Laat de geest uit de fles!

Transcriptie

1 Laat de geest uit de fles! Sociaal ondernemerschap en de vitale samenleving Gabriël van den Brink Amersfoort

2 Presentatie in vogelvlucht Enkele zaken die ik u wil voorleggen: Moral sentiments in modern society Korte genealogie van het zorgen Ondernemers in soorten en maten Bloei van maatschappelijk initiatief Consequenties voor het bestuur

3 1 Moral sentiments in modern society

4 Theory of Moral Sentiments (1759) Morele gevoelens volgens Adam Smith: Compassie met andere personen Vloeien uit onze verbeelding voort Onpartijdige toeschouwer als toets Gebonden aan specifieke situaties Niet in algemene regels omzetten

5 Een tijd voor empathie (2009) Morele vermogens volgens Frans de Waal: Ook dieren vormen gemeenschappen Competitief én coöperatief gedrag Zorg en verzoening komen veel voor Kwaliteit van de relatie is beslissend Moraliteit blijkt evolutionair bepaald

6 Kenmerken van de moderniteit Drie fundamentele revoluties in Europa: Denken: scientific revolution 1700 Politiek: democratische revolutie 1800 Economie: industriële revolutie 1900 Vernieuwingen die elkaar versterken Breuk met traditionele levenswijzen

7 Moderne tendensen en beginselen Fundamentele waarden in het Westen: Rationalisering waarheid zoeken Democratisering gelijkwaardigheid Schaalvergroting doelmatigheid Algehele mobilisatie en onthechting Van inhouden naar formele regulatie

8 Hedendaagse spanningen Moraliteit versus moderne beginselen: Gevoelens vs rationele werkwijzen Individuele differentiatie vs gelijkheid Kleine groepen vs grootschaligheid Specifieke situatie vs algemene regel Lokale gehechtheid vs globalisering

9 Meerdere interacties mogelijk Morele voorgeschiedenis en moderniteit: Erosie: beloning banken en bonussen Isolatie: normen en waarden apart Confrontatie: aanslagen plegen Kanalisatie: eerste politieke partijen Morele paniek: verlies van controle

10 2 Zorgen voor anderen: een korte genealogie

11 Wat alle culturen gemeen hebben Zorg voor verwanten als natuurlijke zaak: Dus ouders zorgen voor hun kinderen terwijl kinderen hun ouders verzorgen Vrouwen doen veel meer dan mannen Familie vangt zieken en gebrekkigen op Genetische verwantschap sterke band

12 Zorg als een christelijke opgave Organisatie van zorg in Middeleeuwen: Klooster vangt gebrekkige en zieke op Steden zorgen voor hun eigen armen Tafels van de heilige Geest ontstaan Vreemde armen worden weggejaagd Woensel en Graft als voorbeelden

13 Zorg als een nationale opgave Zorg vanaf begin van negentiende eeuw: eerste ideeën over Nationale Overheid particuliere organisaties verzetten zich sociale kwestie leidt pas tot wetgeving voor de oorlog plaatselijk en particulier sociale verzekering slechts 32 procent

14 Aantal (x 1000) personen met een uitkering vanwege ziektewet, WAO, WW en WWV

15 Zorg als een professionele opgave Professionalisering vanaf 1970: Opleiding, diploma en vaardigheden persoonlijke gevoelens spelen geen rol streven naar meer rationele werkwijzen gebruik wetenschappelijke inzichten geen religieus, moreel of politiek motief

16 Zorg als een commerciële opgave Inzetten op marktwerking vanaf 1990: patiënten worden opgevat als klant zorg gedefinieerd als een product kostenreductie door grootschaligheid competitie zal leiden tot verbetering het maken van winst niet langer taboe

17 3 Sociaal ondernemers in soorten en maten

18 Kern van het ondernemerschap Meer een houding dan het maken winst: Energie, bevlogenheid, idealisme én een zichtbaar resultaat behalen weinig belangstelling voor de regels kansen grijpen als ze voorbij komen mix van publieke en private waarden

19

20 Commercieel versus maatschappelijk Onderscheid tussen twee domeinen: Investeringen en zakelijke risico s met veel competitie en marktdynamiek Willen sociale problemen oplossen en lokale gemeenschappen versterken andere balans van geven en nemen

21 Verdeling (procent) van kenmerken bij sociaal ondernemers in theorie (lichtgrijs) en bij respondenten in Nederland (donkergrijs) Ondernemerschap Commercieel Maatschappelijk

22 Naar een elementaire typologie Focus of productie of toe-eigening (Santos): Zakelijk: nemen >> geven (winst) Maatschappelijk: nemen > geven (SER) Sociaal: geven > nemen (geen verlies) Ideëel: geven >> nemen (opoffering) Extreme vorm: crimineel en geestelijk

23 Combinatie van twee dimensies: ideëel (xas) en commercieel (y-as) CO ZO MO SO IO GO

24 4 Waarom ondernemerschap in Nederland groeit

25 Nederland werd ondernemender Groei van mobiliteit en marktgedrag: Neoliberale offensief vanaf 1981 Versnelde globalisering vanaf 1989 Marktwerking in publieke sector: 2000 Maatschappelijke initiatieven na 2005 Expansie van social media vanaf 2010

26 Studenten op het wo (licht) en hbo (donker) als percentage van hun leeftijdsgroep

27 Waarde van de Nederlandse invoer (onder) en uitvoer (boven) in miljoenen euro

28 Aantal (x 1000) zzp-ers in commerciële diensten (donker), niet-commerciële diensten (grijs) en overige sectoren (licht)

29 Telefoonaansluitingen (vast + mobiel) per 100 inwoners.

30

31 5 Opvallende bloei van maatschappelijk initiatief

32

33 Initiatieven naar tijd voor / / /13

34 Initiatieven naar stedelijkheid Grote 5 Overige

35 Rol van de gemeente: moeizaam

36 Betekenis van het kleinschalige Nabijheid heeft meerdere betekenissen: Ruimtelijk: korte afstand werkt goed Economisch: lage transactiekosten Sociaal: verwante smaak of levensstijl Mentaal: greep op de eigen omgeving Politiek: minder beleid en meer realiteit

37 Grotere rol voor de filantropie? Maatschappelijke vermogen inzetten: Families, stichtingen, fondsen etc. Persoonlijke voorkeuren juist welkom Kunst, goede doelen, ideële waarden Sociale variatie vs politieke uniformiteit Overheid kan dat veel meer faciliteren

38 6 Wat bestuurders anders moeten gaan doen

39 Besturen: een dubbel spanningsveld Wetten, regels & procedures. Idealen, waarden & verwachtingen Staat, politiek & beleidsvorming Burgers, bedrijven & organisaties

40 Een dubbel spanningsveld Wetten, regels & procedures. Idealen, waarden & verwachtingen Staat, politiek & beleidsvorming Burgers, bedrijven & organisaties

41 Systeemwereld versus leefwereld Wetten, regels & procedures. Idealen, waarden & verwachtingen Staat, politiek & beleidsvorming Leefwereld Burgers, bedrijven & organisaties

42 Verzuiling ( ) Emancipatie (E) en ideologisering (I) Regels Idealen Staat I E Maatschappij

43 Verstatelijking ( ) Politisering (P) en rationalisatie (R) Regels Idealen Staat R P Maatschappij

44 Vermaatschappelijking (2000-??) Betekenis (B) en ondernemerschap (O) Regels Idealen Staat O B Maatschappij

45 7 Best persons als nieuwe uitdaging

46 Best Persons als bijzondere combi Bevlogenheid Netwerk Empathie Resultaat

47 As van het ondernemerschap Eigen visie neerzetten en uitdragen Risico nemen en kansen aangrijpen Werken aan profiel en zichtbaarheid Inzetten op het behalen van resultaat Gaan voorbij aan formele procedures Tonen van (informeel) leiderschap

48 As van sociale betrokkenheid Breed stedelijk netwerk ontwikkelen Zich bewegen in meerdere domeinen Het koppelen van diverse initiatieven Zich binden aan een gebied of groep Persoonlijke betrekkingen aangaan Veel empathie aan de dag leggen

49 Best Persons: hoe vind je ze? Afwijken van standaardprocedure wenselijk: 1. Erken dat BP in complexe situaties echt onmisbaar zijn en zoek ze op 2. Zoek BP vooral in het wild (zie de scout) en vermijd een bureaucratische werkwijze 3. Besef dat BP in alle domeinen werkzaam zijn en dus ook daar waar je ze niet verwacht 4. Baseer de selectie van BP op track records en op het oordeel van hun omgeving

50 Best persons: hoe die te beoordelen? Je hebt het maar ten dele in de hand: 5. Bevlogenheid en betrokkenheid is zeldzame combi en een kwestie van opsporen. 6. Resultaat boeken en netwerken zijn te leren en dus een kwestie van vormen of opleiden 7. BP nooit los van de context: je moet talent resp. vaardigheid matchen met het domein 8. BP vereisen speelruimte: je moet regulatie tot een noodzakelijk minimum beperken

51 Best Persons: hoe deze positioneren? Wat lokale overheden kunnen doen: 9. BP zijn vooral kwetsbaar IN systeemwereld en hebben een buddy of big man nodig 10. Vervang het werken op grote schaal en korte termijn door kleine schaal en lange termijn 11. Stel voor probleemwijken een verbod in op alles wat geen lichamelijke dimensie heeft 12. Probleemwijken zijn behalve misère ook een laboratorium voor de nieuwe samenleving