVE-beleid liggen voor de school met name binnen het aspect doorgaande lijn (tussen voor- en vroegschool) en de kwaliteitszorg (de effectmeting en borging van VVE). VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 3 van 8

4 3. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS Naam gemeente Soest A CONDITIES A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Ik & Ko aangevuld met Bas gaat digitaal, De Wereld in Getallen, Early English, De A damse Placemat, De Vreedzame School en Kind op Maandag A1.2 Wat is de kwaliteit van het programma? 3 A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") 3 A5 Kwaliteit beroepskrachten A5.2 Alle beroepskrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) 3 A5.3 Alle beroepskrachten spreken voldoende Nederlands 3 A5.4 Alle beroepskrachten zijn toereikend geschoold (voor het VVE-programma) 3 De school heeft een dekkend aanbod voor taal en voorbereidend rekenen, zeker nu dit schooljaar voor rekenen de voorloper van Wereld in Getallen in gebruik is genomen. De taalvaardigheid van de leerlingen krijgt een extra impuls omdat vanaf groep 1 tweemaal per week Engels in de klas als voertaal wordt gebruikt. De besteedt veel aandacht aan het stimuleren van de sociale vaardigheden, een maatschappijbewuste houding en een brede ontwikkeling van de leerlingen (A1.2). Er is een kleutergroep van vier- en vijfjarigen, die momenteel 24 kinderen telt. Tot de kerstvakantie krijgen kinderen op dinsdag- en donderdagmorgen in kleine kring, subgroep en soms individueel in het vrijstaande tweede kleuterlokaal extra instructie en begeleiding van de leraar, die op vrijdagmorgen als groepsleraar voor de kleutergroep staat. Daarnaast is er op woensdagmorgen een onderwijsassistente in de groep ter ondersteuning. De groepsleraar geeft verder extra aandacht in de klas tijdens het zelfstandig werken in hoeken en in tafelgroepen. De kleutergroep groeit echter door, maar niet zoveel dat er twee groepen gevormd kunnen worden. Bovendien is er sprake van een gemêleerde schoolpopulatie: er zijn naast de leerlingen met taalachterstanden ook plusleerlingen die extra aandacht nodig hebben en voor één leerling is een rugzakje aangevraagd. Vanaf januari 2012 vervalt de splitsing van de kleutergroep op de beide ochtenden. De ondersteuning op woensdagmorgen blijft. De school heeft voor het komend halfjaar een zijinstromer en een gepensioneerde kleuterjuf bereid gevonden om ondersteuning in de kleutergroep te bieden. Daarnaast hoopt men stagiaires in de kleutergroep in te kunnen zetten. De mogelijkheid wordt overwogen om de laatste maanden van het schooljaar (een deel van) de oudste kleuters alvast te laten doorstromen naar groep 3. Zo verwacht men voldoende garanties te hebben dat de doelgroepleerlingen regelmatig in kleine groepen gerichte aandacht krijgen. De inspectie deelt deze verwachting, gezien hoe één en ander geregeld was tijdens het bezoek van 8 december 2011 op de school (A3). B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 3 B3 Intake 3 B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 2 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de vroegschool 2 VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 4 van 8

5 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind 3 B7 Rekening houden met de thuistaal 3 Het ouderbeleid is niet specifiek VVE, maar algemeen van karakter. De school is terecht uitgegaan van het aantal leerlingen met taalproblemen, niet van het percentage gewogen leerlingen dat circa 20 procent is. Voor woordenschat (zie de rode mappen die met twaalf kleuters wekelijks mee naar huis gaan) is een gericht ouderbeleid. Voor een aantal leerlingen zou er ook zo n aanpak moeten zijn voor (voor)lezen van prentenboeken en activiteiten als liedjes zingen en spelletjes doen. Daarnaast is een ontwikkelpunt om in kwalitatieve en kwantitatieve zin aan te geven wat de doelen zijn van de ouderbetrokkenheid. Daarom is B1 als onvoldoende beoordeeld. Ouders zijn in het algemeen bij diverse activiteiten betrokken en voeren thuis ook ondersteunende activiteiten uit zoals het oefenen van woorden en begrippen. De thuis-activiteiten beperken zich echter te zeer tot de woordenschat. De betrokkenheid bij deze activiteiten is mede dankzij het wekelijks checken van de resultaten op school meer dan voldoende, maar het aanbod is te beperkt (B4). De school probeert op dit moment de deelname aan de koffieochtenden (vijf keer per jaar) nieuw leven in te blazen. Daarnaast wordt het programma Opstap aangeboden. Ook daarvoor geldt dat ouders regelmatig gestimuleerd moeten worden om deel te nemen. Bij de activiteiten die ook als VVE aangemerkt kunnen worden, zou het deelnamepercentage van de ouders van de doelgroepleerlingen minimaal 60% moeten zijn. Dat percentage wordt niet gehaald. Daarom is B5 als onvoldoende beoordeeld. De kleuters ontvangen tweemaal per jaar een rapport met daaraan gekoppeld een 15- minutenavond. De deelname van de doelgroepouders hieraan is voldoende. Er wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met de thuistaal, maar het zijn er vele. Doorgaans helpen ouders elkaar met vertalingen, dat geldt met name voor het Turks. Bij anderen is Engels de tweede taal en dan helpt het dat de school gecertificeerd is voor English from the early start (B6 en B7). C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma 3 C1.2 Werken met een doelgerichte planning 3 C1.3 Het activiteitenaanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende 3 dekkend C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd 3 C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leerkrachten is respectvol 4 C2.2 De leerkrachten hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen 3 C2.3 De leerkrachten stimuleren de sociale vaardigheden en competenties van 4 de kinderen C2.4 De leerkrachten stimuleren de zelfstandigheid van de kinderen 3 C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taaluitlokkend 3 C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van de leerkrachten is goed op elkaar afgestemd 3 C3.2 Er worden effectieve en gerichte activiteiten voor de taalontwikkeling 3 uitgevoerd C3.3 De leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen 3 C3.4 De leerkrachten stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en 3 verrijken het spelen en werken C3.5 De leerkrachten bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag 3 (strategieën) bij de kinderen VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 5 van 8

6 C3.6 Het gedrag van de leerkrachten met de kinderen is responsief 3 C3.7 De leerkrachten stemmen de activiteiten af op verschillen in de 3 ontwikkeling van het individuele kind Er wordt gewerkt volgens de werkwijze van Ik & Ko, maar de kleuterjuffen gebruiken meer materialen zoals Bas gaat digitaal. In de school werkt men met groepsoverzichten en groepsplannen die drie keer per jaar worden geëvalueerd en zo nodig bijgesteld. Naast pedagogische groepsplannen zijn er groepsplannen voor taal. Tegelijk met het invoeren van een nieuwe methode van rekenen is een begin gemaakt met het opstellen van groepsplannen voor (voorbereidend) rekenen. Het opbrengstgericht werken (OGW) zal de komende jaren verder uitgebreid worden. Daarnaast bleek enige tijd geleden dat het woordenschatonderwijs een impuls kon gebruiken. Daarvoor is nu extra aandacht onder andere via De A damse placemat. In oktober (en bij nieuwe leerlingen in de loop van het jaar) wordt ook voorafgaand aan de Citotoets Taal voor Kleuters de Observatielijst Taal groep 1 afgenomen zodat men zo snel mogelijk een beeld heeft van het taalniveau van een leerling, en men het aanbod en de aanpak zo nodig kan aanpassen (C1). Er is een goed werkklimaat in de kleutergroepen, er zijn duidelijke regels en de leraren hanteren deze consequent. Leraren en leerlingen gaan in de school en op het plein respectvol met elkaar om en leerlingen proberen problemen zelf of met hulp van de mediatoren uit de bovenbouw op te lossen (Vreedzame School). Via de aanpak van de Vreedzame School maar ook via Kind op Maandag wordt systematisch aandacht besteed aan de sociale vaardigheden, (hun rol in) de maatschappij en de persoonlijke competenties van de kinderen. Leerlingen kunnen doorgaans goed omgaan met uitgestelde aandacht. De ouders waarmee gesproken is, zijn erg tevreden over de sfeer op school (C2). Mede door de vakbekwaamheid van de leraren, de weloverwogen indeling en bezetting van de groepen zijn de differentiatiemogelijkheden in de kleutergroepen op dit moment voldoende (C3.7). Het blijft echter een precair evenwicht. De school is zich dat bewust en weet in goed overleg met alle betrokkenen tot nu toe adequate oplossingen te vinden. D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen 3 D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep en 3 het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 3 D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling 3 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 De leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig 3 hebben die de voorschool niet kan leveren en van de aard van die zorg D2.2 De leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de 3 vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra zorg 3 bijhouden De school hanteert een genormeerd systeem voor het volgen van de ontwikkeling van de leerlingen, een breed observatie-instrument en een instrument om sociaal-emotionele ontwikkeling te volgen. De nieuwe toetsen taal en rekenen van het Cito-leerlingenvolgsysteem zijn ingevoerd en in groep 1 wordt kort na binnenkomst van de leerling de Observatielijst Taal ingevuld. Indien nodig worden aanvullende onderzoeken, observaties en/of toetsen uitgevoerd. De school wil de ontwikkeling van de leerlingen scherp in beeld hebben (D1.1). VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 6 van 8

7 Door het werken met groepsplannen (OGW) verwacht de school dat de leraar aan alle leerlingen voldoende aandacht kan schenken en dat het aantal individuele handelingsplannen beperkt kan blijven. De plannen die er nu liggen zijn overigens doelmatig opgesteld en voldoen aan de eisen. Ook de overige aspecten van zorg en begeleiding zijn als voldoende beoordeeld. E KWALITEITSZORG BINNEN DE VROEGSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie op de vroegschool 2 E2 De vroegschool evalueert de kwaliteit van haar VVE 2 E3 De vroegschool evalueert de resultaten van VVE 2 E4 De vroegschool werkt planmatig aan VVE-verbetermaatregelen 2 E5 De vroegschool borgt de kwaliteit van haar educatie 2 E6 VVE is onderdeel van de kwaliteit in de vroegschool 2 De school heeft het VVE-beleid zoveel mogelijk geïntegreerd in het algemene onderwijsbeleid. Daarom is er geen aparte VVE-coördinatie. Voor een aantal leerlingen is echter ook een specifiek VVE-beleid en/of programma nodig (E1). Bij de kwaliteitszorg wordt evenmin specifiek naar VVE gekeken en dat zou wel moeten (E6). Al was het alleen maar om na te gaan of een VVE-voorschool en een specifiek aanbod en aanpak (extra aandacht) voor doelgroepleerlingen in de vroegschool effect hebben gehad. Hetzelfde geldt voor het planmatig werken aan de verbetermaatregelen en de borging van de kwaliteit (E4 en E5). Voornoemde punten zijn als onvoldoende beoordeeld omdat de specifieke VVE-aspecten niet of moeilijk traceerbaar zijn. Evaluatie van de kwaliteit en de resultaten van VVE is zo ook niet mogelijk (E2 en E3). De doelen zijn weliswaar bekend: de gemeente Baarn heeft namelijk afspraken vastgelegd over de VVEresultaten. Deze afspraken blijken echter in de praktijk niet algemeen bekend te zijn, ook niet op de Prof. J.. Daarbij komt dus dat VVE-gegevens onvoldoende traceerbaar zijn (zie hierboven). F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 2 F2 Voldoende doelgroepkleuters hebben een voorschool bezocht 3 F3 De basisschool wint doelmatige informatie in bij de voorschool over de 2 instromende peuters en maakt daar aantoonbaar gebruik van F4 Het aanbod van de voor- en vroegschool is op elkaar afgestemd 3 F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en 2 vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De manier om met de ouders om te gaan op de voor- en de vroegschool is 2 op elkaar afgestemd F7 De interne begeleiding en zorg zijn op de voor- en vroegschool op elkaar 2 afgestemd De doelgroepkleuters kunnen van de twee VVE-peuterspeelzalen in Soest komen. Ze komen doorgaans van het naburige Pippeloentje. Door tijdgebrek bij de PSZ en doordat de peuters vanuit de PSZ naar zo n zevental basisscholen gaan, is van coördinatie tussen de verschillende instellingen niet of nauwelijks sprake (F1). Op dit moment hebben alle doelgroepkleuters Pippeloentje bezocht (F2). VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 7 van 8

8 Van warme overdracht is geen sprake, ook niet bij zorgleerlingen. Daarom is F3 als onvoldoende beoordeeld. Binnen Soest zijn afspraken gemaakt over het te gebruiken programma (Ko Totaal). Er is dus sprake van een zekere methodische afstemming (F4). Die afstemming is er niet wat betreft de wijze waarop de methode wordt gebruikt oftewel het pedagogisch en didactisch handelen. Er is ook geen gemeenschappelijk ouderbeleid. De leerlingenzorg van voor- en vroegschool is niet op elkaar afgestemd (F5, F6 en F7). G OPBRENGSTEN VAN VVE G1 De resultaten worden gemeten conform de afspraken 2 G2 De resultaten zijn van voldoende niveau n.t.b. G3 Voldoende kinderen hebben geen verlengde kleuterperiode 3 De gemeente Soest heeft afspraken vastgelegd over de VVE-resultaten. Deze afspraken blijken echter in de praktijk niet algemeen bekend te zijn. Er wordt niet nagegaan of de afspraken gehaald zijn. Een doorgaande lijn van voor- naar vroegschool ontbreekt bovendien. Afspraken over toelevering van cijfers en gegevens van de doelgroepleerlingen aan bijvoorbeeld de gemeente zijn niet gemaakt. Overzicht ontbreekt. De resultaten kunnen op dit moment niet gemeten worden conform de afspraken. G1 is dan ook onvoldoende en G2 kan door de inspectie niet beoordeeld worden. 4. VERVOLGAFSPRAKEN Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 8 van 8