Deel 1a Reactienota zienswijzen Landgraaf - Heerlen

Transcriptie

1 Deel 1a Reactienota zienswijzen Landgraaf - Heerlen

2 Colofon Uitgave Provincie Limburg - Cluster Strategie bezoekadres: Limburglaan 10 te Maastricht postadres: Postbus 5700, 6202 MA Maastricht tel.: +31 (0) postbus@prvlimburg.nl foto s: IBA-Parkstad Luc Lodder Facet& omslag reactienota

3 Deel 1a Reactienota Zienswijzen behorend bij Herindelingsadvies Landgraaf-Heerlen 1

4 2

5 Inhoudsopgave Samenvatting 6 1. Inleiding Aanleiding en achtergrond Status van de Reactienota Leeswijzer Ontvangen zienswijzen in cijfers Beantwoording zienswijzen Rolneming en aanpak provincie Limburg in proces Toekomstbestendige bestuurskracht Interne samenhang en dorps- en kernenbeleid Draagvlak: lokaal, regionaal en maatschappelijk draagvlak Financiële aspecten Overige thema s en aandachtspunten Hoofdconclusies Verantwoording Bijlagen Bijlage hoofdlijnenverslag informatieavonden van Gedeputeerde Staten van 17 en 18 mei Bijlage verslagen van de hoorzittingen van Provinciale Staten van 6 en 8 juni Bijlage met alle ingediende (en geanonimiseerde) zienswijzen in de periode tussen 5 april 31 mei 2017 (separate bijlagenboeken 1b, 1c en 1d) 3

6 4

7 5

8 Samenvatting Je moet geen Winkbuul worden; dat ben je, dat kun je niet worden. Je blijft inwoner van Schaesberg, Heerlerheide, Abdissenbosch, Hoensbroek of Heerlerbaan. (citaat uit een zienswijze) Het voorliggende herindelingsadvies Landgraaf-Heerlen bevat de onderbouwing van het voorstel aan de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties tot samenvoeging van de gemeenten Landgraaf en Heerlen om per een nieuwe gemeente vormen met de werknaam Landgraaf- Heerlen. In deze Reactienota geeft het college van Gedeputeerde Staten van Limburg (GS, in het vervolg zal de wij-vorm gehanteerd worden) antwoord op de zienswijzen die zijn ingediend op het herindelingsvoorstel. In deze Reactienota geven wij tevens aan of, en op welke punten, zienswijzen aanleiding hebben gegeven tot wijziging van het herindelingsadvies ten opzicht van het herindelingsontwerp. Een herindeling is een grote inhoudelijke, organisatorische en politiek-bestuurlijke operatie waarbij emotie en ratio, voor- en tegenargumenten, informatie en communicatie vaak hand in hand gaan. Zo ook de herindeling tussen de huidige gemeenten Landgraaf en Heerlen. Ingediende zienswijzen In totaal zijn er 927 zienswijzen ingediend. Het betreft zienswijzen van inwoners, maatschappelijke organisaties, bedrijven en besturen van gemeenten. Wat betreft de inwoners zijn er 645 zienswijzen afkomstig uit de gemeente Landgraaf en 178 uit de gemeente Heerlen. Daarnaast zijn er 53 zienswijzen uit andere Limburgse gemeenten en 34 uit gemeenten in de overige provincies of waarbij de woonplaats onbekend was. Er zijn 9 zienswijzen ingediend door maatschappelijke organisaties en bedrijven. Tot slot zijn er zienswijzen afkomstig van besturen van omliggende 7 Nederlandse gemeenten en 1 Duitse buurgemeente. Hier zijn ook de zienswijzen van de gemeenteraden van de gemeente Heerlen en Landgraaf in meegeteld. In zijn totaliteit is 54,8% van de ingediende zienswijzen positief ten aanzien van de voorgestelde fusie van de gemeenten Landgraaf en Heerlen, 43,7% van de zienswijzen is negatief en 1,5% van de 6

9 zienswijzen is als neutraal te kwalificeren. In totaliteit gaat het om 508 positieve, 405 negatieve en 14 neutrale zienswijzen. Uitgesplitst naar de twee betrokken gemeenten, gaat het in Landgraaf om 283 positieve (44,1%) en 359 negatieve zienswijzen (55,9%) en in Heerlen om 163 positieve zienswijzen (90,1%) en 18 negatieve zienswijzen (9,9%). Zienswijzen leveren veel en nuttige informatie, standpunten en argumenten op die een belangrijke indicatie vormen voor het draagvlak, al moet worden bedacht dat zij in absolute aantallen slechts een fractie zijn van het aantal inwoners in de betrokken gemeenten, de regio en daarbuiten. Conclusies t.a.v. ingediende zienswijzen In hoofdstuk 3 is uitgebreid ingegaan op de naar voren gebrachte argumenten in de 927 ingediende zienswijzen. De argumenten zijn telkens voorzien van onze reactie en per paragraaf is er een conclusie getrokken over de vraag of er ten opzichte van het ter inzage gelegde herindelingsontwerp wijziging of aanpassing c.q. aanvullingen nodig zijn in het voorliggende herindelingsadvies. In hoofdstuk 4 worden deze conclusies samengevat weergegeven. Tot slot Wij waarderen de betrokkenheid die blijkt uit de vele ingediende zienswijzen en danken een ieder voor zijn of haar reactie. Na vaststelling van het herindelingsadvies door Provinciale Staten wordt het herindelingsadvies verzonden aan de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Uiterlijk binnen vier maanden na ontvangst, neemt de Minister een beslissing of hij een voorstel voor een herindelingsregeling (wetsontwerp) doet aan de Ministerraad (artikel 8, vijfde lid, Wet arhi). Na instemming door de Ministerraad wordt het wetsontwerp voor advies voorgelegd aan de Afdeling Advisering van de Raad van State en vervolgens ingediend bij de Tweede Kamer. Wij zien de voorbereiding van de wetgeving en behandeling van het wetsvoorstel in de Tweede en Eerste Kamer met vertrouwen tegemoet. 7

10 8

11 1. Inleiding Omdat ik als burger niet voldoende van de materie op de hoogte ben/kan zijn, heb ik gebruik gemaakt van het democratische recht om een vertegenwoordiger te kiezen. Deze vertegenwoordigers hebben tegen de fusie gestemd. (citaat uit zienswijze inwoner van Landgraaf) Bij de mensen van mijn leeftijd speelt de herindeling niet zo erg. Wij denken niet aan de gemeente of gemeentegrenzen. Als wij in Heerlen willen zijn gaan we naar Heerlen en als er iets is in Landgraaf waar we bij willen zijn gaan we naar Landgraaf. Ik kan me ook niet druk maken over het wel of niet blijven bestaan van Landgraaf. Wat mij boeit is de toekomst en mijn kansen daarin. (citaat uit zienswijze van 19-jarige inwoner van Landgraaf) Waar maken die mensen zich zo druk om? Dat is overwegend de teneur onder de jongeren. De ouderen hebben de herindeling nog in het vooruitzicht, terwijl de jongeren die al achter zich hebben gelaten. Voor hen is de toekomst al begonnen. (citaat uit zienswijze van 80-jarige inwoner van Landgraaf) Een herindeling is een grote inhoudelijke, organisatorische en politiek-bestuurlijke operatie waarbij emotie en ratio, voor- en tegenargumenten, verleden en toekomst, informatie en communicatie vaak hand in hand gaan. Zo ook bij de herindeling tussen de huidige gemeenten Landgraaf en Heerlen. Een herindeling met een bijzondere voorgeschiedenis. Een herindeling waar wij uiteindelijk de bestuurlijke verantwoordelijkheid hebben overgenomen van de beide gemeenten voor het herindelingsproces. De vele reacties van inwoners uit beide gemeenten en daaromheen, van maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en de gemeentebesturen uit de Parkstad-regio, tonen een grote betrokkenheid aan bij de toekomst van de regio. Of men nu voor- of tegenstander is van de voorgenomen herindeling. 1.1 De terinzagelegging van het herindelingsontwerp Op 21 maart 2017 hebben wij het Herindelingsontwerp Landgraaf-Heerlen vastgesteld. Op grond van artikel 8, derde lid, van de Wet algemene regels herindeling (Wet arhi) is de beide Colleges van de betrokken gemeenten gevraagd het herindelingsontwerp voor een periode van 8 weken ter inzage te leggen en bekend te maken in de daarvoor geëigende media. Het herindelingsontwerp, inclusief bijlagenboek (3 delen), is van 5 april 2017 tot en met 31 mei 2017 ter inzage gelegd bij de infobalie in de Publiekshal in het Stadhuis van de gemeente Heerlen. Wij hebben moeten constateren dat het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Landgraaf het herindelingsontwerp niet ter inzage heeft gelegd en ons daarover op 5 april 2017 een schriftelijke bevestiging heeft gestuurd. Dat betreuren wij. Daarop hebben wij het College van B&W van de gemeente Heerlen gevraagd om 9

12 10

13 te zorgen voor een ruimere publicatie van de terinzagelegging in hun gemeentehuis en hebben wij de stukken digitaal beschikbaar gesteld op de provinciale website ( Daarnaast kon eenieder op aanvraag het herindelingsontwerp, inclusief bijbehorende bijlagen kosteloos per post ontvangen. Inwoners van Landgraaf zijn daarom op deze manier toch in de gelegenheid gesteld om kennis te kunnen nemen van het herindelingsontwerp. Gedurende de terinzage-periode kon zo een ieder zijn of haar zienswijze op het herindelingsontwerp aan het College van GS kenbaar maken. De raden van de gemeenten Landgraaf en Heerlen konden hun zienswijzen aan het College van GS kenbaar maken uiterlijk binnen drie maanden na ontvangst van het herindelingsontwerp (artikel 8, vierde lid, Wet arhi). Het herindelingsontwerp is op 21 maart 2017 verzonden aan beide betrokken raden, zodat de bedoelde zienswijzentermijn voor de raden eindigde op 21 juni Van zowel de Heerlense als Landgraafse gemeenteraad hebben wij een zienswijze ontvangen. 1.2 Status van de Reactienota In deze Reactienota worden de ingediende zienswijzen door het college van GS van een reactie voorzien. In de Reactienota wordt aangegeven of, en op welke punten, de zienswijzen naar het oordeel van het college van GS aanleiding geven tot een aanpassing van het vast te stellen herindelingsadvies in vergelijking met het herindelingsontwerp. De Reactienota vormt een bijlage van het herindelingsadvies dat door Provinciale Staten wordt vastgesteld, waarna het herindelingsadvies vervolgens wordt verzonden naar de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). 1.3 Leeswijzer In het volgende hoofdstuk 2 staat een samenvattend cijfermatig overzicht van de ingekomen zienswijzen. Hoofdstuk 3 bevat de geclusterde reacties op de zienswijzen en in hoofdstuk 4 wordt aangegeven wat de zienswijzen betekenen voor de aanpassing van de tekst van het vast te stellen herindelingsadvies. In hoofdstuk 5 is er een nadere verantwoording gegeven van de wijze waarop de zienswijzen zijn geregistreerd en verwerkt. 11

14 12

15 2. Ontvangen zienswijzen in cijfers In totaal zijn er 927 zienswijzen ingediend. Het betreft zienswijzen van inwoners, maatschappelijke organisaties, bedrijven en besturen van gemeenten. Wat betreft de inwoners zijn er 645 zienswijzen afkomstig uit de gemeente Landgraaf en 178 uit de gemeente Heerlen. Daarnaast zijn er 53 zienswijzen uit andere Limburgse gemeenten en 34 uit gemeenten in de overige provincies of waarbij de woonplaats onbekend was. Er zijn 9 zienswijzen ingediend door maatschappelijke organisaties en bedrijven. Tot slot zijn er 8 zienswijzen afkomstig van besturen van omliggende Nederlandse gemeenten en één Duitse buurgemeente. Hier zijn ook de zienswijzen van de gemeenteraden van de gemeente Heerlen en Landgraaf in meegeteld. In zijn totaliteit is 54,8 % van de ingediende zienswijzen positief ten aanzien van de voorgestelde fusie van de gemeenten Landgraaf en Heerlen, 43,7% van de zienswijzen is negatief en 1,5% van de zienswijzen is als neutraal te kwalificeren. In totaliteit gaat het om 508 positieve, 405 negatieve en 14 neutrale zienswijzen. Uitgesplitst naar de twee betrokken gemeenten, gaat het in Landgraaf om 283 positieve (44,1%) en 359 negatieve zienswijzen (55,9%) en in Heerlen om 163 positieve zienswijzen (90,1%) en 18 negatieve zienswijzen (9,9%). 13

16 Zienswijzen leveren veel en nuttige informatie, standpunten en argumenten op die een belangrijke indicatie vormen voor het draagvlak, al moet worden bedacht dat zij in absolute aantallen slechts een fractie zijn van het aantal inwoners in de betrokken gemeenten, de regio en daarbuiten. Daarnaast zijn er ook zienswijzen ingediend via een aantal standaardformulieren naast het online provinciale zienswijze-formulier. Er was sprake van 6 verschillende standaardformulieren (zie bijlagenboek, deel 1c) waarvan er 5 argumenten bevatten tegen de herindeling, en 1 standaardformulier met argumenten vóór de herindeling: Formulier Ik sta achter het herindelingsontwerp 184 Formulier Ik ben tegen een fusie de Landgraafse samenleving zal nadeel ondervinden 104 Formulier Ik vind het een onzinnig plan democratische spelregels aan de kant gezet 57 Formulier Ik sta niet achter het vastgestelde herindelingsontwerp 21 Formulier Ik ben tegen een fusie voortgezet onderwijs gaat naar Heerlen 8 Formulier Ik ben tegen een fusie het wordt duurder voor mij als burger 2 De zienswijzen zijn ingedeeld naar 6 hoofdthema s. Hieronder een overzicht van het aantal ingediende zienswijzen waarin dit thema als een van de onderdelen van de zienswijze benoemd werd: Toekomstbestendige bestuurskracht 490 zienswijzen Draagvlak: lokaal, regionaal en maatschappelijk draagvlak 480 zienswijzen Overige thema s en aandachtspunten 199 zienswijzen Rol en aanpak provincie Limburg in proces 193 zienswijzen Financiële aspecten 180 zienswijzen Interne samenhang en dorps- en kernenbeleid 38 zienswijzen 14

17 3. Beantwoording zienswijzen Met het oog op het aantal ontvangen zienswijzen en de verschillende thema s en vraagstukken die in de zienswijzen aan de orde kwamen, is ervoor gekozen om de reactie op de essentie van de zienswijzen inhoudelijk te clusteren. De onderstaande categorieën zijn daarin te onderscheiden: 3.1 Rol en aanpak Provincie Limburg in proces 3.2 Toekomstbestendige bestuurskracht 3.3 Interne samenhang en dorps- en kernenbeleid 3.4 Draagvlak: lokaal, regionaal en maatschappelijk draagvlak 3.5 Financiële aspecten 3.6 Overige thema s en aandachtspunten Wij benadrukken dat deze Reactienota als één integraal document moet worden beschouwd. Dit omdat het niet altijd mogelijk is om standpunten, opmerkingen in een zienswijze volledig aan één categorie toe te wijzen en de verschillende aspecten nauw met elkaar verweven zijn. Hoofdlijnen uit informatieavonden en hoorzittingen De informatieavonden van ons college (17 en 18 mei 2017) en hoorzittingen van de Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur (6 en 8 juni 2017) kenden met name een hoge opkomst in Landgraaf en in mindere mate in Heerlen. In alle bijeenkomsten werd blijk gegeven van een grote betrokkenheid van de aanwezigen bij de toekomst van hun gemeente, wijk en buurt. De vragen en inbreng vormden een brede weerspiegeling van de opvattingen en onderwerpen die ook in de zienswijzen naar voren zijn gebracht. Tegenstanders van de herindeling hadden met name vragen en opmerkingen over de rol van de provincie, het democratisch gehalte van de procedure, het ontbreken van argumenten voor het opgaan van de gemeente Landgraaf in een nieuwe gemeente, verlies aan identiteit en voorzieningen, en vrees voor verhoging van de financiële lastendruk. Sympathisanten van de fusie Landgraaf-Heerlen gaven aan de beoogde herindeling een goede en noodzakelijke stap te vinden voor een betere aanpak van de sociaalmaatschappelijke opgaven, meer invloed op landelijk niveau, kwalitatief beter bestuur en organisatie die beter in staat zal zijn een toekomstperspectief te bieden voor de jeugd in de eigen regio. Men gaf ook aan dat besluitvorming over een fusie al veel te lang had geduurd en dat het goed was dat de provincie haar verantwoordelijkheid heeft genomen. Opvallend was dat zeer veel vragenstellers en insprekers tijdens de vier avonden naar voren werd gebracht dat er eigenlijk sprake had moeten zijn van een brede herindeling met Kerkrade en Brunssum erbij, c.q. de gehele regio Parkstad. Sommigen zagen de voorgestelde fusie Landgraaf-Heerlen als een eerste goede stap naar één gemeente op Parkstad niveau, anderen waren van mening dat het beter geweest zou zijn om nu de discussie aan te gaan over het realiseren van één gemeente Parkstad. 15

18 De hoofdlijnenverslagen van zowel de informatieavonden als de hoorzittingen zijn opgenomen als bijlage in deze Reactienota. 3.1 Rol en aanpak Provincie Limburg in proces Wij constateren dat in een groot aantal zienswijzen wordt ingegaan op onze rol in de herindelingsprocedure en de gevolgde aanpak. Er zijn 193 zienswijzen betreffende rolneming en aanpak Provincie in het proces ontvangen met de volgende nummers: 24731, 25330, 25518, 26263, 26456, 26512, 26605, 26671, 26673, 26773, 26777, 27203, 27526, 27562, 27609, 27613, 28509, 28555, 29059, 29066, 29125, 29365, 30372, 30604, 30890, 31914, 32089, 32100, 32129, 32136, 32138, 32354, 32358, 32795, 32922, 32926, 33077, 33999, 34078, 34082, 34087, 34094, 34193, 34303, 34309, 34322, 34858, 35307, 35366, 35570, 35583, 35653, 35715, 36236, 36538, 36557, 37071, 37212, 37219, 37220, 37327, 37451, 37457, 37473, 37479, 37502, 37621, 37687, 37690, 37692, 37737, 37750, 37868, 37883, 37923, 37926, 37929, 37931, 37934, 37935, 37938, 37947, 37954, 37955, 37957, 37959, 37969, 37975, 37978, 37982, 37984, 37986, 37989, 37991, 37992, 37997, 37998, 38000, 38002, 38004, 38006, 38009, 38011, 38012, 38013, 38015, 38017, 38021, 38025, 38028, 38031, 38032, 38033, 38035, 38037, 38038, 38039, 38040, 38041, 38043, 38044, 38046, 38049, 38050, 38053, 38056, 38078, 38086, 38095, 38101, 38105, 38108, 38111, 38113, 38144, 38146, 38149, 38151, 38152, 38153, 38154, 38155, 38156, 38157, 38160, 38161, 38162, 38163, 38164, 38165, 38166, 38167, 38169, 38171, 38172, 38173, 38174, 38175, 38176, 38178, 38183, 38184, 38185, 38189, 38190, 38191, 38203, 38205, 38208, 38209, 38211, 38212, 38213, 38214, 38217, 38219, 38220, 38227, 38230, 38232, 38233, 38235, 38270, 38487, 38522, 38525, 38533, 38554, 38596, 38737, 38895, 39036, In een aantal zienswijzen wordt de rol van de Provincie in het herindelingsproces ondersteund. Men vindt dat de kwestie van herindeling al veel te lang sleept en dat het tijd wordt knopen door te hakken. Men vindt het juist dat de Provincie haar verantwoordelijkheid neemt. Ook wordt genoemd dat de sentimenten de overhand dreigen te krijgen en dat het huidige gemeentebestuur van Landgraaf obstructie pleegt. Daar staat tegenover dat er in negatieve (en soms beledigende) bewoordingen op de rol van de Provincie wordt ingegaan. Onderstaand geven wij op de zienswijzen per hoofdargument een reactie Er is geen sprake van democratische besluitvorming In veel zienswijzen over dit thema wordt opgemerkt dat de rol van de Provincie ondemocratisch is, omdat wordt voorbijgegaan aan het meerderheidsbesluit van de gemeenteraad van Landgraaf en aan de opvatting van veel Landgraafse burgers. Ook geven mensen aan dat er een referendum over de herindeling zou moeten plaatsvinden. Anderen geven aan dat een gedwongen fusie geen goede uitgangspositie is voor een nieuwe gemeente en averechts kan werken. Bovendien wordt de vraag gesteld waarom ook andere gemeenten als Brunssum en Kerkrade dan niet gedwongen worden om mee te doen aan deze herindeling. Een aantal mensen geven aan dat het vertrouwen in de politiek op deze manier afneemt. Anderen stellen juist dat het goed is dat de Provincie heeft ingegrepen en dat de lokale politiek ook betrouwbaarheid en consistentie moet uitstralen, mede in het licht van eerder genomen besluiten. 16

19 Reactie college van GS In het herindelingsontwerp alsook het herindelingsadvies zijn wij uitgebreid ingegaan op de redenen om de regie van de beide gemeenten op 24 januari 2017 over te nemen. Belangrijkste reden is de gedegen voorbereidingen van de beide Colleges in 2016, de ontstane impasse na de beide raadsvergaderingen van 16 januari en de noodzaak naar versterking van de bestuurskracht in de regio voor de aanpak van de sociaal-economische opgaven. In het hoofdstuk draagvlak zijn wij hier nader op ingegaan evenals onze opvatting over het houden van een referendum. Wat betreft het democratisch gehalte van de besluitvorming is de Wet algemene regels herindeling (Wet arhi) van toepassing. Daarin is een zorgvuldige procedure voorzien en worden vereisten gesteld aan de totstandkoming van een herindelingsontwerp en een herindelingsadvies. Daarnaast is er het Beleidskader gemeentelijke herindeling van het Kabinet dat als richtlijn geldt voor een beoordeling door Minister en Ministerraad, Raad van State en uiteindelijk voor de leden van de Tweede en Eerste Kamer. Uiteindelijk stellen Provinciale Staten het herindelingsadvies vast. De Minister neemt een besluit of er een wetsontwerp wordt voorgelegd aan de Ministerraad en vervolgens toetst de Raad van State en uiteindelijk de Staten-Generaal niet alleen de inhoud van het voorstel maar ook of alle procedures correct zijn verlopen. Dit is nogmaals in een recente uitspraak van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden van 23 mei 2017 bevestigd. Hierin wordt gesteld dat de Wet arhi voorziet in een nauwkeurige procedure die moet worden gevolgd, waarbij bijvoorbeeld burgercomité s en gemeenten de gelegenheid [hebben] om in het kader van het verdere wetgevingsproces hun argumenten, waaronder de volgens hen nog ontbrekende informatie, aan de wetgever ter kennis te brengen. Daarna is het aan de wetgever om een beslissing te nemen, waarbij alle aspecten van het wetgevingsproces zullen worden betrokken. Ook in het besluit van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 12 april 2017 inzake het vernietigingsverzoek van de gemeente Landgraaf is geoordeeld dat het betrekken van plaatselijke gemeenschappen in de Wet arhi is voorzien via een zienswijze van de gemeenteraad bij een provinciaal initiatief en een ter inzage legging voor eenieder. De Provincie heeft de mogelijkheid op basis van de Wet algemene regels herindeling en het ministeriële Beleidskader Gemeentelijke Herindeling (2013) een herindeling voor te stellen. Daarbij weegt zij alle belangen die spelen af. Het oordeel van de gemeenteraad van Landgraaf is meegewogen met inachtneming van de aangenomen motie dat de herindeling groter moest. Maar ook de wens van de gemeenteraad van Landgraaf, de gedegen voorbereidingen in 2016 met de overtuigende rapporten en adviezen van het Expertteam, BMC en het eindadvies van Klaas de Vries, de opgaven van de regio, en de ingediende 927 zienswijzen zijn uiteindelijk meegewogen in het voorliggende herindelingsadvies De herindeling van boven af opleggen is in strijd met eigen provinciale beleid In diverse zienswijzen wordt aangegeven dat de Provincie in strijd handelt met haar eigen beleid waarin staat dat herindelingen van onderop moeten komen. Reactie college van GS Het is correct dat in het provinciaal bestuurlijk standpunt Besturen blijft vooruitzien (oktober 2016) is opgenomen dat herindelingen van onderop dienen plaats te vinden. Dat was, is en blijft ook de algemene lijn van ons college. Echter, zoals uitgebreid is beschreven en onderbouwd in het herindelingsontwerp en het voorliggende herindelingsadvies, werden wij hier gesteld voor een wel heel bijzondere situatie. 17

20 Een bijzondere situatie in een regio die al vele jaren grote maatschappelijke opgaven en uitdagingen kent. In de afgelopen decennia zijn er stapels rapporten verschenen waarin voortdurend gewezen is op het feit dat de bestuurlijke versnippering, gebrekkige intergemeentelijke samenwerking en onvoldoende bestuurlijke doorzettingsmacht, de aanpak van de sociaal-economische opgaven in Parkstad erg in de weg staan. Deze opgaven, gecombineerd met de bestuurlijke voorgeschiedenis van het herindelingsontwerp Landgraaf-Heerlen vanaf november 2015, het feit dat Landgraaf nu tot vier keer toe heeft aangegeven dat de huidige schaal onvoldoende is voor de toekomst én de besluitvorming in Heerlen, hebben ons college doen besluiten om in deze bijzondere situatie in te grijpen en de regie conform het Beleidskader gemeentelijke herindeling over te nemen. Dit mede vanuit de verantwoordelijkheid voor de bestuurlijke organisatie en het bevorderen van bestuurskracht in Limburg en de Limburgse gemeenten. Het is in onze ogen dan ook onverantwoord om te blijven verkennen en te onderzoeken, zonder daar op een gegeven moment ook conclusies en besluitvorming aan te verbinden. Daarnaast heeft de Provincie op grond van de Wet arhi de mogelijkheid tot het nemen van een initiatief voor een herindeling. In het Beleidskader gemeentelijke herindeling staat beschreven op welke wijze initiatieven tot herindeling bij voorkeur tot stand komen, welke rolverdeling er is tussen gemeenten, provincies en het Rijk en aan welke criteria wetsvoorstellen tot herindeling worden getoetst De gevolgde procedure is in strijd met de Wet arhi In zienswijze wordt gesteld dat de Provincie de Wet arhi verkeerd toepast en in strijd met de Algemene wet Bestuursrecht handelt. Er zou namelijk geen sprake zijn van een echt open overleg omdat vanaf het begin vaststond dat de herindeling tussen Landgraaf en Heerlen sowieso zou moeten plaatsvinden. 18

21 Reactie college van GS Zoals hierboven ook reeds is aangegeven heeft de Provincie op grond van de Wet arhi de mogelijkheid tot het nemen van een initiatief voor een herindeling. In het ministeriële Beleidskader gemeentelijke herindeling staat bschreven op welke wijze initiatieven tot herindeling bij voorkeur tot stand komen, welke rolverdeling er is tussen gemeenten, provincies en het Rijk en aan welke criteria wetsvoorstellen tot herindeling worden getoetst. Wij wijzen erop dat wij de dag na de raadsvergaderingen van 16 januari 2017, een bestuurlijk overleg hebben gehad met de beide voltallige Colleges van Burgemeester & Wethouders van Heerlen en Landgraaf. In dat overleg hebben wij ons voornemen besproken en is er door beide B&W s steun uitgesproken voor het provinciale voornemen. Dit is vervolgens diezelfde middag door de beide gemeenten tot uiting gebracht in een gezamenlijk persbericht met als titel Colleges positief over stap provincie (Persbericht van Heerlen en Landgraaf van 17 januari 2017). Vervolgens hebben wij tot vier keer (!) toe een verzoek gedaan aan het college van B&W van Landgraaf om een open overleg te voeren. De eerste keer, met het besluit van 24 januari 2017 in de brief aan het college, waarbij de burgemeester van Landgraaf toen heeft aangegeven bereid te zijn een gesprek te voeren, maar geen mandaat had na de val van het college om een open overleg te voeren. Na de installatie van het nieuwe college van B&W in Landgraaf (6 maart 2017) is vervolgens nogmaals drie keer een verzoek gedaan tot het voeren van het open overleg (op 9, 10 en 14 maart 2017). Al deze verzoeken zijn door het nieuwe college van B&W afgewezen. Wel zijn twee overleggen geweest met delegaties van de fractievoorzitters uit de raad van Landgraaf in de periode dat er een nieuw college gevormd werd. Wij hebben dus wel kennis kunnen nemen van de politieke visies van zowel oppositiepartijen als coalitiepartijen uit de Landgraafse gemeenteraad. Nergens in de wet staat bovendien dat dit open overleg na de uitnodiging hiertoe daadwerkelijk moet hebben plaatsgevonden; het is aan de betrokken colleges om al dan niet op de uitnodiging in te gaan. Ook in de uitspraak van 12 april 2017 van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties inzake het vernietigingsverzoek van Landgraaf, is het oordeel van de Minister over het open overleg helder: Op basis van artikel 8 van de Wet arhi zijn gedeputeerde staten bevoegd te besluiten tot het instellen van een open overleg. GS Limburg maken gebruik van deze bevoegdheid. De Wet arhi kent verder geen voorwaarden of criteria waar GS aan gebonden is om een open overleg in te stellen. Van strijd met de Wet arhi kan derhalve geen sprake zijn De besluitvorming van herindeling gaat te snel en werkt polariserend De snelheid van de besluitvorming door de provincie na de raadvergadering van 16 januari 2017 wordt aangehaald als te snel, ondoordacht en met weinig gevoel voor de lokale democratie. De gevolgde procedure heeft een onvoldoende open karakter, met onvoldoende mogelijkheid tot inhoudelijke inbreng en een veel te grote snelheid waarmee de fusie wordt doorgezet. Daarnaast hebben mensen zorgen over de polariserende werking die de snelheid heeft tussen de inwoners van Landgraaf. Reactie college van GS Wij wijzen er op dat snelheid bezien moet worden in de context van de vele rapporten die er sinds 2003 zijn verschenen over de bestuurlijke slagkracht in de regio. Telkens weer is bestuurlijke versnippering en ontoereikende slagkracht benoemd als een van de punten waardoor de sociaaleconomische opgaven onvoldoende aangepakt kunnen worden. Bestuurskracht en nadenken over bestuurlijke schaalvergroting komen dus niet zomaar uit de lucht vallen. Bovendien zijn de 19

22 voorbereidingen in 2016 door de beide Colleges van B&W in alle openheid en transparantie uitgevoerd. De uitkomsten van zowel het Expertteam als BMC zijn duidelijk en overtuigend in onze ogen. Mede gezien ook de uitspraak van de gemeenteraad van Heerlen op 16 januari, evenals het gevoerde open overleg met het College van B&W Heerlen en de lange voorgeschiedenis en de urgente maatschappelijke opgaven, hebben wij voorgesteld om een herindeling per aan de Minister voor te stellen. Wat betreft de snelheid van besluitvorming door ons college merken wij overigens het volgende op. Reeds in 2016 heeft de Provincie actief en op verzoek van de beide Colleges van B&W ondersteuning geboden. De hele voorbereidingen tot aan de besluitvorming in beide raden van 16 januari 2017 hebben wij op de voet gevolgd en daarbij met diverse scenario s rekening gehouden. Toen de besluitvorming van beide gemeenteraden definitief was, hebben wij gemeend er voor alle betrokkenen het beste aan te doen zo snel mogelijk duidelijkheid te geven over onze rolneming. Hierover hebben wij ook op 17 januari 2017 in het College van GS en vervolgens met de beide voltallige Colleges van B&W van Heerlen en Landgraaf in een bestuurlijk overleg gesproken. Wij hebben vervolgens ons voornemen bekend gemaakt om op 24 januari te starten met een Arhi-procedure conform de wet. In een persbericht van de beide Colleges van B&W is steun uitgesproken tot het voornemen van de Provincie om te starten met de arhi-procedure. Uit de vele zienwijzen blijkt dat de meningen over herindeling uiteen lopen, zowel in beide gemeenten als binnen de Landgraafse samenleving. Het is dan ook belangrijk om snel duidelijkheid te geven over deze herindeling. Vandaar ook dat wij nu het herindelingsadvies aan Provinciale Staten aanbieden, dat de voorgestelde ingangsdatum is en dat na besluitvorming van Provinciale Staten er duidelijkheid is over het herindelingsproces. Zowel uit de beide informatieavonden die door Gedeputeerde Staten zijn georganiseerd, alsook de twee hoorzittingen op locatie, blijkt dat er een grote behoefte is om hierover snel duidelijkheid te krijgen. Conclusie Alles overziende hebben wij een afweging moeten maken in een proces dat als initiatief van onderop is gestart en dat een degelijk en goed onderbouwd herindelingsontwerp heeft opgeleverd waarin de noodzaak, meerwaarde en urgentie zijn aangetoond alsmede het benoemen van zorgpunten met concrete aanbevelingen. Dit en het feit dat er een jarenlange zoektocht is geweest naar het verbeteren van de bestuurskracht door gemeenten zelf en met name Landgraaf achten wij onze rolneming als regisseur conform het Rijkbeleidskader gemeentelijke herindeling met toepassing van artikel 8 van de Wet arhi gerechtvaardigd. Wij zien in de ingebrachte zienswijzen dan ook geen aanleiding om dit onderdeel aan te passen. 20

23 3.2 Toekomstbestendige bestuurskracht In deze categorie zijn de zienswijzen gerubriceerd die gaan over de vraag of een fusie zal leiden tot versterking van de bestuurskracht of niet. In de zienswijzen wordt ingegaan op kwaliteit van bestuur en ambtelijke organisatie, dienstverlening, de invloed op provinciaal en landelijk niveau, het kunnen oppakken van maatschappelijke opgaven zoals meer en kwalitatief beter werk in de regio, de financiële positie van de gemeente en de schaal van de nieuwe gemeente die nodig is om tot een duurzame versterking te komen. In deze paragraaf wordt een algemene reactie gegeven op (het betreffende onderdeel van) de 490 zienswijzen met de volgende nummers: 23132, 23639, 24730, 24732, 24737, 24834, 24850, 24986, 25330, 25518, 25550, 25553, 25580, 25682, 25946, 26117, 26121, 26122, 26123, 26126, 26344, 26353, 26362, 26369, 26386, 26395, 26435, 26442, 26450, 26456, 26462, 26468, 26496, 26501, 26503, 26506, 26509, 26511, 26512, 26515, 26517, 26518, 26520, 26604, 26605, 26609, 26623, 26629, 26637, 26639, 26644, 26664, 26665, 26671, 26672, 26673, 26674, 26675, 26754, 26762, 26777, 26842, 27183, 27188, 27193, 27200, 27203, 27206, 27207, 27530, 27563, 27565, 27602, 27605, 27613, 28117, 28232, 28372, 28381, 28509, 28718, 28720, 28722, 29025, 29062, 29066, 29367, 29371, 29532, 29911, 30121, 30235, 30370, 30373, 30375, 30461, 30890, 31287, 31606, 31611, 31837, 31913, 31914, 31916, 31917, 32076, 32078, 32081, 32089, 32092, 32095, 32100, 32106, 32112, 32122, 32129, 32138, 32354, 32358, 32362, 32457, 32473, 32792, 32793, 32794, 32795, 32796, 32922, 32926, 33085, 33087, 33092, 33095, 33197, 33372, 33435, 33968, 33985, 33989, 34012, 34034, 34037, 34040, 34044, 34047, 34050, 34051, 34055, 34059, 34063, 34066, 34077, 34079, 34087, 34092, 34094, 34178, 34186, 34193, 34198, 34240, 34295, 34301, 34309, 34335, 34351, 34551, 34554, 34645, 34718, 34721, 34853, 34854, 35026, 35307, 35311, 35316, 35364, 35366, 35367, 35368, 35519, 35527, 35530, 35583, 35585, 35648, 35658, 35663, 35686, 35717, 35734, 35755, 35756, 35784, 35810, 35915, 35917, 35947, 36203, 36208, 36224, 36236, 36250, 36258, 36264, 36275, 36281, 36300, 36485, 36538, 36539, 36557, 36559, 36720, 36725, 36788, 37068, 37071, 37122, 37124, 37212, 37218, 37220, 37302, 37310, 37312, 37318, 37326, 37327, 37329, 37335, 37440, 37457, 37460, 37464, 37469, 37476, 37480, 37481, 37483, 37484, 37485, 37487, 37489, 37490, 37491, 37493, 37494, 37496, 37548, 37553, 37621, 37628, 37668, 37675, 37679, 37682, 37687, 37690, 37691, 37692, 37696, 37700, 37722, 37724, 37727, 37729, 37730, 37731, 37732, 37734, 37735, 37739, 37741, 37745, 37748, 37749, 37755, 37764, 37765, 37767, 37768, 37769, 37824, 37833, 37840, 37845, 37868, 37872, 37873, 37874, 37877, 37878, 37883, 37886, 37920, 37923, 37926, 37929, 37931, 37934, 37935, 37938, 37947, 37954, 37955, 37957, 37959, 37969, 37975, 37978, 37982, 37984, 37986, 37989, 37991, 37992, 37997, 37998, 38000, 38002, 38004, 38006, 38007, 38009, 38011, 38012, 38013, 38015, 38017, 38021, 38025, 38028, 38031, 38032, 38033, 38035, 38037, 38038, 38039, 38040, 38041, 38043, 38044, 38046, 38049, 38050, 38053, 38056, 38078, 38086, 38095, 38101, 38105, 38108, 38111, 38113, 38144, 38146, 38149, 38151, 38152, 38153, 38154, 38155, 38156, 38157, 38160, 38161, 38162, 38163, 38164, 38165, 38166, 38167, 38169, 38171, 38172, 38173, 38174, 38175, 38176, 38178, 38183, 38184, 38185, 38186, 38189, 38190, 38191, 38193, 38202, 38203, 38205, 38208, 38209, 38211, 38212, 38213, 38214, 38217, 38219, 38220, 38227, 38230, 38232, 38233, 38235, 38270, 38387, 38434, 38449, 38455, 38458, 38462, 38469, 38473, 38480, 38485, 38506, 38509, 38511, 38512, 38514, 38515, 38516, 38518, 38520, 38522, 38533, 38536, 38539, 38541, 38548, 38556, 38558, 38571, 38583, 38594, 38596, 38627, 38629, 38638, 38639, 38640, 38645, 38647, 38652, 38704, 38737, 38816, 38819, 38820, 38822, 38826, 38888, 38892, 38893, 38894, 38895, 38896, 38901, 38906, 38909, 38910, 38920, 38926, 38929, 38936, 38938, 38940, 38941, 38965, 38966, 38969, 38974, 38978, 39003, 39004, 39036, 39039, 39042, 39047, 39050, 39054, 39056, 39062,

24 3.2.1 Er is (g)een noodzaak om te komen tot versterking van de bestuurskracht Een aantal zienswijzen verwacht van een grotere gemeente meer slagkracht om opgaven op te pakken, kansen voor een betere toekomst van de jeugdige generatie, een kwalitatief beter bestuur, meer eenheid van beleid en regie en dus slagvaardiger bestuur, minder concurrentie tussen gemeenten qua voorzieningen. Mensen zien positieve voorbeelden zoals de centrumgemeente Eindhoven die voor zichzelf en de regio meer slagkracht aan de dag leggen. Tegelijkertijd wordt er in de zienswijzen blijk van gegeven dat Landgraaf zeker op termijn te klein is om de taken en opgaven goed op te pakken. Men stelt dat het uitgangspunt niet moet zijn hoelang Landgraaf het nog kan volhouden maar wat het meest toekomstbestendig is. Dit kwam ook in de hoorzitting van PS op 6 juni aan de orde. Daarbij wordt in sommige zienswijzen een verband gelegd met de gemeentelijke taakverzwaring als gevolg van de drie grote decentralisaties op het sociaal domein (Wmo, Participatiewet en jeugdzorg) en - in de toekomst - de uitvoering van de nieuwe Omgevingswet. Ook wordt genoemd dat ontwikkelingen worden tegengehouden door te veel eigenbelang van bestuurders bij de bestaande situatie. In de hoorzitting op 6 juni kwam naar voren dat meerderen zich zorgen maken over een goede toekomst voor de jeugd in Parkstad door het ontbreken van voldoende uitzicht op een goede baan en inkomen. Men verwacht dat een grotere gemeente op dat punt meer voor elkaar kan krijgen. Daarnaast wordt in sommige zienswijzen naar voren gebracht dat de schaal van Landgraaf te klein is om invloed te kunnen uitoefenen binnen de regio en naar andere overheden en partners. Tot slot wordt in een aantal zienswijzen gesteld, dat de bestuurskracht van Landgraaf leidt onder een beperkte focus van beleid die (te) veel is gericht op de drie kernen en niet over de grenzen van de eigen gemeente heengaat. Andere zienswijzen daarentegen geven aan dat een fusie juist geen verbetering van slagkracht met zich zal meebrengen en dat nergens wordt aangetoond dat dit het geval zal zijn. Mensen stellen dat dit vooral is gebaseerd op wensdenken en niet inhoudelijk is onderbouwd. Zij geven aan dat een grotere gemeente logger opereert en verwijzen naar andere grote gemeenten zoals Amsterdam die de problematiek ook niet aankunnen. De voorgestelde herindeling wordt gezien als een middel om uitvoerings- en financiële problemen van Heerlen op te lossen en als dekmantel voor de missers van Heerlen. Dit terwijl de gemeente Landgraaf haar taakuitvoering goed op orde heeft, haar financiële positie goed is en een herindeling met Heerlen, zo wordt gesteld, ten koste zal gaan van de Landgraafse gemeenschap(pen) en haar inwoners. Problemen die Heerlen heeft, moeten door deze gemeente zelf worden opgelost en niet ten koste gaan van Landgraaf, haar dorpen en kernen, inwoners en personeel. Men verwacht dat Landgraaf er op achteruitgaat zoals met Hoensbroek is gebeurd. Een nieuwe gemeente is geen garantie voor nieuw en beter beleid. Niet begrepen wordt dat de nieuwe gemeente Beekdaelen met inwoners wel als toekomstbestendig wordt gezien en Landgraaf met eenzelfde inwonertal niet. Reactie college van GS Op basis van bovengenoemde zijn wij van oordeel dat de voorgestelde herindeling de nieuw te vormen gemeente in staat stelt om meer slagkracht te ontwikkelen, een centrumfunctie steviger te vervullen en een goed ontwikkeld wijk- en buurtbeleid kan vormgeven dat minder kwetsbaar is gezien de huidige en toekomstige opgaven. Van de nieuwe gemeente Landgraaf-Heerlen mag, vanwege haar 22

25 centrumfunctie, worden verwacht dat zij een voortrekkersrol vervult om opgaven en taken in de regio op te pakken, regie te voeren bij processen en projecten met andere overheden en maatschappelijke partners. Niet vanuit een dominante houding naar anderen, maar gericht op samenwerking, partnerschap en de gedeelde wens en ambitie tot het bereiken van resultaten die ten goede komen aan de inwoners in de regio. De ambtelijke organisatie van de nieuw te vormen gemeente is groot genoeg voor de noodzakelijke specialisaties en voldoende aantrekkelijk op de regionale arbeidsmarkt. Bovendien zal het functioneren van deze ambtelijke organisatie gekenmerkt worden door laagdrempeligheid. Daar waar voor bepaalde taken samenwerking met anderen nodig is vanwege de schaal, complexiteit en/of specialisme, is er voldoende bestuurlijk en politiek vermogen om dit te organiseren en te regisseren. De schaal en daarmee samenhangende bestuurskracht van de nieuwe gemeente biedt ruim voldoende mogelijkheden om haar maatschappelijke opgaven vorm te geven en daarbij bovendien ook herkenbaar, betrokken en transparant te blijven. Het belang van een sterke centrumgemeente in de regio levert, naar ons oordeel, een duidelijke meerwaarde op voor heel Parkstad en Zuid-Limburg. De afgelopen jaren heeft Heerlen die rol niet kunnen vervullen omdat veel tijd en energie zat in afstemming, coördinatie en de te beperkte slagkracht om buiten de eigen gemeente actief verantwoordelijkheid te kunnen nemen. Wij verwachten dat de herindeling bijdraagt aan een afname in afstemmings- en coördinatielasten en daarmee tot een toename in effectiviteit en efficiency van de regionale samenwerking. Tevens achten wij het aannemelijk dat belangenbehartiging en invloedsuitoefening door de nieuwe gemeente in de richting van de rijksoverheid, andere overheden en partners in gewicht zal toenemen. Dit is ook in het belang van de hele regio. In de zienswijzen worden zorgen geuit over het behoud van de identiteit en de noodzaak van behoud van voorzieningen. Dit zijn zorgpunten die ook door het expertteam zijn benoemd. Wij zullen toezien op de naleving daarvan en meewerken aan de uitwerking van deze aanbevelingen. In het hoofdstuk Overige thema s en aandachtspunten wordt hier nader op ingegaan Kansen en bedreigingen voor een toekomstbestendige organisatie In een aantal zienswijzen wordt als pluspunt gezien dat de voorgestelde herindeling tot bundeling leidt van expertise en (personele en financiële) middelen. Gesteld wordt dat de huidige ambtelijke organisatie van Landgraaf een te grote werkdruk heeft en het werk niet meer aan kan. Er kunnen organisatorische schaalvoordelen worden behaald, waarbij met een slankere organisatie de taken en opgaven effectiever en efficiënter kunnen worden opgepakt, zowel lokaal als in regionaal verband. In sommige zienswijzen wordt benadrukt dat de herindeling leidt tot kostenbesparing als gevolg van de afname van het aantal lokale bestuurders. In het bijzonder wordt gewezen op de situatie dat Landgraaf op dit moment niet meewerkt aan de voorbereidingen, dit ten nadele van de medewerkers van Landgraaf. In verschillende andere zienswijzen wordt er daarentegen op gewezen dat de gemeente Landgraaf organisatorisch prima functioneert en een solide financiële positie heeft. Voorts worden zorgen geuit over mogelijke ontslagen en de nadelige effecten van een reorganisatie. In een enkele zienswijze wordt gesteld dat de schaalvergroting alleen maar leidt tot een betere financiële positie van ambtenaren. 23

26 Tijdens de hoorzitting op 6 juni is ingebracht dat het fusieproces de organisatie jarenlang zal verzwakken, zeker als er sprake is van een gedwongen fusie. Het later aansluiten van Brunssum en eventueel Kerkrade zou het nog erger maken. In een andere inbreng werd gesteld dat een gedwongen fusie een verkeerde start is om onderling vertrouwen op te bouwen en zo tot een organisatie te komen met meer slagkracht. Het gaat in organisaties niet alleen om de macht van het getal, maar ook om de goede onderlinge verhoudingen als sleutel naar succes. Reactie college van GS Een samenvoeging van gemeenten heeft tot gevolg dat expertise en (personele en financiële) middelen worden gebundeld. In algemene zin biedt een grotere schaal van de gemeentelijke organisatie meer ruimte tot specialisatie in functies en behoud van of het aantrekken van deskundigheid. Een grotere organisatie is doorgaans minder kwetsbaar op (strategische beleids-) functies, die in kleinere gemeenten dikwijls door één persoon worden vervuld. Ook is een grotere gemeente beter in staat hoger gekwalificeerde en meer gespecialiseerde medewerker aan te trekken en heeft een aantrekkelijkere positie op de arbeidsmarkt. Wel merken wij op dat de vormgeving van de nieuwe organisatie een aangelegenheid is van de betrokken gemeenten. De afspraken die daarover door het zogeheten georganiseerd overleg worden gemaakt, worden vastgelegd in het sociaal statuut. Het behalen van specifieke schaalvoordelen, de bereikbaarheid en niveau van voorzieningen en dienstverlening zijn sterk afhankelijk van de politieke, bestuurlijke keuzes die door het bestuur van de nieuwe gemeente worden gemaakt. Daarbij hoort ook het bouwen aan een nieuwe organisatie qua cultuur, werkwijzen, omgangsvormen etc. Wij hopen en verwachten dat het gemeentebestuur van Landgraaf bereid is na besluitvorming in Provinciale Staten mee te gaan werken aan de voorbereidende werkzaamheden in het fusiespoor, ongeacht zijn standpunt over de fusie als zodanig. Tot slot wijzen wij erop dat via de algemene uitkering uit het Gemeentefonds rekening wordt gehouden met een daling van de algemene bestuurskosten (minder raadsleden, burgemeesters, wethouders, secretarissen, griffiers enzovoort) Een herindeling zorgt voor grotere invloed Meerdere voorstanders van de fusie zien als pluspunt dat een grotere gemeente meer invloed heeft in Den Haag en andere netwerken en daardoor meer kan binnenhalen voor de eigen gemeente en de regio. Men noemt voorbeelden zoals Eindhoven. Men ziet daarin een succesvol voorbeeld van een gemeente die met één mond spreekt namens de regio en het boegbeeld vormt. Anderen vinden dat dit argument onvoldoende is voor de fusie, dat er ook een delegatie namens de regio kan optreden en dat het systeem niet deugt als het getal bepalend is voor het verkrijgen van Rijksmiddelen. In de hoorzitting werd ook gesteld dat het lobbyen en netwerken vooral een taak is voor de provincie. In enkele zienswijzen en tijdens de hoorzitting op 6 juni werd de fusie betiteld als een annexatie en een overname vanwege het feit dat Heerlen veel groter is dan Landgraaf en dus de macht en invloed van Heerlen veel groter zal zijn in de nieuwe gemeente ten koste van het eigene van Landgraaf. Reactie college van GS Wij zien als voordeel dat een grotere gemeente directer toegang heeft tot overlegtafels met grote 24

27 steden. Landgraaf-Heerlen kan dan als centrumgemeente met inwoners opkomen voor een stedelijk gebied van in totaal inwoners, bedrijven en organisaties. Een gemeente met een sterkere centrumgemeente kan qua capaciteit en deskundigheid beter worden toegerust als belangenbehartiger van de regio binnen overheidsland en als gelijkwaardige gesprekspartner voor grote spelers in het maatschappelijk middenveld en bedrijfsleven. Lobby en belangenbehartiging zijn vaak een samenspel tussen centrumgemeenten en provincie waarbij iedere partner eigen ingangen en netwerken kan benutten Herindeling Landgraaf-Heerlen als eerste stap Er zijn meerdere zienswijzen die positief zijn over de fusie Landgraaf Heerlen. Men ziet het als een stap tot de vorming van een krachtige centrumgemeente die beter in staat zal zijn de sociaal economische achterstanden weg te werken en meer perspectief te bieden voor met name de jeugd. De meeste daarvan zien de fusie Landgraaf-Heerlen als een belangrijke eerste stap die het beste nu kan worden genomen en hebben er vertrouwen in dat op termijn Brunssum en Kerkrade de keuze zullen maken om daarbij aan te sluiten. Naast de eigen wijk en dorp is Parkstad voor meerderen het gebied waarmee men zich identificeert en waar men woont, werkt en recreëert. Anderen betuigen zich in principe voorstander van fusie van gemeenten, maar alleen op de schaal van Parkstad. Men vindt dat er dan een krachtige gemeente ontstaat met een logische samenhang, structuur en vergelijkbare vraagstukken. Men vindt daarbij veelal dat dit niet via een fusie van bovenaf mag worden opgelegd, maar in een proces met voldoende tijd en gelijkwaardige inbreng van alle gemeentebesturen, bevolking en maatschappelijk middenveld. Ook wordt naar voren gebracht dat een fusie Landgraaf-Heerlen-Brunssum Kerkrade leidt tot een evenwichtiger fusieproces en fusie. In een enkele zienswijze wordt gesteld dat een fusie Landgraaf Kerkrade en Heerlen-Brunssum meer voor de hand ligt dan Landgraaf-Heerlen. Op de hoorzitting op 6 juni werd gesteld dat een fusie van Landgraaf-Heerlen op korte termijn en gefaseerd Brunssum en Kerkrade de gemeentelijke organisaties gedurende vele jaren zou verlammen en dat zou slecht zijn voor de slagkracht. Reactie college van GS Wij onderkennen dat de regio Parkstad een sterke vervlechting heeft en dat de opgaven en taken, met name op sociaal-economisch terrein sterke overeenkomsten hebben. De dagelijkse praktijk en meerdere onderzoeken en rapporten bevestigen dat beeld. Tevens zijn wij van mening dat dankzij de intergemeentelijke samenwerking in de afgelopen jaren weliswaar resultaten zijn bereikt, maar dat deze samenwerking tegen zijn grenzen is aangelopen. Hierboven hebben wij toegelicht dat de vorming van een centrumgemeente in de omvang van Landgraaf Heerlen een krachtige impuls zal geven aan de bestuurskracht op de schaal van de nieuwe gemeente en aan de bestuurskracht op de schaal van de gehele regio. Dit voorstel komt voort uit een langdurige discussie, onderzoeken, van met name in opdracht van de gemeenten zelf. De rapporten van BMC en van het expertteam geven die onderbouwing specifiek met betrekking tot Landgraaf Heerlen. Ook het zeer recente advies van mr. Klaas de Vries Samen voor daadkracht! onderschrijft de noodzaak van een fusie Landgraaf Heerlen. Daarnaast hebben wij op grond van het Beleidskader gemeentelijke herindeling als taak om de duurzaamheid of toekomstbestendigheid van een herindelingsvoorstel te onderzoeken. Daarmee 25

28 wordt bedoeld dat een nieuw gevormde, heringedeelde gemeente zodanig bestuurskrachtig is, dat zij in staat moet zijn over een langere periode de gemeentelijke taken (zelfstandig) uit te voeren. Daarbij moet worden voorkomen dat de nieuwe gemeente binnen afzienbare termijn wederom bij een herindeling wordt betrokken, aldus het Beleidskader. Om die reden hebben wij het open overleg óók gevoerd met de colleges van B&W van de omliggende gemeenten Brunssum, Kerkrade, Simpelveld en Voerendaal. Dit om te onderzoeken of er bestuurlijk draagvlak bestond of anderszins om inhoudelijke redenen aanleiding zou kunnen zijn voor een herindeling op een bredere schaal dan Landgraaf en Heerlen. In de keuze voor deze fusie spelen niet alleen argumenten van de ideale schaal, maar ook van draagvlak en haalbaarheid gerelateerd aan keuzes van gemeenten in het verleden op weg naar dit moment. Wij vinden dat er voor ons nu, mede gegeven de aanloop naar dit voorstel(zie paragraaf 3 rol), een verantwoordelijkheid ligt naar de burgers, bedrijven, organisaties, dit voorstel in deze vorm, omvang en tempo door te zetten. Uitstel en dus mogelijk afstel achten wij onnodig en onwenselijk. De gemeenten Kerkrade en Brunssum hebben herhaaldelijk aangegeven over voldoende bestuurskracht te beschikken om hun opgaven en taken op te blijven pakken als zelfstandige gemeenten en waar nodig te kiezen voor (intensivering) van samenwerking. Simpelveld en Voerendaal zetten stappen naar een vorm van (ambtelijke) functionele samenwerking tussen beide gemeenten. Op 10 februari 2017 hebben wij dan ook een debat met Provinciale Staten hierover gevoerd waarin ook lijnen zijn getrokken door de provinciale volksvertegenwoordiging. Wij hebben dan ook op 14 februari 2017 geconcludeerd dat er bij deze gemeenten geen bestuurlijk draagvlak is voor herindeling en dat er onzerzijds geen dringende inhoudelijke reden zijn om een voorstel tot een bredere herindeling dan Landgraaf en Heerlen te initiëren. Wat betreft Brunssum verwijzen wij naar het herindelingsadvies waarin wij aangeven dat wij de ontwikkelingen actief blijven monitoren. Gelet op de ontwikkelingen bij de omliggende gemeenten constateren wij het volgende. Door diverse voor- als tegenstanders van een herindeling Landgraaf-Heerlen is een grote herindeling op Parkstad-niveau genoemd als oplossing. Omdat de andere Parkstad-gemeenten niet zijn ingegaan op de uitnodiging in december 2015 om mee te doen aan dit onderzoekstraject en in het gevoerde overleg bij herhaling hebben aangegeven geen onderdeel wensen te zijn in dit herindelingsproces evenals Brunssum die wij expliciet nog een keer hebben gevraagd te reflecteren over de toekomst, is dit nu geen realistische variant. Gezien de urgentie van de opgaven en de bestuurlijke situatie achten wij nieuwe verkenningen naar mogelijke samenwerking of fusie met gemeenten die recent nog expliciet hebben aangegeven hier geen heil in te zien, niet opportuun. Bovendien is ook in diverse ingediende zienswijzen alsmede de informatieavonden van Gedeputeerde Staten én de hoorzittingen van Provinciale Staten de wens uitgesproken in het geven van duidelijkheid over de toekomst. De voorgestelde herindeling van Landgraaf en Heerlen achten wij daarmee een duurzame stap richting een slagvaardigere bestuurlijke constellatie in de regio Parkstad. Daarbij wijzen wij erop dat regionaal bestuurlijk draagvlak bij alle betrokken gemeenten weliswaar de voorkeur heeft, maar dit betekent niet dat zij als een absolute voorwaarde kan gelden. De provincie is bevoegd een herindelingsvoorstel te initiëren op grond van de Wet algemene regels herindeling (artikel 8); die bevoegdheid is wettelijk ongeclausuleerd. In de praktijk zal een provincie de regie nemen en zo nodig van haar bevoegdheid gebruik maken als herindelingsdiscussies tussen gemeenten jarenlang 26

29 voortslepen en geen reëel uitzicht bestaat op een bevredigende, duurzame oplossing. Het is, kortom, inherent aan een provinciale Arhi-procedure dat er geen sprake is van bestuurlijk draagvlak bij alle betrokken gemeenten. Het Beleidskader gemeentelijke herindeling legitimeert een regierol van de provincie op grond van haar algemene verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het lokaal bestuur. Zoals wij eerder al in het herindelingsontwerp aangaven, is de nieuwe gemeente Landgraaf-Heerlen naar ons oordeel duurzaam, omdat zij gezien haar omvang en versterkte bestuurs- en slagkracht in staat wordt geacht voor een lange periode haar (boven)lokale opgaven en taken met kracht uit te voeren. De nieuwe gemeente is tevens toekomstbestendig in regionaal perspectief, gelet op de standpunten en ontwikkelingen bij de omliggende gemeenten. Op grond daarvan verwachten wij dat de nieuwe gemeente Landgraaf-Heerlen voor een langere periode niet betrokken zal worden bij een volgende herindeling. Wij kunnen ons goed voorstellen dat de nieuwe gemeente haar prioriteit zal leggen bij de opbouw en inrichting van de eigen organisatie als stevig fundament voor zowel de gemeentelijke dienstverlening aan haar inwoners, (maatschappelijke) organisaties en bedrijven alsook met het oog op versterking van haar centrumfunctie voor de regio Parkstad Samenwerking als alternatief voor herindeling In een aantal zienswijzen wordt aangegeven dat nieuwe vormen van samenwerking met behoud van een zelfstandig Landgraaf een prima alternatief vormen voor de fusie Landgraaf Heerlen. Gesteld wordt dat Landgraaf haar taken en maatschappelijke opgaven goed vervult. Daar waar nodig zou Landgraaf haar bestuurskracht (uitvoeringskracht) verder kunnen versterken door samenwerking. Herhaaldelijk wordt het voorbeeld van de Drechtsteden aangehaald. Op de hoorzitting van 6 juni werd aangegeven dat de provincie die samenwerking zou kunnen opleggen aan gemeenten. In veel zienswijzen wordt een koppeling gelegd tussen de vorming van de nieuwe gemeente en samenwerking op regionale schaal, waarbij wordt gewezen op de hoge mate van vrijblijvendheid van de samenwerking als een belangrijke belemmerende factor om de majeure maatschappelijke en sociaal-economische opgaven van een krachtig antwoord te voorzien. Men vindt dat gemeenten te veel gericht zijn op het lokale belang in plaats van het gemeenschappelijke belang. Men vindt samenwerking niet (meer) toereikend voor de huidige en toekomstige uitdagingen. Ook de gemeenten hebben daarvan blijk gegeven door de samenwerking op onderdelen af te bouwen. Reactie college van GS Dat een gemeente een deel van haar taken en opgaven in gezamenlijkheid met andere gemeenten uitvoert, is volkomen legitiem. Iedere gemeente, groot of klein, werkt met andere gemeenten samen. Intergemeentelijke samenwerking is inherent aan het grensoverschrijdende karakter van maatschappelijke opgaven die vragen om een integrale, gezamenlijke bestuurlijke aanpak. Ook kunnen door organisatorische samenwerking bepaalde schaalvoordelen worden behaald. Samenwerking met gemeenten in samenwerkingsverbanden heeft echter ook keerzijden. De taakuitoefening en daarmee de bestuurskracht van een zelfstandige gemeente moeten niet té afhankelijk zijn of worden van samenwerkingsverbanden. Het zogeheten Drechtstedenmodel kenmerkt zich inderdaad door een vergaande vorm van overdracht van bevoegdheden op zeer veel terreinen. Wij zien het als een bezwaar dat een gemeente in de nabije toekomst op veel terreinen noodzakelijkerwijs is aangewezen op intergemeentelijke samenwerking. Consequentie daarvan is namelijk dat verantwoordelijkheden en taken van een gemeente op grotere afstand van de raad en het 27

30 college worden gezet, hetgeen spanning oplevert met de democratische legitimatie van en controle op het openbaar bestuur. Daarnaast zegt de mate waarin een gemeente haar taken onderbrengt in of afhankelijk maakt van samenwerkingsverbanden iets over de bestuurskracht van deze gemeente. Tot slot merken wij op dat samenwerking altijd is gebaseerd op vrijwilligheid. Conclusie In deze paragraaf zijn wij in onze reactie ingegaan op de zienswijzen die betrekking hebben op de bestuurskracht van de nieuwe gemeente Landgraaf-Heerlen in verschillende onderdelen en op de alternatieven zoals intensievere samenwerking en één gemeente Parkstad. Opvallend is dat in vele zienswijzen de meerwaarde en/of noodzaak van een fusie in Parkstad wordt onderkend. De opvattingen over de weg daar naar toe en de omvang er van lopen uiteen. De zienswijzen hebben ons college de mogelijkheid geboden om het begrip bestuurskracht te duiden en nader toe te lichten. Daarnaast hebben wij getracht duidelijk te maken dat ingrepen in de bestuurlijke constellatie een weging zijn tussen duurzaamheid, politiek en maatschappelijk draagvlak, haalbaarheid, financieel draagkracht en evenwichtige bestuurlijke verhoudingen. De zienswijzen leiden voor ons college niet tot een ander oordeel over de reële zorgen die wij hebben over de bestuurskracht in de huidige bestuurlijke constellatie van Parkstad. Immers, de inzet van de voorgestelde herindeling is dat wij de slagkracht willen vergroten in de aanpak van de sociaaleconomische opgaven van Landgraaf, Heerlen en de gehele regio. De nieuw te vormen gemeente zal daarin, naast vele maatschappelijke organisaties, bedrijven, instellingen en burgers een belangrijke rol vervullen. Nu niets doen of wederom meer tijd nemen vinden wij geen verantwoorde keuze. Derhalve zien wij geen aanleiding om het herindelingsadvies op dit punt aan te passen. 28

31 3.3 Interne samenhang en dorps- en kernenbeleid In het herindelingsontwerp wordt ingegaan op de interne samenhang en het dorps- en kernenbeleid van de nieuw te vormen gemeente. Dit criterium betreft de beoordeling of de nieuw te vormen gemeente een logische samenhang kent en gaat in op de wijze waarop de nieuw te vormen gemeente de inwoners, dorpen, wijken en organisaties bij beleidsvorming en -uitvoering betrekt. In deze paragraaf wordt een reactie gegeven op (het betreffende onderdeel van) 38 zienswijzen van inwoners (natuurlijke personen) met de volgende nummers: 24850, 26122, 26353, 26673, 26482, 29066, 29911, 30373, 32089, 32122, 32136, 32358, 32926, 33077, 33092, 33968, 34037, 34554, 35311, 35314, 35316, 35648, 36258, 36270, 36285, 36494, 36538, 36725, 37212, 37351, 37454, 37457, 37548, 37691, 38536, 38629, 38818, Er zijn in totaal 38 zienswijzen die (voor het betreffende onderdeel) inhoudelijk ingaan op de interne samenhang tussen Landgraaf en Heerlen en/of het dorps- en kernenbeleid van deze gemeenten. In paragraaf 3.6 gaan wij nader in op die zienswijzen waarin aandachtspunten worden meegegeven voor of zorgen worden geuit over de interne samenhang dan wel het te voeren wijk-, dorps- en kernenbeleid van de nieuwe gemeente. In de zienswijzen die wij ontvangen hebben, worden zowel positieve als kritische opmerkingen gemaakt over de interne samenhang en het dorps- en kernenbeleid van de twee huidige gemeenten Landgraaf en Heerlen en wat dat betekent voor de samenhang en identiteit van de nieuw te vormen gemeente Er is veel inhoudelijke samenhang tussen Landgraaf en Heerlen In de ondersteunende zienswijzen wordt aangegeven dat het maatschappelijk leven in Parkstad zich al heel lang over bestuurlijke gemeentegrenzen heen afspeelt. Dit gegeven heeft geen invloed op de identiteit van de verschillende leefgemeenschappen in de (dorps-)kernen. In een enkele zienswijze wordt gesteld dat de gemeentelijke herindeling van 1982 geen verlies heeft opgeleverd van identiteit van de verschillende samenstellende kernen. De identiteit van gemeenten, zo wordt gesteld, wordt gevormd door de samenstellende (dorps-)kernen en haar inwoners. En het is de taak van de gemeente(n) om de voorwaarden te scheppen voor welzijn in en voor vitale (dorps-)kernen. In sommige zienswijzen wordt gesteld dat een samengaan van Landgraaf en Heerlen voor de hand ligt, omdat sprake is van een aaneengesloten verstedelijkt gebied. Een ander genoemd argument is de vergaande bilaterale samenwerking die bijdraagt aan interne samenhang tussen beide gemeente, waarbij de inkoop door Landgraaf van verschillende diensten bij Heerlen en gezamenlijke aanbestedingen als voorbeelden genoemd worden. Met bestuurlijke opschaling kan de huidige samenwerking van diverse dorpen binnen Heerlen en Landgraaf worden verbeterd en een sterkere basis worden gelegd om voorzieningen, faciliteiten en diensten op niveau te blijven verzorgen in de nabije toekomst. Reactie college van GS De interne samenhang van een nieuw te vormen gemeente wordt, in onze visie, in sterke mate bepaald door de gemeenschappelijke opgaven, kenmerken en beleidsvisies die de betrokken gemeenten hebben, waarbij vanzelfsprekend ook recht moet worden gedaan aan de onderlinge verschillen. Landgraaf en Heerlen hebben veel gemeenschappelijks op velerlei terrein (bevolking en inkomen, 29

32 werk en inkomen, organisatiemodel en -visie, samenwerking, ruimte, sociaal domein, dienstverlening en burgerparticipatie), zo toont het rapport van BMC Advies (blz ) duidelijk aan. Uiteraard zijn er ook duidelijke verschillen als het gaat om kenmerken, opgaven en beleidsvisies tussen Landgraaf en Heerlen. Dit gegeven geeft, naar onze mening aan, dat de nieuwe gemeente meer is dan een vergroot Heerlen omdat daarmee geen recht wordt gedaan aan de verschillen van de twee betrokken gemeenten en hun samenstellende (dorps-)kernen. Wij zien het als de centrale opgave voor de nieuwe gemeente om zowel de overeenkomsten als de verschillen tussen Landgraaf en Heerlen om te zetten in toegevoegde waarde voor haar inwoners en voor de regio. Wij onderschrijven de zienswijzen waarin erop wordt gewezen dat de gemeenten Landgraaf en Heerlen enerzijds een samenstel zijn van verschillende (dorps)kernen die anderzijds geografisch een aangesloten verstedelijkt gebied vormen. Er is sprake van diffuse grenzen wat betreft woonen werkverkeer, dagrecreatie, bezoek van culturele voorzieningen en onderwijs. Het feit dat beide gemeenten op een aantal terreinen met elkaar (bilateraal) en in regionaal verband samenwerken, draagt in positieve zin bij aan de interne samenhang van de nieuw te vormen gemeente De bestaande samenwerking en samenhang wordt verstoord In de kritische zienswijzen wordt gemarkeerd dat de interne samenhang van de nieuwe gemeente door de herindeling wordt verstoord. Daarbij wordt gewezen op cultuur-historische, sociaal-maatschappelijke en ruimtelijk-fysieke verschillen tussen de stad Heerlen en de gemeente Landgraaf en haar samenstellende (dorps-)kernen. De gemeente Heerlen wordt in sommige zienswijzen gekarakteriseerd als winkel- en evenementenstad, die qua profiel anders is dan Landgraaf en de regionale omgeving. Een stedelijke omgeving zorgt voor bijbehorende vraagstukken (lawaai, meer overlast, criminaliteit enzovoort), zo wordt gesteld. Tot slot zijn enkele zienswijzen kritisch over het beleid van Heerlen met betrekking tot de kern Hoensbroek. Reactie college van GS Beide betrokken gemeenten voeren een actief wijk-, dorps- en kernenbeleid. De gemeente Landgraaf is vergevorderd met wijkgericht werken, bijvoorbeeld door het werken met wijkcoördinatoren (BMC Advies, blz. 31). De gemeente Heerlen heeft in de afgelopen decennia fors geïnvesteerd in de vitaliteit en kwaliteit in Heerlerheide, Molenberg en ook Hoensbroek. In reactie op enkele kritische zienswijzen over het beleid van de gemeente Heerlen ten aanzien van Hoensbroek verwijzen wij naar de bevindingen van het Expertteam, dat op basis van vele gesprekken tot de conclusie komt dat men [in Hoensbroek] tevreden [is] over het buurtgericht werken vanuit de gemeente en men blij is met de ontwikkelingen in Hoensbroek de afgelopen 10 jaar (Rapport Expertteam, blz. 12). Dit alles neemt niet weg het belang dat de nieuwe gemeente blijft investeren in voorzieningen en dienstverlening op de schaal van wijken, dorpen en kernen alsmede het betrekken van inwoners bij beleidsvorming en -uitvoering (burgerparticipatie). In veel zienswijzen wordt ingegaan op het belang van of worden zorgen geuit over de identiteit, voorzieningen en dienstverlening in wijken, dorpen en kernen van de nieuw te vormen gemeente. Conclusie De invulling van het toekomstige wijk- en buurtbeleid is een belangrijke opgaven voor de nieuw te vormen gemeente. Niet voor niets gaat ruim de helft van de aanbevelingen van het Expertteam hierover. Juist in het herindelingsontwerp zijn wij hier dan ook uitgebreid op ingegaan en leidt nu niet tot een aanpassing van de eerdere teksten. 30

33 3.4 Draagvlak: lokaal, regionaal en maatschappelijk draagvlak In deze paragraaf wordt een reactie gegeven op 480 zienswijzen van onder andere de gemeenteraden, de colleges van B&W, (maatschappelijke) organisaties, bedrijven en inwoners. Het gaat om zienswijzen met de volgende nummers: 23643, 23751, 23755, 23756, 23761, 23762, 23763, 23765, 23766, 23768, 24722, 24725, 24727, 24728, 24731, 24780, 24892, 24896, 24898, 24899, 24900, 24901, 24902, 25221, 25233, 25235, 25238, 25343, 25489, 25571, 25598, 25682, 26263, 26413, 26122, 26333, 26404, 26604, 26629, 26520, 26766, 26671, 26676, 26677, 26678, 26679, 26670, 26842, 26680, 26681, 27188, 27203, 27206, 27207, 27505, 26777, 27526, 27562, 27613, 28117, 28232, 28720, 28722, 28509, 28828, 29059, 29125, 29365, 29368, 29373, 29381, 29390, 29532, 30373, 30409, 30464, 30465, 30466, 30467, 30468, 30469, 30470, 30643, 30645, 30890, 31291, 31297, 31299, 32000, 32002, 32004, 32089, 32106, 32136, 32358, 32719, 32793, 32926, 33372, 33999, 34078, 34079, 34082, 34193, 34198, 34328, 34295, 34351, 36285, 32458, 32459, 32460, 32461, 32463, 32466, 32469, 32470, 33754, 34814, 34853, 34858, 34989, 35026, 35053, 35055, 35062, 35079, 35083, 35088, 35089, 35094, 35097, 35103, 35107, 35111, 35116, 35120, 35124, 35136, 35137, 35139, 35147, 35148, 35152, 35160, 35163, 35167, 35172, 35184, 35187, 35190, 35192, 35197, 35292, 35306, 35307, 35314, 35366, 35368, 35583, 35653, 35658, 35734, 36270, 36275, 36485, 36494, 36538, 36871, 36873, 37141, 37143, 37144, 37145, 37146, 37149, 37151, 37219, 37457, 37473, 37479, 37488, 37489, 37494, 37502, 37507, 37508, 37560, 37577, 37582, 37628, 37690, 37692, 37738, 37744, 37750, 37755, 37835, 37840, 37874, 37926, 37928, 37929, 37931, 37932, 37934, 37935, 37938, 37940, 37941, 37942, 37943, 37944, 37946, 37947, 37948, 37950, 37953, 37954, 37955, 37957, 37959, 37960, 37969, 37972, 37975, 37978, 37981, 37983, 37982, 37984, 37986, 37989, 37991, 37992, 37994, 37997, 37998, 38000, 38001, 38002, 38004, 38006, 38009, 38011, 38012, 38013, 38015, 38016, 38017, 38018, 38020, 38021, 38022, 38023, 38025, 38027, 38028, 38031, 38032, 38033, 38035, 38037, 38038, 38040, 38041, 38043, 38044, 38046, 38047, 38048, 38049, 38050, 38053, 38054, 38056, 38057, 38059, 38063, 38064, 38065, 38067, 38071, 38073, 38074, 38078, 38079, 38080, 38082, 38083, 38085, 38086, 38087, 38089, 38090, 38092, 38095, 38098, 38101, 38103, 38105, 38107, 38110, 38111, 38117, 38120, 38123, 38125, 38127, 38128, 38129, 38130, 38131, 38133, 38134, 38136, 38138, 38140, 38141, 38142, 38144, 38146, 38147, 38149, 38150, 38151, 38152, 38153, 38154, 38155, 38156, 38157, 38160, 38161, 38162, 38163, 38164, 38165, 38166, 38167, 38168, 38168, 38170, 38171, 38172, 38173, 38174, 38175, 38176, 38177, 38178, 38179, 38181, 38182, 38183, 38184, 38185, 38187, 38193, 38189, 38190, 38191, 38203, 38207, 38208, 38209, 38211, 38212, 38213, 38214, 38217, 38219, 38220, 38221, 38224, 38225, 38226, 38227, 38228, 38230,38232, 38233, 38234, 38235, 38236, 38238, 38239, 38241, 38244, 38245, 38249, 38250, 38252, 38254, 38256, 38257, 38260, 38261, 38262, 38264, 38265, 38266, 38269, 38270, 38284, 38289, 38290, 38291, 38294, 38302, 38306, 38311, 38315, 38316, 38321, 38323, 38325, 38326, 38330, 38348, 38353, 38354, 38356, 38357, 38361, 38367, 38372, 38525, 38533, 38535, 38536, 38556, 38558, 38560, 38565, 38566, 38568, 38569, 38572, 38573, 38574, 38576, 38577, 38579, 38581, 38584, 38588, 38589, 38593, 38595, 38596, 38647, 38818, 38820, 38737, 38756, 38758, 38825, 38888, 38906, 38943, 38969, 39042, 39043, 39050, 39065, 39081, 39255, 39257, 39268, 39270, 39467, 39470, 39473, 39474, 39476, 39477, 39478, 39479,

34 In deze paragraaf wordt een reactie gegeven de zienswijzen van onder andere de gemeenteraden van Heerlen en Landgraaf, de colleges van B&W van de gemeenten Simpelveld, Kerkrade, Brunssum en een gezamenlijke zienwijze van de Colleges van B&W van de gemeenten Onderbanken, Nuth en Schinnen (Beekdaelen), de gemeenteraad van de Stadt Übach-Palenberg. Verder zijn er diverse zienswijzen van (maatschappelijke) organisaties en bedrijven. Ten slotte wordt ingegaan op de zienswijzen van inwoners (natuurlijke personen). Daarbij maken we een onderscheid tussen drie vormen van draagvlak : Zienswijzen ten aanzien van lokaal bestuurlijk draagvlak (3.4.1) Zienswijzen ten aanzien van regionaal bestuurlijk draagvlak (3.4.2) Zienswijzen ten aanzien van maatschappelijk draagvlak (3.4.3) Zienswijzen lokaal bestuurlijk draagvlak Met het criterium lokaal bestuurlijk draagvlak voor een herindelingsvoorstel wordt gedoeld op de steun door de raden van de betrokken gemeenten voor het voorstel. Artikel 8, derde lid, van de Wet arhi bepaalt dat de raden van de betrokken gemeenten uiterlijk binnen drie maanden na ontvangst hun zienswijze op het herindelingsontwerp kenbaar kunnen maken aan Gedeputeerde Staten. Het herindelingsontwerp Landgraaf-Heerlen is op 21 maart 2017 verzonden aan de raden van de gemeenten Landgraaf en Heerlen. Wij hebben van de raden van beide gemeenten hun zienswijze ontvangen. Zienswijze van de raad van de gemeente Heerlen Op 6 juni 2017 hebben wij de zienswijze van de gemeenteraad van Heerlen ontvangen zoals deze is besproken en vastgesteld in zijn raadsvergadering van 31 mei Deze zienswijze is gelijk aan de eerder ingediende zienswijze van het College van Burgemeester en Wethouders van Heerlen van 9 mei 2017 waarbij ook een aantal bijlagen is opgenomen. De gemeenteraad spreekt steun uit voor het herindelingsontwerp Landgraaf-Heerlen. Daar wordt aangegeven dat de onderliggende rapporten die sinds 2003 zijn opgesteld en met name het rapport van het Expertteam Mans, Deetman & Hazeu een overtuigende analyse en pleidooi zijn voor de herindeling. Met de vorming van de sterke centrum-/gidsgemeente Landgraaf-Heerlen wordt de effectiviteit van deze aanpak zeker verhoogd. Vervolgens zijn in de zienswijze een viertal aspecten nader toegelicht en onderbouwd. 1. Proces van Landgraaf-Heerlen De raad geeft aan dat het voorbereidingsproces na uitnodiging van de gemeente Landgraaf eind 2015 door de beide gemeenten in het daarop volgende jaar zorgvuldig, transparant, objectief is doorlopen. In Heerlen is er door 35 van de 37 raadsleden ingestemd met de herindeling. Derhalve geeft de Raad van Heerlen aan blij te zijn met de provinciale regie na 16 januari Tevens wordt er een beroep gedaan op de gemeente Landgraaf om te starten met gesprekken over de voorbereiding van een nieuwe organisatie op basis van gelijkwaardigheid. Reactie College van GS We beschouwen deze zienswijze als ondersteunend aan de lijn zoals is geschetst in het herindelingsontwerp. In hoofdstuk 1 van het herindelingsadvies is uitgebreid ingegaan op het proces. 32

35 Zoals ook elders in deze Reactienota is aangegeven onderstrepen wij het belang dat de huidige gemeentebesturen tijdig met de voorbereidingen van de herindeling beginnen. Dit ook zoals is bedoeld in de artikel 79 van de Wet arhi. 2. Noodzaak van Landgraaf-Heerlen De Raad benadrukt dat de urgente maatschappelijke opgaven van de gehele regio in combinatie met de toenemende financiële druk op gemeenten, een extra zware opgave zijn voor de centrumgemeente. In veel regionale dossiers is Heerlen trekker en vertegenwoordigt de regio naar buiten. De versnipperde regionale bestuurskracht maakt het daarbij niet gemakkelijker om als regio een inhaalslag te maken. Gewezen wordt op de conclusie van het Expertteam dat herindeling niet alleen de meeste meerwaarde heeft, maar dat het ook de enige vorm van samenwerking is die de gemeenten in staat stelt de achterstanden weg te werken. De afgelopen jaar was de aanpak daarvan aldus vele rapporten hierover - te versnipperd en met onvoldoende massa stelt de Raad. Reactie College van GS De urgentie van de herindeling Landgraaf-Heerlen hebben wij in het herindelingsontwerp uitgebreid beschreven. De sociaal-economische opgaven zijn groot. In vele rapporten is geconcludeerd dat bestuurlijke versnippering slagkracht in de weg staat om deze problemen aan te pakken. Bovendien, zo heeft ook onafhankelijk adviseur mr. Klaas de Vries recent nog eens vastgesteld, is het belang van een krachtige centrumgemeente, cruciaal voor de toekomst van de regio. Wij onderschrijven dan ook volledig de analyse en dit onderdeel van de zienswijze van de raad. 3. Meer massa, kwaliteit en geld voor de opgaven vanuit een krachtige centrumgemeente Uit de enquête die door adviesbureau BMC is uitgevoerd, blijkt dat de inwoners van Landgraaf en Heerlen de zorgen en de belangrijkste opgaven identiek zijn: veiligheid in de buurt, leefbare en schone openbare ruimte, aanbod en kwaliteit van zorgvoorzieningen en bereikbaarheid van onderwijsinstellingen. De Raad wijst erop dat meerdere gemeenten met diezelfde opgaven eigen beleid maken en aparte visies en projecten opzetten. Die versnippering gaat ten koste van kwaliteit en geld. In de bijlagen van de zienswijze van de Raad zijn reeds eerder ingediende steunbetuigingen voor een herindeling bijgevoegd. Het betreft hier steun vanuit zowel bedrijfsleven als maatschappelijke instellingen. Binnen het verstedelijkte gebied van de Parkstad-regio kan Heerlen haar centrumfunctie moeilijk vertalen naar regie in de regio en invloed buiten de regio. De regie is nodig om eenduidiger en effectiever beleid te voeren naar Provincie, nationale overheid en Europa, aldus de Raad. De directe buurgemeenten Landgraaf, Kerkrade, Brunssum ontlopen elkaar qua inwonertallen niet sterk, maar zorgen er wel voor dat de grootste sociaal-maatschappelijke opgaven in Heerlen landen. Reactie College van GS Wij onderschrijven deze zienswijze en wijzen ook naar reacties uit maatschappelijke organisaties dat de afstemmingkosten voor deze organisatie met diverse gemeenten, hoog zijn. Het Partnership Sociaal Domein (een samenwerkingsverband van 39 organisaties werkzaam in het sociaal domein) schatten in dat de vele bestuurlijke structuren tussen de 2 en 4% aan afstemmings- en coördinatielasten kosten. Ook vanuit dit perspectief draagt een herindeling bij aan het vergroten van de slagkracht en het verminderen van de bestuurlijke versnippering. De noodzaak van een krachtigere centrumgemeente hebben wij uitgebreid beschreven in het herindelingsontwerp. We zien de zienswijze dan ook als een ondersteuning van dit punt. 33

36 4. Een toekomstbestendige organisatie Een bestuurlijke fusie is ook een organisatorische fusie. De raad geeft aan dat juist in tijden van de decentralisatie van taken naar gemeenten gecombineerd met financiële druk op alle gemeenten, het versterken van de gemeentelijke organisatie geen overbodige luxe is. De afhankelijkheid van samenwerkingsverbanden wordt verkleind, de noodzaak van externe inhuur verkleind, en taken kunnen intern beter en sneller verdeeld worden. Reactie College van GS Een herindeling biedt een unieke kans om een nieuwe organisatie met elkaar te vormen. Vanuit ieders krachten en kwaliteiten kunnen zaken opnieuw, versterkt of juist krachtiger gecontinueerd of vernieuwd worden. Een tijdige gezamenlijke voorbereiding is niet alleen praktisch gezien noodzakelijk, maar ook vanuit een visie op de nieuwe gemeente. Hoe ziet het dienstverleningsconcept er straks uit? Hoe gaan we om met burgerparticipatie, wijkraden, buurtorganisaties en ondersteuning van het verenigingsleven? Hoe geven we samen het voorzieningen- en accommodatiebeleid gestalte? Zowel practische als meer beleidsmatige keuzes moeten in aanloop naar de herindelingsdatum voorbereid worden. Een toekomstbestendige organisatie bouwen gebeurt echter niet vanzelf en is meer dan de harmonisatie van de bestaande regelingen. Dat vergt visie, moed en vooral hard werken. Een tijdige voorbereiding is daarvoor noodzakelijk, een punt wat zelfs in de Wet arhi onder artikel 79 expliciet is opgenomen. Als Provincie hebben wij een taak om daarop toe te zien. Zienswijze van de raad van de gemeente Landgraaf De door de raad van de gemeente Landgraaf ingediende zienswijze is op 15 juni 2017 vastgesteld en vervolgens aangeboden aan ons college. De zienswijze bestaat uit meer dan 100 pagina s en is opgebouwd uit drie pijlers : de kracht van Landgraaf, een beschouwing van prof. dr. A.F.A. Korsten en een juridisch memo van advocatenbureau AKD (mr. drs. H. Doornhof & mr. Robin Janssen). Beide laatste pijlers worden door de raad als integrale onderdelen van de zienswijze beschouwd. Toonzetting en opbouw Voordat wordt ingegaan op de inhoudelijke argumenten en onze reactie, een paar woorden over de toonzetting en de opbouw van de ingediende zienswijze. Wij hebben waardering voor de gedegenheid en uitgebreidheid waarmee de gemeenteraad ingaat op het herindelingsontwerp. De zienswijze is een leesbaar betoog en de vele punten die over de inhoudelijke kracht van Landgraaf en haar toegevoegde waarde voor de regio gaan, kunnen wij alleen maar onderschrijven. De afgelopen jaar is er in de hele regio Parkstad veel gebeurd. Ook in Landgraaf. Deze positieve kracht en trots komen 50 jaar na de aankondiging van de sluiting van de Limburgse mijnen, steviger dan ooit naar voren. Daarvoor niets dan lof aan allen die daaraan een bijdrage hebben geleverd. De toonzetting van de zienswijze in met name de samenvatting en de inleiding van de zienswijze waarin wordt ingegaan op het herindelingsproces is echter anders van aard. Het handelen van ons college wordt in stevige bewoordingen veroordeeld. Ons college wordt gebrek aan respect en bestuurlijke empathie, een tunnelvisie, dwang en willekeur, geldingsdrang en minachting van de democratische verhoudingen verweten. Wij hebben begrip voor de emoties die bij een herindeling komen kijken en respect voor andere visies op het gevolgde proces en de gemaakte keuzes. Wij nemen echter afstand van deze kwalificaties en herkennen ons nadrukkelijk niet in het geschetste beeld. 34

37 Dan de opbouw van de zienswijze. Hieronder zullen wij ingaan op de visie en de argumenten van de raad van Landgraaf. Dat er naast deze visie ook nog een tweetal beschouwingen ligt van externe personen die als integraal onderdeel van de zienswijze gezien moeten worden is bijzonder te noemen. Immers, in deze beschouwingen worden elementen naar voren gebracht die op onderdelen onduidelijk zijn en soms zelfs tegenstrijdig zijn met de in pijler 1 gepresenteerde visie en zienswijze van de gemeenteraad. De heer Korsten acht bijvoorbeeld het starten van een artikel 8-procedure als een besluit conform de wettelijke mogelijkheden. De raad vindt dit daarentegen een onrechtmatig besluit. De heer Korsten ziet de aangenomen motie van 16 januari 2017 als de wens tot een grotere bestuurlijke fusie. De gemeenteraad stelt dat het ook een ambtelijke fusie had kunnen zijn. Ten slotte acht de heer Korsten het werken aan gezondheid en werkgelegenheid als iets van professionele organisaties zoals Mondriaan, UWV. De raad is juist trots op zijn sociale beleid en participatie van de gemeente Landgraaf in gezondheidsprojecten als De gezonde basisschool van de toekomst. Desalniettemin zullen wij hieronder op alle pijlers nader ingegaan, inclusief de beschouwingen van de heer Korsten en advocatenkantoor AKD. Inhoudelijke argumenten De zienswijze van de Landgraafse raad vatten wij samen in zeven hoofdargumenten, elk voorzien van een reactie van ons college. 1. Er is geen sprake van een bestuurlijke urgentie of bestuurskrachtprobleem GS hadden de regierol niet mogen pakken, omdat er geen sprake was van een bestuurlijke impasse noch urgentie, oordeelt de raad. Er spelen geen urgente inhoudelijke problemen in Landgraaf, en de eerdere pogingen tot samenwerking met buurgemeenten moeten worden bezien als verkenningen. Verkenningen met het oog op het halen van efficiencyvoordelen, kostenbesparingen, verminderen van de kwetsbaarheden en verbetering van de kwaliteit. Dit mag niet gezien worden als gebreken in bestuurskracht. Bovendien handelt ons college in strijd met het eigen provinciaal beleid zoals dat is verwoord in het provinciaal coalitieakkoord en het bestuurlijk standpunt Besturen blijft vooruitzien. Reactie college van GS Het is correct dat in het provinciaal bestuurlijk standpunt Besturen blijft vooruitzien (oktober 2016) is opgenomen dat herindelingen van onderop dienen plaats te vinden. Dat was, is en blijft ook de algemene lijn van ons college. Echter, zoals uitgebreid is beschreven en onderbouwd in het herindelingsontwerp en het voorliggende herindelingsadvies, werden wij hier gesteld voor een wel heel bijzondere situatie. Een situatie waar de gemeente Landgraaf in de afgelopen drie jaar tot vier keer toe had aangegeven dat het huidige schaalniveau van de gemeente ontoereikend was. Een situatie waar nota bene de raad van Landgraaf via een motie een uitnodiging aan de regio heeft gedaan om te onderzoeken welke vorm van samenwerking het beste bij de toekomst van Landgraaf hoorden. Een situatie waar een jaar lang voorbereidingen zijn getroffen, openbare bijeenkomsten zijn gehouden en een tweetal gedegen en overtuigende rapporten zijn opgeleverd die één heldere conclusie kenden: herindeling is veruit de beste oplossing voor de toekomst van Landgraaf en Heerlen. Een conclusie die ook door beide colleges van B&W in november 2016 werd omarmd en vertaald in een herindelingsontwerp Landgraaf- Heerlen waar uiteindelijk de raad van Heerlen in ruime meerderheid mee instemde. In Landgraaf werd het herindelingsontwerp door de raad verworpen, maar waarbij wel per motie werd aangegeven dat het nog groter moest. 35

38 Een bijzondere situatie in een regio die al vele jaren grote maatschappelijke opgaven en uitdagingen kent. In de afgelopen decennia zijn er stapels rapporten verschenen waarin voortdurend gewezen is op het feit dat de bestuurlijke versnippering, gebrekkige intergemeentelijke samenwerking en onvoldoende bestuurlijke doorzettingsmacht, de aanpak van de sociaal-economische opgaven in Parkstad erg in de weg staan. Deze opgaven, gecombineerd met de bestuurlijke voorgeschiedenis van het herindelingsontwerp Landgraaf-Heerlen vanaf november 2015, het feit dat Landgraaf nu tot vier keer toe heeft aangegeven dat de huidige schaal onvoldoende is voor de toekomst én de besluitvorming in Heerlen, hebben ons college doen besluiten om in deze bijzondere situatie in te grijpen en de regie conform het Beleidskader gemeentelijke herindeling over te nemen. Dit mede vanuit de verantwoordelijkheid voor de bestuurlijke organisatie en het bevorderen van bestuurskracht in Limburg en de Limburgse gemeenten. Het is in onze ogen dan ook onverantwoord om te blijven verkennen en te onderzoeken, zonder daar op een gegeven moment ook conclusies en besluitvorming aan te verbinden. 2. Het verplichte overleg met Landgraaf is niet gevoerd door GS Er heeft volgens de gemeenteraad van Landgraaf geen open overleg, zoals is bedoeld in de Wet algemene regels herindeling (Wet arhi) met Landgraaf plaatsgevonden. Bovendien stelt de raad in zijn zienswijze dat er geen sprake kon zijn van een open overleg, omdat het voor ons college niet de vraag is óf Landgraaf en Heerlen fuseren, maar slechts per wanneer. Vanwege het feit dat er geen open overleg met het college van B&W van Landgraaf heeft plaatsgehad, had ons college geen herindelingsontwerp mogen vaststellen. Reactie college van GS Om te beginnen wijzen wij erop dat wij de dag na de raadsvergaderingen van 16 januari 2017, een bestuurlijk overleg hebben gehad met de beide voltallige Colleges van Burgemeester & Wethouders van Heerlen en Landgraaf. In dat overleg hebben wij ons voornemen besproken en is er door beide B&W s steun uitgesproken voor het provinciale voornemen om te starten met de arhi-procedure. Dit is vervolgens diezelfde middag door de beide gemeenten tot uiting gebracht in een gezamenlijk persbericht met als titel Colleges positief over stap provincie (Persbericht van Heerlen en Landgraaf van 17 januari 2017). Ons college heeft vervolgens tot vier keer (!) toe een verzoek gedaan aan het college van B&W van Landgraaf om een open overleg te voeren. De eerste keer, met het besluit van 24 januari 2017 in de brief aan het college, waarbij de burgemeester van Landgraaf toen heeft aangegeven bereid te zijn een gesprek te voeren, maar geen mandaat had na de val van het college om een open overleg te voeren. Na de installatie van het nieuwe college van B&W in Landgraaf (6 maart 2017) is vervolgens nogmaals drie keer een verzoek gedaan tot het voeren van het open overleg (op 9, 10 en 14 maart 2017). Al deze verzoeken zijn door het nieuwe college van B&W afgewezen. In artikel 8, lid 1 wordt overigens enkel voorgeschreven dat Gedeputeerde Staten de colleges van Burgemeester en Wethouders van de betrokken gemeenten in de gelegenheid stellen met hen overleg te voeren over de wens tot grenscorrectie of wijziging van de gemeentelijke indeling. Wel zijn twee overleggen geweest met delegaties van de fractievoorzitters uit de raad van Landgraaf in de periode dat er een nieuw college gevormd werd. Wij hebben dus wel kennis kunnen nemen van de politieke visies van zowel oppositiepartijen als coalitiepartijen uit de Landgraafse gemeenteraad. Nergens in de wet staat bovendien dat dit open overleg na de uitnodiging hiertoe daadwerkelijk moet hebben plaatsgevonden; 36

39 het is aan de betrokken colleges om al dan niet op de uitnodiging in te gaan. Ook in de uitspraak van 12 april 2017 van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties inzake het vernietigingsverzoek van Landgraaf, is het oordeel van de Minister over het open overleg helder: Op basis van artikel 8 van de Wet arhi zijn gedeputeerde staten bevoegd te besluiten tot het instellen van een open overleg. GS Limburg maken gebruik van deze bevoegdheid. De Wet arhi kent verder geen voorwaarden of criteria waar GS aan gebonden is om een open overleg in te stellen. Van strijd met de Wet arhi kan derhalve geen sprake zijn. Wij betreuren het dat er na herhaaldelijk verzoek van onze zijde geen open overleg met het college van Landgraaf heeft kunnen plaatsvinden over het herindelingsproces. In onze ogen is er alle ruimte geboden om van gedachten te wisselen over de ontstane situatie. Dat daarover verschillende visies bestaan is ieders goed recht, maar dat daarover geen gesprek mogelijk is, betreuren wij. De drie gestelde vragen in de uitnodiging voor het open overleg waren voor ons college bespreekpunten gelet op de ontstane bijzondere situatie, naast alle andere mogelijke bespreekpunten die door de betrokken gemeenten konden worden en ook zijn ingebracht. Wij wijzen er op dat wij de provinciale Arhiprocedure zijn gestart met een open overleg met niet twee maar zes betrokken gemeenten. Uiteindelijk hebben wij besloten om een herindelingsontwerp op te stellen voor twee gemeenten, te weten Landgraaf en Heerlen, op basis van de uitkomsten van het gevoerde open overleg en het debat in Provinciale Staten op 10 februari 2017 hierover. Want ook hier hechten wij aan een open en zorgvuldig debat, ook met de provinciale volksvertegenwoordiging die uiteindelijk ook het herindelingsadvies vast moeten stellen alvorens het naar de Minister van BZK gestuurd kan worden. 3. Er is ten onrechte geen referendum gehouden onder de bevolking en het draagvlak ontbreekt Volgens de raad had er op basis van het Europees Handvest inzake lokale autonomie (artikel 5) een referendum onder de bevolking gehouden moeten worden over de herindeling. Informatieavonden en hoorzittingen kunnen in de ogen van de raad dit gebrek niet repareren. Verder wordt gesteld dat de activiteiten die in het logboek met draagvlak-bevorderende activiteiten worden aangeduid niet als zodanig erkend kunnen worden, omdat deze slechts betrekking hadden op een onderzoek naar vier samenwerkingsvarianten. Ten slotte wordt gesteld dat er geen lokaal en regionaal bestuurlijk draagvlak noch maatschappelijk draagvlak voor deze herindeling is. Reactie college van GS De opvatting van de raad dat er een referendum gehouden moet worden, mede gezien het Europees Handvest inzake lokale autonomie, delen wij niet. Het Handvest heeft geen rechtstreekse werking in Nederland en stelt alleen dat plaatselijke gemeenschappen betrokken moeten worden in het proces. Uit artikel 5 van het Europees Handvest inzake de lokale autonomie vloeit voort dat bij gemeentelijke herindeling de plaatselijke bevolking rechtstreeks of indirect moet worden gehoord. De Wet arhi is daarmee in overeenstemming, aangezien deze er in voorziet dat gemeenteraden hun zienswijze kenbaar kunnen maken als ook dat burgers in de gelegenheid worden gesteld hun bezwaren ter kennis te brengen (Kamerstukken II 1996/97, , nr. 5, blz. 10). Dit is nogmaals expliciet bevestigd in de uitspraak van 12 april 2017 door de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties inzake het vernietigingsverzoek dat Landgraaf had ingediend. Uit de uitspraak van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden inzake herindeling Groningen, Haren en Ten Boer van 23 mei 2017 volgt dat de Wet arhi voorziet in een nauwkeurige procedure die moet worden gevolgd, waarbij burgercomité s en gemeenten de gelegenheid [hebben] om in het kader van het verdere wetgevingsproces hun 37

40 argumenten, waaronder de volgens hen nog ontbrekende informatie, aan de wetgever ter kennis te brengen. Daarna is het aan de wetgever om een beslissing te nemen, waarbij alle aspecten van het wetgevingsproces zullen worden betrokken. Wat betreft het inleidend verzoek van het Burgercomité Landgraaf tot het organiseren van een provinciaal referendum is in onze ogen geen sprake van een besluit als bedoeld in artikel 1 lid c van de Referendumverordening. Er is met het vaststellen van een herindelingsadvies geen sprake van een voornemen tot beleid en evenmin van een project in de ontwerpfase van Provinciale Staten. Ook anderszins is van een besluit met rechtsgevolg geen sprake. Provinciale Staten stellen weliswaar het herindelingsadvies vast, maar dat is een besluit dat ieder rechtsgevolg ontbeert (vgl. Kamerstukken II 1996/97, , nr. 5, blz. 10). Een herindelingsadvies is een met toepassing van de Wet arhi voorbereid advies aan de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de wijziging van gemeentelijke of provinciale grenzen (artikel 1, lid 1 onder e, Wet arhi). Het is vervolgens aan de formele wetgever om over de uiteindelijke herindeling te besluiten. Bovenstaande lijn wordt ook bevestigd in een advies van de landsadvocaat. Ten aanzien van het logboek draagvlak-bevorderende activiteiten delen wij de mening van de raad niet. In de vele voorbereidende activiteiten in 2016 van de beide gemeentebesturen en in zeer nauwe afstemming met klankbordgroepen gemeenteraadsleden, het werk van het Expertteam Mans, Deetman en Hazeu en het BMC-onderzoek zijn alle varianten, inclusief herindeling, besproken, gewogen en is er in alle openheid uitgebreid verslag van gedaan. Nadat ons college de regie heeft overgenomen zijn er op 17 en 18 mei 2017 twee informatieavonden in Heerlen en Landgraaf gehouden waar wij in gesprek zijn gegaan met de aanwezige inwoners. Ook heeft de Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur twee hoorzittingen op locatie gehouden op 6 en 8 juni Een verslag van deze hoorzittingen is bijgevoegd. Verder geven de vele ingekomen zienswijzen een genuanceerde inbreng en uiting van het draagvlak onder inwoners, (maatschappelijke) organisaties, bedrijven en overheden. Wij vinden dat met bovengenoemde activiteiten op een zeer gedegen en uitgebreide wijze de vele aspecten van het draagvlak in Landgraaf en Heerlen voor de voorgestelde fusie tot uiting komen. 4. Er is in Landgraaf geen terinzagelegging geweest van het herindelingsontwerp Provinciale Staten kunnen pas een herindelingsadvies vaststellen als alle stappen in de procedure zijn doorlopen. De raad stelt dat in Landgraaf geen terinzagelegging van het herindelingsontwerp heeft plaatsgevonden daar het college van B&W Landgraaf niet wilde werken aan onrechtmatige besluitvorming van ons college. Nu er geen terinzagelegging van het herindelingsontwerp heeft plaatsgevonden in Landgraaf kan het herindelingsadvies niet worden vastgesteld omdat niet alle stappen in de wettelijke procedure zijn doorlopen, zo stelt de raad. Reactie college van GS Het college van B&W van Landgraaf heeft besloten om het herindelingsontwerp niet ter inzage te leggen op de gemeentesecretarie noch de terinzagelegging bekend te maken ( in de daartoe geëigende media), zoals de wet voorschrijft. Dit heeft het college ook in een brief van 5 april 2017 de uiterste datum voor de terinzagelegging aan ons laten weten. Wij hebben zowel in ons persbericht als in brieven aan de gemeenten Landgraaf en Heerlen van 4 april 2017 aangegeven dat eenieder ook de inwoners van Landgraaf in de gelegenheid wordt gesteld het fysieke herindelingsontwerp in te 38

41 zien en zienswijzen ter zake aan ons college van Gedeputeerde Staten kenbaar te maken. In dezelfde brief van 4 april jl. hebben wij opnieuw een oproep gedaan aan het college van B&W van de gemeente Landgraaf om conform artikel 8 lid 3 van de Wet arhi, de terinzagelegging én bekendmaking daarvan voor haar inwoners ter hand te nemen binnen de daarvoor gestelde termijn van twee weken, te weten uiterlijk 5 april Ook heeft de gouverneur overleg gevoerd met de burgemeester van Landgraaf. In reactie op onze brief heeft het college van B&W van de gemeente Landgraaf op 5 april 2017 nogmaals aangegeven het herindelingsontwerp niet ter inzage te zullen leggen. Teneinde te borgen dat ook inwoners van de gemeente Landgraaf kennis konden nemen van het herindelingsontwerp voor het indienen van een zienswijze, hebben wij een aantal voorzieningen getroffen. Wij hebben het college van B&W van de gemeente Heerlen gevraagd en bereid gevonden om voor een bredere bekendmaking van de terinzagelegging in zowel de Heerlense als Landgraafse media. Daarnaast hebben wij de mogelijkheid geboden aan inwoners van Landgraaf om per post fysieke exemplaren van het herindelingsontwerp toe te zenden. In totaal zijn er zo n 25 exemplaren van het herindelingsontwerp inclusief bijlagenboeken aangevraagd waarvan 21 door inwoners van Landgraaf. Op de provinciale website zijn alle documenten te raadplegen en fysieke exemplaren van het herindelingsontwerp hebben ter inzage gelegen bij de gemeente Heerlen. Voor vragen over het herindelingsontwerp hebben wij ook een speciaal adres ingericht en ook voor het indienen van zienswijzen via de website een speciaal zienswijze-formulier gemaakt. Daarnaast konden er ook per post zienswijzen ingediend worden t.a.v. van het college van Gedeputeerde Staten. Ook bestond de mogelijk tot het indienen van een mondelinge zienswijze op afspraak tijdens kantooruren. Daarnaast zijn er ook twee informatieavonden op locaties in Heerlen en Landgraaf gehouden op 17 en 18 mei Kortom, wij menen dat wij alles in het werk hebben gesteld om een ieder - en in het bijzonder de inwoners van Landgraaf en Heerlen kennis te laten nemen van het herindelingsontwerp en daarover hun zienswijzen te geven. 5. Er is geen toekomstkader voor de kernen van Landgraaf en Heerlen is geen logische keuze Het ontbreekt in het herindelingsontwerp aan een duidelijke visie op het dorps- en kernenbeleid van de nieuw te vormen gemeente. Bovendien laten de cijfers zien dat Landgraaf het op tal van terreinen beter doet dan Heerlen en is daarom geen logische keuze voor een herindeling. Reactie college van GS Er bestaat een sterke samenhang tussen de gemeenten Landgraaf en Heerlen. Er is sprake van een historische samenhang en structuur in de kernen van beide gemeenten waarbij Heerlen een centrumfunctie vervult en Landgraaf krachtige en vitale kernen heeft met een toeristisch-recreatieve attractieve waarde voor de regio, provincie en euregio. Een van de belangrijkste opgaven die beide gemeenten samen moeten ontwikkelen is een nieuwe visie op de wijze waarop overheid en gemeenschap samen aan de toekomst willen werken. Het rapport van het Expertteam Mans, Deetman en Hazeu stelt zelfs dat dit een belangrijke voorwaarde is die voor de herindelingsdatum ontwikkeld moet worden. Het is niet aan het provinciaal bestuur om daar nu een inhoudelijke visie in het herindelingsontwerp, noch in het herindelingsadvies over op te nemen. Wel zien wij de aanbevelingen van het Expertteam als een belangrijk uitgangspunt voor de colleges en raden van beide gemeenten om hier reeds in een vroegtijdig stadium, ruim voor de herindelingsdatum, samen actief mee aan de slag te gaan en te bouwen aan de nieuwe gemeente. 39

42 6. Er wordt ten opzichte van andere gemeenten in de regio met twee maten gemeten De raad geeft aan dat de sociaal-economische opgaven voor de gehele Parkstadregio gelden. Bovendien hebben de buurgemeenten hun afkeuring uitgesproken over de besluitvorming van ons college. Er wordt met een andere maat gemeten ten opzichte van de buurgemeenten. Daar waar Kerkrade, Brunssum, Simpelveld en Voerendaal aangeven geen onderdeel van het herindeling te willen zijn, geldt dit argument voor Landgraaf niet. Reactie college van GS In het gevoerde open overleg evenals in eerdere bestuurlijke gespreksronde langs gemeenten in Zuid-Limburg in het midden van 2016, hebben de omliggende gemeenten aangegeven niet betrokken te willen worden bij de herindeling van Landgraaf-Heerlen. Ook in een eerdere uitnodiging van de gemeente Landgraaf eind 2015 aan de andere Parkstad-gemeenten om mee te participeren in het onderzoek naar de vier samenwerkingsvarianten, heeft alleen de gemeente Heerlen aangegeven mee te willen doen. Wij constateren dat in de zienswijzen van de gemeenten Brunssum en Kerkrade er geen inhoudelijk oordeel wordt gegeven over het herindelingsontwerp, noch dat zij zich uitspreken over de beoogde fusie van Landgraaf en Heerlen. Wij vatten dit derhalve op als een neutrale zienswijze met betrekking tot dit herindelingsvoorstel. Simpelveld geeft aan dat de herindeling geen verandering brengt in de regionale samenwerking noch leidt tot het versterken van de bestuurskracht. Gezien de voorgeschiedenis van de herindeling en het feit dat juist op verzoek van de gemeente Landgraaf de uitnodiging is gedaan én vervolgens door Landgraaf ook het besluit is genomen om samen met Heerlen te starten met een breed onderzoek naar samenwerking, waarna ook het college van B&W van Landgraaf een herindelingsontwerp heeft vastgesteld, maakt dat de positie van Landgraaf in het herindelingsproces fundamenteel anders bezien moet worden dan de omliggende gemeenten. Daarbij speelt ook het feit dat de gemeente Landgraaf vanaf 2013 tot vier keer toe heeft aangegeven dat het huidige schaalniveau ontoereikend is voor de opgaven waarvoor zij zich gesteld ziet. De laatste keer betreft de aangenomen raadsmotie van 16 januari 2017, waarin het college van B&W werd opgeroepen opnieuw de mogelijkheden te onderzoeken van een herindeling op een bredere schaal dan alleen Landgraaf-Heerlen. Om recht te doen aan die motie, de voorgeschiedenis van het herindelingsontwerp, de urgentie opgaven in de regio en het instemmen met de herindeling door de gemeenteraad van Heerlen, hebben wij onze bestuurlijke verantwoordelijkheid genomen. 7. De financiële positie van Landgraaf is goed en biedt geen basis voor herindeling Gedeputeerde Staten hebben in een eigen onderzoek naar de financiële positie van Landgraaf aangegeven dat er sprake is van een structureel en reëel evenwicht in de overheidsuitgaven en inkomsten. De gemeente staat er volgens de Raad financieel uitstekend voor en geeft ook op die gronden geen aanleiding voor een herindeling. Reactie college van GS In 2016, toen de colleges van Landgraaf en Heerlen het herindelingsontwerp voorbereidden, heeft BMC opdracht gekregen de financiële situatie van beide gemeenten en van de nieuw te vormen gemeente in beeld te brengen. Wij hebben eind 2016/begin 2017 eenzelfde soort onderzoek uitgevoerd en het rapport daarover kort vóór de besluitvorming in beide raden over het herindelingsontwerp aan beide gemeenten verzonden. In onze ogen waren op basis van de begroting 2017 beide gemeenten financieel gezond. Wat betreft het eigen vermogen scoorde Landgraaf goed en Heerlen voldoende. 40

43 Bij beide gemeenten zaten de grootste risico s bij de in 2015 gedecentraliseerde taken. De verschillen tussen Landgraaf en Heerlen op het punt van de financiën hangen ook samen met de verschillen in opgaven. Heerlen als centrumgemeente heeft een ruimere, zwaardere opgave dan Landgraaf en heeft ook de ambitie om die opgave te verwezenlijken. Bij zo n opgave zitten natuurlijk ook risico s. Voor de nieuwe gemeente wordt op basis van de cijfers uit het provinciale onderzoek van eind 2016/begin 2017 voor de eerste begroting een overschot verwacht en een reservepositie die voldoende tot goed is. Het financiële beeld zal zich blijven ontwikkelen. Belangrijk ten slotte is om te benadrukken dat de financiële positie van Landgraaf of van Heerlen in het algemeen, of de problemen in het sociaal domein in het bijzonder, niet de aanleiding waren om het herindelingsontwerp op te stellen. Zienswijzen van inwoners verwijzend naar lokaal bestuurlijk draagvlak Er zijn 127 zienswijzen die inhoudelijk verwijzen naar het criterium lokaal bestuurlijk draagvlak. Vrijwel alle indieners van deze zienswijzen zijn afkomstig uit de gemeente Landgraaf en wijzen erop dat een meerderheid van de gemeenteraad van Landgraaf op 16 januari 2017 heeft besloten tot behoud van de zelfstandigheid van Landgraaf en het afwijzen van het voorliggende herindelingsontwerp van de colleges van de gemeenten Landgraaf en Heerlen. Door de gemeente Landgraaf gedwongen in het herindelingsproces te betrekken, wordt de lokale democratie door de provincie genegeerd, is - samenvattend - het standpunt in deze zienswijzen. In sommige zienswijzen worden zorgen geuit over de verscherpte verhoudingen binnen het gemeentebestuur van Landgraaf na de besluitvorming door de raad en het aantreden van het nieuwe college van B&W. Onderstaand wordt de algemene reactie en conclusie van ons college weergegeven op de zienswijzen die gaan over het sub-criterium lokaal bestuurlijk draagvlak. Conclusies ten aanzien van lokaal bestuurlijk draagvlak Op het moment dat een provincie de regie (over)neemt in een herindelingsproces en overgaat tot het voeren van een Arhi-procedure is er per definitie geen sprake van bestuurlijk draagvlak bij alle betrokken gemeenten. Ook in dit geval is er geen unaniem bestuurlijk draagvlak voor ons voorstel. De raad van de gemeente Heerlen steunt in overgrote meerderheid een fusie van Landgraaf en Heerlen en heeft een positieve zienswijze gegeven op het herindelingsontwerp. Ook het college van B&W van Heerlen heeft een positieve zienswijze op ons voorstel gegeven. Daar staat tegenover dat de meerderheid van de raad van de gemeente Landgraaf ons voorstel niet steunt en een negatieve zienswijze heeft ingediend op het herindelingsontwerp. Vanzelfsprekend heeft bestuurlijk draagvlak voor een herindeling de voorkeur van ons college, maar dit betekent niet dat dit criterium als een absolute voorwaarde kan gelden. De provincie is immers bevoegd een herindelingsvoorstel te initiëren op grond van de Wet algemene regels herindeling (artikel 8); die bevoegdheid is wettelijk ongeclausuleerd. In de praktijk zal een provincie de regie nemen en zo nodig van haar bevoegdheid gebruik maken als herindelingsdiscussies tussen gemeenten zich jarenlang voortslepen en er geen reëel uitzicht bestaat op een bevredigende, duurzame oplossing. Het Beleidskader gemeentelijke herindeling (28 mei 2013) legitimeert een provinciale regierol op grond van haar algemene verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het lokaal bestuur. In het herindelingsontwerp 41

44 en in paragraaf 3.1 van deze Reactienota, hebben wij uitvoerig gemotiveerd waarom ons college vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid heeft besloten tot het opstellen van het herindelingsontwerp voor een fusie van de gemeenten Landgraaf en Heerlen. Daarnaast merken wij op dat draagvlak (lokaal bestuurlijk, regionaal en maatschappelijk) één van de vijf criteria is van het Beleidskader gemeentelijke herindeling waaraan herindelingsvoorstellen worden getoetst. Naast draagvlak, zijn dat: bestuurskracht; interne samenhang en dorps- en kernenbeleid; duurzaamheid en evenwichtige regionale verhoudingen. Deze vijf criteria moeten in hun onderlinge samenhang worden gewogen. In het herindelingsontwerp hebben wij dat, naar ons oordeel, op een evenwichtige en zorgvuldige wijze gedaan. In het herindelingsadvies is nog sterker accent gelegd op de noodzaak om tijdig met de voorbereidingen voor het vormen van de nieuwe gemeente te beginnen. 42

45 3.4.2 Regionaal bestuurlijk draagvlak Naast bestuurlijk draagvlak in de raden van de betrokken gemeenten, is ook het regionaal draagvlak voor een herindelingsvoorstel van belang. In het Beleidskader gemeentelijk herindeling wordt gesteld dat herindelingsvoorstellen die op de steun van alle betrokken raden kunnen rekenen weliswaar de voorkeur hebben van het kabinet, maar dat voorkomen moet worden dat door één gemeente feitelijk een veto kan worden uitgesproken over een herindeling waar andere gemeenten groot belang bij hebben of die een positieve bijdrage levert aan de regionale bestuurskracht, dan wel de regionale bestuurlijke verhoudingen (regionaal draagvlak). Het kabinet wil bovendien voorkomen dat herindelingsdiscussies tussen gemeenten jarenlang voortduren zonder reëel zicht op een bevredigende uitkomst of dat urgente herindelingen niet doorgaan omdat een van de andere gemeenten geen steun aan de herindeling geeft. Het kabinet vraagt gemeenten en provincies daarom bij een herindeling de omliggende of anderszins betrokken gemeenten te vragen een zienswijze in te dienen. ( ) Het draagvlak voor een herindeling wordt door het kabinet daarom vanuit de regionale opgave en verhoudingen bekeken. Het kabinet kijkt dus niet alleen naar het draagvlak bij de direct betrokken gemeenten en hun inwoners, maar ook naar de opvatting van de provincie en de buurgemeenten. Om het regionaal bestuurlijk draagvlak voor de beoogde fusie van Landgraaf en Heerlen inzichtelijk te krijgen, hebben wij het herindelingsontwerp aan de omliggende gemeenten Brunssum, Kerkrade, Nuth, Onderbanken, Schinnen, Simpelveld en Voerendaal verzonden met het verzoek tot het geven van een zienswijze. Daarnaast is het herindelingsontwerp verzonden aan de Stadt Aachen en de Gemeinden Herzogenrath en Übach Palenberg met hetzelfde verzoek. Wij hebben - in chronologische volgorde - reacties ontvangen van de colleges van B&W van de gemeenten Simpelveld, Kerkrade, een gezamenlijke reactie van de colleges van B&W van de gemeenten Onderbanken, Nuth en Schinnen (Beekdaelen) en van het college van B&W van de gemeente Brunssum. Hieronder gaan wij afzonderlijk in op deze reacties. Tevens ontvingen wij een reactie van de raad van de Stadt Übach Palenberg. Zienswijze gemeente Simpelveld Op 20 april 2017 hebben wij een zienswijze ontvangen van het college van B&W van de gemeente Simpelveld, waarvoor wij onze erkentelijkheid uitspreken. Ons college constateert dat in de zienswijze geen inhoudelijk oordeel wordt gegeven over het herindelingsontwerp. De reactie is daarentegen kritisch over het draagvlak voor het gevoerde proces en voor de nieuw te vormen gemeente. Het college van Simpelveld geeft als zijn mening dat een besluit tot herindeling dient te steunen op een democratische meerderheid van de te herindelen partijen. Indien deze meerderheid ontbreekt, steunt het proces niet op de hiervoor vereiste democratische legitimiteit en bestaat er onvoldoende draagvlak voor de nieuw te vormen gemeente. Reactie college van GS Wij hebben begrip voor het standpunt dat een herindelingsvoorstel in beginsel dient te steunen op een democratische meerderheid van de her in te delen gemeenten, maar wij delen deze visie niet daar zij te absoluut gesteld is. En wel om de volgende redenen. 43

46 De eerste reden is van staatsrechtelijke aard. Gemeentelijke herindeling geschiedt bij wet (artikel 123 Grondwet). Dat wil zeggen dat het besluit tot een fusie van gemeenten niet toekomt aan de raden van betrokken gemeenten, noch aan de provincie, maar is voorbehouden aan de formele wetgever: de regering en de Staten-Generaal. De formele wetgever toetst en beoordeelt herindelingsvoorstellen, zowel als het gaat om de gevolgde procedure als inhoudelijk. Dit heeft de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties nogmaals onderstreept in zijn brief van 12 april 2017 aan het college van de gemeente Landgraaf als reactie op het verzoek tot vernietiging van ons besluit van 24 januari De tweede reden is dat regionaal bestuurlijk draagvlak voor een herindeling bij alle betrokken gemeenten weliswaar de voorkeur heeft van ons college, maar dit betekent niet dat zij als een absolute voorwaarde kan gelden. De provincie is bevoegd een herindelingsvoorstel te initiëren op grond van de Wet algemene regels herindeling (artikel 8); die bevoegdheid is wettelijk ongeclausuleerd. In de praktijk zal een provincie de regie nemen en zo nodig van haar bevoegdheid gebruik maken als herindelingsdiscussies tussen gemeenten zich jarenlang voortslepen en geen reëel uitzicht bestaat op een bevredigende, duurzame oplossing. Het is, kortom, inherent aan een provinciale Arhi-procedure dat er geen sprake is van bestuurlijk draagvlak bij alle betrokken gemeenten. Het Beleidskader gemeentelijke herindeling (28 mei 2013) legitimeert een regierol van de provincie op grond van haar algemene verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het lokaal bestuur. In het herindelingsontwerp en in paragraaf 3.1 van deze Reactienota, hebben wij uitvoerig gemotiveerd waarom ons college vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid heeft besloten tot het opstellen van het herindelingsontwerp voor een fusie van de gemeenten Landgraaf en Heerlen. In de derde plaats merken wij op dat draagvlak (lokaal bestuurlijk, regionaal bestuurlijk en maatschappelijk) één van de vijf criteria is van het Beleidskader gemeentelijke herindeling waaraan herindelingsvoorstellen worden getoetst. Naast draagvlak, zijn dat: bestuurskracht; interne samenhang en dorps- en kernenbeleid; duurzaamheid en evenwichtige regionale verhoudingen. Deze vijf criteria moeten in hun onderlinge samenhang worden gewogen. In het herindelingsontwerp hebben wij dat, naar ons oordeel, op een evenwichtige en zorgvuldige wijze gedaan. Daarvoor zien wij het voorbereidende werk van het Expertteam Mans, Deetman & Hazeu én het onderzoek van BMC Advies als een gedegen basis hiervoor. Verder geeft het college aan dat Simpelveld voor nu, en in de toekomst, op geen enkele wijze onderdeel wenst uit te maken van het herindelingsproces Landgraaf-Heerlen of van enig ander herindelingsproces, tenzij de raad van Simpelveld daartoe anders zou besluiten. Voor de motivering van dit standpunt verwijst het college van Simpelveld naar zijn brief van 7 februari Wij hebben kennis genomen van dit standpunt. Tot slot hebben wij met enige verbazing kennis genomen van de passage in deze zienswijze dat mocht de herindeling Landgraaf-Heerlen doorgang vinden, dit geen verschil maakt voor de regionale samenwerking noch van invloed is op de bestuurskracht van de regio. Deze zijn immers ook in de huidige situatie al goed te noemen en daarin zal de nieuwe constellatie geen (positieve) verandering brengen. Onder verwijzing naar de vele rapporten sinds 2003, die aangeven dat de regionale samenwerking te weinig effectief en integraal is, zijn wij juist van mening dat een sterke centrumgemeente Landgraaf-Heerlen een positieve bijdrage kan vervullen om te komen tot integraal en effectief antwoord op de maatschappelijke en sociaal-economische opgaven in de regio. 44

47 Zienswijze gemeente Kerkrade Op 11 mei 2017 hebben wij een reactie ontvangen van het college van B&W van de gemeente Kerkrade, waarvoor wij onze erkentelijkheid uitspreken. Evenals ten aanzien van de zienswijze van het college van Simpelveld, constateren wij dat het college van Kerkrade geen inhoudelijke reactie geeft op het herindelingsontwerp dan wel ingaat op de beoogde nieuwe gemeente. In zijn zienswijze geeft het college van Kerkrade aan dat deze gemeente opereert vanuit het adagium zelfstandig waar het kan, samen waar het moet en dat samenwerking met andere gemeenten in regionaal verband wordt gezocht waar dit effectief is en integraal succes kan ressorteren. Verder geeft het college van Kerkrade als zijn standpunt aan dat samenwerken een proces is dat van onderop moet worden ingezet en niet moet worden afgedwongen door ingrijpen van een hogere overheid en dat de visie daaromtrent zowel is uiteengezet in zijn brief d.d. 7 februari 2017 als in het open overleg met de gemeente. Reactie college van GS Wij hebben in onze brief van 14 februari 2017 hierop reeds onze reactie gegeven. Wij onderschrijven het belang van regionale samenwerking, met die kanttekening dat bestuurlijke samenwerking in regionaal verband niet iets vrijblijvends en selectiefs kan zijn, wil zij inderdaad effectief zijn en integraal succes opleveren. Dit kan vragen om een heroriëntatie op inhoud en organisatiestructuur van de samenwerking in Parkstad in de nieuwe bestuurlijke constellatie, bij voorkeur op basis van een gemeenschappelijke visie. Daarnaast verwijzen wij naar onze reactie op de zienswijzen over onze afwegingen en rol in het proces in paragraaf 3.1 van deze Reactienota en naar onze voorgaande reactie op de zienswijzen van de raad van Landgraaf en van het college van Simpelveld. Gezamenlijke zienswijze gemeenten Onderbanken, Nuth en Schinnen (Beekdaelen) Op 17 mei 2017 hebben wij een gezamenlijke reactie ontvangen van de colleges van B&W van de gemeenten Onderbanken, Nuth en Schinnen (Beekdaelen), waarvoor wij onze erkentelijkheid uitspreken. Wij constateren dat de drie betrokken colleges in hun reactie geen inhoudelijk oordeel geven over het herindelingsontwerp, noch anderszins zich uitspreken over de beoogde fusie van Landgraaf en Heerlen. Wij vatten dit derhalve op als een neutrale zienswijze met betrekking tot dit herindelingsvoorstel. Wel vragen de drie colleges aandacht voor de directe gevolgen van de op hand zijnde herindelingen voor de Gemeenschappelijke Regeling Intergemeentelijke Sociale Dienst Brunssum-Onderbanken-Landgraaf (ISD BOL), waaraan de gemeenten Brunssum, Onderbanken en Landgraaf deelnemen. De drie colleges geven aan grote waarde te hechten aan een zorgvuldige afhandeling van de samenwerking binnen ISD BOL, waarbij er oog is voor dienstverlening aan de burger en de positie van medewerkers. Concreet wordt de vraag gesteld hoe ons college voornemens is hiermee om te gaan. Reactie college van GS Om op dit laatste punt in te gaan, benadrukken wij dat een beslissing tot het voortzetten, beëindigen of uittreden uit een gemeenschappelijke regeling de primaire verantwoordelijkheid is van de betrokken (heringedeelde) gemeenten. Dit uiteraard met inachtneming van de wettelijke voorschriften (Wet algemene regels herindeling en de Wet gemeenschappelijke regelingen) en bepalingen van de gemeenschappelijke regeling. Als Provincie zijn bereid om hierin met de gemeenten over mee te denken, maar hebben hier formeel gezien geen taak noch verantwoordelijkheid. 45

48 Zienswijze gemeente Brunssum Wij hebben op 17 mei 2017 een zienswijze ontvangen van het college van B&W van de gemeente Brunssum, waarvoor wij onze erkentelijkheid uitspreken. In de zienswijze geeft het college van Brunssum als zijn standpunt aan dat fusies van gemeenten op initiatief van gemeenten zelf en op vrijwillige basis dienen plaats te vinden. Mede vanuit die visie staat het college van Brunssum neutraal tegenover de vorming van een mogelijk nieuwe grote buurgemeente van inwoners tevens centrumgemeente van Parkstad. Daaraan worden echter drie positieve argumenten bij een fusie toegevoegd: de nieuwe gemeente zal de belangen van de regio mogelijk met meer zeggingskracht kunnen verdedigen aan de diverse overlegtafels op bovenregionaal, provinciaal en lokaal niveau, een sterke lobby voor de regio kunnen voeren en ze kan een sterkere speler in de euregio zijn. Reactie college van GS In onze reactie op de zienswijze van het college van Simpelveld zijn wij reeds ingegaan op de regierol van de provincie bij herindelingsprocessen. In het herindelingsontwerp, in paragraaf 3.1 van deze Reactienota en in onze reactie op de zienswijze van de raad van de gemeente Landgraaf hebben wij onze afwegingen en rol in het gevoerde proces uitgebreid gemotiveerd. Voor het overige onderschrijven wij dat een sterke centrumgemeente een positieve bijdrage kan leveren op het gebied van belangenbehartiging en lobby, zowel binnen Parkstad als daarbuiten. Wij verwijzen verder naar een eerdere brief van 7 maart 2017 waarin het College van B&W van Brunssum aangeeft: Alles overziend en in de wetenschap dat zelfstandig blijven betekent, dat ons ambtenarenapparaat kwetsbaar blijft, iets wat met de reorganisatie niet wordt opgelost, én dat er geen garanties zijn dat onze financiële positie onveranderd positief blijft, zijn wij van oordeel dat herindeling nu noch noodzakelijk noch wenselijk is. We geloven in behoud van bestuurlijke autonomie, maar kijken daarbij met open vizier naar de regio en mogelijke samenwerking in de toekomst. Wij gaan er van uit dat de gemeente Brunssum in de komende jaren zal blijven werken aan verdere versterking van haar bestuurskracht en financiële positie en zich als een goede samenwerkingspartner zal blijven opstellen binnen de huidige en toekomstige bestuurlijke constellatie in Parkstad en de regio Zuid-Limburg. Vanuit onze provinciale verantwoordelijkheid voor goed lokaal bestuur, zullen wij deze ontwikkelingen actief blijven monitoren. Zienswijze raad Stadt Übach-Palenberg Op 31 mei 2017 hebben wij een zienswijze ontvangen van de raad van de Stadt Übach-Palenberg. Wij zijn de indiener erkentelijk voor zijn reactie. De raad van de Stadt Übach-Palenberg geeft aan met zorg kennis te hebben genomen van de geplande gemeentelijke herindeling. Op grond van veel gemeenschappelijke en grensoverschrijdende projecten alsmede de verbondenheid tussen beide partnergemeenten, ziet de raad van de Stadt Übach-Palenberg in zelfstandigheid van de gemeente Landgraaf de beste garantie op een verdere goede samenwerking tussen beide gemeenten. Zonder op alle voorwaarden en uitwerkingen in te gaan, ziet deze raad een - door de burgers van alle betrokken gemeenten gedragen - beslissing als belangrijk en nastrevenswaardig. Reactie van college van GS Wij hechten aan de samenwerking en de goede banden die bestaan tussen Landgraaf en de Stadt Übach-Palenberg. Net zozeer als de gemeente Heerlen een goede samenwerkingsrelatie onderhoudt 46

49 met de Städteregion Aachen die recent ook nog geïntensiveerd is. Zoals blijkt uit een recent onderzoek dat is uitgevoerd door Connect Limburg inzake de grensoverschrijdende activiteiten en samenwerking van de Limburgse gemeenten, zijn de beide gemeenten zeer actief op tal van terreinen. Voor de toekomst van de nieuw te vormen gemeente Landgraaf-Heerlen zullen deze bestaande samenwerkingen een gedegen basis vormen voor mogelijk verdere verdieping en intensivering. Wij onderschrijven het uitgangspunt dat een herindelingsvoorstel bij voorkeur kan rekenen op zoveel mogelijk maatschappelijk draagvlak. Maar wij hebben tevens aangegeven dat draagvlak één van de criteria is die - in samenhang - moet worden afgewogen tegen andere criteria die aan de orde zijn (bestuurskracht, duurzaamheid, evenwichtige regionale verhoudingen, interne samenhang/dorps- en kernenbeleid). Conclusies ten aanzien van regionaal bestuurlijk draagvlak Op basis van het voorgaande komen wij tot de volgende conclusies. Wij constateren dat in geen van de zienswijzen van de gemeenten Simpelveld, Kerkrade, Onderbanken, Nuth, Schinnen en Brunssum alsmede van de Stadt Übach-Palenberg inhoudelijk wordt ingegaan op het herindelingsontwerp. Wel gaan de meeste zienswijzen in op de vraag hoe de desbetreffende gemeenten aankijken tegen de toekomstige samenwerking in de regio. Met uitzondering van de gezamenlijke zienswijze van de gemeenten Onderbanken, Nuth, Schinnen, wordt in de overige zienswijzen een duidelijke voorkeur uitgesproken voor het uitgangspunt dat een herindelingsvoorstel zou moeten kunnen rekenen op voldoende draagvlak onder de besturen van en/of inwoners in de betrokken gemeenten. Tevens constateren wij dat in geen van de zienswijzen een expliciet positief of negatief standpunt wordt ingenomen met betrekking tot de voorgestelde fusie van Landgraaf en Heerlen. Om niettemin het regionaal bestuurlijk draagvlak voor het voorstel te kunnen duiden, vatten wij de zienswijzen als volgt op. De zienswijze van het college van Simpelveld beoordelen wij als negatief en die van het college van Brunssum als positief vanwege de drie positieve argumenten voor de herindeling die zijn aangedragen. De overige zienswijzen beschouwen wij als neutraal. Het regionaal bestuurlijk draagvlak voor de voorgestelde fusie van Landgraaf en Heerlen achten wij derhalve voldoende aanwezig. 47

50 3.4.3 Maatschappelijk draagvlak Naast het lokaal bestuurlijk draagvlak en het regionaal (bestuurlijk) draagvlak is ook het maatschappelijk draagvlak voor een herindelingsvoorstel van belang. Gemeenten zijn primair verantwoordelijk voor het investeren in maatschappelijk draagvlak voor een herindelingsvoorstel. Naast de gemeentelijke verantwoordelijkheid, ziet ons college ook een eigen verantwoordelijkheid om inwoners, organisaties en andere belanghebbenden te informeren over en te betrekken bij de voorgestelde herindeling. Om het draagvlak onder inwoners en (maatschappelijke) organisaties te kunnen beoordelen, vraagt het kabinet in het Beleidskader gemeentelijke herindeling wel aan gemeenten, of wanneer de provincie het initiatief neemt tot de herindeling, om in het herindelingsadvies aandacht te besteden aan het maatschappelijk draagvlak en de wijze waarop dit is vastgesteld, inclusief de reactie op de ingediende zienswijzen. In chronologische volgorde zijn zienswijzen ontvangen van de volgende (maatschappelijke) organisaties en bedrijven: de Ondernemingsraad van de gemeente Heerlen, APG Groep NV, HEEM wonen, de Ondernemingsraad van de gemeente Landgraaf, Brightlands Smart Services Campus, de stichting Voor Fusie!, de Stichting Welsum, Bedrijventerreinen Management Parkstad Limburg (BTM) en de stichting Burgercomité Zelfstandig Landgraaf. Anders dan de zienswijzen van inwoners (natuurlijke personen), zijn de NAW-gegevens in de reacties van deze (maatschappelijke) organisaties en bedrijven niet geanonimiseerd vanwege hun publieke, maatschappelijke doelstelling. Zienswijze APG Groep NV Op 10 mei 2017 hebben wij een zienswijze ontvangen namens de Raad van bestuur van de APG Groep NV, waarvoor wij onze erkentelijkheid uitspreken. Deze zienswijze is positief ten aanzien van de voorgestelde herindeling van Landgraaf en Heerlen. Volgens de indiener kan de nieuw te vormen gemeente een krachtigere en effectieve bijdrage leveren aan de maatschappelijke en economische uitdagingen van de regio Parkstad, wat wij als grote werkgever in deze regio van harte toejuichen. Reactie college van GS Wij delen deze visie en onderschrijven het standpunt in deze zienswijze dat de nieuwe gemeente Landgraaf-Heerlen een krachtigere en effectievere bijdrage kan leveren aan de maatschappelijke en economische uitdagingen van de regio Parkstad. Zienswijze Ondernemingsraad gemeente Heerlen De Ondernemingsraad (OR) van de gemeente Heerlen heeft in zijn brief van 11 mei 2017 een zienswijze ingediend, waarvoor wij onze erkentelijkheid uitspreken. De OR van de gemeente Heerlen geeft een positieve zienswijze op de voorgestelde fusie van Landgraaf en Heerlen: de keuze tot herindeling is een politieke keuze. De OR van de gemeente Heerlen steunt uw voorstel en het besluit van onze Raad. Wensen, kansen en mogelijkheden die voor de nieuwe gemeente gelden zijn, volgens de OR, ook van toepassing op de organisatie die hiervoor noodzakelijk is. Vervolgens vraagt de OR aandacht voor een aantal organisatorische en financiële uitgangspunten en randvoorwaarden op weg naar een nieuwe en professionelere organisatie. Tot slot spreek de OR zijn zorg uit over het uitblijven van de wens tot samenwerking vanuit de gemeente Landgraaf. Het is in het belang van de nieuwe gemeente, organisatie en medewerkers dat we gezamenlijk optrekken om in een relatief kort tijdsbestek een nieuwe organisatie op te bouwen. 48

51 Reactie college van GS Met grote interesse hebben wij kennisgenomen van de opvattingen van de OR van de gemeente Heerlen. Wij kunnen ons veel voorstellen bij de gemaakte opmerkingen en aandachtspunten. Tegelijk past ons college grote terughoudendheid om zich uit te spreken over vraagstukken die de organisatie en het personeel van de beide betrokken gemeenten aangaan. Het bouwen aan een nieuwe organisatie is primair de verantwoordelijkheid en bevoegdheid van de gemeenten Landgraaf en Heerlen. Wij delen de geuite zorg over het lopende proces en herhalen het belang dat beide gemeenten - onverlet de verschillen in bestuurlijke opvattingen over de herindeling - om tijdig de benodigde maatregelen en voorzieningen te treffen, die nodig zijn voor de nieuwe organisatie indien de herindeling een feit wordt. Ook mr. K.G. de Vries wijst hierop in zijn advies. Wij zullen de komende periode daarover actief het gesprek zoeken met de gemeenten Landgraaf en Heerlen. Dat achten wij - vanuit onze verantwoordelijkheid - in het belang van alle inwoners, (maatschappelijke) organisaties en het personeel van Landgraaf en Heerlen. Zienswijze HEEMwonen Op 24 mei 2017 hebben wij (doorgestuurd door het college van B&W van de gemeente Landgraaf) een zienswijze ontvangen van HEEMwonen, een woningcorporatie die werkzaam is in Heerlen, Kerkrade en de regio. Wij zijn de indiener erkentelijk voor de reactie. HEEMwonen geeft een positieve zienswijze op de voorgestelde fusie tussen Landgraaf en Heerlen en beziet dit als een eerste stap in de richting van een betere onderlinge afstemming. Tegelijk is de indiener van mening dat verdere stappen in samenwerking of zelfs fusies moeten volgen op de schaal van Parkstad Limburg om te komen tot een structurele verbeterslag. Achtergrond daarvan is dat de indiener aangeeft dagelijks knelpunten en problemen te ervaren in de afstemming tussen de gemeenten, de regio en corporaties en de effecten van de verschillende politieke en maatschappelijke keuzes die door de afzonderlijke gemeenten worden gemaakt. Er is sprake van zeer veel (bestuurlijke en ambtelijke) overlegstructuren, waarbij overlegstructuren rondom wonen en zorg, Wet Maatschappelijke Opvang (WMO), huisvesting statushouders, schuldhulpverlening, opstellen van de (regionale) woonvisie met haar verschillende lokale uitwerkingen, prestatieafspraken, ontwikkeling van een duurzame regio en bestrijden van drugsoverlast als voorbeelden worden genoemd. Reactie college van GS Wij delen het standpunt in deze zienswijze, dat een fusie van Landgraaf en Heerlen kan bijdragen aan vermindering van afstemmings-, overleg- en coördinatielasten op de voornoemde terreinen waarop woningcorporaties een belangrijke maatschappelijke rol vervullen in de regio Parkstad. Met betrekking tot de voorgestelde bestuurlijke schaal van de nieuwe gemeente in relatie tot de overige Parkstadgemeenten, verwijzen wij kortheidshalve naar onze reactie in paragraaf 3.2. Zienswijze Ondernemingsraad gemeente Landgraaf De Ondernemingsraad (OR) van de gemeente Landgraaf heeft per brief van 23 mei 2017 een zienswijze aan ons gestuurd, waarvoor wij onze erkentelijkheid uitspreken. De OR van de gemeente Landgraaf geeft aan dat het herindelingsontwerp gericht op een fusie van Landgraaf en Heerlen niet te steunen. Kort samengevat, stelt de indiener dat het besluit van het (toenmalige) college van Landgraaf om te gaan fuseren met Heerlen niet in voldoende mate is onderzocht en onderbouwd. De rapporten van BMC Advies en het Expertteam geven niet aan of dit besluit een verstandige en daarmee juiste 49

52 keuze is. Aan een fusie van Landgraaf en Heerlen zou een onderzoek ten grondslag moeten liggen naar zowel (potentiële en concrete) voor- als nadelen, die tegen elkaar afgewogen kunnen worden. Zonder voldoende inzicht in de (mogelijke) kansen, maar zeer zeker ook bedreigingen (en daarmee risico s), is er een reële kans dat de nieuwe organisatie niet goed op haar taken is voorbereid. Voor het welslagen van een nieuw te vormen gemeente is het creëren van draagvlak bij de medewerkers een primaire voorwaarde en past het van bovenaf opleggen van een fusie niet. Er is geen sprake van bestuurlijk draagvlak, in ieder geval niet van de zijde van de gemeente Landgraaf. De wens tot herindeling is evenmin ontstaan op de werkvloer van onze gemeentelijke organisatie. Tot slot is de OR van oordeel dat een integrale visie op de Parkstad-regio ontbreekt in het herindelingsontwerp. In sociaal-economisch opzicht is Zuid-Limburg één van de zwakste regio s van Nederland. Hoe deze problematiek beter zou kunnen worden aangepakt door Landgraaf aan Heerlen toe te voegen, vertelt het herindelingsontwerp niet. Een problematiek die overigens voor heel (Zuid-)Limburg geldt en zeer zeker de Parkstad-regio. Daarnaast kent de regio ook nog specifieke demografische problematiek, zoals onder andere vergrijzing en krimp. Dat betekent echter dat ook de overige Parkstad-gemeenten met precies dezelfde problemen kampen als Heerlen en Landgraaf. Waarom deze gemeenten dan niet betrokken worden in de door uw college voorgestelde aanpak van de sociaal-economische problematiek in deze regio, begrijpt de OR niet. ( ) De integrale weging van alle relevante lokale en regionale omstandigheden in dit kader, zijn ons inziens cruciaal om tot een gedegen herindelingsontwerp te komen waarvoor in de meest ruime zin des woords draagvlak is. Deze weging missen wij in het herindelingsontwerp. Reactie college van GS Het vorengaande geeft ons aanleiding tot de volgende opmerkingen. Een kernargument in de zienswijze van de OR is dat het voorstel niet stoelt op het in kaart brengen van objectieve voor- en nadelen van een fusie van Landgraaf en Heerlen die weloverwogen tegen elkaar afgewogen dienen te worden. Wij delen die visie niet, om een aantal redenen. In de eerste plaats vinden wij de aanpak en bevindingen van BMC Advies en het Expertteam wel overtuigend. In beide onderzoeken worden wel degelijk de voor- en nadelen van een herindeling gewogen ten opzichte van de drie alternatieve samenwerkingsvarianten. In ieder geval constateren wij dat beide rapporten door de colleges van Landgraaf en Heerlen als voldoende overtuigend zijn beschouwd en mede aanleiding zijn geweest om de stap te zetten naar de opstelling van een eigen herindelingsontwerp. Daarmee raken we aan een tweede punt. Een besluit tot herindeling is geen wiskundige exercitie waarbij op welhaast wetenschappelijke wijze voor- en nadelen, criteria en factoren eenvoudigweg kunnen worden afgevinkt. Vanzelfsprekend kunnen onderzoeksrapporten, die mede zijn gebaseerd op inzichten uit evaluaties van eerdere herindelingen, ondersteunend en van toegevoegde waarde zijn. Maar uiteindelijk komt de keuze voor een herindeling tot stand op basis van een bestuurlijke (af)weging van zaken. Ons college onderschrijft verder dat een herindelingsvoorstel bij voorkeur moet kunnen rekenen op zoveel mogelijk bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak, inclusief de medewerkers. Dit neemt niet weg dat wij - vanuit onze eigen verantwoordelijkheid - een andere (af)weging hebben gemaakt en om die reden de regie hebben overgenomen in het proces. In paragraaf 3.1 en in onze reactie op de zienswijze van de raad van de gemeente Landgraaf hebben wij onze afwegingen en rol uitgebreid gemotiveerd en toegelicht. Daarin hebben wij tevens gemotiveerd aangegeven waarom andere Parkstad-gemeenten niet zijn opgenomen in het herindelingsontwerp. Tot slot hebben wij in onze 50

53 reactie op de zienswijze van het college van Kerkrade aangegeven dat wij ons kunnen voorstellen dat de nieuwe bestuurlijke constellatie binnen Parkstad aanleiding geeft tot een heroriëntatie op inhoud en organisatiestructuur van de samenwerking in deze regio, bij voorkeur op basis van een gemeenschappelijke visie. Dit zien wij echter als een verantwoordelijkheid en taak van de betrokken gemeenten. Zienswijze Brightlands Smart Services Campus Op 25 mei 2017 hebben wij een zienswijze ontvangen van Brightlands Smart Services Campus. Wij zijn de indiener erkentelijk voor deze reactie. Er is sprake van een positieve zienswijze op de voorgestelde fusie van Landgraaf en Heerlen. Als voordelen worden in deze zienswijze onder meer genoemd: feitelijke voordelen van de grootste Limburgse gemeente die ontstaat qua inwonertal (grotere rijksbijdrage, meer invloed op provinciaal, regionaal en rijksniveau), een meer uitgebalanceerde verhouding tussen stedelijk en landelijk gebied, betere mogelijkheden tot samenwerking met campus van de RWTH Aachen vanwege de nieuwe gemeenschappelijke grens tussen de nieuwe gemeente Landgraaf-Heerlen en de Stadt Aachen, schaalvoordelen, efficiëntere taakuitvoering en vrijval van middelen. Verder stelt de indiener dat het maatschappelijk draagvlak uitgebreid getoetst en vastgesteld is door het Expertteam. Tot slot, ziet de indiener tal van mogelijkheden voor de provinciale investeringsagenda op het gebied van fysieke verbindingen en innovatieve projecten op het terrein van verbetering van de gezondheid van inwoners in de regio. Reactie college van GS Wij kunnen ons op hoofdlijnen goed vinden in de genoemde argumenten. Wel tekenen wij daarbij aan dat een fusie van Landgraaf en Heerlen voor ons college niet als oogmerk heeft om de grootste Limburgse gemeente qua inwonertal te vormen, maar dat dit een effect is van deze herindeling. Van de aangedragen punten voor een mogelijke regionale investeringsagenda hebben wij goed kennis genomen. Zienswijze Stichting Voor Fusie! Op 30 mei 2017 hebben wij een zienswijze ontvangen van het bestuur van de Stichting Voor Fusie!, waarvoor wij onze erkentelijkheid uitspreken. Deze stichting is op 11 mei 2017 door inwoners van de gemeente Landgraaf opgericht met als doel de inwoners van Landgraaf te informeren over de voordelen van de herindeling Landgraaf-Heerlen. Deze zienswijze is positief ten aanzien van een fusie van Landgraaf en Heerlen. De indiener geeft aan het realiseren van de herindeling waarbij rekenschap wordt gegeven van de zorgpunten te beschouwen als een belangrijke stap in de richting van een bredere fusie in Parkstad. De voordelen [van de fusie] worden in de zienswijze samengevat in de volgende zes punten: 1. aantrekkelijker investeringsklimaat, 2. grensoverschrijdend denken, 3. voorzieningenniveau op peil, 4. (geen) verlies aan identiteit, 5. sociale achterstand wegwerken en 6. Parkstad stip aan de horizon. Reactie college van GS De voornoemde genoemde argumenten kunnen wij op hoofdlijnen onderschrijven, met dien verstande dat wij - anders dan de Stichting Voor Fusie! en indieners van veel andere zienswijzen - een samengaan van Landgraaf en Heerlen niet beschouwen als een eerste stap naar een bredere gemeentelijke herindeling in Parkstad. Een fusie van Landgraaf en Heerlen staat voor ons college op zichzelf en achten wij voldoende duurzaam en evenwichtig voor de regionale verhoudingen. 51

54 Zienswijze Stichting Welsun Wij hebben op 31 mei 2017 een zienswijze ontvangen van de Stichting Welsun, een maatschappelijke onderneming op het gebied van welzijnswerk die is gevestigd in Landgraaf. Voor deze reactie zijn wij de indiener erkentelijk. Deze zienswijze is negatief ten aanzien van de voorgestelde fusie van Landgraaf en Heerlen. De indiener heeft drie hoofdargumenten voor dit standpunt. Het eerste argument is dat er geen causaal verband bestaat tussen bestuurskracht en schaal. Bestuurskracht hangt, aldus de indiener, veel meer af van zaken als stabiele politieke verhoudingen, krachtige (vakbekwame) bestuurders, een goede samenwerking tussen het college en het ambtelijk apparaat en vooral de samenwerking tussen een gemeente met maatschappelijke partners. Reactie college van GS Wij onderschrijven dat er geen causaal verband bestaat tussen schaalgrootte (inwonertal) en bestuurskracht van een gemeente. Een dergelijk verband hebben wij ook niet gelegd in ons voorstel. Wel zijn wij van mening dat met een fusie schaalvoordelen en efficiencywinst kunnen worden behaald en de gemeentelijke slagkracht kan toenemen. Daarnaast moet ons voorstel in het bredere perspectief worden bezien van de voorgeschiedenis van het proces en de vorming van een sterke centrumgemeente waarvan de regio Parkstad en haar inwoners kunnen profiteren. Tevens onderschrijven wij dat voornoemde factoren medebepalend zijn voor de bestuurskracht van een gemeente. Het tweede argument is, samengevat, de onevenwichtigheid en gebrek aan samenhang van het voorstel op twee niveaus. Op lokaal niveau is het inwonertal van Heerlen ruim twee derde van dat van Landgraaf en overvleugelt daarmee deze gemeente. Op het niveau van de regio Parkstad vragen de sociaal-economische opgaven niet om een fusie van twee gemeenten, maar om effectievere en efficiëntere samenwerking, en samenhang tussen alle gemeenten. Indien fusie dan toch aan de orde is - het derde argument - dan is de indiener voorstander van een Parkstadgemeente door een fusie van de gemeenten Heerlen, Kerkrade, Brunssum en Landgraaf. Een visie, waarin sprake is van overvleugeling van gemeenten, delen wij niet. Wij gaan in ons voorstel uit van gelijkwaardigheid van beide betrokken gemeenten. Fusie tussen Landgraaf en Heerlen zien wij niet als de vorming van een gemeente vergroot Heerlen. Het samengaan van twee gemeenten met ieder elk hun eigen karakteristieken, kenmerken en cultuur-historische verschillen, zal een daadwerkelijk nieuwe gemeente opleveren, die méér is dan de optelsom van de samenstellende delen. Wat betreft de bepleite samenwerking in Parkstadverband en een bredere herindeling als alternatieven, verwijzen wij naar onze reactie in paragraaf 3.2. Zienswijze Bedrijventerreinen Management (BTM) Parkstad Limburg Op 6 juni 2017 hebben wij een zienswijze met als dagtekening 30 mei 2017 ontvangen van Bedrijventerreinen Management (BTM) Parkstad Limburg, waarvoor wij onze erkentelijkheid uitspreken. De zienswijze van BTM Parkstad Limburg is positief ten aanzien van de voorgestelde herindeling. De indiener benadrukt dat een opschaling van gemeentelijke grenzen voor burgers en de wijken in de basis niks verandert. Externe factoren - veranderingen op sociaal-maatschappelijk gebied, effecten van technologie en globale veranderingen - zullen een steeds groter effect gaan hebben op steden, wijken en buurten, en hun inwoners. Daarbij past geen kerktorendenken in de regio om goed in te kunnen spelen op de genoemde externe factoren. Verder worden argumenten naar voren gebracht, die vaker in zienswijzen worden genoemd, zoals de centrumfunctie van de nieuwe gemeente die een 52

55 basis vormt om (later) aan te sluiten, versterking van bestuurskracht, krachtiger oppakken van een aantal samenwerkingsverbanden en een krachtiger regionale lobby. Reactie college van GS De genoemde argumenten in deze zienswijze spreken ons college aan. Wij zien hierin een bevestiging van het belang dat een bestuurlijke opschaling van Landgraaf en Heerlen tevens gepaard dient te gaan met een regionaal antwoord op externe maatschappelijke, technologische en globale ontwikkelingen, die een grote impact hebben op de inliggende steden, wijken en dorpen en hun inwoners. Zienswijze Burgercomité Zelfstandig Landgraaf Op 30 mei ontvingen wij de zienswijze van de Stichting Burgercomité Zelfstandig Landgraaf. Een aantal van de genoemde argumenten komt overeen met de zienswijze van de gemeenteraad van Landgraaf. In zijn algemeenheid stelt het Burgercomité dat er geen sprake is van een zorgvuldige procedure, zowel qua voorbereiding en snelheid van het provinciale besluit van 24 januari, alsook het vervolg van o.a. het gevoerde open overleg. Aan de door het rijk in 2010 uitgegeven Code voor goed openbaar bestuur wordt in de ogen van het comité niet voldaan. Vervolgens stelt het burgercomité dat er geen draagvlak is bij de burgers en dat in de voorbereidende werkzaamheden en gesprekken in 2016 door het Expertteam sprake was van een beklonken fusie. In de door BMC uitgevoerde enquête onder de inwoners van beide gemeenten is bewust niet gesproken over herindeling en kan dus ook niet als onderbouwing dienen voor de herindeling. Een derde argument dat naar voren wordt gebracht is dat de laatste jaren de samenwerking in de regio zeer veel beter verloopt en de successen aantoonbaar zijn. In de ogen van het burgercomité zou een volgende stap in de samenwerking kunnen zijn om bindende afspraken te maken op bepaalde beleidsterreinen, verwijzend naar het model van de Drechtsteden. Tenslotte stelt het burgercomité dat de karakteristiek van Landgraaf met de driekernenstructuur veel verschilt met Heerlen en meer overeenkomsten met Voerendaal en Simpelveld heeft. Reactie college van GS Zoals hierboven ook reeds is aangegeven heeft de Provincie op grond van de Wet arhi de mogelijkheid tot het nemen van een initiatief voor een herindeling. In het ministeriële Beleidskader gemeentelijke herindeling staan aanwijzingen en richtlijnen op welke wijze initiatieven tot herindeling bij voorkeur tot stand komen, welke rolverdeling er is tussen gemeenten, provincies en het Rijk en aan welke criteria wetsvoorstellen tot herindeling worden getoetst. Wij hebben tot vier keer (!) toe een verzoek gedaan aan het college van B&W van Landgraaf om een open overleg te voeren. De eerste keer, met het besluit van 24 januari 2017 in de brief aan het college, waarbij de burgemeester van Landgraaf toen heeft aangegeven bereid zijn een gesprek te voeren, maar geen mandaat had na de val van het college om een open overleg te voeren. Na de installatie van het nieuwe college van B&W in Landgraaf (6 maart 2017) is vervolgens nogmaals drie keer een verzoek gedaan tot het voeren van het open overleg (op 9, 10 en 14 maart 2017). Al deze verzoeken zijn door het nieuwe college van B&W afgewezen. Wel zijn twee overleggen geweest met delegaties van de fractievoorzitters uit de raad van Landgraaf in de periode dat er een nieuwe college gevormd werd. Wij hebben dus wel kennis kunnen nemen van de politieke visies van zowel oppositiepartijen als coalitiepartijen uit de Landgraafse gemeenteraad. Daarmee hebben wij in onze ogen zorgvuldig en conform de vereisten van de Wet arhi en het Beleidskader gehandeld. 53

56 In de vele voorbereidende activiteiten van de beide gemeentebesturen in 2016, het werk van het Expertteam Mans, Deetman en Hazeu en het BMC-onderzoek zijn alle varianten, inclusief herindeling, besproken, gewogen en is er in alle openheid uitgebreid verslag van gedaan. De vier verschillende samenwerkingsvarianten zijn dan ook zorgvuldig beschreven en afgewogen. Nadat ons college de regie heeft overgenomen zijn er op 17 en 18 mei 2017 twee informatieavonden in Heerlen en Landgraaf gehouden waar wij in gesprek zijn gegaan met de aanwezige inwoners. Ook heeft de Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur twee hoorzittingen op locatie gehouden op 6 en 8 juni Een verslag van deze hoorzittingen is bijgevoegd. Verder geven de vele ingekomen zienswijzen een genuanceerde inbreng en uiting van het draagvlak onder inwoners, (maatschappelijke) organisaties, bedrijven en overheden. Wij vinden dat met bovengenoemde activiteiten op een zeer gedegen en uitgebreide wijze de vele aspecten van het draagvlak in Landgraaf en Heerlen voor de voorgestelde fusie tot uiting komt. Wij onderkennen dat de regio Parkstad een sterke vervlochtenheid heeft en dat de opgaven en taken, met name op sociaal-economisch terrein sterke overeenkomsten hebben. De dagelijkse praktijk en meerdere onderzoeken en rapporten bevestigen dat beeld. Tevens zijn wij van mening dat dankzij de intergemeentelijke samenwerking in de afgelopen jaren weliswaar resultaten zijn bereikt, maar dat deze samenwerking tegen zijn grenzen is aangelopen. Hierboven hebben wij toegelicht dat de vorming van een centrumgemeente in de omvang van Landgraaf Heerlen een krachtige impuls zal geven aan de bestuurskracht op de schaal van de nieuwe gemeente en aan de bestuurskracht op de schaal van de gehele regio. Dit voorstel komt voort uit een langdurige discussie, onderzoeken, van met name in opdracht van de gemeenten zelf. De rapporten van BMC en van het expertteam geven die onderbouwing dat de grenzen van samenwerking zijn bereikt, zeer specifiek ook met betrekking tot Landgraaf Heerlen. Ook het zeer recente advies van mr. Klaas de Vries Samen voor daadkracht! onderschrijft de noodzaak van een fusie Landgraaf Heerlen. Zienswijzen van inwoners (natuurlijke personen) Er zijn veel zienswijzen uitgebracht die (voor het desbetreffende onderdeel) ingaan op het maatschappelijk draagvlak voor de voorgestelde fusie van Landgraaf en Heerlen. Deze categorie omvat tevens 187 zienswijzen die zonder meer positief (159), negatief (27) of neutraal (1) zijn ten aanzien van een samenvoeging van Landgraaf en Heerlen, dat wil zeggen zonder dat enige nadere motivering is gegeven. Daarnaast zijn de argumenten uit de overige zienswijzen in deze categorie opgenomen die gaan over communicatie rondom het herindelingsproces en/of over het draagvlak onder inwoners voor het herindelingsvoorstel. Negatieve zienswijzen In veel zienswijzen waarin een negatief oordeel wordt gegeven over een fusie van Landgraaf en Heerlen wordt (soms stevige) kritiek geuit op de wijze waarop inwoners zijn geïnformeerd, betrokken en geraadpleegd. Het overgrote deel van deze zienswijzen is afkomstig uit de gemeente Landgraaf. De kritiek richt zich op een aantal aspecten en fases van het proces, dat zich als volgt laat samenvatten. In verschillende zienswijzen wordt kritiek geleverd op de informatievoorziening over nut en noodzaak van een herindeling van de gemeente Landgraaf. Een deel van de kritiek richt zich op de fase in de aanloop naar en rondom de totstandkoming van het herindelingsontwerp van de colleges van 54

57 Landgraaf en Heerlen. In het bijzonder worden kritische opmerkingen gemaakt over het onderzoek van het Expertteam naar de vier samenwerkingsvarianten, waarbij - naar de mening van indieners - een herindeling van Landgraaf en Heerlen de enige uitkomst mocht zijn. Deze kritiek richt zich aldus op de wijze waarop de gemeenten Landgraaf en Heerlen in die fase hun inwoners hebben betrokken en geraadpleegd over nut en noodzaak van een herindeling. In veel van deze zienswijzen wordt er tevens voor gepleit om een raadplegend referendum te houden om het draagvlak onder de inwoners te kunnen vaststellen. In meerdere zienswijzen wordt zondermeer gesteld dat de meerderheid van de bevolking in Landgraaf tégen een fusie met Heerlen is en dat de provincie deze herindeling tegen de wil van de inwoners wil opleggen. In andere zienswijzen richt de kritiek zich tot de provincie als initiatiefnemer van het voorliggende voorstel. Een deel van de kritische opmerkingen heeft betrekking op de inhoud van het herindelingsontwerp en op de communicatie. Samenvattend, wordt in deze zienswijzen naar voren gebracht dat het herindelingsontwerp onvoldoende overtuigend het nut en de noodzaak van een herindeling van Landgraaf aantoont. In sommige van deze zienswijzen wordt een pleidooi gehouden om de voor- en nadelen van een herindeling tussen Landgraaf en Heerlen in duidelijke taal en op een objectieve wijze te presenteren. Tot slot wordt in verschillende zienswijzen kritiek geleverd op de informatievoorziening tijdens de twee gehouden informatieavonden en op de inhoud of niet-bezorging van de herindelingskrant. Positieve zienswijzen Wij hebben meerdere zienswijzen ontvangen waarin zonder meer steun wordt uitgesproken voor een fusie van Landgraaf en Heerlen. Onder de positieve zienswijzen met een nadere toelichting, bevinden zich meerdere reacties waarbij complimenten worden gemaakt over de inhoud van het herindelingsontwerp, over de herindelingskrant en de informatie tijdens de twee bewonersbijeenkomsten in Heerlen en Landgraaf. In een aantal zienswijzen wordt de provincie uitdrukkelijk opgeroepen geen (raadplegend) referendum te organiseren. Dit met als argument dat een beslissing over herindeling een zaak is van bestuurders, (gekozen) volksvertegenwoordigers en uiteindelijk de formele wetgever. Reactie college van GS Investeren in maatschappelijk draagvlak, draagvlak onder inwoners voor een herindeling is een primaire verantwoordelijkheid van de betrokken gemeenten; óók indien het voorstel afkomstig is van de provincie, zo stelt het Beleidskader gemeentelijke herindeling. Wij constateren dat in meerdere zienswijzen (soms stevige) kritiek wordt geleverd op de communicatie, het betrekken en raadplegen van inwoners in de fase dat Landgraaf en Heerlen zelf verantwoordelijk zijn geweest voor de totstandkoming van het gemeentelijke herindelingsontwerp en de daaraan ten grondslag liggende rapporten. Voor die fase is de provincie niet verantwoordelijk en past ons college grote terughoudend om daarop te reageren. Het is aan beide gemeenten om daar eventueel lessen uit te trekken. Uiteraard geldt bij een provinciale Arhi-procedure, dat de provincie ook medeverantwoordelijk is voor een zorgvuldig proces en voor het investeren in een zo groot mogelijk maatschappelijk draagvlak voor een herindelingsvoorstel. Voor die verantwoordelijkheid loopt ons college niet weg. Wij hebben dat gedaan door informatie te verstrekken via verschillende media en op de website, in twee herindelingskranten, twee informatieavonden op locatie in Heerlen en Landgraaf. Daarnaast hebben wij voorzieningen getroffen om te borgen dat inwoners van Landgraaf toch kennis konden nemen van het 55

58 herindelingsontwerp nadat was gebleken dat het college van B&W van deze gemeente weigerde het ontwerp ter inzage te leggen en dit bekend te maken. De Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur van Provinciale Staten heeft twee hoorzittingsavonden gehouden in Landgraaf en Heerlen, waar een ieder zijn of haar mening kon geven. En, tot slot, de ontvangen zienswijzen leveren veel informatie en inzichten op, waarmee de provincie haar voordeel kan doen voor het herindelingsadvies en het vervolgproces. Wij betreuren het als er - ondanks alle inspanningen van onze zijde - toch inwoners zijn die niet tevreden zijn over communicatie en inhoud van het voorstel. Wat dat laatste betreft, tekenen wij aan dat meningen over herindeling kunnen en ook zullen verschillen. Een voorstel tot gemeentelijke herindeling laat zich niet eenvoudigweg in objectieve argumenten pro en contra schetsen die zondermeer tegen elkaar kunnen worden weggestreept. Herindeling is geen wiskunde; het gaat uiteindelijk om een bestuurlijke (af)weging van argumenten. Tot slot een enkel woord naar aanleiding van de zienswijzen die gaan over het houden van een provinciaal referendum. Het is aan Provinciale Staten om zich uit te spreken over het inleidende verzoek van het Burgercomité Zelfstandig Landgraaf om een raadplegend referendum te organiseren over het herindelingsvoorstel Landgraaf-Heerlen. Hoewel besluitvorming over het inleidend verzoek tot een provinciaal referendum over de herindeling aan Provinciale Staten is, hebben Gedeputeerde Staten zich in haar oordeel gebaseerd op advies landsadvocaat. Artikel 2 lid 1 van de Referendumverordening stelt dat Een referendum kan worden gehouden over een voornemen tot besluit, waarbij het begrip besluit conform artikel 1 aanhef en onder c. van de Referendumverordening dient te worden gedefinieerd als een beslissing van Provinciale Staten inhoudende een voornemen tot beleid of over een project in de ontwerpfase van Provinciale Staten. Het herindelingsadvies over Landgraaf-Heerlen is in de ogen van de landsadvocaat géén voornemen tot beleid en ook géén project in de ontwerpfase van Provinciale Staten betreft, maar een met toepassing van de Wet arhi voorbereid advies aan de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties over wijziging van gemeentelijke grenzen (artikel 1, lid 1, onder e, van de Wet algemene regels herindeling). Conclusies ten aanzien van maatschappelijk draagvlak De beide betrokken gemeenten hebben vanaf 2016 geïnvesteerd in de communicatie en de dialoog met inwoners en maatschappelijke organisaties. In het kader van het onderzoek van het Expertteam heeft op allerlei manieren een peiling plaatsgevonden naar de mening van de inwoners van Landgraaf en Heerlen. In totaal zijn 15 rondetafelgesprekken gevoerd. Daarnaast zijn er vier wijkbijeenkomsten gehouden, waarvoor 20 tot 30 inwoners en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven waren uitgenodigd. Vervolgens zijn er nóg vijf van deze wijkbijeenkomsten geweest, waarvoor geïnteresseerden zich ook zélf konden aanmelden. Tot slot, hebben beide gemeenten een afzonderlijke website ( ingesteld, waarop alle relevante informatie is te vinden. Daarnaast heeft Dagblad de Limburger op 14 januari 2017 een onderzoek van bureau Flycatcher gepubliceerd (in opdracht van de krant) onder de inwoners van Landgraaf en Heerlen over de voorgenomen herindeling. Daaruit bleek dat 41% van de respondenten (zeer) positief tegenover de fusie stond, 36% neutraal en 23% (zeer) negatief. Uitgesplitst naar beide gemeenten is men in 56

59 Landgraaf negatiever (51% (heel) negatief) versus 21% [heel] positief) over de fusie dan in Heerlen (11% (heel]) negatief versus 50% (heel) positief). 59% gaf aan dat zij verwachten dat de slagkracht van de nieuwe gemeente zou nemen, dit geldt ook voor het merendeel van de Landgraafse respondenten. Verder verwacht 48% van de respondenten dat de kerntaken beter zullen worden aangepakt na de fusie. Met name de inwoners van Landgraaf hebben zorgen over het verlies van identiteit na de fusie, iets wat het Expertteam ook al constateerde. In het herindelingsadvies is beschreven op welke wijze wij actief informatie hebben verstrekt sinds het herindelingsontwerp is vastgesteld. Dit betrof via verschillende media en op de website, in twee herindelingskranten, twee informatieavonden op locatie in Heerlen en Landgraaf. Daarnaast hebben wij voorzieningen getroffen om te borgen dat inwoners van Landgraaf toch kennis konden nemen van het herindelingsontwerp nadat was gebleken dat het college van B&W van deze gemeente weigerde het ontwerp ter inzage te leggen en dit bekend te maken. De Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur van Provinciale Staten heeft twee hoorzittingsavonden gehouden in Landgraaf en Heerlen, waar een ieder zijn of haar mening kon geven. En, tot slot, de ontvangen zienswijzen leveren veel informatie en inzichten op, waarmee de provincie haar voordeel kan doen voor het herindelingsadvies en het vervolgproces. 57

60 58

61 3.5 Financiële aspecten Er zijn 180 zienswijzen betreffende financiële aspecten ontvangen. Het betreft de zienswijzen met de nummers: 25541, 26122, 26124, 26369, 26404, 26419, 26512, 26623, 26644, 26663, 26672, 26766, 27203, 27398, 27613, 28117, 28232, 29354, 29811, 30371, 31606, 31914, 32100, 32112, 32122, 32136, 33968, 33999, 34005, 34044, 34092, 34301, 34356, 34853, 34858, 35367, 35570, 35658, 35661, 35757, 36285, 36354, 36538, 36557, 37312, 37351, 37451, 37489, 37494, 37682, 37690, 37691, 37692, 37737, 37747, 37923, 37925, 37926, 37929, 37931, 37934, 37935, 37938, 37947, 37954, 37955, 37957, 37959, 37969, 37975, 37978, 37982, 37984, 37986, 37989, 37991, 37992, 37997, 37998, 38000, 38002, 38004, 38006, 38009, 38011, 38012, 38013, 38015, 38017, 38021, 38025, 38028, 38031, 38032, 38033, 38035, 38037, 38038, 38040, 38041, 38043, 38044, 38046, 38049, 38050, 38056, 38072, 38078, 38090, 38095, 38101, 38105, 38108, 38111, 38113, 38133, 38144, 38146, 38149, 38151, 38152, 38153, 38154, 38155, 38156, 38157, 38160, 38161, 38162, 38163, 38164, 38165, 38166, 38167, 38169, 38171, 38172, 38173, 38174, 38175, 38176, 38178, 38183, 38184, 38185, 38189, 38190, 38191, 38203, 38205, 38209, 38211, 38212, 38213, 38214, 38217, 38219, 38220, 38227, 38230, 38232, 38233, 38235, 38270, 38451, 38462, 38465, 38533, 38596, 38733, 38734, 38737, 38820, 38893, 38909, 38923, 38936, 38969, 39036, Beknopte weergave zienswijzen In de zienswijzen over de financiën van de gemeenten komt vaak de zorg naar voren dat de gezonde financiële positie van Landgraaf gebruikt zal worden om problemen van en in Heerlen op te lossen. Het Maankwartier wordt in dit verband regelmatig genoemd. Heerlen moet de eigen financiële problemen oplossen, wordt vaker geschreven. Gesteld wordt dat de problemen in het sociaal domein niet door de herindeling zijn op te lossen. In deze zienswijzen wordt de vrees geuit dat de burgers van Landgraaf de rekening gaan betalen. Er is zorg dat de belastingen voor de inwoners van Landgraaf omhoog zullen gaan en dat er voor parkeren betaald moet gaan worden. Ook een harmonisatie van tarieven na de herindeling zal in Landgraaf tot een hogere lastendruk leiden. Meer in het algemeen stellen mensen in zienswijzen dat de gemeentelijke lastendruk na de herindeling niet mag gaan stijgen of zelfs moet dalen dankzij de efficiencyvoordelen van de herindeling. In enkele zienswijzen wordt voorgesteld de financiën van Landgraaf en Heerlen gescheiden te houden. Een ander voorstel is om het geld dat voor de realisatie van de herindeling nodig is, te gebruiken voor een nieuw zwembad. In enkele zienswijzen is te lezen dat er financieel geen reden is voor een herindeling. Er zijn ook mensen die in hun zienswijze op financiële voordelen bij een herindeling wijzen: de uitkering uit het gemeentefonds neemt toe, de overhead en de uitvoeringskosten gaan omlaag, er blijft meer geld over voor de uitvoering van taken, er ontstaan efficiencyvoordelen, een aantal dubbelfuncties vervalt, er komen meer mogelijkheden om bijdragen en subsidies te verwerven. Een enkeling twijfelt echter of meer geld ook de burger een voordeel gaat opleveren. In een enkele zienswijze wordt de 59

62 herindeling voor Landgraaf als noodzakelijk gezien omdat stijgende kosten in de toekomst financieel niet meer te dragen zullen zijn. Reactie college van GS De financiële positie van de betrokken huidige gemeenten en van de herindelingsgemeente is altijd een belangrijk onderwerp in het hele herindelingsproces. In het geval van de herindeling van Landgraaf en Heerlen is dat niet anders. In 2016, toen Landgraaf en Heerlen het herindelingsontwerp voorbereidden, heeft BMC opdracht gekregen de financiële situatie van beide gemeenten en de herindelingsgemeente in beeld te brengen. Wij hebben eind 2016/begin 2017 eenzelfde soort onderzoek uitgevoerd en het rapport daarover kort vóór de besluitvorming in beide raden over het herindelingsontwerp aan beide gemeenten gestuurd. Beide rapporten lieten eenzelfde beeld zien. We vatten de conclusies hier samen: 1. de begroting 2017 en de meerjarenraming laten voor beide gemeenten gedurende vier jaar een structureel en reëel overschot zien; 2. beide gemeenten hebben ook met risico s te maken. Het grootste risico doet zich in het Sociaal domein voor, de uitvoering van de in 2015 gedecentraliseerde taken. Met reserves kunnen tegenvallers en tekorten voor een bepaalde periode worden opgevangen. Dat geldt niet alleen voor het Sociaal domein, maar voor alle beleidsterreinen; 3. het rapport laat zien dat Landgraaf niet alleen relatief, maar ook absoluut een hoger bedrag aan reserves heeft dan Heerlen. De buffer van Heerlen voldoet aan de gemeentelijke norm voor het weerstandsvermogen. Op grond daarvan concluderen wij dat het weerstandsvermogen van Heerlen voldoende is en van Landgraaf goed ; 4. de fusiegemeente start op basis van de huidige cijfers van Heerlen en Landgraaf voor 2019 met een structureel en reëel saldo van meer dan + 1 miljoen. Het rapport gaat ervan uit dat de door de herindeling structureel hogere uitkeringen uit het gemeentefonds voor 2019 geen effect hebben op het structurele saldo. Als dat wel wordt gedaan, loopt het saldo 2019 zelfs op tot + 2 miljoen. De eenmalige kosten van de herindeling moeten gedekt worden uit de herindelingsbijdrage van 7,8 miljoen; 5. de buffer van de nieuwe gemeente bestaat uit de buffers van Heerlen en Landgraaf. Deze buffer is voldoende voor het opvangen van de risico s, waar de nieuwe gemeente mee te maken zal gaan krijgen; 6. vergelijking van de lokale heffingen laat zien dat de hoogte van de verschillende onderdelen uiteenloopt, maar dat de totale lasten voor een eigenaar/gebruiker van ozb, afvalstoffenheffing en rioolheffing nauwelijks van elkaar afwijken; 7. beide gemeenten zijn bezig met een inhaalslag om achterstallig onderhoud bij de wegen weg te werken. Bij de begroting 2017 waren beide gemeenten financieel gezond. Wat betreft het eigen vermogen scoorde Landgraaf goed en Heerlen voldoende. Bij beide gemeenten zaten de grootste risico s bij de in 2015 gedecentraliseerde taken. De verschillen tussen Landgraaf en Heerlen op het punt van de financiën hangen ook samen met de verschillen in opgaven. Heerlen als centrumgemeente heeft een ruimere, zwaardere opgave dan Landgraaf en heeft ook de ambitie om die opgave te verwezenlijken. 60

63 Bij zo n opgave zitten natuurlijk ook risico s. Voor de nieuwe gemeente wordt op basis van de cijfers uit het provinciale onderzoek van eind 2016/ begin 2017 voor de eerste begroting een overschot verwacht en een reservepositie die voldoende tot goed is. Het financiële beeld zal zich blijven ontwikkelen. De financiële positie van Landgraaf of van Heerlen in het algemeen of problemen in het sociaal domein in het bijzonder waren niet de aanleiding om met het herindelingsontwerp te komen. De negatieve gevoelens en verwachtingen in een deel van de zienswijzen over de financiële gevolgen van een herindeling voor de inwoners van Landgraaf zijn niet gebaseerd op feiten en delen wij dan ook niet. Wij zijn er juist van overtuigd dat de nieuwe gemeente meer mogelijkheden heeft om een daadkrachtig bestuur en een efficiënte en effectieve organisatie te vormen, waardoor ook financiële voordelen kunnen ontstaan. Daar zijn wel de goede keuzen en besluiten van de nieuwe gemeente voor nodig, omdat deze voordelen niet vanzelf tot stand komen. Met de vorming van de nieuwe gemeente zijn de problemen en risico s, waar Landgraaf en Heerlen nu mee te maken hebben, natuurlijk ook niet verdwenen. Ook de nieuwe gemeente loopt in het sociaal domein grote risico s. Maar de nieuwe gemeente zal met nog meer kracht aan de transformatie in het sociaal domein kunnen werken. Wij zijn dan ook van mening dat én de inwoners van de huidige gemeente Heerlen én de inwoners van de huidige gemeente Landgraaf financieel voordeel hebben bij de herindeling. De vragen en opmerkingen over de gemeentelijke belastingen van de nieuwe gemeente kunnen wij niet concreet beantwoorden. De raad van de nieuwe gemeente, gekozen door de inwoners van de nieuwe gemeente, neemt hierover de besluiten. Op dit moment zien we dat het lastenniveau in beide gemeenten elkaar niet veel ontloopt. Op basis van de tarieven 2017 betaalt de gemiddelde eigenaar/ gebruiker voor ozb, afval en riolering in Landgraaf 718,39 en in Heerlen 712,44. Voor huurders zijn de tarieven voor afval en riolering 334,14 in Landgraaf en 372,43 in Heerlen. Door harmonisatie van tarieven zullen er zeker verschuivingen optreden, maar daar is vooraf niets over te zeggen. Voor afval en riolering kunnen er gedurende maximaal 2 jaar na de herindeling verschillende tarieven blijven bestaan. Ook daarover beslist de nieuwe raad. De nieuwe raad moet echter vanaf de datum van de herindeling voor het grondgebied van de hele nieuwe gemeente dezelfde ozb-tarieven vaststellen. Een herindeling houdt in dat alle financiële rechten en plichten van de oude gemeenten overgaan naar de nieuwe gemeente. Het is niet mogelijk om bijvoorbeeld de reserves gescheiden te houden. De herindeling leidt ertoe dat een bijdrage uit het gemeentefonds beschikbaar komt om de incidentele kosten van de herindeling te dragen. Gedacht moet worden aan de kosten van het samenbrengen van de twee organisaties en het aanschaffen van nieuwe systemen. Zonder herindeling komt deze bijdrage niet beschikbaar. Conclusie In onze brief van 13 december 2016 aan de beide gemeenten hebben we reeds aangegeven dat het College van GS bereid is om ook na de herindeling van Landgraaf-Heerlen een financiële vinger aan de pols te houden. Dit in reactie op de 6e aanbeveling van het Expertteam: Spreek af dat een onafhankelijke derde zoals bijvoorbeeld een rekenkamer of de provincie Limburg de nieuwe gemeente in 2021 financieel doorlicht om te bezien of financieel verantwoord beleid wordt gevoerd. Vóór de totstandkoming van de nieuwe gemeente is dit niet nodig. Vanaf het moment van het principebesluit om tot herindeling over te gaan tot en met de oprichting van de nieuwe gemeente vallen beide huidige 61

64 gemeenten immers onder financieel toezicht van de provincie (conform Wet arhi). Wij hebben aangegeven graag bereid te zijn om in 2021 invulling te geven aan een onafhankelijk financieel verdiepingsonderzoek dat tegemoet komt aan deze aanbeveling is een geschikt moment omdat het financieel beleid van de nieuwe gemeente ook in de begroting 2021 zijn volledige doorvertaling zal moeten hebben. Graag zijn wij ook bereid om het verdiepingsonderzoek te voorzien van een publieksvriendelijke samenvatting. Deze toezegging zullen wij ook in het herindelingadvies aanvullend opnemen. Op basis van de ontvangen zienswijzen met opmerkingen over financiële aspecten met betrekking tot de herindeling zien wij geen aanleiding om ons standpunt over de financiële aspecten aan te passen. 62

65 3.6 Overige thema s en aandachtspunten In deze paragraaf wordt een algemene reactie gegeven op (het betreffende onderdeel van) de 199 zienswijzen met de volgende nummers: 24732, 24737, 24834, 24852, 24986, 25550, 26122, 26128, 26353, 26362, 26386, 26427, 26435, 26462, 26468, 26503, 26511, 26517, 26518, 26520, 26644, 26671, 26730, 26762, 26736, 26842, 27602, 28372,27193, 27193, 27206, 27207, 28232, 28718, 28720, 29025, 29062, 29371, 29811, 30913, 31913, 31916, 32794, 32792, 32796, 33197, 33989, 34034, 34193, 34356, 34721, 34814, 34854, 35307, 35311, 35367, 35489, 35535, 35585, 35649, 35686, 35756, 35757, 35758, 35784, 35798, 35810, 35917, 35920, 36062, 36200, 36203, 36216, 36224, 36250, 36264, 36539, 36720, 36788, 37212, 37218, 37310, 37318, 37327, 37335, 37348, 37460, 37491, 37628, 37675, 37682, 37685, 37687, 37690, 37692, 37731, 37732, 37734, 37737, 37740, 37741, 37742, 37489, 37746, 37749, 37747, 37755, 37764, 37765, 37769, 37700, 37724, 37728, 37729, 37730, 37824, 37835, 37873, 37883, 37920, 37922, 38007, 38026, 38086, 38186, 38086, 38186, 38203, 38203, 38205, 38208, 38362, 38387, 38434, 38449, 38458, 38465, 38469, 38473, 38485, 38506, 38511, 38512, 38514, 38515, 38516, 38518,38520, 38522, 38534, 38537, 38541, 38551, 38553, 38554, 38571, 38583, 38627, 38632, 38638, 38650, 38652, 38704, 38732, 38733, 38734, 38737, 38822, 38890, 38893, 38899, 38902, 38904, 38920, 38929, 38931, 38932, 38935, 38936, 38937, 38941, 38942, 38966, 38969, 38974, 38978, 38969, 39007, 39010, 39039, 39042, 39043, 39048, 39050, 39060, 39062, 39065, 39068, In de zienswijzen zijn er diverse onderwerpen en aandachtspunten aangedragen die voor mensen tijdens of na de herindeling belangrijk zijn. Dit zijn verschillende uiteenlopende thema s die hieronder beschrijvend worden samengevat en van reactie worden voorzien Wijze van communicatie en informatievoorziening Veel mensen geven in hun zienswijzen aan dat ongeacht het standpunt informatievoorziening belangrijk is (kennis van kunnen nemen) en dat de verstrekte informatie moet kloppen (objectief en verifieerbaar). Daarbij wordt aangegeven dat de wijze van communicatie, de toonzetting en het uiten van emoties zeker bij een herindeling soms hoog kunnen oplopen. In diverse zienswijzen wordt daarom opgeroepen om in gesprek te blijven, voortdurend elkaar te blijven informeren, met elkaar te communiceren en dat niet alleen maar positieve informatievoorziening over de herindeling, maar ook andere of tegengestelde standpunten gehoord moeten kunnen worden. Tegelijkertijd is er in veel zienswijzen ook sprake van oprechte boosheid, emotie en zorgen over de verdeeldheid in de Landgraafse samenleving. Ook het niet ter inzage leggen van de stukken in Landgraaf door het College van Burgemeester en Wethouders stuit op onbegrip bij een aantal mensen. Ten slotte hebben een aantal zienswijzen betrekking op het werk van het Expertteam en de enquête onder de bevolking zoals die is uitgevoerd door BMC Advies. Er is kritiek en lof voor het Expertteam. Kritiek in de zin dat er teveel zou zijn toe-geredeneerd naar een herindeling en waardering voor de scherpe aanbevelingen met name op het gebied van wijk- en buurtgericht werken. Ten aanzien van de door BMC Advies uitgevoerde enquête vinden mensen het een omissie dat de herindelingsvraag (Bent 63

66 u voor of tegen de herindeling van Landgraaf en Heerlen?) niet gesteld is en worden vraagtekens gezet bij de representativiteit van het onderzoek. Reactie van college van GS Uit de vele zienswijzen spreekt betrokkenheid, emotie en een gevoel van urgentie. Of dat nou gaat om de sociaal-economische opgaven, het doorlopen proces tot nu toe of de gevoelens over de vooren nadelen van een herindeling. Deze betrokkenheid en gevoelens kwamen ook tot uiting op de twee informatieavonden en de beide hoorzittingen die door Gedeputeerde Staten en respectievelijk Provinciale Staten zijn georganiseerd. De herindeling van Landgraaf en Heerlen leidt getuige de reacties en de ingediende zienswijzen tot een breed palet van voor- en tegenargumenten, steunbetuiging en afkeuring, met krachtige persoonlijke, rationele, emotionele uitingen en soms ronduit gevoelens van boosheid. We hebben begrip en oor voor alle reacties en gevoelens, en toont nogmaals de betrokkenheid aan bij velen rondom deze herindeling. Gedurende het jaar 2016 hebben de beide Colleges van B&W actief informatie verschaft over de lopende onderzoeken en zijn er diverse samenwerkingskranten gepubliceerd. Het Expertteam heeft vele bijeenkomsten in beide gemeenten georganiseerd. Wij achten de rapportages van het Expertteam alsook het BMC onderzoek overtuigend en gedegen. Beide onderzoeken zijn vanuit een onafhankelijke positie door zowel het Expertteam als BMC Advies opgesteld, op basis van vele, vele gesprekken, documenten en relevant cijfermateriaal. We hebben begrip voor het feit dat niet iedereen de conclusies of de uitgevoerde analyses onderschrijft of steunt. Wij vinden de uitgevoerde onderzoeken overtuigend en gedegen. Wel tekenen wij daarbij aan dat zorgpunten en aanbevelingen van het Expertteam een serieuze opvolging moeten krijgen, ruim voor de voorgestelde herindelingsdatum van Daar waar wij als provinciaal bestuur daarin een rol hebben zullen wij daar actief werk van maken, maar een groot aantal punten is een verantwoordelijkheid van Colleges en Raden van de huidige beide gemeenten. Wij hebben vanaf het moment dat wij de regierol hebben genomen de gemaakte keuzes en afwegingen actief toegelicht. Aan de betrokken gemeenten, de inwoners van Landgraaf en Heerlen, in diverse media en ook naar Provinciale Staten. Wij hebben het herindelingsontwerp en bijbehorende bijlagenboeken digitaal en fysiek breed beschikbaar gesteld voor eenieder die er kennis van moest en wilde nemen. Met de herindelingskranten is informatie voor de inwoners van Landgraaf en Heerlen aan huis bezorgd en op beide informatieavonden zijn ongeveer 250 mensen aanwezig geweest. Dagelijks was er wel berichtgeving in de lokale, regionale kranten en op diverse social media kanalen over de herindeling. De vele ingediende zienswijzen laten zien dat betrokken burgers van de gelegenheid gebruikt hebben om ons deelgenoot te maken van hun opvattingen. De actieve burgercomités, politieke partijen, bestuurders en individuen hebben aan het publieke debat de afgelopen maanden actief bijgedragen. Sinds het besluit van Gedeputeerde Staten om het herindelingsproces over te nemen zijn er al meer dan 100 artikelen in de regionale kranten verschenen. Dat debat juichen wij toe. Dat debat achten wij ook noodzakelijk voor een weloverwogen besluitvorming. Daarbij hebben we niet alleen oog voor voorstanders, maar ook voor tegenargumenten, mensen die tegen een herindeling zijn en andere alternatieven en oplossingen aandragen. Uiteindelijk zullen er ook keuzes gemaakt moeten worden, besluitvorming plaatsvinden en verantwoording afgelegd worden. Dat doen wij in het voorliggende herindelingsadvies en deze Reactienota. 64

67 3.6.2 Opvattingen over identiteit Het thema identiteit komt in diverse reacties terug. Ook in de eerdere paragraaf over interne samenhang en kernenbeleid is hier reeds op ingegaan. De zorgen voor een verlies aan identiteit gelden met name voor een deel van de Landgraafse bevolking. De zorg om opgeslokt te worden bij het grote Heerlen en de verwijzing naar de ontwikkeling van Hoensbroek na de herindeling van 1982, komen met enige regelmaat terug. Daarentegen zijn er ook inwoners die stellen dat een herindeling geen enkele invloed heeft op de identiteit van mensen en gemeenschappen. Je blijft immers inwoner van Schaesberg, Heerlerbaan of Hoensbroek, stellen zij. Het gevoel van identiteit is in verschillende zienswijzen overigens ook sterk verbonden met de lokale voorzieningen en verenigingsleven in de wijken en buurten (zie ook volgende punt). Reactie van college van GS Het was één van de vier belangrijke zorgpunten in het rapport van het Expertteam Mans, Deetman en Hazeu. Het gevoel van verlies van identiteit na een herindeling. Juist vanwege de nauwe verwevenheid met de lokale gemeenschappen, verenigingsleven en de nabije voorzieningen, is dit een begrijpelijk zorgpunt. Maar identiteit ligt eerder in het gevoel van ergens bijhoren, onderdeel van zijn en actief deelnemen of verbonden voelen, dan met de gemeentelijk administratieve indeling. D r Sjeet bliet d r Sjeet (Schaesberg), net zozeer als Gebrook, Gebrook (Hoensbroek) blijft. Dat was in 1982, dat is anno 2017 en dat zal ook in 2019 zo blijven. Het is onze overtuiging dat de herindeling Landgraaf- Heerlen de lokale identiteiten van de gemeenschappen niet zal veranderen. Wel kan de nieuwe gemeente kracht putten uit de rijkheid van lokaal engagement om een buurt- en wijkgericht beleid verder uit te bouwen Belang van wijk- en buurtgerichte aanpak Het behoud van goede voorzieningen in de wijken en buurten is een belangrijk aandachtspunt voor de toekomst. De vrees van het achteruitgaan van het voorzieningenniveau na een herindeling en een concentratie van de meeste voorname voorzieningen in Heerlen, zijn twee belangrijke elementen. Daarnaast zijn er zorgen over de aanwezigheid van gemeentelijke dienstverlening in de wijk. Wordt de afstand tot de gemeente niet groter, worden in Landgraaf straks niet accommodaties gesloten en geconcentreerd in Heerlen? Het nieuwe ambtelijk apparaat zou veel actiever in de gehele gemeente actief moeten zijn. Ga met bewoners in gesprek, er is veel praktijkkennis aanwezig in de wijken, buurten en kernen. Reactie van college van GS In het verlengde van de zorg van het verlies van identiteit geven veel mensen het belang aan van goede, lokale en bereikbare voorzieningen. Het verenigingsleven moet vitaal blijven, ook na de herindeling. De ingezette wijk- en buurtgerichte aanpak van de beide gemeenten moet een belangrijke prioriteit blijven ook na de vorming van de nieuwe gemeente. De aanbevelingen van het Expertteam zijn hier helder over. Het is niet voor niks en dat onderschrijven wij volmondig dat de helft van de aanbevelingen hierover gaan. Citerend: Koester de identiteit op buurtniveau door het buurtgericht werken te versterken. Bespreek met elke buurt hoe dat in die betreffende buurt het beste kan en leg dat vast. Leg dat in een beleidskader vast (aanbeveling 1). Koester de verscheidenheid en durf om te gaan met de verschillen. Maak daarom afspraken over 65

68 de voorzieningen inclusief het zwembad en de parkeertarieven (aanbeveling 2). Analyseer samen met elke buurt de vitaliteit van de verenigingen, het belang hiervan voor elke buurt en welke voorzieningen nodig en levensvatbaar zijn om die vitaliteit en de buurtidentiteit te ondersteunen. Betrek hierbij ook de spreiding van bovenwijkse voorzieningen. Een beslissing over het zwembad is in dat verband wenselijk (aanbeveling 3) Inventariseer met de burgers eventuele infrastructurele tekortkomingen in de wegen-structuur tussen de kernen en maak afspraken over hoe deze worden geprioriteerd (aanbeveling 5) Geef wethouders de opdracht als contactbestuurder op te treden in de verschillende buurten. Dit dient voor alle buurten te gebeuren (aanbeveling 8) Nadrukkelijk stelt het Expertteam dat er reeds voor de herindelingsdatum hierover afspraken en acties op ondernomen dienen te worden. Als Provincie onderschrijven wij dat, maar het is aan de huidige Colleges en Raden om die nader in te vullen Kwaliteit van het openbaar bestuur Een aantal zienswijzen grijpen terug op de lokale politieke context van de vorige coalitie en kennen uiteenlopende partijpolitieke analyses. De zienswijzen die gericht zijn aan het nieuwe bestuur en 66

69 ambtelijk apparaat wijzen op het belang van een kwalitatief goede organisatie en goede dienstverlening dicht bij de inwoners. Een greep uit een aantal aanbevelingen: zorg voor een goede inspraak en vertegenwoordiging in de wijken en buurten; blijf niet hangen in kerktoren-denken en dorpspolitiek, maar zorg dat ook straks in Schaesberg, Nieuwenhagen en buiten het centrum van Heerlen de gemeentelijke dienstverlening aan de maat is; neem bijvoorbeeld van elke gemeente het beste onderdeel of werkwijze over, door de publiekfuncties en loketten te spreiden over de nieuwe gemeente. Daarnaast zou de nieuwe gemeente sterker moeten inzetten op burgerparticipatie, wijk- en buurtraden, en ga met lokaal verenigingsleven aan de slag om goed in te spelen op wat er leeft. Maar ook zou er meer geprofiteerd moeten worden van de internationale ligging en de samenwerking met Aken, Luik en Hasselt. Tegenstanders van een herindeling geven aan dat door betere samenwerking er meer kosten bespaard worden dan de kosten die bij een herindeling komen kijken. Bovendien betogen zij, duurt het een tijd voordat de organisatie staat en systemen en structuren geoptimaliseerd zijn. In het algemeen zijn er veel vragen en zorgen over de beleidskeuzes van een nieuwe gemeente als het gaat om: wel of niet betaald parkeren, behoud en nieuwbouw van voorzieningen, de aanwezigheid van een gemeenteloket op meerdere plekken, de keuze voor het zwembad, onderhoud van de openbare ruimte, de afstand tot onderwijsvoorzieningen en het stimuleren van het verenigingsleven en evenementen. Reactie college van GS Om met de beleidskeuzes van een nieuwe gemeente te beginnen, het is niet aan de Provincie om daar nu uitspraken over te doen. Dat is vooral een opgave voor de huidige beide gemeentebesturen en straks de nieuw te vormen gemeenteraad en College. De kwaliteit en slagkracht van de nieuwe organisatie is wel in belangrijke mate voor te bereiden door in aanloop naar de nieuwe gemeente, gezamenlijk afspraken te maken over een visie op dienstverlening, opnieuw vormgeven van de interne processen zoals ICT-infrastructuur, functieprofielen van medewerkers en gewenste wijze van wijk- en buurtgericht werken. Bij een herindeling komt veel kijken waarbij ongeveer 1,5 jaar minimaal nodig is voor de herindelingsdatum om heel veel praktische zaken geregeld te krijgen. Wij verwijzen daarbij ook naar artikel 79 in de Wet algemene regels herindeling. Hierin wordt het het volgende gesteld: Betrokken gemeenten dragen er in onderling overleg zorg voor dat de met het oog op de gewijzigde indeling met ingang van die datum te treffen voorzieningen, tijdig worden voorbereid (artikel 79, lid 1). Het is ook de rol van de Gedeputeerde Staten om hierop toe te zien en te bevorderen dat het onderling overleg tijdig plaatsvindt (artikel 79, lid 2). Gezien de voorgenomen herindelingsdatum van is het na besluitvorming in Provinciale Staten nog maar 1,5 jaar de tijd om voorbereidingen te treffen. Dat lijkt ruim, maar blijkt in de praktijk bijzonder krap te zijn om alle operationele en organisatorische aanpassingen tijdig en met goede kwaliteit voor de dienstverlening voor te bereiden Oog voor de economie en toekomst van de jeugd De jeugd heeft de toekomst. En dat begint met het bieden van kansen op de arbeidsmarkt, vooral voor jongeren. In veel zienswijzen wordt de zorg geuit dat er (te)veel jongeren wegtrekken uit Heerlen en Landgraaf en dat er gewerkt moet worden aan nieuwe werkgelegenheid. De toeristische ontwikkeling van de afgelopen jaren is een goed voorbeeld dat het mogelijk is. Een nieuwe gemeente, maar ook de huidige gemeenten zouden meer werk mogen maken van het aantrekken en behouden van bedrijven. Daarbij zou er ook meer geprofiteerd kunnen worden van de geografische ligging en de samenwerking met Aken, Luik en Hasselt. Zet ook actief in op onderwijs in zowel primair als voortgezet onderwijs, de 67

70 Gezonde Basisschool van de Toekomst is een goed voorbeeld. Tegelijkertijd wordt er ook aandacht gevraagd voor het behoud van voldoende onderwijsvoorzieningen in de buurt en rekening houden met de reistijd van scholieren. Reactie van college van GS Deze zorgpunten delen wij. De sociaal-economische opgaven van de gehele regio, een perspectief voor de Heerlense en Landgraafse opgroeiende jeugd en ook een sterke inzet op de euregionale samenwerking heeft zowel bij ons als bij beide gemeenten grote prioriteit. De ontwikkelingen rondom de Smart Services Campus in Heerlen rondom slimme diensten, de bloei en sterke groei van de toeristisch-recreatieve sector in Landgraaf, de euregionale samenwerking met de Kreis Heinsberg en de Städteregion Aachen met beide gemeenten, zijn cruciaal voor de toekomst. Onderwijsprojecten als De gezonde basisschool van de toekomst wordt dan ook stevig ondersteund door de overheid, en met de projecten van de Internationale Bau Auststellung Parkstad vindt er een gehele stedelijke transformatie van de regio plaats met veel lokale activiteiten en betrokkenheid. Nieuwe bedrijvigheid aantrekken en het behouden en ruimte bieden voor uitbreiding van bestaande bedrijvigheid is gebaat bij een krachtige ondersteunende overheid. Krachten die ook met een herindeling nog sterker gebundeld kunnen worden en onderlinge concurrentie voorkomen wordt. Ten slotte wijzen we ook op de grote impuls en aantrekkingskracht die de Smart Services Campus met zich mee brengt. Diverse partijen uit de regio, maar ook nationale partners als Accenture en Conclusion brengen nieuwe werkgelegenheid voor. Er wordt geïnvesteerd in nieuwe opleidingen, stage- en werkplekken, doorlopende leerlijnen vanuit de onderwijsinstellingen en nieuwe acquisities uit de gehele wereld. Provincie, gemeenten, bedrijfsleven en kennisinstellingen trekken hier sinds 2011 gezamenlijk in op en dat werpt zijn vruchten af. Jongeren spreken in een aantal zienswijzen expliciet hun zorgen uit, maar geven tegelijkertijd aan dat zij er alles aan willen doen om in de regio te blijven en een bijdrage willen doen aan het opbloeiende elan. Daaruit spreekt niet alleen hoop en ambitie, maar vooral ook trots op de regio, of je nou uit Landgraaf, Heerlen, Kerkrade of Brunssum komt De nieuwe naam van de gemeente? Verschillende zienswijzen hebben betrekking op de naam van de nieuw te vormen gemeente. De meningen hierover lopen uiteen. Sommigen vinden de naam Heerlen krachtig vanwege de herkenbaarheid en lange naamsgeschiedenis, anderen wijzen er juist op dat hier vergeleken met Landgraaf een negatieve beeldvorming van uitgaat. Sommigen geven er de voorkeur aan om (wel of niet vooruitlopend om toekomstige herindelingen) nu al de naam Parkstad voor te stellen. Anderen komen met een geheel nieuwe naam zoals Landheer, Herland, Land van Herle, Mijnstad of Coriovallum. Er zijn diverse zienswijzen waarin wordt voorgesteld om naast een nieuwe naam van de gemeente, de woonplaatsnaam - zoals die nu is - te behouden. Reactie van college van GS In het voorliggende herindelingsadvies is gekozen voor de werknaam Landgraaf-Heerlen. Hierbij wordt opgemerkt dat de gemeenteraad de naam van de gemeente kan wijzigen. Het besluit van de raad wordt dan ter kennis gebracht van Onze Minister en het provinciebestuur met de vermelding van de datum van ingang, die is gelegen ten minste een jaar na de datum van het besluit (artikel 158 van de Gemeentewet). 68

71 Conclusies Veel van de benoemde zorgpunten over identiteit, wijkgericht werken, een toekomstperspectief voor de jeugd en vragen over hoe lang de organisatie-processen duren die bij een herindeling komen kijken, zijn begrijpelijk en herkenbaar. Zowel in het herindelingsontwerp alsook in deze Reactienota zijn wij daar uitgebreid op ingegaan. Veel van de aanbevelingen van het Expertteam waren en zijn nog steeds uiterst relevant en willen wij nogmaals benadrukken en onderstrepen. Juist in het herindelingsontwerp zijn wij hier dan ook uitgebreid op ingegaan en dit leidt nu niet tot een aanpassing van de eerdere teksten. Wel zijn wij in het Herindelingsadvies nader ingaan op communicatie en informatievoorziening die er sinds 21 maart 2017 tot nu toe heeft plaatsgehad. De beide informatieavonden op 17 en 18 mei waren druk bezocht en is er uitvoerig gediscussieerd over de diverse argumenten zoals die in deze reactienota naar voren zijn gekomen. Ook de twee hoorzittingsavonden van Provinciale Staten op 6 en 8 juni boden goed inzicht in de opvattingen van de inwoners van Landgraaf en Heerlen. Daarnaast hebben wij via herindelingskranten die breed zijn verspreid in Landgraaf en Heerlen, informatie aangeboden over het lopende herindelingsproces en de argumenten en standpunten van velen. Daarbij hebben wij ook altijd de gelegenheid geboden en opgezocht om mensen die tegen de voorgenomen herindeling waren aan het woord te laten. Hierop is het herindelingsontwerp verder aangevuld en aangescherpt. Daarnaast is er in het herindelingsadvies ook meer aandacht besteed aan het belang van tijdig starten met de noodzakelijke voorbereidingen voor de herindeling. Om een efficiënte en zorgvuldige overgang per te realiseren, is de ervaring dat zo n 1,5 jaar voor de voorgestelde herindelingsdatum moet worden begonnen met de voorbereidingen. Dit betreft hele praktische zaken als alle regels en verordeningen op elkaar afstemmen, formulieren, rijbewijs-uitgiften voorbereiden, maar ook samen met elkaar nadenken over een gedegen visie op dienstverlening, wijk- en buurtgericht werken en de reikwijdte van burgerparticipatie. 69

72 70

73 4. Hoofdconclusies In het voorafgaande hoofdstuk is uitgebreid ingegaan op de naar voren gebrachte argumenten in de 927 ingediende zienswijzen. Telkens zijn de argumenten voorzien van een reactie van het College van GS en per paragraaf is er een conclusie getrokken over de vraag of er ten opzichte van het het ter inzage gelegde herindelingsontwerp wijziging of aanpassing c.q. aanvullingen nodig zijn in het voorliggende herindelingsadvies. Hieronder worden deze conclusies nogmaals samengevat. 4.1 Conclusies t.a.v. rolneming en aanpak Provincie Limburg in proces Alles overziende hebben wij een afweging moeten maken in een proces dat als initiatief van onderop is gestart en dat een degelijk en goed onderbouwd herindelingsontwerp heeft opgeleverd waarin de noodzaak, meerwaarde en urgentie zijn aangetoond alsmede het benoemen van zorgpunten met concrete aanbevelingen. Dit en het feit dat er een jarenlange zoektocht is geweest naar het verbeteren van de bestuurskracht door gemeenten zelf en met name Landgraaf achten wij onze rolneming als regisseur conform het Rijkbeleidskader gemeentelijke herindeling met toepassing van artikel 8 van de Wet arhi gerechtvaardigd. Wij zien in de ingebrachte zienswijzen dan ook geen aanleiding om dit onderdeel aan te passen. 4.2 Conclusies t.a.v. toekomstbestendige bestuurskracht In deze paragraaf zijn wij in onze reactie ingegaan op de zienswijzen die betrekking hebben op de bestuurskracht van de nieuwe gemeente Landgraaf-Heerlen in verschillende onderdelen en op de alternatieven zoals intensievere samenwerking en één gemeente Parkstad. Opvallend is dat in vele zienswijzen de meerwaarde en/of noodzaak van een fusie in Parkstad wordt onderkend. De opvattingen over de weg daar naar toe en de omvang er van lopen uiteen. De zienswijzen hebben ons college de mogelijkheid geboden om het begrip bestuurskracht te duiden en nader toe te lichten. Daarnaast hebben wij getracht duidelijk te maken dat ingrepen in de bestuurlijke constellatie een weging zijn tussen duurzaamheid, politiek en maatschappelijk draagvlak, haalbaarheid, financieel draagkracht, evenwichtige bestuurlijke verhoudingen. De zienswijzen leiden voor ons college niet tot een ander oordeel over de reële zorgen die wij hebben over de bestuurskracht in de huidige bestuurlijke constellatie van Parkstad. Immer, de inzet van de voorgestelde herindeling is dat wij de slagkracht willen vergroten in de aanpak van de sociaaleconomische opgaven van Landgraaf, Heerlen en de gehele regio. De nieuw te vormen gemeente zal daarin, naast vele maatschappelijke organisaties, bedrijven, instellingen en burgers een belangrijke rol in vervullen. Nu niets doen of wederom meer tijd nemen vinden wij geen verantwoorde keuze. Derhalve zien wij geen aanleiding om het herindelingsadvies op dit punt aan te passen. 4.3 Conclusies t.a.v. interne samenhang en dorps- en kernenbeleid De invulling van het toekomstige wijk- en buurtbeleid is een belangrijke opgaven voor de nieuw te vormen gemeente. Niet voor niets gaat ruim de helft van de aanbevelingen van het Expertteam hierover. Juist in het herindelingsontwerp zijn wij hier dan ook uitgebreid op ingegaan en leidt nu niet tot een aanpassing van de eerdere teksten. 71

74 4.4 Conclusies t.a.v. draagvlak De conclusies voor draagvlak zijn te onderscheiden in: lokaal bestuurlijk draagvlak, regionaal bestuurlijk draagvlak en maatschappelijk draagvlak. Wij merken op dat draagvlak (lokaal bestuurlijk, regionaal en maatschappelijk) één van de vijf criteria is van het Beleidskader gemeentelijke herindeling waaraan herindelingsvoorstellen worden getoetst. Naast draagvlak, zijn dat: bestuurskracht; interne samenhang en dorps- en kernenbeleid; duurzaamheid en evenwichtige regionale verhoudingen. Deze vijf criteria moeten in hun onderlinge samenhang worden gewogen. In het herindelingsontwerp hebben wij dat, naar ons oordeel, op een evenwichtige en zorgvuldige wijze gedaan. Lokaal bestuurlijk draagvlak Op het moment dat een provincie de regie (over)neemt in een herindelingsproces en overgaat tot het voeren van een provinciale Arhi-procedure is er per definitie geen sprake van bestuurlijk draagvlak bij alle betrokken gemeenten. Ook in dit geval is er geen unaniem bestuurlijk draagvlak voor ons voorstel. De raad van de gemeente Heerlen steunt in overgrote meerderheid een fusie van Landgraaf en Heerlen en heeft een positieve zienswijze gegeven op het herindelingsontwerp. Ook het college van B&W van Heerlen heeft een positieve zienswijze op ons voorstel gegeven. Daar staat tegenover dat de raad van de gemeente Landgraaf ons voorstel niet steunt en een negatieve zienswijze heeft ingediend op het herindelingsontwerp. Vanzelfsprekend heeft bestuurlijk draagvlak voor een herindeling de voorkeur van ons college, maar dit betekent niet dat dit criterium als een absolute voorwaarde kan gelden. De provincie is immers bevoegd een herindelingsvoorstel te initiëren op grond van de Wet algemene regels herindeling (artikel 8); die bevoegdheid is wettelijk ongeclausuleerd. In de praktijk zal een provincie de regie nemen en zo nodig van haar bevoegdheid gebruik maken als herindelingsdiscussies tussen gemeenten zich jarenlang voortslepen en er geen reëel uitzicht bestaat op een bevredigende, duurzame oplossing. Het Beleidskader gemeentelijke herindeling (28 mei 2013) legitimeert een provinciale regierol op grond van haar algemene verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het lokaal bestuur. In het herindelingsontwerp en in paragraaf 3.1 van deze Reactienota, hebben wij uitvoerig gemotiveerd waarom ons college vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid heeft besloten tot het opstellen van het herindelingsontwerp voor een fusie van de gemeenten Landgraaf en Heerlen. In het herindelingsadvies is nog sterker accent gelegd op de noodzaak om tijdig met de voorbereidingen voor het vormen van de nieuwe gemeente te beginnen. Regionaal bestuurlijk draagvlak Op basis van het voorgaande komen wij tot de volgende conclusies. Wij constateren dat in geen van de zienswijzen van de gemeenten Simpelveld, Kerkrade, Onderbanken, Nuth, Schinnen en Brunssum alsmede van de Stadt Übach-Palenberg inhoudelijk wordt ingegaan op het herindelingsontwerp. Wel gaan de meeste zienswijzen in op de vraag hoe de desbetreffende gemeenten aankijken tegen de toekomstige samenwerking in de regio. Met uitzondering van de gezamenlijke zienswijze van de gemeenten Onderbanken, Nuth, Schinnen, wordt in de overige zienswijzen een duidelijke voorkeur uitgesproken voor het uitgangspunt dat een herindelingsvoorstel zou moeten kunnen rekenen op voldoende draagvlak onder de besturen van en/of inwoners in de betrokken gemeenten. Tevens constateren wij dat in geen van de zienswijzen een expliciet positief of negatief standpunt wordt ingenomen met betrekking tot de voorgestelde fusie van Landgraaf en Heerlen. Om niettemin het regionaal bestuurlijk draagvlak voor het voorstel te kunnen duiden, vatten wij de zienswijzen als 72

75 volgt op. De zienswijze van het college van Simpelveld beoordelen wij als negatief en die van het college van Brunssum als positief vanwege de drie positieve argumenten voor de herindeling die zijn aangedragen. De overige zienswijzen beschouwen wij als neutraal. Het regionaal bestuurlijk draagvlak voor de voorgestelde fusie van Landgraaf en Heerlen achten wij derhalve voldoende aanwezig. Maatschappelijk draagvlak In het herindelingsadvies is beschreven op welke wijze wij actief informatie hebben verstrekt sinds het herindelingsontwerp is vastgesteld. Dit betrof via verschillende media en op de website, in twee herindelingskranten, twee informatieavonden op locatie in Heerlen en Landgraaf. Daarnaast hebben wij voorzieningen getroffen om te borgen dat inwoners van Landgraaf toch kennis konden nemen van het herindelingsontwerp nadat was gebleken dat het college van B&W van deze gemeente weigerde het ontwerp ter inzage te leggen en dit bekend te maken. De Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur van Provinciale Staten heeft twee hoorzittingsavonden gehouden in Landgraaf en Heerlen, waar een ieder zijn of haar mening kon geven. En, tot slot, de ontvangen zienswijzen leveren veel informatie en inzichten op, waarmee de provincie haar voordeel kan doen voor het herindelingsadvies en het vervolgproces. 4.5 Conclusies t.a.v. financiële aspecten In onze brief van 13 december 2016 aan de beide gemeenten hebben we reeds aangegeven dat het College van GS bereid is om ook na de herindeling van Landgraaf-Heerlen een financiële vinger aan de pols te houden. Dit in reactie op de 6e aanbeveling van het Expertteam: Spreek af dat een onafhankelijke derde zoals bijvoorbeeld een rekenkamer of de provincie Limburg de nieuwe gemeente in 2021 financieel doorlicht om te bezien of financieel verantwoord beleid wordt gevoerd. Vóór de totstandkoming van de nieuwe gemeente is dit niet nodig. Vanaf het moment van het principebesluit om tot herindeling over te gaan tot en met de oprichting van de nieuwe gemeente vallen beide huidige gemeenten immers onder financieel toezicht van de provincie (conform Wet arhi). Wij hebben aangegeven graag bereid te zijn om in 2021 invulling te geven aan een onafhankelijk financieel verdiepingsonderzoek dat tegemoet komt aan deze aanbeveling is een geschikt moment omdat het financieel beleid van de nieuwe gemeente ook in de begroting 2021 zijn volledige doorvertaling zal moeten hebben. Graag zijn wij ook bereid om het verdiepingsonderzoek te voorzien van een publieksvriendelijke samenvatting. Deze toezegging zullen wij ook in het herindelingsadvies aanvullend opnemen. 4.6 Conclusies t.a.v. overige thema s en aandachtpunten In het Herindelingsadvies is nader ingaan op communicatie en informatievoorziening die er sinds 21 maart 2017 tot nu toe heeft plaatsgehad. De beide informatieavonden op 17 en 18 mei waren druk bezocht en is er uitvoerig gediscussieerd over de diverse argumenten zoals die in deze reactienota naar voren zijn gekomen. Ook de twee hoorzittingsavonden van Provinciale Staten op 6 en 8 juni boden goed inzicht in de opvattingen van de inwoners van Landgraaf en Heerlen. Daarnaast hebben wij via herindelingskranten die breed zijn verspreid in Landgraaf en Heerlen, informatie aangeboden over het lopende herindelingsproces en de argumenten en standpunten van velen. Daarbij hebben wij ook altijd de gelegenheid geboden en opgezocht om mensen die tegen de voorgenomen herindeling waren aan het woord te laten. Hierop is het herindelingsontwerp verder aangevuld en aangescherpt. 73

76 Daarnaast is er in het herindelingsadvies ook meer aandacht besteed aan het belang van tijdig starten met de noodzakelijke voorbereidingen voor de herindeling. Om een efficiënte en zorgvuldige overgang per te realiseren, is de ervaring dat zo n 1,5 jaar voor de voorgestelde herindelingsdatum moet worden begonnen met de voorbereidingen. Dit betreft hele praktische zaken als alle regels en verordeningen op elkaar afstemmen, formulieren, rijbewijs-uitgiften voorbereiden, maar ook samen met elkaar nadenken over een gedegen visie op dienstverlening, wijk- en buurtgericht werken en de reikwijdte van burgerparticipatie. 74

77 5. Verantwoording De ingediende zienswijzen zijn op een zorgvuldige wijze van een reactie voorzien. In deze paragraaf wordt de gehanteerde aanpak beschreven. Achtereenvolgens wordt ingegaan op de verschillende typen indieners, de mogelijkheden waarop zienswijzen ingediend konden worden en de wijze waarop de zienswijzen door het college van GS zijn beantwoord. Indieners van zienswijzen Er is in de ontvangen zienswijzen een onderscheid gemaakt naar de volgende typen indieners met de respectievelijke reactietermijnen. Een ieder kon gedurende 8 weken van terinzagelegging van het herindelingsontwerp (5 april 2017 t/m 31 mei 2017) te weten: inwoners (natuurlijke personen); (maatschappelijke) organisaties; de omliggende gemeenten Brunssum, Kerkrade, Nuth, Onderbanken, Schinnen, Simpelveld en Voerendaal, evenals de Stadt Aachen en de Gemeinden Herzogenrath en Übach Palenberg Daarnaast hebben conform de wet de raden van de gemeenten Landgraaf en Heerlen, gedurende 3 maanden na ontvangst van het herindelingsontwerp de gelegenheid gekregen om een zienswijze in te dienen (21 maart 2017 t/m 21 juni 2017). Verwerking en registratie van zienswijzen Een zienswijze kon op verschillende manieren worden ingediend: door middel van een formulier op de provinciale website per via het speciale mailadres landgraafheerlen@prvlimburg.nl; via een brief aan Gedeputeerde Staten van de provincie Limburg; op afspraak kon een mondelinge zienswijze worden ingediend op het Provinciehuis; tijdens één van de informatiebijeenkomsten op 17 mei 2017 in Heerlen of op 18 mei 2017 in Landgraaf waarbij de mondelinge zienswijzen konden/zijn opgetekend door notulisten. Elke zienswijze is na ontvangst beoordeeld, geregistreerd en voorzien van een volgnummer. Met behulp van het volgnummer is na te gaan waar een zienswijze in deze Reactienota van een reactie is voorzien. Indieners is gevraagd om hun NAW-gegevens te vermelden, onder meer om in beeld te kunnen brengen uit welke gemeenten zienswijzen afkomstig zijn. Indieners die hun NAWgegevens en/of ( -)adres bij de zienswijze hebben vermeld, hebben van de provincie een ontvangstbevestiging ontvangen met een volgnummer. Uit privacyoverwegingen en om te waarborgen dat een ieder zich vrij voelt zijn of haar zienswijze te geven, zijn alle ingediende zienswijzen van natuurlijke personen geanonimiseerd verwerkt. Dit is conform het beleid van het ministerie van BZK dat zienswijzen anonimiseert in het herindelingsadvies, zoals dat wordt geplaatst op nl. Zienswijzen van maatschappelijke organisaties, politieke partijen en van besturen van gemeenten of andere publiekrechtelijke organisaties zijn niet geanonimiseerd vanwege hun openbare karakter en doelstelling. 75

78 Van 57 indieners van zienswijzen was wel het adres bekend maar ontbrak het adres en/of de postcode. Deze indieners hebben een ontvangstbevestiging per ontvangen. Daarnaast waren er 4 zienswijzen waarop zowel de adresgegevens als het adres ontbraken. Deze indieners hebben geen ontvangstbevestiging ontvangen. Deze zienswijzen zijn vanzelfsprekend wel inhoudelijk meegenomen in deze Reactienota. Twee zienswijzen zijn buiten de getelde termijn dus na 31 mei 2017 ontvangen. De indieners van deze zienswijzen hebben bericht ontvangen dat zienswijze te laat is ingediend en niet is meegenomen in de reactienota. Verschillende zienswijzen zijn door meer dan één persoon ondertekend of er is expliciet aangegeven dat de betreffende zienswijze wordt gesteund door meerdere personen, de betreffende namen zijn op de betreffende zienswijze vermeld, dit betreft 17 zienswijzen. Tenslotte hebben 45 personen twee of meerdere zienswijzen ingediend. Deze zienswijzen zijn wel inhoudelijk meegenomen in deze Reactienota maar zijn vanzelfsprekend als één zienswijze geteld. 76

79 6. Bijlagen In de volgende bijlagen zijn de hoofdlijnenverslagen van de twee informatieavonden (bijlage 6.1) en de verslagen van de twee hoorzittingen opgenomen (bijlage 6.2). Een kopie van alle ingediende (en geanonimiseerde) integrale zienswijzen in de periode tussen 5 april tot en met 31 mei 2017 evenals de integrale zienswijzen van de beide betrokken gemeenteraden, is opgenomen in een separaat bijlagenboek (bestaande uit drie delen). 77

80 78 Bijlagen

81 79

82 Bijlage 6.1 Hoofdlijnenverslagen informatieavonden van Gedeputeerde Staten van Limburg, 17 & 18 mei 2017 Eerste informatieavond van Gedeputeerde Staten in kasteel Hoensbroek op 17 mei 2017 Namens GS: de heren Koopmans en Geurts Namens het expertteam: de heer Mans Moderator: mevrouw Lataster Er zijn ca 50 aanwezigen. Inleiding Mw Lataster heet de aanwezigen welkom en licht de opzet van de avond toe. Vervolgens krijgt de heer Mans het woord om een toelichting te geven op de werkwijze van het expertteam en hun bevindingen te schetsen. Hij geeft aan dat het expertteam veel gesprekken heeft gevoerd met verschillende groepen uit Landgraaf en Heerlen. Hieruit bleek dat de zogenaamde verbonden partijen voor het overgrote deel voorstander van fusie zijn vanwege de verwachte kostenbesparing en meer eenheid van regels. In de gesprekken met burgers in wijken en buurten van Landgraaf en Heerlen beluisterde het team vooral zorgen over identiteit, geld, voorzieningen, afstand bestuur burger. Ook waren er geluiden vóór een fusie op grotere schaal. De heer Mans begrijpt dat maar dat viel niet binnen de opdracht van het team. Opvallend was dat er weinig jeugd en juist veel ouderen waren. Uit de gesprekken en het rapport van BMC heeft het expertteam de conclusie getrokken dat herindeling de beste oplossing is en verantwoord is, mits er goed wordt gewerkt aan vier hoofdzorgpunten. Daarvoor heeft het expertteam 11 aanbevelingen geformuleerd en waarvan de invulling als voorwaarde wordt gezien voor een geslaagde fusie van Landgraaf en Heerlen. Toelichting vanuit Gedeputeerde Staten Vervolgens lichten de heren Geurts en Koopmans namens GS toe dat het dringend nodig is dat de bestuurskracht in de regio Parkstad een impuls krijgt om de achterstanden, problemen, maar ook kansen krachtiger op te pakken. Op grond van het rapport op hete kolen uit 2003 heeft de regio uitgesproken om in 2015 een gemiddelde Nederlandse regio te zijn in plaats van een achterstandsregio. Er is van toen tot nu in samenwerking veel positiefs bereikt zoals de herstructurering van de woningvoorraad en de ontwikkeling van het toerisme. Toch is de achterstand nog lang niet ingehaald, blijkens onder andere de gemiddelde WOZ waarde, lage arbeidsparticipatie, relatief slechte gezondheid en hoge zorgconsumptie. GS kiest in principe niet voor herindeling van bovenaf. GS hebben ook een verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het openbaar bestuur van heel Limburg. Parkstad heeft in deze coalitie bijzondere aandacht. SP is niet voor niets coalitiepartner om dat mee op te pakken. Er ligt een reeks rapporten over de regio Parkstad die de zwaarte van de opgaven bevestigen en de noodzaak tot krachtiger handelen onderbouwen. 80

83 Vanuit provinciaal perspectief gezien is het beeld dat in de meeste Limburgse regio s de grootste stedelijke gemeente als centrumstad en kartrekker voor die regio fungeert. Dat werpt ook zijn vruchten af voor de regio. In Parkstad is die rol voor Heerlen niet evident terwijl juist in deze regio zo n centrumstad en kartrekker extra hard nodig is. Landgraaf keer op keer zelf heeft aangegeven het op eigen kracht niet meer aan te kunnen, maar er niet in is geslaagd knopen door te hakken om de bestuurskracht te versterken. De raad van Heerlen heeft wel een besluit genomen te willen fuseren. Alle feiten en omstandigheden tezamen hebben GS doen besluiten de helpende hand te bieden, waartoe ze ook wettelijk die rol en mogelijkheid hebben. Dat was een zwaar besluit. Herindeling is niet automatisch een succes. Daar moet hard voor worden gewerkt. Er liggen ook 4 zorgpunten en 11 aanbevelingen die moeten worden opgepakt. Financieel kan de nieuwe gemeente het aan. Het is niet ondenkbeeldig dat Brunssum op middellange termijn ook voor fundamentele keuzes komt te staan. Op dit moment was dat qua politiek/bestuurlijk draagvlak een brug te ver. Vragen en reacties van aanwezigen Informatie en communicatie Er worden klachten geuit over de bezorging en de verspreiding van de herindelingskrant. Er is een oproep voor helder en simpel taalgebruik. Men betreurt het dat Landgraaf de stukken niet ter inzage heeft gelegd. Toegelicht wordt dat er alles aan gedaan wordt om de eerste herindelingskrant bij iedereen bezorgd te krijgen en de verspreiding van de tweede editie te verbeteren. Verder wordt er op gewezen dat alles digitaal beschikbaar is en kan worden opgevraagd. Officiële stukken noodgedwongen soms moeilijk leesbaar vanwege de formele status. Hopelijk is de herindelingskrant toegankelijker dan de officiële stukken. Men roept de aanwezigen op ideeën, opmerkingen kenbaar te maken via een zienswijze of anderszins. Identiteit, voorzieningen en gemeentelijke lastendruk Bewoners van Hoensbroek hebben slechte ervaringen met de fusie met Heerlen in 1982 qua behoud voorzieningen, leefbaarheid en gevoel bij de gemeente over het belang van eigen identiteit. Zij zijn bezorgd voor een herhaling. Voorts is men bezorgd over de bereikbaarheid en behoud van voorzieningen en hogere gemeentelijke belastingen en vraagt men wat de meerwaarde voor Hoesbroek is. Mevrouw Lataster geeft burgemeester Krewinkel het woord voor een reactie. Hij begrijpt de emoties bij veel mensen over het behoud identiteit. Dat kan zelfs zitten in naambordjes. Het gemeentebestuur heeft daarvan geleerd. Hij wijst op vele voorbeelden van de eigenheid van wijken en buurten die nog steeds levend is en niet is verloren bij de eerdere herindeling. Dat gevoel is moeilijk weg te nemen met bestuurlijke argumenten en daarom zijn de vier zorgpunten en de 11 aanbevelingen ook zo belangrijk. Hij hoopt dat de discussie met burgers hierover snel kan starten. Door de vertegenwoordigers van GS wordt het belang van de zorgpunten en aanbevelingen onderstreept. Elders in het land zijn mooie voorbeelden hoe identiteit kan worden bewaard en burgers directer kunnen worden betrokken en voorzieningen klantvriendelijk kunnen worden ingericht. Al deze zaken en financiën zijn de eerste verantwoordelijkheid van het nieuwe gemeentebestuur. De provincie 81

84 zal de uitwerking en implementatie van de aanbevelingen actief volgen en monitoren. Voor de ontwikkeling van het centrum hebben gemeente Heerlen, IBA en provincie gelden bijeen gelegd. Het wordt gewaardeerd dat burgers opkomen voor hun buurt en wijk, maar als dat leidend wordt in een gemeente zal de gemeente als totaal achteruit gaan. De lastendruk is beide gemeenten is op dit moment vergelijkbaar. Op sommige onderdelen heeft een centrumgemeente verhoudingsgewijs grotere uitgaven vanwege de sociaal-maatschappelijke structuur. Perspectief voor de jeugd Aangegeven wordt dat jongeren wegtrekken door gebrek aan passende arbeid voor met name hoger opgeleiden. Sommige aanwezigen spreken uit van harte achter de fusie te staan om de problemen beter op te pakken. Enkele anderen zij van mening dat er een duidelijke partijpolitieke factor in het spel is. Op de vraag welk verschil een fusie kan maken, wordt door de vertegenwoordigers van GS geantwoord dat een fusie in algemene zin meer kracht, geld en energie oplevert. Het bestuur heeft betere mogelijkheden te investeren in lange termijn ontwikkelingen, te lobbyen en acquisitie te plegen. De provincie zelf zet met partners zwaar in op de campus ontwikkelingen in de provincie waaronder de smart service campus in Heerlen. Schaal van de fusie en naam nieuwe gemeente Gevraagd wordt waarom niet meer gemeenten in de fusie zijn opgenomen en of op de achtergrond meespeelt dat een hele grote centrumgemeente Parkstad bedreigend is voor andere grote Limburgse gemeenten, met name Maastricht. Wat is de kans dat er over een paar jaar weer een fusietraject start met Brunssum met alle gevolgen van dien? Tot slot wordt gevraagd wat het betekent dat Landgraaf niet meewerkt en hoe de gemeente gaat heten. De vertegenwoordigers van GS antwoorden dat na het besluit tot het nemen van de regie GS met alle acht parkstadgemeenten hebben gesproken. In een afweging, mede in discussie met Provinciale Staten, is besloten allen verder te gaan met de gemeenten Landgraaf Heerlen. De keuzes zijn gebaseerd op inhoudelijke argumenten en niet op partijpolitieke belangen. Welke gemeente de grootste in Limburg wordt speelt geen enkele rol. De nieuwe gemeente is stevig genoeg. De nieuwe taken op terrein sociaal domein zijn over de schutting gegooid bij gemeenten. Dat geldt voor alle gemeenten en voor alle gemeenten is dit structureel een hele zware opgave is en zal blijven. Op termijn zal ook Brunssum voor een keuze komen. moeten kiezen. Dan ligt er inderdaad een andere uitgangssituatie en zijn er andere verhoudingen dan nu. De naam nieuwe gemeente is zaak van nieuwe gemeentebestuur. Heerlen als door Mans serieus genomen en daar wordt op toegezien. De heer Krewinkel zegt aanvullend dat Heerlen intern al bezig is met voorbereidingen omdat dan de burgers, ondernemers en de medewerkers de dupe zouden worden van het niet meewerken door Landgraaf. Hij hoopt dat op korte termijn bereid is aan de voorbereiding mee te werken los van hun standpunt over de fusie. Mevrouw Lataster dankt alle aanwezigen voor hun komst en inbreng. 82

85 Tweede informatiebijeenkomst over het herindelingsontwerp Landgraaf Heerlen in Streeperkruis te Landgraaf op 18 mei 2017 Namens GS: de heren Koopmans en Geurts Namens het expertteam: de heer Mans Moderator: mevrouw Lataster Er zijn ca 200 aanwezigen. Inleiding Mw Lataster heet de aanwezigen welkom en licht de opzet van de avond toe. Vervolgens krijgt de heer Mans het woord om een toelichting te geven op de werkwijze van het expertteam en hun bevindingen te schetsen. Hij geeft aan dat het expertteam veel gesprekken heeft gevoerd met verschillende groepen uit Landgraaf en Heerlen. Hieruit bleek dat de zogenaamde verbonden partijen voor het overgrote deel voorstander van fusie zijn vanwege de verwachte kostenbesparing en meer eenheid van regels. In de gesprekken met burgers in wijken en buurten van Landgraaf en Heerlen beluisterde het team vooral zorgen over identiteit, geld, voorzieningen, afstand bestuur burger. Ook waren er geluiden vóór een fusie op grotere schaal. De heer Mans begrijpt dat maar dat viel niet binnen de opdracht van het team. Wat betreft behoud van identiteit zegt hij dat hijzelf van Heerlerbaan is en dat hij dat dna altijd in zich zal houden. Mensen uit Hoensbroek hebben in gesprekken ook aangegeven dat hun identiteit niet weg is. Opvallend was dat er weinig jeugd en juist veel ouderen waren. Uit de gesprekken en het rapport van BMC heeft het expertteam de conclusie getrokken dat herindeling de beste oplossing is en verantwoord is, mits er goed wordt gewerkt aan vier hoofdzorgpunten. Daarvoor heeft het expertteam 11 aanbevelingen geformuleerd en waarvan de invulling als voorwaarde wordt gezien voor een geslaagde fusie van Landgraaf en Heerlen. Toelichting vanuit Gedeputeerde Staten Vervolgens lichten de heren Geurts en Koopmans namens GS toe dat het dringend nodig is dat de bestuurskracht in de regio Parkstad een impuls krijgt om de achterstanden, problemen, maar ook kansen krachtiger op te pakken. Op grond van het rapport op hete kolen uit 2003 heeft de regio uitgesproken om in 2015 een gemiddelde Nederlandse regio te zijn in plaats van een achterstandsregio. Er is van toen tot nu in samenwerking veel positiefs bereikt zoals de herstructurering van de woningvoorraad en de ontwikkeling van het toerisme. Toch is de achterstand nog lang niet ingehaald, blijkens onder andere de gemiddelde WOZ waarde, lage arbeidsparticipatie, relatief slechte gezondheid en hoge zorgconsumptie. GS kiest in principe niet voor herindeling van bovenaf. GS hebben ook een verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het openbaar bestuur van heel Limburg. Parkstad heeft in deze coalitieperiode bijzondere aandacht. SP Er ligt een reeks rapporten over de regio Parkstad die de zwaarte van de opgaven bevestigen en de noodzaak tot krachtiger handelen onderbouwen. Vanuit provinciaal perspectief gezien is het beeld dat in de meeste Limburgse regio s de grootste stedelijke gemeente als centrumstad en kartrekker voor die regio fungeert. Dat werpt ook zijn 83

86 vruchten af voor de regio. In Parkstad is die rol voor Heerlen niet evident terwijl juist in deze regio zo n centrumstad en kartrekker extra hard nodig is. Landgraaf keer op keer zelf heeft aangegeven het op eigen kracht niet meer aan te kunnen, maar er niet in is geslaagd knopen door te hakken om de bestuurskracht te versterken. De raad van Heerlen heeft wel een besluit genomen te willen fuseren. Er ligt een reeks rapporten over de regio Parkstad die de zwaarte van de opgaven bevestigen en de noodzaak tot krachtiger handelen onderbouwen. Alle feiten en omstandigheden tezamen hebben GS doen besluiten de helpende hand te bieden, waartoe ze ook wettelijk die rol en mogelijkheid hebben. Dat was een zwaar besluit. Herindeling is niet automatisch een succes. Daar moet hard voor worden gewerkt. Er liggen ook 4 zorgpunten en 11 aanbevelingen die moeten worden opgepakt. Financieel kan de nieuwe gemeente het aan. Het is niet ondenkbeeldig dat Brunssum op middellange termijn ook voor fundamentele keuzes komt te staan. Op dit moment was dat qua politiek/bestuurlijk draagvlak een brug te ver. Herindeling is geen oplossing Ingebracht wordt dat er wel de nodige achterstanden zijn en dat de problematiek urgent is maar dat de overheid slecht een beperkte invloed heeft om dat op te lossen. De problemen veranderen niet door een grotere gemeente. Over dit thema wordt ook gesteld dat fusie in praktijk altijd overname is en niet werkt volgens onderzoeken. Ambtelijke samenwerking is beter. Zoals in Limburg zo vaak bepalen de hoge heren het. De vertegenwoordigers van GS antwoorden dat er oorzaken liggen vanuit het verleden en dat conjunctuur en beslissingen elders natuurlijk van invloed zijn op deze regio. De wereld blijft in hoog tempo veranderen met kansen en bedreigingen. Voor bijdragen aan oplossingen en het inspelen op deze ontwikkelingen als overheid is een krachtige centrumstad nodig met meer slagkracht, deskundigheid, menskracht, minder versnippering en beter netwerk en positie om opgaven en ambities lokaal en regionaal op te pakken. Samenwerking is niet voldoende gebleken in de afgelopen decennia. Het is logisch dat de sociale problematiek zich concentreert in de stad. Maar de situatie is in de stedelijke gemeenten buiten Heerlen vrijwel identiek. In Heerlen is in de afgelopen 15 jaar ook heel veel verbeterd. Het komt niet alleen van de overheid. Het gaat ook om burgerzin. De huidige gemeente Heerlen is geen speler meer op nationaal niveau waar de beslissingen worden genomen. Schaalvergroting levert ook meer eenheid van beleid/minder versnippering voor organisaties en bedrijven die regionaal opereren, meer deskundigheid en capaciteit om aandacht te geven aan strategische opgaven, betere gesprekspartner met grotere partners, meer draagkracht voor centrumvoorzieningen zoals Parkstad theater. Democratische gehalte van de procedure, de waarde van de inbreng door burgers en een referendum Enkele aanwezigen spreken hun twijfel uit over de bereidheid van de provincie rekening te houden met de inbreng van burgers, mede getuige het naast zich neerleggen van het raadsbesluit van Landgraaf. Gesteld wordt dat de collegeleden ook deze avond alleen het herindelingsontwerp verdedigen en geen open houding hebben. In dit verband wordt gevraagd waarom er geen referendum wordt gehouden, zeker als een raadsbesluit ter zijde wordt gelegd. Ook de snelle besluitvorming levert in dit verband vraagtekens op over een 84

87 voorgekookt plan waarin de regenten het bepalen zoals beschreven in het boek het geluk van Limburg.Ook wordt gesteld dat IBA een verborgen motief is voor de fusie. De vertegenwoordigers van GS zeggen wel degelijk te luisteren naar alle inbreng, suggesties, ideeën, kritiek. Men hoeft en zal het niet altijd met elkaar eens zijn. De mogelijkheden om het eigen geluid te laten horen zijn in deze procedure nog legio. Eerst maken provinciale staten nog een afweging en dan gebeurt dat door de Minister van BZK, de Minsterraad en de Tweede en Eerste kamer. GS hebben respect voor alle tot toe genomen besluiten van de raden. Er lag voor de provincie in die onontwarbare kluwen wel een taak daarin verantwoordelijkheid te nemen. Er zijn juist zorgen geweest over de negatieve invloed van deze procedure op de bestuurlijke verhoudingen en IBA. GS zijn in deze kwestie geen voorstander van referenda. Het is niet aan het provinciebestuur initiatief tot referendum te nemen. Is eventueel zaak van Landgraaf, maar deze heeft dat dit eerder bewust achterwege gelaten. GS hebben bij het volgen van de besluitvorming rekening gehouden met verschillende scenario s die zich zouden kunnen voltrekken in de besluitvorming in beide raden. Vervolgens is er op basis van die scenario s door GS een afweging gemaakt. Gesteld wordt dat Landgraaf had alle kans om mee te werken, maar heeft dat nagelaten en er voor gekozen het bij het oude te laten. De drijfveer van GS is een betere toekomst voor de jeugd te creëren met beter uitzicht op kwaliteit van wonen, werken, recreëren in deze regio. Recente fusies van Peel en Maas, Venray, Venlo, Horst aan de Maas zijn succesvol. Sittard-Geleen was en is politiek nog steeds lastig, maar maakt economisch een hele sterke ontwikkeling door. Verbetering infrastructuur Gesteld wordt dat een goede infrastructuur en ontsluiting zeer belangrijk is voor de economische bloei van een regio. Daar wacht de regio al 40 jaar op. De vertegenwoordigers van GS bevestigen dat infrastructuur een grote boost kan opleveren. Momenteel wordt met de buitenring het duurste provinciale project ooit uitgevoerd. De besluitvorming daarover heeft mede door discussie op regionaal niveau lang geduurd. De provincie is ook zeer actief in andere projecten in de regio Parkstad zoals IBA en de campusontwikkelingen. Ontgroening Gesteld wordt dat het funest is dat vooral de kansrijke jeugd vertrekt met alle maatschappelijke gevolgen van dien. Eerdere miljoenen investeringen hebben geen structurele werkgelegenheid gebracht De vertegenwoordigers van GS antwoorden dat in de jaren tachtig inderdaad ook bedrijven zijn aangetrokken die niet goed pasten bij de regio en die vooral werden gemotiveerd met subsidies. Provincie zet nu al langer in op ontwikkeling campussen voor banen, start ups bedrijven, onderzoeksmogelijkheden, betere verbinding onderwijs bedrijfsleven, vermarkting onderzoek e.d. Dat trekt en behoudt jonge mensen. Die moeten we ook een aantrekkelijke woon- en leefomgeving kunnen bieden. Grotere schaal is geen garantie voor succes en resultaat, maar een betere voorwaarde daarvoor. Achterstand geen exclusief probleem van Heerlen Een aanwezige stelt dat de achterstanden geen probleem zijn van alleen Heerlen, maar ook in 85

88 Landgraaf bestaan. Burgers Landgraaf zijn drie jaar eerder ongezond en leven korter dan landelijk gemiddelde. Samenwerking heeft niet de nodige daadkrachtige aanpak gebracht. Het is nu kleinschalig en versnipperd. Rechtmatigheid besluitvorming GS Gevraagd wordt wat de provincie vindt van de stelling van het gemeentebestuur van Landgraaf dat GS in strijd met de wet en dus onrechtmatig handelen. De vertegenwoordigers van GS stellen dat uit jurisprudentie en de uitspraak van de minister blijkt dat niet het geval is. Het is te betreuren dat Landgraaf niet heeft meegewerkt aan de ter inzage legging van de stukken. Hopelijk gaat Landgraaf wel tweesporenbeleid volgen na eventueel positief besluit PS in juli. Motivatie van de keuze voor alleen Landgraaf als fusiepartner van Heerlen Gevraagd wordt wat de reden is dat buiten Landgraaf en Heerlen geen andere gemeenten zijn meegenomen in het herindelingsontwerp. In het open overleg met gemeenten is gebleken dat er geen draagvlak is en is nader toegelicht waarom men de keuze maakt niet te willen fuseren. Met Landgraaf heeft dat gesprek niet plaatsgevonden. Wat betreft Brunssum is een extra nadere afweging gemaakt, mede op basis van de discussie in Provinciale Staten. 86

89 Bijlage 6.2: Verslagen de hoorzittingen van Provinciale Staten van 6 en 8 juni 2017 Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur (FEB) CONCEPTVERSLAG van de Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Aanwezig: Brugman (voorzitter) en de leden Berghorst (PvdA), Frische (CDA), Hermans (PVV), Housmans (PVV), Koppe (VVD), Kuntzelaers (PvdA), Van der Linden (50PLUS), Pfoster (PVV), Plusquin (Partij voor de Dieren), Quaedflieg (SP), Van Rey (Volkspartij Limburg), Rossel (GroenLinks), Schaminée (SP), Vaessen (D66) en Werrij-Wetzels (CDA) Aanwezig namens Griffie: commissiegriffier Dreezen-Dassen Locatie: Het Streeperkruis te Landgraaf 1. Opening De voorzitter opent de hoorzitting om 18:45 uur, die wordt georganiseerd naar aanleiding van de ontwikkelingen rond het door Gedeputeerde Staten (GS) vastgestelde herindelingsontwerp Heerlen-Landgraaf dat ter inzage heeft gelegen. Een tweede aanleiding was de wens van Provinciale Staten (PS) om over de herindelingsplannen hoorzittingen te houden in de gemeente Heerlen en de gemeente Landgraaf en hierbij te peilen wat de gevoelens zijn van inwoners en belanghebbenden van de twee gemeenten. De Provincie Limburg heeft advertenties en uitnodigingen voor de hoorzittingen gepubliceerd op internet en in dag- en huis-aan-huisbladen. Organisaties, instellingen en verenigingen hebben een uitnodigingsbrief ontvangen. Er zijn vanavond in Landgraaf 43 insprekers en ongeveer 140 toehoorders aanwezig. Vervolgens doet de voorzitter enkele huishoudelijke mededelingen en stelt zichzelf en de griffie kort voor. Vervolgens stellen zich de leden van de Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur (FEB) eveneens kort voor. De voorzitter licht de werkwijze van de hoorzitting toe. Elke inspreker krijgt twee minuten de tijd, waarna de Statenleden een minuut de tijd krijgen voor het stellen van verhelderende vragen. De voorzitter merkt op dat zij persoonlijk betrokken is geweest bij de herindelingsdiscussie in Noord-Limburg over Venray en Horst. Haar eigen gemeente, Meerlo-Wanssum, is toen uiteindelijk opgesplitst. Zij weet derhalve dat het emoties oproept en mensen raakt. Om die reden vraagt zij alle aanwezigen respect te hebben voor elkaars mening en daar zorgvuldig mee om te gaan. De Statenleden zullen vooral naar de mening, suggesties, voorstellen en gevoelens van de insprekers luisteren van voor- en tegenstanders van het herindelingsontwerp. De input vanuit de hoorzitting van vanavond en die vanuit de hoorzitting in Heerlen, komende donderdag 8 juni 2017, nemen de Statenleden mee om een eigen mening te vormen en een besluit te nemen als het herindelingsadvies van GS wordt voorgelegd aan PS. Op donderdag 6 juli of vrijdag 7 juli 2017 nemen PS een formeel besluit over het herindelingsontwerp. Van de hoorzitting wordt een verslag gemaakt dat rond 16 juni a.s. wordt gepubliceerd op de website van de Provincie Limburg. De aanwezigen van vanavond ontvangen hierover een ter attendering. Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag. 1 87

90 2. Hoorzitting deel 1 De voorzitter geeft het woord aan de eerste inspreker. De heer Gerards is inwoner van de gemeente Landgraaf en is niet zozeer tegen fusies, maar wel tegen de manier waarop het proces in dit geval is gelopen vanaf de enquête in 2016 tot het huidige herindelingsontwerp. Zowel het rapport van de commissie BMC als het rapport van de wijze heren heeft spreker niet kunnen overtuigen. Volgens hem is er sprake van onzorgvuldigheid in de procedure en het toepassen van de Wet arhi (Wet algemene regels herindeling). Er is geen fatsoenlijke en begrijpelijke voorlichting aan de bevolking geweest, maar wel veel propaganda voor de fusie. Spreker is verder van mening dat de burgers via een referendum gehoord hadden moeten worden. De burgerpeiling door BMC leek meer op een tevredenheidsonderzoek en was geen inventarisatie van voor- en tegenstanders van een herindeling. Al met al beschouwt spreker het proces als wankel en is hij van mening dat er onvoldoende onderzoek is gedaan naar alternatieven op het gebied van samenwerking. Het CDA (Frische) vraagt of de heer Gerards voordelen van de voorgenomen herindeling ziet voor de inwoners van de gemeente Landgraaf en zo ja, welke dat zijn. De heer Gerards geeft aan dat hij nu geen voordelen ziet en meer kansen ziet voor de regie als geheel in het geval van een betere samenwerking op Parkstadniveau. De heer Colijn vindt een fusie tussen Heerlen en Landgraaf een absolute must. De regio, een van de meest verstedelijkte gebieden van Nederland, loopt al langer achter de feiten aan. Van onderlinge samenwerking is niet of nauwelijks sprake. De regio kampt niet alleen met een sociale achterstand, maar ook met een achterstand op scholingsniveau, gezondheid, levensverwachting en dergelijke. Bestuurlijke pogingen om samen te werken zijn eerder stukgelopen omdat men bij voorkeur preekt voor eigen parochie. Met de komst van een fusiegemeente is er straks één bestuur dat beslissingen neemt voor een gemeente met meer body, die daardoor meer gewicht in de schaal kan brengen op fronten waar dat nu niet mogelijk is. Spreker concludeert ook op basis van alle gepubliceerde rapporten dat de voorgenomen fusie een must is. Wat hij de Statencommissie nog wil meegeven, is dat deze niet moet beginnen aan een referendum dat volgens hem zinloos is. De burgers gaan ervan uit dat de Staten een juiste beslissing nemen en ervoor zorgen dat de fusie doorgaat. Volkspartij Limburg (Van Rey) is benieuwd wat de heer Colijn vindt van de procedure vanuit GS richting de gemeente Landgraaf. De heer Colijn zegt dat Landgraaf zelf de omliggende gemeenten heeft uitgenodigd om te bekijken wat de mogelijkheden voor samenwerking waren, omdat Landgraaf aangaf hulp nodig te hebben. College en gemeenteraad van Landgraaf hebben destijds ingestemd met de onderzoeken die hebben geleid tot een bepaald resultaat, waarover één partij op enig moment is gaan twijfelen. Vanuit GS is de Wet arhi in gang gezet en dat is volgens spreker een terechte beslissing geweest, omdat de gemeente Landgraaf zelf niet in staat was om tot een goede beslissing te komen. Het CDA (Frische) wil weten of de schaalgrootte Heerlen-Landgraaf voldoende robuust is om alle genoemde problemen in de regio tegen te gaan. De heer Colijn is van mening dat Heerlen-Landgraaf een mooi startpunt is en dat een nog grotere gemeente beter zou zijn. Hij zou het toejuichen als de gemeenten Brunssum en/of Kerkrade aan de fusie worden toegevoegd. De heer Bonten vertelt dat hij 32 jaar actief is geweest in de lokale politiek en is begonnen in de gemeenteraad van Nieuwenhagen, waar hij een herindelingsproces van nabij heeft meegemaakt. Hij heeft zich altijd ingezet om de toekomst van de regio, met name van Landgraaf, te verbeteren en gaandeweg vele tekortkomingen gezien. Het probleem van de regio is dat de politiek na de sluitingen van de mijnen niet altijd voldoende heeft doorgepakt. De bestuurlijke structuur en ook de verkeersstructuur zijn niet geherstructureerd en bij de herindeling in 1982 zijn diverse knelpunten niet opgelost. Spreker geeft aan dat het nu moet gebeuren. De gemeenteraad van Landgraaf is altijd voorstander Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag. 2 88

91 geweest van samenwerking, omdat zij het alleen niet redt. Er zijn uitstekende analyses gemaakt en nu is het zaak om door te pakken. Ook spreker is ervoor om meerdere gemeenten aan te laten sluiten, zoals Parkstad, maar dat is op de korte termijn niet haalbaar. Heerlen-Landgraaf is een goede start om het proces op gang te brengen en hij dankt GS voor de serieuze aanpak van de herindeling. 50PLUS (Van der Linden) is benieuwd hoe andere gemeenten zullen reageren als de fusie Heerlen-Landgraaf op deze manier tot stand wordt gebracht. De heer Bonten gaat ervan uit dat in Brunssum het denken niet ophoudt, ook al ligt de zaak daar politiek nogal ingewikkeld. Hij veronderstelt dat het moment van aansluiten dichterbij komt. Kerkrade is volgens hem echter een verhaal apart. De heer Van Someren is tegen een gedwongen huwelijk en tegen een overname. Van overname is sprake als de ene partij twee keer zo groot is als de andere partij. Landgraaf heeft inwoners en Heerlen heeft inwoners, waarmee er volgens hem geen sprake is van gelijkwaardigheid. Wat het huwelijk betreft, was de wens van Heerlen om zich met Landgraaf te verloven, de verloving werd een feit, maar vervolgens wilde Landgraaf de verloving verbreken. De Provincie zou dit moeten accepteren en niet moeten bemiddelen. De Provincie moet de democratie laten gelden, omdat de gemeenteraad van Landgraaf de meerderheid van de burgers vertegenwoordigt. Spreker is van mening dat PS de tijd moeten nemen om een besluit te nemen. Zijn suggestie is om de burgers in maart 2018 bij de gemeenteraadsverkiezingen hun stem te laten uitbrengen over het herindelingsontwerp. De provincie Limburg telt diverse gemeenten met minder inwoners dan Landgraaf die het ook redden. In die zin vindt spreker dat het zo slecht niet gaat in Landgraaf. Hij is al veertien jaar directeur-bestuurder van een welzijnsinstelling en kent de achterban, hij woont niet in Landgraaf, maar voelt zich wel inwoner. Vervolgens benadrukt hij nogmaals dat PS zich niet moeten laten opjutten en de tijd moeten nemen. De PvdA (Berghorst) wil weten of de heer Van Someren de schaal van Landgraaf groot genoeg vindt om de maatschappelijke problemen van de gemeente op te lossen. De heer Van Someren antwoordt hierop bevestigend, omdat voor de transitie van het Sociaal Domein samenwerking met andere gemeenten en andere partijen van belang is. Daar is geen fusie voor nodig. GroenLinks (Rossel) vraagt wat de inspreker vindt van de bestuurlijke verdeeldheid in de regio. De heer Van Someren geeft aan dat het om politieke partijen met verschillende meningen gaat en dat kan hij begrijpen. Oorspronkelijk zou Brunssum met Landgraaf samengaan, maar er was sprake van te grote cultuurverschillen, ook op politiek vlak. De VVD (Koppe) vraagt of de heer Van Someren met zijn eerdere uitspraak doelt op een referendum. De heer Van Someren bevestigt dat. Mevrouw Haex is geboren in Heerlen, getogen in Kerkrade en momenteel wonend in Waubach. Zij voelt zich geen Landgravenaar, maar iemand uit Parkstad. Landgraaf is volgens haar een mooie gemeente, maar niet groot genoeg om door te pakken en bedrijven te trekken. Zij wil haar kinderen graag een toekomst geven, maar Landgraaf heeft te weinig werkgelegenheid om jonge mensen na hun studie aan zich te binden. Zij hoopt dat Landgraaf wanneer de gemeente samengaat met Heerlen, en daarna mogelijk met Kerkrade en Brunssum sterker wordt en aantrekkelijk wordt voor bedrijven om zich er te vestigen. Met extra werkgelegenheid kan de ontgroening worden tegengegaan en komen wellicht meer jonge mensen vanuit de rest van Nederland naar Limburg. De PVV (Housmans) vraagt of het naar de regio halen van werkgelegenheid enkel kan door een grotere gemeente of ook door inzet van de Provincie. Een gemeente met tot inwoners haalt het namelijk nog steeds niet in vergelijking met de Randstad. Mevrouw Haex merkt op dat een gemeente als Eindhoven het wel haalt met een enorme tech-campus. Het zou dus een inspanning van gemeenten (het voortouw) én de Provincie (ondersteunend) moeten zijn, want tot nu toe lukt het niet, de bedrijven komen niet. De heer Alleleijn is zestig jaar, woont in Nieuwenhagen en is geboren en 23 jaar getogen in Heerlen in een zogeheten Vogelaarwijk, de Musschemig, tegenwoordig een van de meest sociale wijken van Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag. 3 89

92 Heerlen. Spreker is al ruim dertig jaar ondernemer en heeft alle fasen van klein naar groot bedrijf doorlopen. Op het moment dat hij tussen de 50 en 100 medewerkers had, hield de bankdirecteur ineens de deur voor hem open. Hieruit concludeert hij dat een grotere vuist meer voor elkaar krijgt. Spreker ondersteunt de argumenten voor een fusie tussen Landgraaf en Heerlen dan ook volledig. Als voorbeeld kijkt hij naar de gemeente Eindhoven, die door groter te worden veel meer heeft bereikt bij de centrale overheid. Ook de eigen regio heeft unieke selling points en heeft niet voor niets een wereldwijde prijs gewonnen op het gebied van recreatie. Limburgers zijn misschien iets te gemakzuchtig en ontspannen. Een beter beleid en grotere deskundigheid kunnen meer kansen scheppen; doemdenken mag dit niet in de weg staan. Fuseren met Heerlen biedt kansen en daarna moeten meerdere gemeenten over de streep worden getrokken om een machtige regio te creëren. De heer Vaessen woont al vrijwel zijn gehele leven in Landgraaf. Hij is tegenstander van een fusie en spreekt vooral namens de niet-mondige inwoners. Limburgers hebben namelijk niet de mondigheid die mensen elders in Nederland wel hebben en dit keert zich tegen hen. Deze groep is het eens met de volgende voorspraak: [ ] suggestieve insinuaties, gemaakt door de vorige gemeenteraad, die de aansluiting bij Heerlen op een zandbasis heeft gebaseerd, omdat er geen fundamentele gronden waren. Spreker geeft aan dat hij al vijf fusies heeft meegemaakt en weet waar hij over praat. Ook bij de huidige fusie heeft hij een eigen visie opgebouwd: het herindelingsontwerp wordt volgens hem doorgedrukt met behulp van de PvdA en enkele aanhangers. Zowel de eerdere locoburgemeester van Landgraaf als de bevriende burgemeester van Heerlen associeerde met de PvdA. Dit heeft volgens spreker stimulerend gewerkt voor de verplichte koppeling tussen beide gemeenten. De huidige situatie is echter volledig anders en een fusie is niet meer gewenst. Hij adviseert de Provincie te gaan werken aan de stabiliteit van de grote stad Venlo die in puin ligt, in plaats van rotzooi te scheppen in Landgraaf. Hij beschouwt het als fatale bemoeizucht om te proberen Landgraaf aan Heerlen te koppelen. Dit past niet bij de ouderwetse Limburgse cultuur van Landgraaf. GroenLinks (Rossel) is benieuwd welke fusies de heer Vaessen al heeft meegemaakt. De heer Vaessen noemt de fusie van twee onderdelen van de luchtmacht, en als laatste een fusie in de gemeente Landgraaf. De heer Samson is geboren en getogen in Landgraaf. Hij is van mening dat de herindeling al lang geregeld had moeten zijn, voor- en tegenstanders ten spijt. In de huidige tijd, waar respect vaak ver is te zoeken en mensen elkaar via de sociale media op alle mogelijke manieren bejegenen, wil hij iedereen graag meegeven om elkaars mening te respecteren en tot een wijs besluit te komen. Of er nu wel of niet een fusie komt: men zal normaal met elkaar door een deur moeten gaan, zonder gedoe en vooral denkend aan de toekomst. Het CDA (Frische) is blij met de oproep het voorliggende thema met respect te bejegenen en wil van de heer Samson weten of hij een voor- of tegenstander is. De heer Samson voelt zich een Parkstedeling en vanwege zijn werk ook regelmatig een Euregionaal mens. Hij wil graag vooruitdenken en werkt graag samen als dat het beste is voor de regio. De heer Hensgens is een van de oprichters van het Burgercomité Zelfstandig Landgraaf, dat is opgericht vanuit ongerustheid over het negeren van democratische beginselen. In 2016 heeft BMC een burgerpeiling gedaan zonder het woord herindeling te gebruiken. De commissie Mans heeft eveneens onderzoek gedaan en heeft gepraat met burgers, waarbij het burgercomité het als vervelend heeft ervaren dat bedrijven steeds aanwezig en als adviseur betrokken waren. De adviezen van beide commissies waren medio november 2016 klaar, en een dag later presenteerden de colleges het herindelingsontwerp aan de gemeenteraden van Landgraaf en Heerlen. Het CDA verklaarde op 22 december 2016 niet in te stemmen met het voorstel, dat desondanks toch werd geagendeerd voor 16 januari 2017, waarbij alvast een feestzaal werd gereserveerd. Gedeputeerde Koopmans maakte een dag later bekend de regie te willen overnemen. Vier wethouders van Landgraaf toonden zich verheugd en verloren daarmee het vertrouwen van de gemeenteraad. Op 10 februari 2017 benadrukte de Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag. 4 90

93 gedeputeerde in de Statenvergadering dat Heerlen moest worden geholpen als centrumgemeente van de regio Parkstad; diens voorstel was Landgraaf bij Heerlen te voegen. Van alle kanten is geprotesteerd tegen dit onrechtmatig gebruik van de arhi-procedure. De heer Hensgens herhaalt vandaag het verzoek aan PS om de arhi-procedure te staken of tegen het Statenvoorstel te stemmen. Een tweede punt van kritiek betreft het ondemocratisch handelen van de vorige coalitie in Landgraaf. In de verkiezingsbeloften van 2014 is een fusie nooit genoemd, terwijl in het coalitieakkoord wel ineens wordt gesproken van een herindeling. Momenteel verkondigen zowel voor- als tegenstanders dat zij de meerderheid vertegenwoordigen. Het burgercomité is voorstander van een referendum, zodat de burgers van Landgraaf zich kunnen uitspreken over het al dan niet opheffen van de zelfstandige gemeente. De PVV (Housmans) is van mening dat draagvlak van onderop belangrijk is en wil weten hoe een referendum in dit geval eruit zou moeten zien: simpel ja of nee, of met meerdere opties? De heer Hensgens zegt dat op lokaal niveau kan worden gevraagd naar de beste optie: 1) zelfstandig blijven, 2) samengaan met Heerlen, of 3) een grotere herindeling. Het kan ook breder worden uitgevraagd en zelfs binnen geheel Parkstad worden opgepakt. GroenLinks (Rossel) begrijpt hieruit dat de heer Hensgens niet per se tegen een herindeling is. De heer Hensgens geeft aan voorstander te zijn van herindelingen die zin hebben, maar de voorgenomen fusie betekent de opheffing van een gezonde gemeente waar uiteindelijk alleen Heerlen beter van zal worden. Landgraaf komt er bekaaid van af. De PvdA (Berghorst) vraagt of een herindeling met Brunssum en Kerkrade wel zin zou hebben. De heer Hensgens zegt dat het dan nog beter is om alle zes gemeenten binnen Parkstad mee te nemen. De VVD (Koppe) wil weten wat de omvang van het referendum moet zijn. De heer Hensgens is van mening dat het vooral geen optelsom van Heerlen en Landgraaf moet zijn, maar dat de stemming per gemeente moet worden gepolst. Anders ontstaat er een vertekend beeld. De beste omvang is volgens hem een referendum op Parkstadschaal. De PVV (Housmans) vertaalt dit als een referendum binnen de regio Parkstad, gepresenteerd in een weging per afzonderlijke gemeente. De heer Hensgens wil vooral voorkomen dat een gemeente wordt gedwongen tot een herindeling. De heer Rijninks is voorzitter van de Stichting Voor Fusie en staat hier tevens als bezorgde burger van Landgraaf. Parkstad de vroegere Oostelijke Mijnstreek moet bestuurlijk op de schop. De kleinschaligheid en de versnippering hebben lang genoeg geduurd. De achterstand op sociaal en maatschappelijk gebied en de problemen die hieruit voortvloeien duren al veertig jaar lang. Er is anders, slimmer en efficiënter samengewerkt, maar dit heeft te weinig opgeleverd. Door de toenemende decentralisatie van de overheid verdiept en verbreedt de problematiek zich verder. Het medicijn samenwerken heeft niet geholpen om het zieke Parkstad te genezen. Om die reden moeten de handen op een andere manier ineen worden geslagen om te kunnen werken aan een echt verenigd Parkstad: een sterke regio onder een krachtig bestuur. Er moet een einde worden gemaakt aan de verlammende fragmentatie die de prachtige regio al decennia lang parten speelt. Daarom is de herindeling van Landgraaf met Heerlen zo belangrijk: niet om Landgraaf op te heffen, maar te verheffen. De nieuw vormgegeven gemeente zal het begin zijn van een betere toekomst met betere perspectieven voor huidige en toekomstige generaties. De heer Odekerken merkt op dat het toneelstuk Fusie Heerlen-Landgraaf een goed eenzijdig georganiseerde voorstelling was, totdat Landgraaf nee zei en de paniek toesloeg. De regisseurs waren de grip kwijt, maar werden vooralsnog gered door gedeputeerde Koopmans. Hiermee kan spreker niet instemmen. Mocht de fusie toch doorgang vinden, dan wijst hij de Statenleden op het volgende. Er komen onevenwichtige bestuurlijke verhoudingen binnen de regio. De samenwerkingsverbanden blijven bestaan, zij het met een deelnemer minder. De ambtelijke fusie duurt enkele jaren en zelfs nog langer als Brunssum en eventueel Kerkrade later eveneens aansluiten. De geschetste ontwikkeling is volgens spreker rampzalig voor de daadkracht van het ambtelijk apparaat. Om dit alles te vermijden pleit de heer Odekerken voor het Drechtstedenmodel met een verplichte overdracht van bevoegdheden en Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag. 5 91

94 financiële middelen. Hij verzoekt PS te stoppen met de voorgenomen fusie en de volle aandacht te richten op een Drechtstedenmodel. Dit lost de financiële problemen van Heerlen niet op, maar wel het gebrek aan daadkracht en bestuurskracht van de regio Zuid-Limburg. GroenLinks (Rossel) geeft aan dat het Drechtstedenmodel al is geprobeerd en te weinig resultaat heeft opgeleverd. De heer Odekerken is het daar niet mee eens, omdat de gemeenschappelijke regeling Parkstad op vrijwillige basis is gebeurd. Hij wil het model juist dwingend opleggen. De PvdA (Berghorst) is benieuwd wat de meerwaarde van een zelfstandige gemeente dan is. De heer Odekerken antwoordt dat niet alles wordt overgedragen en dat er onder meer wordt gewerkt aan het versterken van de economische kracht, het aantrekkelijk maken van het gebied en de zorg voor zelfstandigheid van inwoners. PS zouden hun oor eens te luisteren kunnen leggen in Noord-Groningen. De heer Knip woont ruim twintig jaar in de regio. Het valt hem op dat er vaak wordt gesproken over het verlies van identiteit. Landgraaf is blijkbaar ooit een noodgreep geweest van drie kleine gemeenten die samengingen om uit de handen van het grote Heerlen te blijven. Landgraaf heeft geen identiteit, maar is wel een sterk merk met dank aan SnowWorld en Pinkpop. De mensen in Parkstad leven niet binnen gemeentegrenzen, maar bewegen zich over de gemeentegrenzen heen voor een bezoek aan het ziekenhuis, om te skiën, de atletiekbaan of een bioscoop te bezoeken of te hockeyen. Spreker merkt op dat Parkstad veel heeft te bieden en nog meer potentieel heeft. Kijkend naar de ontwikkeling van Tilburg, waar de heer Knip vroeger heeft gewoond, zijn de parallellen met Parkstad groot: het verliezen van een industrietak, allerhande problemen, maar op enig moment het ontstaan van nieuw elan. Volgens spreker kan dat ook in de regio Parkstad, onder andere op cultureel en toeristisch gebied. Er is voldoende potentie en dan gaat het vooral om samenwerken. De voorstanders van een zelfstandig Landgraaf verwarren samenwerken met de krenten uit de pap halen: wel de lusten, maar niet de lasten. De afgelopen veertig jaar hebben aangetoond dat die houding niet werkt. De heer Knip is voor Parkstad, maar realiseert zich dat een big bang te ingewikkeld is. Een eerste stap met een fusie van Landgraaf en Heerlen gaat de goede kant op en opent de weg naar een toekomst voor de regio. Om die reden zegt hij: fusie? Ja graag samen verder. GroenLinks (Rossel) wil weten wat de heer Knip naar Limburg heeft gebracht. De heer Knip beaamt dat dit oorspronkelijk om de liefde ging en dat er voldoende redenen zijn om te blijven. De heer Van Bergen vertelt dat de geschiedenis zich herhaalt. Landgraaf is in 1982 ontstaan uit een fusie van drie kerkdorpen om een goede basis te leggen voor de toekomst. Ook nu ligt de vraag voor om op te schalen en de heer Van Bergen antwoordt hierop met ja. De regio als geheel worstelt namelijk nog steeds met sociale en economische achterstand. Schaalvergroting kan deze problemen beter het hoofd bieden, omdat een grotere gemeente haar centrumfunctie beter kan waarmaken, innovatie en uitbreiding kan bundelen en stimuleren en een sterkere aantrekkingskracht voor bedrijven kan ontwikkelen. Verder zal een grotere gemeente een structurele daling van de bevolking doen stoppen. Met een focus op toerisme en kenniseconomie ontstaan meer mogelijkheden voor uitbreiding van werkgelegenheid en inwonertal. De gemeente Landgraaf heeft in het verleden vier keer aangegeven dat zij feitelijk te klein is voor de gemeentelijke opgave. Bovendien heeft onafhankelijk onderzoek aangetoond dat een fusie van Landgraaf en Heerlen een positieve invloed zal hebben op toekomstige ontwikkelingen binnen beide gemeenten én de regio. Mevrouw Schoormans-Hoogenberg is getrouwd, moeder van twee kinderen en woonachtig in Landgraaf. Zij is voor een herindeling, die volgens onderzoek de sleutel is naar een daadkrachtige gemeente en een sterke regio. De samenwerkingsverbanden in de voorafgaande jaren hebben de grote sociaalmaatschappelijke problemen niet kunnen oplossen. Daarmee is dergelijke vrijblijvende samenwerking een gepasseerd station. Landgraaf heeft vier keer eerder aangegeven niet in staat te zijn om de door de burgers gewenste voorzieningen in stand te houden en de druk zal alleen maar toenemen. Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag. 6 92

95 De tegenstanders van herindeling gebruiken opruiende teksten en spelen met onwaarheden in op het sentiment. Zij bieden echter geen alternatieven. Spreekster is daarom blij dat de Provincie de regie in handen heeft genomen en wil zorgdragen voor sterke gemeenten en een gezonde regio. Zij wenst de Provincie veel succes en een sterke rug. Identiteit zit in ieders hart en in de wijk: je huis verhuist niet als de gemeente een andere naam krijgt. De heer Moling is niet geboren in Landgraaf, maar woont er al dertig jaar. PS nemen binnenkort een belangrijke beslissing voor de toekomst van Landgraaf en haar burgers. Hij is van mening dat de geloofwaardigheid en de betrouwbaarheid van de politiek bij de voorliggende herindelingskwestie op het spel staan. Een fusie van Landgraaf en Heerlen zal volgens hem contraproductief en verlammend uitpakken en hij is dan ook tegen de herindeling. Een fusie zal Heerlen helpen aan de status, met als gevolg meer geld vanuit Den Haag, maar werkt niet mee aan een versterking van de trekkersrol voor de regio. Gedeputeerde Koopmans noemt het versterken van de centrumfunctie van Heerlen een van de zwaarste argumenten voor herindeling, maar dit staat los van het aantal inwoners dat na de fusie wordt verkregen. Het ontbreken van economische factoren weegt volgens spreker zwaarder. Al met al is de heer Moling van mening dat een fusie niet kan worden gelegitimeerd door te wijzen op lage levensverwachting, veel laaggeletterdheid en veel mensen met overgewicht. Dit soort problemen zijn symptomatisch voor de gehele Parkstadregio en worden niet opgelost door een herindeling. Door nu de nek van de gemeente Landgraaf om te draaien, zal de Provincie veel tijd en energie verspillen die beter anderszins kan worden ingezet. Spreker zegt tot slot dat het niet te laat is het tij te keren. 50PLUS (Van der Linden) vraagt meer uitleg over de uitspraak dat Heerlen niet de trekker van de regio zal worden. De heer Moling zegt dat de gemeente Heerlen deze trekkersrol niet zal kunnen vervullen vanwege meer inwoners en een zak geld. D66 (Vaessen) wil weten of de heer Moling pleit voor een grotere herindeling. De heer Moling kan dat beamen, maar geeft aan dat de tijd nog niet rijp is voor een brede fusie. GroenLinks (Rossel) begrijpt niet hoe een fusie verlammend zou kunnen werken. De heer Moling antwoordt dat de gemeenteraad van Landgraaf op dit moment met de rug tegen de muur staat en 360 graden moet draaien als de herindeling wordt doorgedrukt. Hij verwacht dat de geledingen van Landgraaf en Heerlen de eerste jaren na de fusie tegen elkaar zullen opboksen om de eigen belangen veilig te stellen. Eer die cultuurverschillen uit de weg zijn, is men tien jaar verder. GroenLinks (Rossel) zegt dat de nieuwe gemeente zeker drie keer zo groot wordt als Kerkrade, waarmee de macht van de grote getallen gaat werken. De heer Moling gelooft daar niet in. Zaken bij elkaar gooien maakt de zaken niet sterker, daar zijn andere factoren voor nodig. Sittard-Geleen heeft Chemelot als trekker en Heerlen heeft zoiets niet. De PvdA (Berghorst) noemt de Brightlands Smart Services Campus in Heerlen. Zij veronderstelt verder dat de gemeenteraadsverkiezingen, die voor de herindeling plaatsvinden, een mogelijke verlamming binnen het gemeentelijke bestuur kunnen voorkomen. De heer Moling verwacht een verlammende werking juist in de gemeenteraad van de heringedeelde gemeente met geledingen pro-landgraaf of pro-heerlen. De PVV (Housmans) geeft aan dat er herindelingsverkiezingen zullen komen, dus een verkiezing voor de nieuwe gemeente, maar dat het inderdaad mogelijk is dat na een fusie verlammingsverschijnselen optreden zoals Sittard-Geleen heeft geïllustreerd. De PVV concludeert dat de heer Moling pleit voor een zestal jaar rust, om daarna over te gaan tot een Parkstadbrede fusie. De heer Moling bevestigt dat. De voorzitter licht toe dat zodra de arhi-procedure in werking wordt gesteld, de oorspronkelijk geplande gemeenteraadsverkiezingen geen doorgang zullen vinden en dat er op een ander moment verkiezingen voor de nieuwe gemeente worden georganiseerd. De heer Doevendans is een 19-jarige inwoner van Landgraaf. Hij vindt het onacceptabel dat de gemeente Landgraaf het herindelingsontwerp niet voor alle inwoners ter inzage heeft gelegd. Veel Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag. 7 93

96 inwoners hebben namelijk geen computer of kunnen er niet mee omgaan. Inzage in de stukken is echter een democratisch recht. De meeste jongeren maken zich niet druk over de herindelingskwestie en zijn vooral geïnteresseerd in de toekomst en hun kansen daarin. Zij denken niet in gemeentegrenzen, maar aan een wereldwijde toekomst. De kans is groot dat hij na zijn hbo-studie niet in Landgraaf blijft wonen, omdat de betere banen nauwelijks zijn te vinden in de regio. Veel van zijn vrienden zijn al vertrokken naar elders binnen Nederland of naar het buitenland. Men zou zich dus beter druk kunnen maken over het bieden van toekomstperspectief aan jongeren dan over het naambordje van de gemeente. Spreker is van mening dat een grotere gemeente beter in staat is werkgelegenheid voor hoogopgeleiden te realiseren en meer geld van de regering binnen te halen. Daarom is hij voorstander van de herindeling en vraagt de politiek meer te denken aan de jeugd: meer en betere banen. Hij staat niet achter het idee van een referendum, maar als dit toch doorgang vindt, moet de stem van jongeren zwaarder wegen omdat zij een groot belang hebben bij een goede toekomst. GroenLinks (Rossel) is benieuwd welk werk de heer Doevendans zou willen doen. De heer Doevendans wil graag ondernemer worden, maar eerst ervaring opdoen bij grote, bekende bedrijven. De PVV (Housmans) vertelt dat gemeenten geld ontvangen vanuit het gemeentefonds en daarnaast inkomsten hebben uit lokale belastingen en dergelijke. Een fusiegemeente Heerlen-Landgraaf zal 60 miljoen euro minder ontvangen uit het gemeentefonds dan de twee afzonderlijke gemeenten nu bij elkaar opgeteld ontvangen. De PVV wil weten of hier een oplossing voor is. De voorzitter geeft aan dat dit een te lastige vraag is die niet beantwoord hoeft te worden. Mevrouw Gerbecks verwijst naar de tragedies in Manchester en Londen, waarbij de burgers zelf verkondigden: Zaai geen angst, geen haat; wij zijn trots en sterk. Deze uitspraak wil spreekster ook doen naar aanleiding van het herindelingsontwerp. Zij is trainer/coach, sinds 2008 woonachtig in Landgraaf en vanaf 2014 medebestuurslid van Bewonersvereniging Woonwijk Kakert (BWK). De meningen binnen BWK zijn verdeeld. In de kern gaat het om goed willen samenwerken, waarbij men vooral moet focussen op het positieve resultaat dat dit kan opleveren. Een opgedrongen samenwerking geeft een geheel ander gevoel, zeker als deze in een nachtmerrie verandert of persoonlijke grenzen worden overschreden. Er is één vast gegeven dat ervoor zorgt dat een groep succesvol functioneert of niet, en dat is vertrouwen. Mevrouw Gerbecks zegt dat men de wereld niet kan buitensluiten. Zij vraagt de burgervaders en -moeders van Nederland geen angst voor verlies of haat jegens elkaar te zaaien, maar hun burgers van onderop te ondersteunen, met hen samen te werken en erop toe te zien dat zij trots zijn op hun tradities en zich sterk maken om deze te behouden. De vrijwillige samenwerking die de mensen wel nastreven moet worden gesteund. Op die manier kan Limburg als vakantieprovincie schitteren met culturele diversiteit en gezelligheid. Als praktische tip geeft spreekster mee dat iedereen die zich inzet voor deze samenwerking een basisinkomen zou moeten verdienen. Het CDA (Frische) vraagt of dit betoog ook kan slagen zonder het genoemde basisinkomen. Mevrouw Gerbecks bevestigt dit, zolang het maar van onderop en met elkaar gebeurt. GroenLinks (Rossel) is benieuwd of mevrouw Gerbecks voor of tegen het gelopen traject is. Mevrouw Gerbecks zegt dat zij tegen de gedwongen manier van het traject is, maar in principe voor samenwerking is. De heer Meens is van mening dat de fusie tussen Heerlen en Landgraaf niet moet doorgaan. De commissie Mans heeft in 2016 een informatieavond verzorgd en zou de herindeling onderzoeken. De discussie ging echter volledig over de fusie met Heerlen en vooral de voorstanders kwamen aan het woord. Kritische vragen werden zo snel mogelijk afgekapt. Spreker vermoedt dat het slechts om één ding ging en dat de conclusie al vaststond. Het wekt dan ook geen verbazing dat de conclusie van het onderzoek was dat een fusie de enige oplossing is. De coalitie van de gemeente Landgraaf is op 16 januari 2017 gevallen omdat het proces veel te snel ging. Een fusie kan zeker voordelen met zich meebrengen, maar spreker ziet de combinatie Heerlen en Landgraaf niet zitten. De schaal van de fusie zou groter moeten zijn om te kunnen slagen. Eerst een kleinschalige fusie en daarna een aansluiting van Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag. 8 94

97 Brunssum en Kerkrade ziet hij niet gebeuren. De angst is dat Heerlen de dienst gaat uitmaken en profiteert van de aantrekkingskracht van Landgraaf met SnowWorld, Megaland en Mondo Verde. Verder is het steeds moeten veranderen van het ambtenarenapparaat niet wenselijk. Bedrijven zullen zich bovendien niet sneller komen vestigen vanwege een fusie, maar pas als de buitenring vorm krijgt. GroenLinks (Rossel) bespeurt enige twijfel over de gemeenteraad van de fusiegemeente, terwijl daar ook Landgravenaren in zullen plaatsnemen. De heer Meens zegt dat dat klopt, maar dat dit minder zal zijn dan het aantal Heerlenaren. De heer Hagreis is voorstander van de gemeentelijke herindeling Landgraaf-Heerlen, waarvoor de onderzoekscommissie Mans voldoende argumenten heeft aangedragen. Tevens zijn er waarborgen gegeven dat de burgers de eerstkomende jaren geen financiële risico s lopen. Daarmee blijven er drie kernpunten over. Ten eerste dat een herindeling leidt tot één Wmo-beleid met één eindverantwoordelijke. Ten tweede hangt de bloei van een gemeente of een wijk niet af van het gemeentebestuur; het zijn de inwoners die zorgen voor sociale samenhang en een goede toekomst. Ten derde is het project Parkstad niet meer succesvol als samenwerkingsproject. In de deelnemende gemeenten ontbrak uiteindelijk de politieke steun om door te kunnen pakken. Het advies van de commissie-mans over de herindeling vond eveneens onvoldoende steun toen de grote stap moest worden gezet. De heer Hagreis is blij dat de Provincie dit lokale denken doorbreekt en het proces oppakt, waardoor Heerlen en Landgraaf een nieuwe kans krijgen te gaan samenwerken. Hij hoopt dat dit zal slagen. GroenLinks (Rossel) wil weten of de heer Hagreis ook voorstander is van een fusie op grotere schaal. De heer Hagreis antwoordt dat hij een groot voorstander is van Parkstad, maar de kans hierop inschat op nul. Het zou zonde zijn om tijd te verspillen en daarom wil hij gaan voor Heerlen met Landgraaf. De heer Bemelen is 24 jaar jong, geboren en getogen in Nieuwenhagen en werkzaam in Heerlen. Hij kijkt graag naar het grotere plaatje en wil dat de regio vooruit kan, zijnde een gebied dat niet wordt begrensd door gemeente- of landsgrenzen. De regio wordt gefundeerd door een gezamenlijk verleden en saamhorigheid en wil er in gezamenlijkheid iets moois van maken. Als iemand op straat struikelt, ga je niet eerst vragen waar hij of zij woont, maar help je direct met opstaan. Het bevreemdt spreker dat deze vraag wel continu wordt gesteld als het gaat om het samen oplossen van sociaaleconomische problemen. Hij wil graag samen vooruit in de regio, met één sterke gemeente Parkstad, waarvan de fusie tussen Heerlen en Landgraaf het opstapje vormt. Een sterke gemeente waar iedereen het goed heeft, ook de mensen die het hardst worden geraakt als de reserves opraken en de tekorten in het Sociaal Domein niet meer worden aangevuld. Hij wenst voor iedereen in de regio een toekomst met volop kansen. Tot besluit heeft de heer Bemelen een verzoek. Hij hoopt dat hij en alle andere burgers worden bevrijd van bestuurders en raadsleden die navelstaren en de fusie tegenhouden vanwege hun eigen positie. Het CDA (Frische) vraagt of de schaalgrootte Heerlen-Landgraaf voldoende is om alle idealen te bereiken. De heer Bemelen benadrukt nogmaals dat hij dit ziet als een opstapje naar een grotere herindeling. De heer Reichrath is een groot voorstander van de beoogde herindeling. De achterstand van Parkstad ten opzichte van de rest van Nederland en andere delen van Limburg is groot en PS zijn nu in staat om de politieke lafheid van de jaren tachtig te corrigeren. Te lang hebben grote groepen burgers in achterstand geleefd qua gezondheid, werk en scholing. De lokale politiek is steeds zonder redelijke argumentatie tegenstander geweest van herindelingen. Zij maakt burgers bang door halve waarheden en onwaarheden te verkondigen en ronselt burgers om tendentieus geformuleerde petities te ondertekenen. Deze lokale bestuurders komen niet op voor de belangen van burgers die de aandacht en zorg werkelijk verdienen, maar zijn vooral bang om hun macht, invloed en pluchen zetels te verliezen. Spreker constateert dat geen middel onbenut wordt gelaten om voorstanders van een fusie bewust te beschadigen en respectloos te bejegenen. Hij noemt hiervan enkele voorbeelden. Jan Terlouw heeft politici opgeroepen integer en onkreukbaar te zijn en vooral uit te dragen dat ze er zijn om het publieke belang te dienen: het belang van de toekomst en van de jeugd. Spreker roept de Statenleden op hun Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag. 9 95

98 verantwoordelijkheid te nemen in het belang van de burgers in Parkstad die hun zorg en aandacht echt nodig hebben, én in het belang van een betere toekomst voor de gehele regio. Dit is veel beter te realiseren met een fusiegemeente, waarna andere gemeenten binnen Parkstad snel zullen aansluiten. De PVV (Housmans) vraagt in welke hoedanigheid de heer Reichrath inspreekt. De heer Reichrath antwoordt dat hij spreekt als burger, maar dat hij de politiek in Landgraaf al 37 jaar lang van zeer nabij volgt. Hij is voorzitter van de PvdA in Landgraaf en woont sinds een jaar in Heerlen. De heer Haemers is tegen een gedwongen fusie en dan vooral tegen de manier waarop het traject tot nu toe verloopt. Hij is voor vooruitgang en kan zich vinden in een bredere aanpak, maar het moet worden voorgelegd aan de burgers. De informatie moet duidelijk en begrijpelijk zijn voor iedereen, mensen moeten hun mening kunnen geven en pas daarna moet de politiek beslissen. GroenLinks (Rossel) vraagt of heer Haemers ooit een fusie ziet ontstaan op vrijwillige basis. De heer Haemers zegt dat hij dit niet ziet voor een fusie, maar wel voor een samenwerking. De voorzitter geeft haar complimenten voor het verloop van de hoorzitting respectvol en prettig van toon en last om 20:15 uur een korte pauze in. 3. Hoorzitting deel 2 De voorzitter heropent het tweede deel van de hoorzitting om uur. De heer Kockelkoren is werkzaam op de High Tech Campus, waarvan hij kan bevestigen dat het een oase is met veel bedrijvigheid. De media hebben duidelijk gecommuniceerd dat het aantal verantwoordelijkheden van gemeenten behoorlijk is toegenomen, waarvoor zij feitelijk kwalitatief en kwantitatief niet zijn toegerust. De gemeentelijke bestuurders hebben de afgelopen jaren een regiefunctie vervuld bij het op orde brengen van het verenigingsleven. Vrijblijvende samenwerking tussen voetbalverenigingen bleek niet voldoende te zijn om een einde te maken aan de financiële problemen en sportieve malaise van diverse clubs. Fusievoorstellen leidden tot weerstand, maar de gemeenten hielden vol en inmiddels is iedereen trots op de gefuseerde voetbalclubs = 3. In die zin vindt de heer Kockelkoren het vreemd dat gemeenten zich nu met hand en tand verzetten tegen een vergelijkbare fusie als die van de voetbalclubs. Het doel is het ontwikkelen van integraal beleid om de regio uit het slop te halen. Armoede, werkloosheid, ongeletterdheid, ontgroening en vergrijzing spelen de regio parten. Met samenwerking als enige antwoord, is Parkstad het bestuurlijke lachertje van Nederland geworden en bevindt de regio zich in alle ongewenste regionen. Spreker gelooft niet in referenda. Parkstad is een van de grootste verstedelijkte gebieden van Nederland, maar wordt bestuurd door een bonte verzameling van eilandbestuurders. Hij wil dan ook een dringende oproep doen aan de Provincie: de bewoners van Landgraaf willen verandering, maar durven niet te veranderen. De Provincie dient de leiding te nemen in het herindelingsproces en haar verantwoordelijkheid te nemen. De heer S.J.M.J. Meens spreekt namens belangenvereniging D r Bösch voor de wijken Parkheide en Abdissenbosch. De vereniging bestaat in 2017 twintig jaar en het bestuur is alle jaren zeer tevreden geweest over de gemeente Landgraaf inzake wijkgericht werken. De vereniging heeft vier keer per jaar een gezamenlijk overleg met gemeente, politie, woningvereniging en welzijnsorganisatie. De voordelen van deze aanpak zijn de grote betrokkenheid van alle partijen, korte communicatielijnen en daadkracht. Een kleinere organisatie leidt tot grotere onderlinge verbinding vanwege het persoonlijke karakter. Dit is van belang voor de ondersteuning van alle vrijwilligers in de wijken. Vanuit de belangenvereniging spreekt de heer Meens zorgen uit. De huidige manier van wijkgericht werken is optimaal en zeer succesvol. De manier waarop dit bij een herindeling eruit gaat zien, is niet bekend. De vrees is dat de wederzijdse betrokkenheid zal verminderen. Bovendien kent de voorgenomen herindeling onvoldoende draagvlak. Het bestuur van belangenvereniging D r Bösch is daarom tegenstander van een herindeling. GroenLinks (Rossel) vraagt waar de angst voor verminderde betrokkenheid vandaan komt. Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag

99 De heer S.J.M.J. Meens antwoordt dat met de komst van een fusiegemeente het ambtenarenapparaat zal veranderen of verkleinen, waardoor de lijnen tussen betrokkenen langer worden. De PvdA (Berghorst) merkt op dat de fusiegemeente groter wordt en dat het ambtenarenapparaat toegesneden blijft op het formaat van de gemeente. De heer S.J.M.J. Meens denkt dat een grotere organisatie leidt tot minder betrokkenheid. De heer Verbaten spreekt namens de bewonersvereniging Lauradorp in Landgraaf. Hij verneemt dat de meeste mensen geen herindeling willen: er is geen draagvlak. Inwoners voelen zich niet gehoord en willen een referendum. Een herindeling moet van onderop komen. Bewonersvereniging Lauradorp is tegen een fusie, omdat zij binnen een fusiegemeente de subsidiepot met veel meer verenigingen zal moeten delen. Dit kan de doodsteek betekenen voor verenigingen die het nu nog goed doen. Diverse buurtaccommodaties zullen worden gesloten omdat de kosten te hoog zijn. Bewonersvereniging Lauradorp bestaat al meer dan 25 jaar en telt ongeveer 350 leden die activiteiten organiseren voor jong en oud. Elke week komen ouderen bij elkaar voor een stukje gezellig samenzijn. Als bewonersvereniging Lauradorp vanwege een fusie moet stoppen, dan valt de leefbaarheid in de wijk weg en raken veel mensen in een isolement. Dit kan en mag niet gebeuren. De PvdA (Berghorst) vraagt op basis waarvan de heer Verbaten concludeert dat de subsidiepot kleiner zou worden in het geval van een fusie. De heer Verbaten zegt dat dit niet alleen angst is, maar dat de verwachting is dat Heerlen als grotere gemeente met meer verenigingen zal voorgaan bij het verdelen van de subsidiepot. GroenLinks (Rossel) vraagt of Lauradorp ophoudt te bestaan bij een fusie. De heer Verbaten antwoordt dat het in ieder geval niet zal blijven zoals het nu is. Een kopje koffie kost nu 50 cent en zal waarschijnlijk duurder worden. Verder bestaat de vrees voor het invoeren van parkeergeld. De heer Ruyters is inwoner van Landgraaf en is geboren in Heerlen. Als burger merkt hij niet veel van de gemeentelijke politiek. Wat hij echter frappant vindt wanneer hij cliënten helpt met hun aangifte inkomstenbelasting is dat de Woz-waarde in Heerlen is gestegen, maar in Landgraaf gelijk blijft. Bovendien ziet hij in de eigen omgeving veel huizen te koop staan voor een langere periode. Dit ligt waarschijnlijk aan het feit dat Landgraaf en de omringende regio enorm grote problemen hebben. Als voorbeeld noemt hij armoede, arbeidsongeschiktheid en echtscheidingen. De regio kan zichzelf niet bedruipen of redden. Als lid van diverse verenigingen en stichtingen heeft de heer Ruyters zijdelings te maken gehad met Parkstad. De samenwerking met ambtenaren op regionaal niveau ging heel lang goed, totdat gemeenteambtenaren zaken weer terugdraaiden of stopzetten. In die zin heeft hij weinig vertrouwen in een sterke fusiegemeente Heerlen-Landgraaf, er zijn te veel tegenstanders die samenwerking in de weg staan. Hij beseft dat zaken niet van meet af aan goed zullen lopen. Aangezien er evenveel voor- als tegenstanders zijn, zal een nuchtere en objectieve derde partij de feiten moeten inventariseren en bekijken wat het beste is voor de toekomst van Landgraaf. Hierna noemt hij enkele voorbeelden van geslaagde fusies tussen woningbouwverenigingen en hockeyverenigingen. Al met al is het de taak van de Provincie om een besluit te nemen. De toekomst moet een kans krijgen en de jeugd moet zien dat er initiatief wordt getoond. Het CDA (Frische) wil weten of de heer Ruyters van mening is dat de fusie tussen Heerlen en Landgraaf een oplossing biedt voor de problemen die hij noemde in zijn betoog. De heer Ruyters heeft vandaag begrepen dat mensen vooral een samenwerking op bredere schaal wensen, dus met Kerkrade en Brunssum. De voorgenomen herindeling is een eerste stap naar één grote en daadkrachtige Parkstadgemeente. Mevrouw Ringens is lid van het Burgercomité Tegen Fusie. Vroeger vond men het geweldig als mensen met elkaar de schouders eronder konden zetten. Tegenwoordig is men gewend aan inspraak; op het werk, binnen de voetbalclub, de harmonie en elders. Sommige politici, bijvoorbeeld in Landgraaf, doen niet aan inspraak. Ook binnen de Provincie zijn er mensen die menen te beslissen wat goed is voor anderen zonder de burgers iets te vragen. In het BMC-rapport is het woord herindeling bewust gemeden. Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag

100 Het expertteam weigert de mening van burgers te benadrukken. Gedeputeerde Koopmans spant de kroon: hij beslist wat goed is voor Landgraaf. Hierbij gaat de gedeputeerde voorbij aan burgemeester en wethouders, de meerderheid van de gemeenteraad en de burgers van Landgraaf. Herindeling moet van onderop komen, is steeds gezegd, maar volgens spreekster duidt dit op me, myself and I. De vraag is hoe het verder moet. Het expertteam stelt dat met een fusie de problemen uit het verleden in één klap weg zijn: de mijnstreek, vergrijzing, armoede, werkeloosheid, gezondheid. Met een fusie vliegen de miljoenen de gemeenten om de oren. De cijfers van Sittard-Geleen en Born, Venlo en Maastricht spreken echter boekdelen. De rapporten van Hans Schenk illustreren dat 15% van de fusies lukt en dat 70% mislukt. De resterende 15% eindigt in een regelrechte ramp. Mevrouw Ringens zegt dat het al eerder is voorgesteld: eerst een referendum en dan serieus samenwerken om eventueel te komen tot Parkstad. Er is voorgesteld te kijken naar het Drechtstedenmodel, dat klein is begonnen en inmiddels 800 ambtenaren telt. Het voordeel is dat Landgraaf vooruit kan. Als gewone burger begrijpt mevrouw Ringens niets van uitspraken dat de samenwerking mislukt is. Maar wellicht hadden en hebben politici andere belangen. Zonder een fusie of herindeling kan Landgraaf samen met Heerlen kijken naar andere projectmatige oplossingen, waarbij colleges en gemeenteraden per project afspraken maken. GroenLinks (Rossel) vraagt of mevrouw Ringens heeft gehoord van de Parkstadraad en wat zij ervan vond toen deze nog bestond. Mevrouw Ringens merkt op dat deze raad te vrijblijvend was en bijvoorbeeld niet werkte met budgetten die rechtstreeks van het Rijk kwamen. De PVV (Housmans) wil weten wat er met de uitspraak van een referendum zou moeten gebeuren. Mevrouw Ringens zegt dat er in 1982 ook een referendum is gehouden, waarbij 92% van de bevolking voor Landgraaf was en tegen een fusie met Heerlen en Kerkrade. Het zou respectloos jegens de burgers zijn als de Provincie zou besluiten de uitspraak van een referendum niet te volgen, linksom of rechtsom. De heer Boumans is voorzitter van de volleybalvereniging VC Landgraaf. Hij vervult echter ook andere rollen binnen de gemeente, zoals voorzitter van het CDA Landgraaf sinds september Daarvoor is hij dertig jaar actief geweest als raadslid in diverse gemeenten. Zijn grootste zorg betreft de wijze waarop het proces tot een fusie is gelopen. De basis is niet goed gelegd. In 1981 was eveneens een herindeling aanstaande en ontstond een burgerinitiatief, waarna gemeenteraden het met elkaar eens werden en de bevolking hierop aansloot. Landgraaf is een bloeiende gemeente geworden, waarin echter ook zaken fout zijn gelopen en slachtoffers zijn gevallen als gevolg van de fusie. Nu is er een fusieproces op ideële gronden en omgeven door verhalen dat het kommer en kwel is in Landgraaf. De heer Boumans bestrijdt dat en is van mening dat het tegenwoordig beter gaat in Landgraaf dan ten tijde van de eerste herindeling in Er moet echter nog meer gebeuren om mensen in een achterstandssituatie te helpen. Een gedwongen herindeling is echter niet het juiste antwoord. De meeste grote gemeenten kampen met dezelfde of meer problemen als de regio Parkstad. In 1981 kende Landgraaf twee volleybalverenigingen die in 1987 besloten te fuseren, met de droom nog groter en sterker te worden. Het proces is anders gelopen; de vereniging is steeds kleiner geworden, maar presteert op een goed niveau. De vereniging heeft steeds meer moeite de sportieve ambities in te vullen en deelt haar noden met de gemeente. Uiteindelijk is voor de gemeenschappelijke sporthal een arrangement opgezet, waardoor de gemeente geld bespaart en de diverse sportverenigingen hun bestaansrecht kunnen bevorderen. Waar het om gaat, is dat maatwerk essentieel is en behouden moet blijven. Een fusie mag dit niet in de weg staan. GroenLinks (Rossel) merkt op dat de gemeenteraad van Landgraaf op 16 januari 2017 een motie heeft aangenomen voor een grotere fusie. Het CDA heeft toen voor gestemd. De heer Boumans zegt dat dat klopt, maar dat de motie onder bijzonder klemmende omstandigheden binnen de coalitie tot stand is gekomen. Hij is voorstander van een grotere Parkstadfusie, maar die dient niet langs de huidige lijn te verlopen omdat een dergelijke fusie pas op de lange termijn mogelijk is. De heer Dautzenberg spreekt namens zichzelf. Hij is geboren en getogen in Waubach, zestigplus en Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag

101 vader van drie volwassen kinderen. Hij is actief in het sociaal-culturele veld. De weg naar Heerlen heeft hij vaak afgelegd en werd mettertijd een metafoor voor verandering en vooruitgang. Landgraaf-Heerlen is een haat-liefdeverhouding. Heerlen is omhuld door een negatieve grauwsluier, terwijl Landgraaf een witte raaf leek in de pessimistische mijnstreek, waar het leek of de tijd stilstond in een afgedankt wingewest. Hij heeft meegedaan in de zoektocht naar alternatieven voor het weggevaagde erfgoed. Pluriformiteit en mondigheid zijn stilaan basiskenmerken geworden van het gebied dat kleurrijker is geworden om te wonen en te werken. Vanaf zijn woonplek bekeken lonkt de stad Heerlen in de verte, het centrum van een gebied dat zijn zelfrespect heeft hervonden. Daarentegen dreigt Landgraaf in een isolement te raken en te vergrijzen vanwege een gebrek aan nieuwe aanwas. Landgraaf heeft echter ook fraaie kernen en een bloeiend verenigingsleven. Spreker is van mening dat het tijd is de haat-liefdeverhouding los te laten. De weg naar Heerlen onderstreept de potentiële kracht van de regio en de versterking van slagkracht door eenduidig en gezamenlijk optreden. Hij verwacht weinig heil van verdere versplintering en verzuring. De heer Dautzenberg is dan ook voor een herindeling. De heer Timmermans is voorzitter van buurtvereniging Gravenrode die de praktische last van gemeentegrenzen regelmatig ervaart. Het bestuur heeft een niet-representatief onderzoek gedaan waarin is gepolst wat de bewoners van de eigen wijk vinden van de herindeling. Bijna een kwart van de 85 woningen heeft gereageerd: 80% is voor en 20% is tegen. Daarbij wordt meteen aangegeven dat een fusie ook grootschaliger mag zijn. De buurtvereniging kijkt vooral naar de lange termijn en beseft dat veel van de huidige argumenten te maken hebben met momentopnames. Spreker noemt enkele voorbeelden die illustreren wat gemeentegrenzen betekenen bij het verbreden van een openbare weg, achtertuinen die deels in een andere gemeente liggen en groenonderhoud. Hij geeft aan dat de contacten van verenigingen met de gemeente prima zijn en behouden moeten blijven. Samenvattend is de buurtvereniging Gravenrode voor een fusie: Landheer of Heergraaf. GroenLinks (Rossel) heeft begrepen dat dubbele belastingaanslagen niet worden voorkomen, ondanks de BsGW (Belastingsamenwerking Gemeenten en Waterschappen). De heer Timmermans zegt dat dat klopt en dat dubbele Woz-aanslagen inderdaad optreden. Mevrouw Palmen-Boels is voorzitter van Stichting Samen Delen, een vrijwilligersorganisatie die bijna twintig jaar bestaat en zestig vrijwilligers telt. De stichting helpt wekelijks mensen die aan de verkeerde kant van het geluk staan. Deze materiële hulp varieert van een bed tot een complete inboedel. Onder de doelgroep vallen ook senioren, gezinnen met veel kinderen en statushouders. Stichting Samen Delen is voorstander van een fusie. Een grotere gemeente heeft immers meer mogelijkheden om de doelgroep van Samen Delen te helpen. Een grotere gemeente is beter bereikbaar, heeft meer mankracht en daadkracht, meer geld en faciliteiten, meer continuïteit en stabiliteit. De doelgroep van Samen Delen wordt helaas elk jaar groter. Spreekster woont ongeveer dertig jaar met veel plezier in Landgraaf. De naam van de gemeente is de laatste maanden helaas bedoezeld door gekissebis en geharrewar en allerhande onzinnige uitspraken. Landgraaf wordt op deze manier het lachertje van het zuiden. De heer Zeevaarders is jeugdig inwoner van Landgraaf. Het stoort hem dat het college uit eigen belang lijkt te handelen in het herindelingstraject. Het gaat vooral om de eigen positie, waardoor het college niet het belang van de burger behartigt. Spreker is voor een herindeling, omdat deze leidt naar een gemeente met een grotere slagkracht en een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor starters. Als er wordt besloten om de fusie niet door te laten gaan, betekent dat nog meer bezuinigingen in Landgraaf en op haar voorzieningen. Dat is zeker niet in het voordeel van het verenigingsleven. De heer Zeevaarders wil zich ook uitspreken tegen een referendum, dat vooral inspeelt op het sentiment. 50PLUS (Van der Linden) wil weten waar de stelling dat er meer bezuinigingen in Landgraaf komen op is gebaseerd. De heer Zeevaarders antwoordt dat dit blijkt uit de huidige sociaaleconomische situatie in Landgraaf, waarin de gemeentefinanciën steeds meer in het gedrang komen en bezuinigingen onontkoombaar zijn. Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag

102 De heer Lux wil vandaag vooral het gevoel verdedigen dat mensen in het café verkondigen dat zij niet bij Heerlen willen horen. Daar gaat het echter niet om, omdat Landgraaf en Heerlen samen één nieuwe gemeente worden. Verder vinden de mensen in het café niet dat ze in Landgraaf wonen, maar in Waubach, of in Nieuwenhagen, of in Schaesberg. De heer Lux is in 1995 in Kerkrade geboren (waarvoor hij de excuses namens zijn ouders aanbiedt) maar al snel verhuisd naar Landgraaf. Als hem wordt gevraagd waar hij vandaan komt, antwoordt hij: Nieuwenhagen. Dat neemt niemand hem af, ook niet als hij straks in een nieuwe grote fusiegemeente woont. De fusie is in beginsel wellicht te klein. In 1981 was er sprake van een verdedigingsstrategie, maar tegenwoordig is er slechts één optie en daar willen veel mensen niet aan. GroenLinks (Rossel) vraagt naar de ultieme droom van de heer Lux qua gemeente. De heer Lux zegt dat er uiteindelijk grenzen zijn. Hij droomt van een gemeente die groot genoeg is om zich staande te houden binnen het politieke speelveld, maar voldoende kleinschalig is om contact te blijven houden met alle verenigingen. De heer Raets spreekt namens zijn zoon Luc die na drie dagen Pinkpop niet in staat is het woord te voeren (hij is zijn stem kwijt). Luc is 19 jaar en is voor de voorgenomen fusie. Een grotere gemeente biedt meer werkgelegenheid en dus grotere kansen op een baan. Het geëmmer over het verlies van identiteit vindt Luc grote onzin. Hij woont in Parkheide en als hij op stap gaat, gaat hij naar het centrum, wat toevallig het Pancratiusplein is. De gemeente waartoe dit plein behoort, doet niet ter zake. Als de naam van de gemeente verandert, verandert dat niets aan Luc, zijn omgeving of de mensen met wie hij omgaat. Het CDA (Frische) vraagt of de heer Raets de opvatting van zijn zoon deelt. De heer Raets kan dit beamen. Mevrouw Verreck merkt op dat de Statenleden een bijzondere taak moeten vervullen, namelijk het doen van een uitspraak over een fusie tussen Landgraaf en Heerlen. Spreekster is zelfstandig wijkverpleegkundige in de regio Parkstad en woont in Rimburg. Vanaf haar 22 ste heeft zij in Venray en Gorinchem gewoond, maar zij heeft in 2001 bewust gekozen om met haar gezin terug te komen naar Rimburg. Zij volgt de discussie over de herindeling via de sociale media, die de inwoners van Landgraaf heeft verdeeld in een kamp voor en een kamp tegen. Mensen zetten zich op persoonlijk vlak tegen elkaar af, wat zij bedroevend en verontrustend vindt. Mensen maken een identiteit echter zelf en spreekster hoopt dat voor- en tegenstanders blijven samenwerken in hun wijk en straat, ongeacht de uitkomst van de herindelingsplannen. Parkstad is een verstedelijkt gebied dat na de Randstad het meest dichtbevolkte gebied van Nederland is. De problematiek verschilt enorm. Parkstad kampt met ontgroening en vergrijzing en daardoor met krimp. Hierdoor zullen de zorgvraag en de zorgzwaarte verder toenemen, waarvoor gemeentelijk beleid nodig is. Een samenvoeging van Landgraaf en Heerlen werkt efficiëntie in de hand op het gebied van expertise en kosten. Beide gemeenten staan voor complexe vraagstukken, waarvoor een vooruitziende bestuurlijke blik nodig is. Om al deze redenen is mevrouw Verreck voor een herindeling. De heer Dalm spreekt op persoonlijke titel. Hij is een Limburger die oorspronkelijk uit het Ginneken komt, dat later is opgeslokt door Breda en wat deze wijk geen windeieren heeft gelegd. Hij is overtuigd voorstander van een fusie, niet gehinderd door enige emotie. De mooie stedelijke regio Parkstad zit flink in de problemen en dat doet hem pijn. Er wordt te weinig daadkracht getoond om het lek boven water te krijgen, denkend aan werkeloosheid, sociaaleconomische problemen en de voedselbank. Zijn kinderen zijn inmiddels vertrokken naar het westen van het land dat meer perspectief biedt. De heer Dalm zou de jongeren die vandaag hebben ingesproken eveneens een perspectief willen bieden, niet door achterom te kijken en zaken te idealiseren, maar door daadkracht te tonen en de schaal te vergroten: small is beautiful, big is better. Een grotere bestuurlijke eenheid is noodzakelijk om de problemen van de regio aan te pakken. Het is een kwestie van doormodderen met dorpspolitiek of durven. Hierbij spreekt hij de verwachting uit dat de Provincie naar de toekomst kijkt en de juiste keuzes maakt. Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag

103 De heer Heinrichs is lid van het Burgercomité Zelfstandig Landgraaf. Vooraf merkt hij op dat er vanavond ook persoonlijk getinte opmerkingen zijn gemaakt en dat betreurt hij. De naam die hij dadelijk te berde brengt heeft alleen in het voorliggende dossier een wat negatieve klank; op andere terreinen verdient deze persoon veel waardering. In 1981 heeft eveneens een probleem rondom herindeling gespeeld. Toen is een juiste zet gedaan, want Landgraaf staat er nog steeds heel goed voor. Een van de nu vaak gehoorde argumenten is het financiële tekort binnen het Sociaal Domein. Dit speelt echter in elke gemeente in Nederland; het is een landelijk probleem dat de centrale overheid dient op te lossen. Hiervoor zullen alle gemeenten zich samen sterk moeten maken. Bovendien is nog steeds niet bekend wat voor kabinet er komt en tot welk beleid dit zal leiden. Wat de werkgelegenheid betreft, is schaalvergroting niet altijd de aangewezen oplossing. De toekomst zal dit moeten uitwijzen. In het BMC-rapport is de term herindeling bewust vermeden, omdat de discussie met Heerlen alleen over een fusie ging. Het advies van de commissie was op voorhand al bekend, waardoor er niet meer over gediscussieerd hoefde te worden. De problematiek binnen de gemeenteraad van Landgraaf, die heeft geleid tot de val van de toenmalige coalitie, is gecommuniceerd via de krant en Omroep Landgraaf. Tijdens de schorsing van een vergadering spreekt de politiek echter achter gesloten deuren en daar weten de burgers niets van. Vervolgens leidt het een en ander tot afspraken en gebeurtenissen en ontstaat er een drama. Volgens de heer Heinrichs getuigt dit niet van transparantie. Op enig moment heeft gedeputeerde Koopmans de oplossing gepresenteerd in de vorm van de Wet arhi, waarvoor echter draagvlak nodig is. De actuele discussie met voor- en tegenstanders en alle problematiek met politieke bestuurders heeft geen draagvlak opgeleverd. De heer Heinrichs spreekt uit dat hij op dit moment tegen een fusie is, maar voorstander is van een groot Parkstad. De huidige procedure dient te worden stopgezet, de inwoners van Parkstad moeten zorgvuldig worden geïnformeerd en vervolgens kan de discussie worden gestart met ondernemers, organisaties, stichtingen en belanghebbenden. Dit zal leiden tot nieuwe ideeën waaruit de bevolking kan kiezen. Een referendum is hiervoor een uitstekend middel. GroenLinks (Rossel) vraagt of het klopt dat de heer Heinrichs de politiek in Landgraaf niet goed heeft kunnen volgen op dit onderwerp. De heer Heinrichs zegt dat hij dit zo veel mogelijk probeert, maar niet achter gesloten deuren komt. 4. Afronding De voorzitter komt bij de afronding van de hoorzitting. Het woord referendum is meerdere keren genoemd. Vorige week is een inleidend verzoek met duizend handtekeningen ingediend voor een raadgevend referendum. Het Presidium toetst of dit verzoek aan de criteria uit de referendumverordening voldoet en zal op basis van de bevindingen een voorstel doen aan Provinciale Staten om het verzoek al dan niet te honoreren. Van deze hoorzitting wordt een verslag gemaakt dat wordt aangeboden aan het college van GS met als doel de input te betrekken bij het door GS op te stellen advies. Het advies van GS aan PS wordt op 27 of 28 juni 2017 gepresenteerd. Provinciale Staten buigen zich op 6 of 7 juli over het advies. De voorzitter complimenteert alle aanwezigen over de manier waarop de hoorzitting is gelopen. Landgraaf heeft laten zien dat zij volop respect weet af te dwingen, waarmee het een fijne avond is geworden en alle belanghebbenden serieus zijn gehoord. De voorzitter sluit de hoorzitting om 22:30 uur en wenst iedereen een fijne avond. Vastgesteld in de vergadering van 30 juni of 3 juli 2017 De commissiegriffier, De voorzitter, Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag

104 C. Dreezen-Dassen C. Brugman-Rustenburg Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 6 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Landgraaf Pag

105 Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur (FEB) CONCEPTVERSLAG van de hoorzitting herindelingsadvies te Heerlen Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 8 juni 2017 Aanwezig: Brugman (voorzitter) en de leden Berghorst (PvdA), Frische (CDA), Hermans (PVV), Housmans (PVV), Koppe (VVD), Van der Linden (50PLUS), Pfoster (PVV), Plusquin (Partij voor de Dieren), Quaedflieg (SP), Van Rey (Volkspartij Limburg), Rossel (GroenLinks), Ruiters (CDA) en Vaessen (D66) Aanwezig namens Griffie: commissiegriffier Dreezen-Dassen Locatie: Parkstad Limburg Theaters Heerlen 1. Opening De voorzitter opent de hoorzitting om 18:40 uur die wordt georganiseerd naar aanleiding van de ontwikkelingen rond het door Gedeputeerde Staten (GS) vastgestelde herindelingsontwerp Heerlen-Landgraaf dat ter inzage heeft gelegen. Provinciale Staten (PS) hebben de wens uitgesproken om over de herindelingsplannen hoorzittingen te houden in de gemeente Landgraaf en de gemeente Heerlen, met als doel te peilen wat de gevoelens zijn van de inwoners of belanghebbenden van de twee gemeenten. De Provincie Limburg heeft advertenties en uitnodigingen voor de hoorzittingen gepubliceerd op internet, via social media en in dag- en huis-aan-huisbladen. Organisaties, instellingen en verenigingen hebben een uitnodigingsbrief ontvangen. Afgelopen dinsdag 6 juni was de Statencommissie in Landgraaf, waar ongeveer veertig mensen hebben ingesproken. De commissie heeft dit als zeer zinvol ervaren. Vanavond is de commissie in Heerlen, waarvoor enkele afmeldingen zijn ontvangen. Het aantal insprekers is acht en het aantal aangemelde toehoorders is 23. Vervolgens doet de voorzitter enkele huishoudelijke mededelingen en stelt zichzelf en de griffie kort voor, waarna de leden van de commissie zich eveneens kort voorstellen. De voorzitter licht de werkwijze van de hoorzitting toe. Elke inspreker krijgt twee minuten de tijd, waarna de Statenleden een minuut de tijd krijgen voor het stellen van verhelderende vragen. De voorzitter merkt op dat zij persoonlijk betrokken is geweest bij de herindelingsdiscussie in Noord-Limburg over Venray en Horst. Haar eigen gemeente, Meerlo-Wanssum, is toen uiteindelijk opgesplitst. Zij weet derhalve dat het emoties oproept. De Statencommissie is oprecht benieuwd naar de meningen, voorstellen, suggesties en gevoelens van de inwoners van Heerlen, van voor- en tegenstanders van het herindelingsontwerp. De input vanuit de hoorzitting van vanavond en die vanuit de hoorzitting in Landgraaf neemt de Statencommissie mee om een eigen mening te vormen en een besluit te nemen als het herindelingsadvies van GS wordt voorgelegd aan PS. De voorzitter verzoekt allen respectvol met elkaar om te gaan. Van de hoorzitting wordt een verslag gemaakt dat rond 16 juni a.s. wordt gepubliceerd op de website van de Provincie Limburg. 2. Hoorzitting Statencommissie Financiën, Economische Zaken en Bestuur 8 juni 2017 Hoorzitting herindelingsadvies te Heerlen Pag