Projectoverstijgende Verkenning Macrostabiliteit

Transcriptie

1 Projectoverstijgende Verkenning Macrostabiliteit Plan van Aanpak Deze verkenning maakt onderdeel uit van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) POV S T ABILITEIT

2 POV Macrostabiliteit Pagina 1 van 89

3 Impressiefoto s dijkversterkingen, aanpak stabiliteitsproblemen. POV Macrostabiliteit Pagina 2 van 89

4 1 Colofon Initiatiefnemer: Versie: Opgesteld door: Waterschap Rivierenland De Blomboogerd BX Tiel Eindconcept Frans van den Berg Meindert Van Jasper van de Hoef Wijnand Jelier Ellen Roks Dirk van Schie Ruud Termaat Vrijgave: Programmamanager: Opdrachtgever: Frans van den Berg Eric Jongmans POV Macrostabiliteit Pagina 3 van 89

5 Hoogwaterbeschermingsprogramma Project overstijgende verkenning Macrostabiliteit Plan van Aanpak Algemeen en Scope Projectnaam: Project overstijgende Verkenning Macrostabiliteit (POVM) Datum: 10 juli 2015 Versienummer: Eindconcept Programmamanager: Frans van den Berg Intern opdrachtgever: Eric Jongmans Streefkerk 1984, afschuiving als gevolg van opdrijven POV Macrostabiliteit Pagina 4 van 89

6 Inhoud 1 Colofon Samenvatting Inleiding Opgave Nieuwe veiligheidsnormen De Kansenscan De POVM Inleiding Doel plan van aanpak en leeswijzer Aanleiding Doel van de POV Macrostabiliteit Vervroegde marktbenadering Referentieprojecten Hoofdlijn structuur, onderwerpen en aanpak Nieuwe technieken Rekenen Monitoring Procesverbetering Het kader voor de scope POVM Programmabeschrijving Vigerende kaders Raakvlakken Scope Referentieprojecten Gorinchem- Waardenburg, noordelijke Waaldijk Tiel-Waardenburg, noordelijke Waaldijk Gouderak en Ouderkerk-Krimpen, Hollandsche IJssel Gouda, Hollandsche IJssel Markermeerdijk Resultaten Innovaties in versterkingstechnieken Denklijn...39 POV Macrostabiliteit Pagina 5 van 89

7 5.6.2 Hoekpunt 1 Vernagelingstechnieken Hoekpunt 2 Damwanden en rekbare constructies Hoekpunt 3 drainage constructies, in combinatie met huidige waterkering Hoekpunt 4, grondbermen en andere constructies Cluster Rekenmethodieken Benutten van de actuele sterkte Sterkte in de opbarstzone Niet stationair (tijdsafhankelijk) waterspanningsverloop Rekenen met ongedraineerd materiaalgedrag Eisen en randvoorwaarden bij het rekenen aan complexe versterkingsconstructies in waterkeringen Horizontale vervormingscapaciteit van paalfunderingen EEM Schematiseren van een 3D probleem EEM modellering definitief kookboek Generiek maken HWBP2 ankerkrachtontwikkelingen Cluster Monitoring van de sterkte Waterspanningsmetingen en waterspanningsmeters Lifecycle monitoring Innovatieve technieken: Datamanagement Waterspanningsmetingen en waterspanningsmeters Lifecycle monitoring Innovatieve technieken Generiek maken HWBP2 ankerkrachtontwikkelingen Cluster Procesverbeteringen Bouweisen versus waterveiligheidseisen (Eurocode) Handreiking diepgang onderzoek en ontwerpuitwerking in verschillende fasen Opstellen protocol aanbesteden innovatie Eisen voor UAV-GC contracten Handreiking bouwen in gesloten seizoen en vereiste hoogwaterveiligheid tijdens de uitvoering Thermometer POVM resultaten en impact voor HWBP Programma-aanpak...57 POV Macrostabiliteit Pagina 6 van 89

8 6.1 Hoofdlijn Activiteiten Relatie POVM en Markt Samenvatting van gewenste eindproducten Aansturing Programmasturing Verantwoording Bestuurlijk draagvlak Afstemming op ambtelijk niveau Beschrijving taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden Stuurgroep (SG) Opdrachtgever (OG) Directeurenoverleg (DO K&I) Programmateam, programmamanager (PM), kernteam Ambtelijke klankbordgroep Externe stakeholders met bevoegdheden Gemeenten Programmadirectie HWBP DG Rijkswaterstaat (RWS) Beheersen Aanvraag tot subsidie Verantwoorden Toezicht Organisatie Penvoerder Kernteam en Projectgroep Programmamanagement Programmabeheersing Communicatie (en omgevingsmanagement) Technisch management en inhoudelijke coördinatie Contractmanagement Uitgangspunten bemensing Benodigde capaciteit...71 POV Macrostabiliteit Pagina 7 van 89

9 8.2.2 Projectteam Projectgroep Clusters Cluster Innovaties in versterkingstechnieken Cluster Rekenmethodieken Cluster Monitoring van de sterkte Cluster Procesverbetering Klankbordgroep Programmabeheersing Uitgangspunten voor de programmabeheersing Bedrijfsvoering binnen het programma dijkverbetering Subsidieregeling HWBP Scopebeheer Planningsmanagement Beheersing van de planning Financieel management Financieel management project KIJK Kostenraming Risicomanagement Top 3 tijd en geldrisico's en beheersmaatregelen Documentmanagement Auditplan Kwaliteitsmanagement Principe van kwaliteitsmanagement Omgeving en Communicatie Algemeen Omgevingsmanagement Resultaten omgevingsmanagement Communicatie...86 POV Macrostabiliteit Pagina 8 van 89

10 Bijlagen 1 Planning 2 Rapportage probabilistische doorrekening 3 Uitgangspunten voor de planning 4 Kostenraming in SSK 5 Kostennotitie 6 Risicodossier 7 Risicomanagementstrategie 8 Communicatieplan Referenties 1 Achtergronddocument POVMacrostabiliteit augustus Handreiking Innovaties Waterkeringen, Groene versie. POV Macrostabiliteit Pagina 9 van 89

11 2 Samenvatting 2.1 Inleiding De waterschappen en het ministerie van Infrastructuur en Milieu voeren in het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) in een alliantie maatregelen uit om de primaire waterkeringen in Nederland aan de vereiste veiligheidsnorm te laten voldoen. Dat doen deze partijen op basis van afspraken, vastgelegd in het Bestuursakkoord Water van mei De primaire waterkeringen die zijn afgekeurd in de laatste (verlengde) derde toets ronde zijn opgenomen in de Landelijke Rapportage Toetsing (LRT-3+) en behoren tot de scope van het Hoogwaterbeschermingsprogramma(HWBP). Het Hoogwaterbeschermingsprogramma is onderdeel van het nationale Deltaprogramma. Het uitgangspunt van het HWBP is dat een afgekeurde kering die op basis van urgentie wordt geprogrammeerd na uitvoering weer aan de veiligheidsnorm voldoet. De beheerders voeren deze verbetering uit, beginnend met een brede verkenning, gevolgd door de planuitwerking- en uitvoeringsfase. De programmering van projecten die zijn gestart in 2014 tot 2019 zijn opgenomen in het Deltaprogramma Opgave De ambitie is om de opgave -dit is het totaal aan afgekeurde dijkvakken en kunstwerkenvanuit de 12-jaarlijkse toetsing steeds binnen 12 jaar te realiseren. Voor het HWBP is de opgave om 744 km aan afgekeurde dijkvakken en 264 afgekeurde kunstwerken aan te pakken. Om het HWBP binnen tijd uit te voeren moet de jaarlijkse productie omhoog. Het productievolume van de eerdere programma s, Deltaplan Grote Rivieren en HWBP-2, was gemiddeld 25 km/jaar. Voor het HWBP is de ambitie om vanaf 2016, 80 km/jaar aan dijkversterkingsprojecten om te zetten. Daarnaast moeten 264 kunstwerken aangepakt worden. Dit betekent dat de uitvoering van de HWBP zo mogelijk sneller en goedkoper moet worden uitgevoerd. Binnen de totale opgave van het HWBP is het faalmechanisme macrostabiliteit, op dit moment, bij 287 kilometer waterkering maatgevend. Aan een groot aantal van deze dijkvakken, met een totale lengte van 69,5 kilometer, is een hoge urgentie toegekend. Deze vakken zijn opgenomen in de HWBP programmering De totale projectkosten voor de versterking van de urgente dijkvakken (inclusief kosten voor voorbereiding, grondverwerving, etc.) worden geschat op circa 800 M. Dit is inclusief eventuele kosten voor maatregelen voor andere faalmechanismen dan macrostabiliteit van het binnentalud. De relatief hoge kosten per kilometer waterkering (bandbreedte 5 15 M /km) worden voor een belangrijk deel veroorzaakt door de omvang en complexiteit van de versterkingsmaatregelen ten gevolge van de slappe ondergrond, het opdrijven van het achterland in combinatie met de aanwezigheid van bij voorkeur te sparen bebouwing dicht op de dijk. Daar waar geen ruimte is voor een grondoplossing vanwege de aanwezigheid van bebouwing, bestaat de oplossing uit constructies zoals verankerde damwanden en betonnen diepwanden, waarvan de kosten hoog zijn. POV Macrostabiliteit Pagina 10 van 89

12 2.3 Nieuwe veiligheidsnormen Afgezien van deze actuele dijkversterkingsopgave die het resultaat is van de laatste toetsing, is er vanuit het Deltaprogramma een additionele opgave geschetst. Het Deltaprogramma heeft in september 2015 deltabeslissingen opgeleverd met voorkeur-strategieën voor de periode tot 2050 met een doorkijk richting Uitgangspunt is dat Nederland ten aanzien van de waterveiligheid afhankelijk blijft van waterkeringen (er worden voorlopig geen nieuwe dammen aangelegd of stormvloedkeringen gebouwd). De opgaven voor de dijken worden door de invloed van klimaatontwikkeling (zeespiegelstijging en toenemende rivierafvoer) maar ook maaivelddaling in veenweidegebieden, langzamerhand groter. Een aanvullend grote opgave voor veel dijkvakken ontstaat door de overgang van veiligheidsnormen gebaseerd op overschrijdingskansen nu, naar overstromingsrisico s straks. Samen met plaatselijk fors hogere normen, die zijn gebaseerd op lange termijn verwachtingen van slachtofferrisico s, schade en groepsrisico s, nemen de hydraulische randvoorwaarden toe en zullen de dijken in de komende tijd opnieuw omhoog moeten. De nieuwe normen zullen worden vastgelegd in de nieuwe Omgevingswet in In 2050 moeten de dijken voldoen aan de nieuwe veiligheidsnormering. Deze gecombineerde opgave heeft niet alleen direct gevolgen voor de hoogte van de dijken, maar eveneens voor de sterkte, c.q. de macrostabiliteit. De verwachting is dat als gevolg hiervan, na de eerstvolgende toetsing die in 2017 start, ca km primaire waterkering zal worden afgekeurd op hoogte en/of sterkte. Een belangrijk deel van deze opgave (30%) ligt in het rivierengebied. De totale kosten worden geraamd op 5 a 6,5 miljard euro. 2.4 De Kansenscan Op basis van een drietal kansenscans heeft het HWBP een aantal kansrijke innovaties en kennisontwikkelingen met betrekking tot macrostabiliteit geïdentificeerd, die door een versnelde doorontwikkeling en implementatie een significante bijdrage kunnen leveren aan de optimalisatie van de versterkingsopgave. Enerzijds is er een positieve invloed op de scope van de projecten, anderzijds hoeft er minder zwaar te worden geconstrueerd. Met een gezamenlijke inspanning van waterkering beheerders, kennisinstellingen, ingenieursbureaus, aannemers en producenten is deze optimalisatie naar verwachting haalbaar. Daarmee kunnen zij bijdragen aan de ambitie van het HWBP om het productievolume (in km/ jaar) te verhogen en de kosten per km te reduceren. Om deze kansen om te zetten in voor de HWBP-projecten toegesneden kennis- en productinnovaties, heeft het HWBP het initiatief genomen voor een projectoverstijgende verkenning POV Macrostabiliteit (POVM). Waterschap Rivierenland is trekker van de POVM. Samen met enkele andere betrokken waterschappen is een startdocument opgesteld, waarin de scope van de POVM wordt beschreven. Op basis van dit startdocument is eind 2014 besloten de POVM daadwerkelijk te starten. Medio 2015 wordt het voorliggende plan van aanpak POVM bij het HWBP ingediend voor het verkrijgen van een subsidiebeschikking. POV Macrostabiliteit Pagina 11 van 89

13 Er is een nadrukkelijke relatie met het Wettelijk Toetsinstrumentarium (WTI), waaraan op dit moment wordt gewerkt; dit geldt evenzo voor het Ontwerpinstrumentarium voor waterkeringen (OI), waarmee de activiteiten vanuit de POVM worden afgestemd. De POVM levert, vanuit de inzet die vooral is gericht op de referentieprojecten, input voor het WTI 2019 en het OI Het is de ambitie in de komende vier jaar, van 2015 tot en met 2018, waarbij het vierde jaar in feite een uitloopjaar is voor verschillende onderwerpen, concrete resultaten op te leveren waarmee dijkversterkingsprojecten substantieel sneller, beter en/of goedkoper kunnen worden gerealiseerd. Dit is een kritische succesfactor voor het slagen van de POVM. Daarnaast wordt hierdoor ook een complementaire bijdrage geleverd aan de kennisagenda s van WTI 2019 en OI In overleg met het Kennisplatform wordt de agenda en de planning toegelicht zodat ook daar helder is wie wat doet. Er is nu echter nog geen sprake van een in ieder opzicht eenduidig en concreet te benoemen eindresultaat. De verkenning heeft het karakter van een programma, waarin verschillende processen en projecten, die ook meer of minder risico s in zich hebben, zullen bijdragen aan het eindresultaat. De gekozen onderwerpen, die onderling samenhang hebben, worden op dit moment door inhoudelijk deskundigen, wel breed gezien als kansrijk. 2.5 De POVM De verwachting is dat de nu aanwezige- en door de tijd toenemende opgave voor macrostabiliteit kan worden verkleind door een gezamenlijke inspanning van waterkering beheerders, kennisinstellingen, ingenieursbureaus, aannemers en producenten. Zij kunnen daarmee een bijdrage leveren aan een strategische doelstelling van het HWBP: sneller, beter en goedkoper'. Goedkoper, een winstverwachting Verwacht mag worden dat de totale opgave voor macrostabiliteit kan worden verkleind en daar waar versterking nodig is met een kleinere ingreep kan worden volstaan. Om deze verwachte winst van de POVM nader financieel te kwantificeren zijn er drie invalshoeken: 1) Vanuit VNK is een inschatting gemaakt van de opgave in de derde toetsronde en die in de vierde toetsronde. In de derde toetsronde is een opgave van 725 km te versterkendijk waarvan 287 km macrostabiliteit betreft. Een raming voor de eerste 70 km geeft een gemiddeld versterkingsbedrag van 11,5 miljoen euro per km. Voor 725 km zou dat uitkomen op een totaal van 3,3 miljard euro. Voor de vierde toetsronde wordt verwacht dat door nieuwe normering de aanvullende opgave in het rivierengebied heel groot zal zijn (zie kaartjes par. 3.3). Voor heel Nederland loopt de verwachte opgave zelfs op naar 1900 km. Deels zullen versterkingen gecombineerd voor de derde en vierde toetsronde opgepakt worden. De opgave zal echter in de tijd fors groter worden en betreffende het mechanisme macrostabiliteit wordt door de POVM ingeschat dat deze opgave zeker groter is dan 5 miljard euro. Met een voorzichtige inschatting op basis van een aantal onderdelen van de POVM wordt voorzien dat de POVM zal bijdragen aan een besparing tussen de 2 en 6% op een investeringen ten aanzien van Macro-stabiliteit de komende jaren. POV Macrostabiliteit Pagina 12 van 89

14 Uitgaande van een investeringsopgave van meer dan 5 miljard euro leidt dit tot een besparing tussen de 100 en 300 miljoen euro. 2) Een tweede inschatting van de impact van de POVM wordt gemaakt op basis van een concrete inschatting van constructies in dijken en de daarbij te behalen kostenbesparingen. Met een aantal sommen is indicatief geraamd dat de impact van het kunnen toelaten van meer flexibiliteit in de constructies door de uiterste grenstoestand (waterveiligheid) en de bruikbaarheidstoestand (bouwveiligheid), een besparing op de op te nemen krachten door de constructie geeft van orde 20 a 25%. Het lijkt aannemelijk om uit te gaan dat deze besparing in krachten zal leiden tot vergelijkbare besparingen in versterkingskosten, dat wil zeggen minimaal 20%. Uitgaande van orde 10% aan dijkversterkingen met constructies zal er orde 100 a 200 km constructies in waterkeringen worden aangelegd. Rekening houdend met de gemiddelde kosten van constructieve oplossingen van 15 miljoen euro per km en 20% kostenreductie komt dit op 300 a 600 miljoen euro. Daarbovenop zal er een kostenreductie gerealiseerd worden door verkleining van de opgave. Scopeverkleining leidt snel tot grote aanvullende bedragen van de besparingen. 3) Tijdens de uitwerking van onderdelen van het rekencluster zijn voor alle onderdelen indicatieve inschattingen gemaakt van de mogelijke besparingen. Voor het onderdeel actuele sterkte wordt geraamd dat alleen voor de Hollandsche IJssel dit al meerdere tientallen miljoenen euro besparing zal geven. 4) Voor het onderdeel opbarsten werd een indicatieve besparing geraamd van orde 5 miljoen wat heeft geleid tot de keuze voor uitvoering van een nadere verkenning en het vooralsnog niet uitvoeren van een grote proevenserie in de POVM. Uit deze verkenning zal moeten blijken of er voldoende winst verwacht wordt om een investering in een grote proevenserie te rechtvaardigen. Dit principe, het vooraf inschatten van rendement, zal tijdens het verloop van de POVM worden gevolgd, waarbij vooraf in de detailplannen van aanpak een onderdeel zal worden uitgewerkt over de te verwachte impact, financieel of op andere doelstellingen. In het onderdeel thermometer zal ook steeds worden vastgesteld of de vooraf beoogde besparing nog steeds aan het eind realistisch blijkt. Tijdens de uitvoering van het programma zal de winst van de verschillende onderdelen dus verder nader worden gekwantificeerd en geevalueerd en wordt daar mede op gestuurd in de prioritering van onderdelen. Heel direct is er een verbinding gelegd met voorlopig zes referentieprojecten van vier verschillende waterschappen; dit zijn reeds in het HWBP geprogrammeerde dijkversterkingsprojecten waar macrostabiliteit het belangrijkste faalmechanisme is. Op deze manier wordt de aansluiting met de actualiteit het meest direct gemaakt. De vragen die vanuit deze projecten worden gesteld om de stabiliteitsproblemen snel en innovatief te kunnen aanpakken bepalen de richting en de scope van de POVM. De aanpassing van afgekeurde kunstwerken maakt overigens geen onderdeel uit van de scope van de POVM. POV Macrostabiliteit Pagina 13 van 89

15 Om de vragen verder uit te werken en de kansen te verkennen is in de POVM in vier thematische clusters onderzoek gedaan naar nieuwe ideeën en inzichten die kunnen helpen om macrostabiliteitsproblemen van dijken effectiever aan te pakken. De resultaten van de eerder door HWBP uitgevoerde kansenscans worden daarin meegenomen. Figuur 1: Clusters met kernonderwerpen De op te starten POVM moet deze verwachting omzetten in voor de HWBP-projecten toegesneden kennis- en productinnovaties. Dit Plan van Aanpak beschrijft het doel en de scope voor de project-overstijgende verkenning POV Macrostabiliteit : de inhoudelijke focus, de aanpak, de aansturing, de organisatie, de tijdshorizon, de planning en het budget. POV Macrostabiliteit Pagina 14 van 89

16 3 Inleiding De waterschappen en het ministerie van Infrastructuur en Milieu voeren in het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) in een alliantie maatregelen uit om de primaire waterkeringen aan de veiligheidsnorm te laten voldoen. Dat doen deze partijen op basis van afspraken, vastgelegd in het Bestuursakkoord Water mei De primaire waterkeringen die zijn afgekeurd in de (verlengde) derde toets ronde zijn opgenomen in de Landelijke Rapportage Toetsing (LRT-3+) behoren tot de scope van het Hoogwaterbeschermingsprogramma(HWBP). Het Hoogwaterbeschermingsprogramma is onderdeel van het nationale Deltaprogramma. Het uitgangspunt van het HWBP is dat een afgekeurde kering die op basis van urgentie wordt geprogrammeerd na uitvoering weer (langere tijd) aan de veiligheidsnorm voldoet. De beheerders voeren deze verbetering uit, beginnend met een brede verkenning, gevolgd door de planuitwerking- en uitvoeringsfase. De programmering van projecten die zijn gestart in 2014 tot 2019 zijn opgenomen in het Deltaprogramma Bij de start van het programma is een top 30 van de aangemelde maatregelen (projecten) vastgesteld op basis van urgentie. Jaarlijks stelt de Ministerraad (via Deltaprogramma) een (bijgestelde) programmering HWBP vast voor de zes jaar die erop volgen. Naast de top 30 projecten worden er vier zogenaamde project overstijgende verkenningen uitgevoerd, namelijk POV Piping, POV Waddenzee, POV Centraal Holland en de POV Macrostabiliteit. Tot de uitvoering van een voorgenomen POV Voorlanden is nog niet besloten. De POVM is in 2014 in de (concept) programmering van het HWBP opgenomen. Door het Waterschap Rivierenland is vervolgens in de brief aan het HWBP aangegeven dat het waterschap van deze POV wel trekker wilde zijn. Voorliggend plan van aanpak beschrijft de verkenning van de POV Macrostabiliteit. Aan de notitie Kennis- en innovatiestrategie van het HWBP (21 november 2012), waarin de ambitie en strategie kernachtig worden geschetst is de volgende passage ontleent: Ambitie HWBP De opgave van het HWBP is de afgekeurde primaire waterkeringen uit de derde toets ronde (november 2011) te versterken. De ambitie is om de opgave vanuit de 12-jaarlijkse toetsing steeds binnen 12 jaar te realiseren. Voor het HWBP is de opgave om 744 km aan afgekeurde dijkvakken en 264 afgekeurde kunstwerken aan te pakken. De uitvoeringsfase van het HWBP start in 2014 met een eerste serie van geprioriteerde projecten. Via een voortrollend programma wordt ieder jaar het lopende programma geëvalueerd en bijgesteld. Elk jaar start weer een nieuwe serie van geprioriteerde projecten met dijkvakken of kunstwerken die nog in portfolio zaten (en waar dus nog geen project voor was gemaakt). In deze bijstelling kan nieuwe kennis en de resultaten van de verlengde derde toets ronde worden meegenomen. De werkvoorraad neemt geleidelijk in de tijd af tot in 2023 de achterstanden zijn weggewerkt en de projecten zijn afgerond of in uitvoering zijn. In 2017 start de 4e toets ronde die tot en met 2023 loopt. POV Macrostabiliteit Pagina 15 van 89

17 Om het HWBP binnen tijd uit te voeren moet de jaarlijkse productie omhoog. Het productievolume van de eerdere programma s, Deltaplan Grote Rivieren en HWBP-2, was gemiddeld 25 km/jaar. Voor HWBP is de ambitie om vanaf km/jaar aan dijkversterkingsprojecten om te zetten. Daarnaast moeten 264 kunstwerken aangepakt worden. Het aantal kunstwerken is nog nooit zo groot geweest. Dit betekent dat de uitvoering van de HWBP een sneller en goedkoper moet worden uitgevoerd Strategie HWBP Het HWBP kan sneller en goedkoper worden uitgevoerd door het beter benutten van bestaande kennis en implementeren van technische en procesinnovaties in de uitvoeringsprojecten. Voldoende handelingsvrijheid voor overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen aan de voorkant van het proces in combinatie met een aantal concrete handvatten en richtlijnen voor de uitvoering van projecten zijn essentieel. De strategie bestaat uit drie speerpunten: 1. Slim programmeren: optimaliseren van de werkvoorraad, stimuleren van innovaties en benutten van kennis en ervaring uit andere projecten en beleidsvelden; 2. Verhogen productie: voorkomen van vertragingen in projecten door ruimte te bieden aan innovaties en door verbeterde samenwerking tussen alle actoren; 3. Reductie kosten per km: toepassen van nieuwe methoden en technieken en benutten van good practices. Binnen het HWBP wordt gewerkt met kansenscans om innovatiekansen op het spoor te komen en nieuwe technieken en/of methodes te vinden die effectief kunnen zijn om faalmechanismen van dijken aan te pakken. Voor macrostabiliteit zijn voorlopig 3 kansenscans (voorjaar 2013, oktober 2013 en 2014) uitgevoerd. De laatste HWBP kansenscan kennis en innovatie 2014 is als bijlage in het HWBP-programma beschikbaar. 3.1 Doel plan van aanpak en leeswijzer Dit plan van aanpak is bedoeld voor het: Vastleggen van het waarom: aanleiding, onderbouwing en doel van de POVM; Vastleggen van het wat en hoe: resultaten, governance, organisatie, aanpak en projectbeheersing; Vastleggen van relevante informatie om het hoe te kunnen toetsen. In de inleiding worden de aanleiding en motivatie voor de POVM toegelicht. In hoofdstuk 4 wordt de hoofdlijn van de structuur, aanpak en uitwerking beschreven. In hoofdstuk 5 vindt u een beschrijving van de vigerende kaders, randvoorwaarden en uitgangspunten, doel, te verwachten resultaten, de verbinding met de geselecteerde referentieprojecten en een implementatiestrategie. Hoofdstuk 6 beschrijft de aanpak en de activiteiten en de strategie om de markt vroegtijdig te betrekken. Hoofdstuk 7 gaat nader in op de aansturing van het programma, voorzien van de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. POV Macrostabiliteit Pagina 16 van 89

18 Hoofdstuk 8 bevat een omschrijving van de structuur en de organisatie. Hoofdstuk 9 gaat over tijd, geld, kwaliteit en risico s. In hoofdstuk 10 tenslotte wordt het onderwerp communicatie toegelicht op basis van een stakeholder-analyse. 3.2 Aanleiding Het aantal dijkvakken dat in het kader van het HWBP programma moet worden versterkt vanwege onvoldoende sterkte voor macrostabiliteit is omvangrijk. Binnen de totale opgave van het HWBP is het faalmechanisme macrostabiliteit bij 287 kilometer waterkering maatgevend. Hiervan is 69,5 kilometer als urgent aangemerkt. Deze dijkvakken zijn opgenomen in de HWBP programmering De totale projectkosten voor de versterking van de urgente dijkvakken (inclusief kosten voor voorbereiding, grondverwerving, etc.) worden geschat op circa 800 miljoen euro (KOSWAT). Dit is overigens inclusief eventuele kosten voor maatregelen voor andere faalmechanismen dan macrostabiliteit van het binnentalud. De relatief hoge kosten per kilometer waterkering (bandbreedte 5 15 M /km) worden voor een belangrijk deel veroorzaakt door de omvang en complexiteit van de versterkingsmaatregelen ten gevolge van de slappe ondergrond, het opdrijven van het achterland in combinatie met de aanwezigheid van bij voorkeur te sparen bebouwing dicht op de dijk. Daar waar geen ruimte is voor een grondoplossing vanwege de aanwezigheid van bebouwing, bestaat de oplossing uit constructies, waarvan de kosten hoog zijn. Foto s dijkversterking Bergambacht-Schoonhoven, 2013, aanbrengen damwand en verankering. Op basis van een kansenscan heeft het HWBP een aantal kansrijke innovaties en kennisontwikkelingen met betrekking tot macrostabiliteit geïdentificeerd, die door een versnelde doorontwikkeling en implementatie een significante bijdrage kunnen leveren aan de optimalisatie van de versterkingsopgave. Enerzijds is er een positieve invloed op de scope van de projecten, anderzijds hoeft er minder zwaar te worden geconstrueerd. Met een gezamenlijke inspanning van waterkering beheerders, kennisinstellingen, ingenieursbureaus, aannemers en producenten is deze optimalisatie naar verwachting haalbaar. Daarmee POV Macrostabiliteit Pagina 17 van 89

19 kunnen zij bijdragen aan de ambitie van het HWBP om het productievolume (in km/ jaar) te verhogen en de kosten per km te reduceren. Om deze kansen om te zetten in voor de HWBP-projecten toegesneden kennis- en productinnovaties, heeft het HWBP het initiatief genomen voor het initiëren van een project overstijgende verkenning POV Macrostabiliteit (POVM). Aan waterschap Rivierenland is gevraagd, om samen met andere betrokken waterschappen een startdocument op te stellen, waarin de scope van de project-overstijgende verkenning POVM wordt beschreven. Op basis van dit startdocument van 20 augustus 2014, heeft het HWBP besloten deze POVM uit te laten voeren. Medio 2015 wordt het voorliggende plan van aanpak POVM bij het HWBP ingediend voor het verkrijgen van een subsidiebeschikking. 3.3 Doel van de POV Macrostabiliteit Het doel van de POV Macrostabiliteit is om samen met waterkeringbeheerders, bedrijfsleven en kennisinstellingen praktisch toepasbare kennis- en productinnovaties te realiseren in de HBWP projecten, inclusief de daarbij behorende rekentechnieken en procesverbeteringen, die een significante bijdrage leveren aan de ambitie van het HWBP om het productievolume (in km/ jaar) te verhogen en de kosten per km te reduceren zonder kwaliteitsverlies. De belangrijkste resultaten moeten uiterlijk 2018 in de toekomstige dijkversterkingsprojecten kunnen worden geimplementeerd. De ambitie sneller, beter, goedkoper moet in het perspectief worden gezien van de juist in deze tijd actuele nieuwe beleidsbeslissingen uit het Deltaprogramma zoals een nieuwe veiligheidsfilosofie (overstromingskansen), overwegend strengere veiligheidsnormen en nieuwe inzichten zoals ongedraineerd rekenen, die gezamenlijk in eerste instantie tot een substantiële verzwaring van de opgave zullen leiden; ook ten aanzien van de macrostabiliteit. Een eerste verkenning geeft de verwachting dat na 2017 opnieuw ca km primaire waterkering zal worden afgekeurd op hoogte en/of sterkte. De kosten hiervan worden geraamd op 5 a 6,5 miljard euro. Een belangrijk deel van deze opgave (30%) ligt in het rivierengebied. De POVM-resultaten kunnen de consequenties van deze nieuwe opgave in tijd en geld vervolgens wel weer beperken. POV Macrostabiliteit Pagina 18 van 89

20 Figuur 2 en Vervroegde marktbenadering De intentie van de waterschappen is om de marktpartijen vroeg in het versterkingsproject te betrekken en in een eerdere fase te komen tot een uitvraag. Dit betekent dat de markt een steeds grotere ontwerpverantwoordelijkheid krijgt. Dit vereist ook meer eenduidigheid in het onderliggende instrumentarium, rekenregels, beoordelings- en toets criteria, die nodig zijn voor een efficiënt ontwerp en daadwerkelijke toepassing. Voor zowel opdrachtgevers als marktpartijen is het van belang met meer duidelijkheid vooraf en dus met meer vertrouwen innovaties (onbewezen technieken) te kunnen toepassen. 3.5 Referentieprojecten De innovaties in het kader van de POV Macrostabiliteit moeten leiden tot daadwerkelijke toepassingen in de HWBP-projecten. Om dit te concretiseren zijn de activiteiten van de POVM worden gekoppeld aan onderstaande, reeds geprogrammeerde, HWBP-projecten: Dijkvak Lengte km Riviertak Beheerder HWBP dijkvak Gorinchem-Waardenburg 23 Merwede/Waal Waterschap Rivierenland 22A/H/I Tiel-Waardenburg 20 Waal Waterschap Rivierenland 22G/J/K(ged) Gouderak 3,5 Hollandsche IJssel HH van Schieland en de Krimpenerwaar 06C Ouderkerk-Krimpen 5 Hollandsche IJssel HH van Schieland en de Krimpenerwaar 06B Gouda 3,8 Hollandsche IJssel HH van Rijnland 05C Markermeerdijk 33 Markermeer Waterschap Hollands Noorderkwartier HWBP2-dijkvak Voor deze projecten, die zijn aangemeld door de bij de POVM betrokken waterschappen zijn factsheets opgesteld met kentallen, planning, specifieke problematiek en de belangrijkste kansen. De richting en de planning van de POVM-activiteiten moeten aansluiten op deze HWBP-projecten, maar mogen niet leiden tot een vertraging in de planning van deze POV Macrostabiliteit Pagina 19 van 89

21 projecten. Om de risico s in dit opzicht te beperken nemen vertegenwoordigers uit de managementteams van de dijkverbeteringsprojecten deel aan de verschillende POVMprojecten. Op bestuurlijk niveau wordt de aanpak van de POVM-projecten voorgelegd aan een stuurgroep die bestaat uit bestuurders van de betrokken waterschappen, aangevuld met een vertegenwoordiging vanuit het Ministerie van I&M vanwege de afstemming en borging van de resultaten in het WTI- en OI-instrumentarium en in bijzondere gevallen, op uitnodiging, de programmadirectie van het HWBP. Zij zullen oordelen over de bestuurlijke urgentie en de samenhang en, gelet op de risico s, besluiten over go/no-go momenten bij nog op te stellen businesscases. Belangrijk aandachtspunt voor de Stuurgroep is ook de keuze die gemaakt moet worden als een innovatie om enige reden dreigt te vertragen en niet (meer) past in de planning van een referentieproject. In de Stuurgroep POVM zal ook worden bepaald of eveneens op directeurenniveau regulier overleg moet worden georganiseerd. In hoofdstuk 7 en 8 wordt de escalatielijn verder beschreven. POV Macrostabiliteit Pagina 20 van 89

22 4 Hoofdlijn structuur, onderwerpen en aanpak De POVM werkt op basis van een structuur. Als principe geldt dat de resultaten antwoord geven op de belangrijkste vragen uit de referentieprojecten en ook direct dienstbaar en toepasbaar zijn voor deze referentieprojecten om daarmee deze afzonderlijke processen sneller, beter en/of goedkoper te kunnen doorlopen en uitvoeren. In gesprekken met de managementteams van de 6 eerder genoemde referentieprojecten zijn de belangrijkste vragen geïnventariseerd. Vanzelfsprekend is er ook het streven naar een generieke meerwaarde van de POVM voor alle dijktrajecten waar de stabiliteitsproblematiek nu of later reden is voor afkeuring. De POVM heeft tenslotte een projectoverstijgend karakter. Het beeld dat zich in algemene zin opdringt uit de gesprekken met de referentieprojecten is dat er aan opdrachtgeverskant sprake is van onvoldoende duidelijkheid en houvast als het gaat om toepassing van onbewezen technieken. Welke toetscriteria geef je mee bij uitbesteding, hoe moet je een nieuwe techniek beoordelen en hoe kom je tot acceptatie, validatie en goedkeuring. Wat is bijvoorbeeld de rol van ENW hierin. Ook bij marktpartijen is de drempel hoog; het is te ingewikkeld, kost te veel tijd, het is onduidelijk hoe je moet rekenen en zeer de vraag hoe de opdrachtgever een ontwerp tenslotte beoordeeld. Eenmaal aanbesteed en gegund komt het overigens wel voor dat in projecten alsnog nieuwe technieken als alternatief worden voorgesteld die dan meer als optimalisatie moeten worden gezien. Voor de POVM zijn de signalen uit de referentieprojecten leidend. Er is een samenhangend pakket aan maatregelen en onderzoek uit naar voren gekomen die geldt als scope van de POVM, waarmee innovatie en toepassing van nieuwe technieken, vooral door duidelijkheid over de aanpak, wordt gestimuleerd en waarmee antwoord kan worden gegeven op belangrijke vragen uit nieuwe inzichten (ongedraineerd rekenen) die nu nog de planning van de projecten dreigt te vertragen. De inhoudelijke activiteiten van het POVM, die ook al zo zijn genoemd- of een verbinding hebben met de onderwerpen die in het Startdocument zijn beschreven, worden uitgewerkt in vier thematische clusters die een sterke onderlinge samenhang hebben, tot het niveau waarop de onderwerpen individueel of in samenhang kunnen worden uitbesteed. Het gaat om de volgende clusters: Innovaties in versterkingstechnieken, Rekenmethodieken, Monitoring van de sterkte en Procesverbeteringen. De nieuwe- of door te ontwikkelen innovatieve technieken worden daarin ondersteund en bediend door de drie andere clusters. Als principe geldt dat pilots van onbewezen technieken, die na validatie en acceptatie rechtstreeks onderdeel kunnen zijn van een dijkversterkingsproject, hiervan ook onderdeel uitmaken in uitvoering en bekostiging. De los van referentieprojecten uit te voeren proeven worden uitgevoerd door de POVM. POV Macrostabiliteit Pagina 21 van 89

23 In onderstaand figuur is de schematische samenhang geschetst. Figuur 4 De input voor de inventarisatie en uiteindelijke selectie van de onderwerpen die, gegeven tijd en budget, maximaal bijdragen aan de meest effectieve aanpak van de macrostabiliteitsproblematiek in de referentieprojecten, is verder mede bepaald uit: Het Startdocument POVM 2014; De workshops op de startbijeenkomst van 19 januari 2015 in Volendam; Suggesties uit de klankbordgroep op 12 februari 2015; Individuele expertise van de clusterleden; Verwacht rendement, op basis van een eerste inschatting van kosten en baten. Binnen de vier clusters is gekeken naar kansrijke onderwerpen vanuit het perspectief: wat is er aan bestaande en gevalideerde kennis, wat is in ontwikkeling en waar is, complementair, vanuit kansen en witte vlekken vooral behoefte aan. Overkoepelend zijn de onderwerpen in de clusters gescoord op: no-regret. Dit gaat om een oordeel van deskundigen in de Clusters over een onderzoek en/of activiteit waarvan vrijwel unaniem werd geconstateerd dat deze inspanning direct was op te pakken als effectief en op korte termijn rendabel. POV Macrostabiliteit Pagina 22 van 89

24 4.1 Nieuwe technieken Uit inventarisatie van recent toegepaste of voorgestelde innovatieve oplossingen voor macrostabiliteitsproblemen blijkt dat het steeds gaat om varianten op een generiek thema. Eigenlijk gaat het om vier families : Vernagelingstechnieken; Langs constructies (al- dan niet verankerde wanden); Drainagetechnieken; Grondverbeteringen. Om de verschillende varianten van deze onbewezen technieken eenvoudiger te kunnen gaan toepassen gaat de POVM hiervoor generieke technische rapporten opstellen, waarmee ook allerlei hybride of samengestelde oplossingen kunnen worden ontworpen en beoordeeld. Begonnen wordt met het verzamelen van de bestaande kennis en vaststellen van de witte vlekken voor deze groepen van technieken. Via de pilots in de referentieprojecten worden de witte vlekken ingevuld voor die technieken die ook daadwerkelijk in de referentieprojecten toegepast kunnen worden. Het einddoel is technische rapporten op te leveren, waarmee zowel concrete technieken alsook gelijksoortige innovaties en technieken kunnen worden ontworpen en beoordeeld en die daarmee ook duidelijk aantoonbaar en navolgbaar geaccepteerd kunnen worden. Proactief wordt gezocht naar mogelijkheden voor pilots van technieken die als concept al bekend zijn, maar de eindstreep nog niet hebben gehaald, zoals vernageling (JLDklapankers), vacuümconsolidatie en verschillende drainagetechnieken. De referentieprojecten zijn daarvoor als eerste in beeld en hebben ook aangegeven daarin een rol te willen spelen. Om deze technische rapporten te kunnen maken en in de praktijk gebruiken is het wel nodig dat inhoudelijk stappen worden gezet op een drietal thema s die daarvoor de inhoud moeten aanleveren: Rekenen; Monitoring; Procesverbetering. 4.2 Rekenen Het is van belang rekentechnieken te ontwikkelen en vooruit te helpen waarmee innovaties eenduidig kunnen worden ontworpen en getoetst, met aandacht voor de veiligheidsfilosofie. Er worden ook kansen benut die tot nu toe zijn blijven liggen en als witte vlek gelden, zoals Actuele sterkte, vervormingseisen en onverankerde constructies, 3D-problematiek, e.d. In het rekencluster wordt op 4 onderwerpen gefocust. Allereerst wordt de overstap die met WTI 2017 gemaakt zal worden van Mohr- Coulomb naar Critical State (veelal ongedraineerdrekenen genoemd) nader uitgewerkt voor ontwerpvraagstukken in de referentieprojecten. Dit is een urgent onderwerp waar vanuit de projecten dringend behoefte aan is om snel de actuele opgave te kunnen bepalen; het gaat dan vooral om de werkwijze voor het grondonderzoek en de parameterbepaling. Ongedraineerd rekenen is in feite een (generiek) onderwerp dat binnen het OI past. De POVM richt zich op de met constructies te versterken dijken; in eerste instantie voor de referentieprojecten die daar snel mee aan de slag moeten. POV Macrostabiliteit Pagina 23 van 89

25 Voor opbarst-situaties wordt uitgezocht hoe daarmee in berekeningen omgegaan moet worden en of er optimalisaties mogelijk zijn. De grootste verwachte project-impact van het rekenluster betreft het onderdeel Actuele sterkte, waarbij voor de Hollandse IJsseldijken (project KIJK ) wordt nagegaan welke optimalisaties mogelijk zijn om, ten aanzien van de sterkte, dichter op de werkelijkheid te gaan zitten. Inhoudelijk zal in het rekencluster een grote stap gemaakt gaan worden in de berekeningen met de eindige elementen methoden (EEM), waar de slag gemaakt gaat worden om vervormingen te kunnen berekenen en de uiterste grenstoestand (waterveiligheid) en de bruikbaarheid grenstoestand (bouweisen) apart te kunnen beoordelen. Vooral voor constructies in dijken is de verwachting dat dit zal leiden tot forse besparingen. Voor al deze onderwerpen zal ook de veiligheidsfilosofie worden ontwikkeld binnen dit cluster. 4.3 Monitoring Het moet beheerorganisaties/waterschappen duidelijk worden dat tijdig meten aan vervormingen en met name waterspanningen veel winst kan opleveren. In de planfase van een dijkversterking kan veel tijd worden gewonnen en met grotere zekerheid worden ontworpen als monitoringsgegevens al beschikbaar zijn. De uitwerking van lifecyclemonitoring kan daar zeer bij helpen. In enkele referentieprojecten zullen hier pilots voor worden gestart. In welke fase van het beheer, afkeuren, ontwerpen en versterken is welke monitoring relevant en in welke fase kan die monitoring het beste plaatsvinden. Bijvoorbeeld een hoogwatermeting of een nulmeting moet meestal eerder plaatsvinden dan de fase waar het project in zit. De tweede belangrijke vraag betreft de overdracht van informatie van de ene naar de volgende projectfase en uiteindelijk weer naar beheer. Dit wordt in pilots in eerste instantie toegepast voor waterspanningen met een directe koppeling naar sterkte van de dijk in de verschillende fasen. Daarna wordt dit uitgebreid naar vervormingen om ook bouw- en waterveiligheidseisen te kunnen onderbouwen en beoordelen. 4.4 Procesverbetering In de interviewronde met referentieprojecten is duidelijk geworden dat de managementteams van de projecten zich zeker moeten voelen bij de acceptatie en toepassing van een onbewezen techniek. Er moeten duidelijke protocollen, c.q. procesbeschrijvingen komen waarmee vooraf helder wordt voor marktpartijen welke criteria de opdrachtgever hanteert ten aanzien van ontwerp, kwaliteit, beheer, e.d. en hoe een aangeboden techniek wordt beoordeeld. En het moet natuurlijk mogelijk zijn een eenmaal met constructies versterkte dijk ook weer te kunnen toetsen. Deze onderwerpen zijn in samenhang een antwoord op de belangrijkste vragen uit de referentieprojecten en ongetwijfeld ook voor veel dijkversterkingsprojecten met een macrostabiliteitsprobleem die nog zullen komen. Als totaal ontstaat zo een pakket aan maatregelen die de scope van de POVM vormt en waarmee de referentieprojecten het meest zijn geholpen. POV Macrostabiliteit Pagina 24 van 89

26 In hoofdstuk 3 is opgeschreven welke onderwerpen per cluster onderdeel zijn van de scope POVM. De verschillende voorstellen, eenmaal getoetst op prioriteit, worden uitgewerkt in afzonderlijke plannen van aanpak, waarbij wordt onderzocht in hoeverre de referentieprojecten dit geheel of gedeeltelijk, onderdeel kunnen maken van de eigen projectscope dijkversterking. De onderwerpen zijn onderling afgestemd qua inhoud en omvang en er zijn prioriteiten aangegeven die zijn doorvertaald naar begroting en planning. De aanpak van enkele noregret onderwerpen, die op korte termijn van groot belang kunnen zijn voor de referentieprojecten, wordt vooruitlopend op de beschikkingsaanvraag alvast opgestart. 4.5 Het kader voor de scope POVM De uitwerking van de geselecteerde onderwerpen moet in samenhang antwoord geven op de belangrijkste vragen uit de referentieprojecten (ten aanzien van macrostabiliteit). De consequenties van nieuwe veiligheidsfilosofie, nieuwe normen en ongedraineerd rekenen die zich aandienen, zijn in feite geen onderwerpen die binnen de scope van de POVM passen. Ze horen meer thuis in het Ontwerpinstrumentarium. De nieuwe hydraulische randvoorwaarden die volgen uit de nieuwe normen, zijn- of komen naar verwachting op tijd voor de referentieprojecten. Voor het ongedraineerd rekenen geldt dat echter niet. Er dreigt vertraging te ontstaan in de planvorming en er is vanuit de projecten nadrukkelijk behoefte aan een korte termijn-methode om de actuele versterkingsopgave goed te kunnen beoordelen, rekening houdend met ongedraineerd rekenen. De POVM wil de urgente vragen vanuit de referentieprojecten oppakken in afstemming met het OI. De generieke doorvertaling is een onderwerp voor het OI. Marktbenadering sec is een onderwerp van het programmabureau HWBP zelf en wordt niet door de POVM opgepakt. De POVM heeft integrale contractvorming wel als onderwerp met de vraag hoe je komt tot functionele uitvraag en de invulling van criteria die vooraf en bij beoordeling van een aanbieding worden gehanteerd. Als de vier clusters in perspectief worden gezet ontstaat in feite een matrix- organisatie. De Cluster techniek stuurt, maar wordt ook beïnvloed door de activiteiten in de andere drie clusters. POV Macrostabiliteit Pagina 25 van 89

27 Figuur 5 In Figuur 5 is verder aangegeven wat per cluster de uiteindelijke doelstelling is van de beoogde resultaten, die ook moeten bijdragen aan de HWBP-doelstelling sneller, beter, goedkoper. Per cluster is de globale denklijn die samenvat wat het cluster beoogd als hoofddoel in hoofdstuk 5 verder aangescherpt naar wat meer specifieke clusterdoelen. Elke activiteit draagt bij- of leidt tot een product in de vorm van een handreiking (receptenboek) of technisch rapport (ontwerpleidraad). In hoofdstuk 5 wordt de scope van de POVM verder uitgewerkt en is een tabel opgenomen met een totaaloverzicht van de POVM-onderwerpen, die gezamenlijk een coherent beeld geeft van de doelstellingen en de na te streven resultaten in de komende periode tot en met 2018, met een directe relatie per onderwerp naar een vragend referentieproject. POV Macrostabiliteit Pagina 26 van 89

28 Naast de hierboven uitgebreider beschreven Plan en Do-fase, wordt aandacht besteed aan de Check en Act-fasen. De eenmaal als antwoord op vragen uit referentieprojecten opgeleverde POVM-resultaten zullen worden gevolgd in de uitvoering en begeleid, in ieder geval zolang als de POVM loopt. In de ook als activiteit opgenomen Thermometer wordt jaarlijks geëvalueerd en gerapporteerd over de resultaten, het rendement en de effectiviteit in de toepassing daarvan. Om de resultaten ook goed en praktisch toepasbaar te maken is de rol van ENW van belang. Met dit adviesorgaan is overlegd over een specifieke rol voor de POVM. De technische rapporten en inhoudelijke rekenrecepten zullen aan ENW worden voorgelegd; in advisering heeft ENW vervolgens een belangrijke rol voor het draagvlak. Het gaat er tenslotte ook om dat niet alleen waterschappen, maar ook marktpartijen en adviesbureaus bekend worden met de resultaten om ze ook met vertrouwen in ontwerp- en adviespraktijk te kunnen toepassen. Er zijn vanuit de POVM concrete afspraken gemaakt met ENW (techniek) om de POVM-resultaten periodiek op de ENW-agenda te hebben. En tenslotte is er ook voor de Stuurgroep POVM een belangrijke rol om ervoor te zorgen dat eenmaal gevalideerde nieuwe technieken ook daadwerkelijk kansen krijgen in uit te voeren dijkversterkingsprojecten. Deze houding stimuleert ook het WTI om ervoor te zorgen dat nieuwe technieken eenduidig kunnen worden getoetst. POV Macrostabiliteit Pagina 27 van 89

29 5 Programmabeschrijving 5.1 Vigerende kaders Goede afstemming tussen POVM en de kader stellende overheden is essentieel. De initiatiefnemer is verantwoordelijk voor een goed proces om deze afstemming te borgen, maar niet voor de benodigde wijzigingen van wet- en regelgeving zelf, dat blijft de verantwoordelijkheid van de kader stellende overheid. Dit proces loopt parallel aan de POVM gedurende de gehele looptijd. De belangrijkste vigerende kaders voor het project zijn: de Waterwet, c.q. de Omgevingswet; de subsidieregeling HWBP; de deltabeslissingen en de verankering daarvan in landelijke en provinciale wet- en regelgeving en beleid; de kaders (Handreikingen, Leidraden) voor de verbetering van de keringen; de primaire keringen worden door het rijk gesteld en die voor de regionale keringen door de provincies. Specifiek voor de macrostabiliteit De norm en ligging van de primaire keringen liggen vast in de Waterwet en in het landelijke waterveiligheidsbeleid. De beleidsmatige verankering van de deltabeslissingen (nieuwe veiligheidsfilosofie, nieuwe normen, gerelateerde besluiten zoals de voorkeursstrategie voor de Rijnmaasdelta) vond eind 2014 plaats in de partiële herziening van het Nationaal Waterplan. De integrale herziening vindt plaats in De planning voor het aanpassen van de Waterwet (wettelijke verankering nieuwe veiligheidsfilosofie en nieuwe normen en herziene primaire status C-keringen) is dat dit per 2017 wordt vastgesteld in wat dan naar verwachting de Omgevingswet zal heten. 5.2 Raakvlakken De kennis- en productinnovaties die in dit Plan van Aanpak worden genoemd vertonen op onderdelen parallellen met het onderzoek binnen het OI en de WTI programmering, maar zijn meer gericht op directe toepassing binnen het ontwerp en de uitvoering van de HWBPprojecten. Voor het generiek toepasbaar maken van de resultaten uit de POV Macrostabiliteit zal wel voortdurend aansluiting blijven met de OI en WTI programmering. De invoering van de risicobenadering en de nieuwe normen vraagt nieuw instrumentarium om de veiligheid van de waterkeringen te kunnen beoordelen (toetsen) en verbetermaatregelen te kunnen ontwerpen voor keringen die niet aan de normen voldoen. Het nieuwe toets instrumentarium komt in twee fasen beschikbaar. Op 1 januari 2017 is het instrumentarium voor de eerste fase gereed. Daarmee is het mogelijk waterkeringen die overduidelijk niet voldoen aan de nieuwe normen aan te melden voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma. De tweede fase komt op 1 januari 2019 beschikbaar. POV Macrostabiliteit Pagina 28 van 89

30 Daarmee zijn keringen meer in detail te beoordelen. De POVM zal daarvoor naar verwachting belangrijke input leveren. In navolgend kader wordt een beeld geschetst van verwante programma s en activiteiten waarmee de POVM moet afstemmen. Constructieve innovatie is een belangrijk activiteit van de POVM. Kennis die is ontwikkeld binnen het CUR-project INSIDE alsmede de ervaringen die hiermee zijn opgedaan in grootschalige pilots, is een belangrijke input voor de POVM en zal worden gebruikt voor de verdere doorontwikkeling van constructieve innovaties. Ten aanzien van de acceptatie van nieuwe technieken, zullen ervaringen en kennis worden uitgewisseld met de POV Piping. Voor zover passend in de tijd worden de resultaten die vanuit de POVM beschikbaar komen eveneens toegepast in de HWBP2-dijkvakken. In 2014 is door het Rijk, IPO, UvW en VNG een bestuursovereenkomst Deltaprogramma ondertekend waarmee de uitvoering van de deltabeslissingen en voorkeurs strategieën is geborgd. De implementatie van het nieuwe waterveiligheidsbeleid verloopt in drie fasen. In lijn met de wens van de Tweede Kamer is de risicobenadering nu al het uitgangspunt bij het prioriteren van maatregelen voor waterveiligheid (Hoogwaterbeschermingsprogramma). Het Rijk zal het rijksbeleid dat voortkomt uit de voorgestelde deltabeslissing Waterveiligheid verankeren met een partiële herziening van het Nationaal Waterplan (eind 2014). Daarna kan in verkenningen van het Hoogwaterbeschermingsprogramma rekening gehouden worden met de nieuwe normspecificaties. Het streven is dat het nieuwe waterveiligheidsbeleid en de nieuwe normering in 2017 in de wet verankerd zijn, omdat de volgende landelijke toetsing van primaire waterkeringen dat jaar van start gaat en het kabinet daarover in 2023 aan de Tweede Kamer moet rapporteren. POV Macrostabiliteit Pagina 29 van 89

31 5.3 Scope De scope van de verkenning betreft op hoofdlijnen: Ariaal: Zes referentieprojecten; de praktische spin-off is echter: alle waterkeringen waar nu of later sprake is van (macro-)stabiliteitsproblemen. Activiteiten: De inhoudelijke activiteiten van het POVM zijn ook genoemd- of hebben een verbinding met de onderwerpen die in het Startdocument zijn beschreven. Ze worden uitgewerkt in vier thematische clusters die een sterke onderlinge samenhang hebben. Het gaat om de volgende clusters: Innovaties in versterkingstechnieken, Rekenmethodieken, Monitoring van de sterkte en Procesverbeteringen. Om te komen tot innovaties in versterkingstechnieken moet daaraan ook inhoudelijk vanuit de thema s: rekenmethodieken, monitoring en procesverbeteringen worden bijdragen. Op 19 januari 2015 is een Startbijeenkomst gehouden voor de POVM. Tijdens de startbijeenkomst is in verschillende workshops per clusterteam gesproken over kansen, witte vlekken en belangrijke aandachtspunten. In afweging met de huidige praktijk en wat in ontwikkeling is, zijn de volgende inhoudelijke onderwerpen geagendeerd voor verdere uitwerking in de clusters. Jaarlijks zal steeds breed worden geëvalueerd met betrokken partijen of de focus van de POVM moet worden aangescherpt of verlegd, wat eventueel tot programma-aanpassing kan leiden om binnen de planperiode , en budget, tot optimaal resultaat te komen. Figuur 6 POV Macrostabiliteit Pagina 30 van 89

32 De meer inhoudelijke activiteiten per cluster zijn samengevat is navolgende vier plaatjes. Figuur 7 Figuur 8 POV Macrostabiliteit Pagina 31 van 89

33 Figuur 9 Figuur 10 POV Macrostabiliteit Pagina 32 van 89

34 5.4 Referentieprojecten In de inleiding zijn de zes referentieprojecten genoemd die zijn aangemeld door de waterschappen die daarmee ook direct bij de POVM zijn betrokken. De zes dijkversterkingsprojecten hebben alle zes de macrostabiliteitsproblematiek gemeenschappelijk als belangrijke reden voor afkeuring in de laatste toetsronde; zij het dat het karakter van de stabiliteitsproblematiek per project verschilt. Bij de dijken langs de Waal en de Merwede zijn het vooral de opdrijfcondities die de veiligheid beïnvloeden. Langs de Hollandsche IJssel gaat het meer om ondiepere glijvlakken door steile binnentaluds. In alle gevallen gaat het wel om dijkvakken waar dicht op de dijk staande bebouwing een aanvullend probleem oplevert voor een dijkversterking. Het is in planvorming vrijwel vanzelfsprekend dat op- of langs de dijk staande bebouwing uit oogpunt van cultuurhistorie, sociale betekenis en/ of landschappelijke waarde, zoveel mogelijk behouden blijft. Om de problematiek van de projecten te begrijpen en daarmee ook een verbinding te kunnen leggen met de belangrijkste behoefte in de projecten zelf zijn in de maanden maart/april 2015, werkbezoeken gebracht en is een interview-ronde gehouden. De resultaten daarvan zijn de belangrijkste input voor de scope van de POVM. De planning van de referentieprojecten is leidend voor de planning en uitvoering van de POVM-onderwerpen; er is daarmee ook een relatie gelegd en er zal voortdurend op worden gestuurd. Als hier knelpunten ontstaan wordt dit via de voorgestelde escalatielijn behandeld. Bij de beoordeling van go/no-go momenten door de stuurgroep POVM is dit ook een belangrijke afweging. De planning van POVM zal (extern) probabilistisch worden doorgerekend, overeenkomstig de eisen die daaraan worden gesteld. De belangrijkste opmerkingen en vragen van de projectteams aan de POVM samengevat: Gorinchem- Waardenburg, noordelijke Waaldijk Hoe ga je om met nieuwe/innovatieve technieken vanuit de markt, welke eisen stel je in het proces (vooraf, aan rekenmodellen en na aanbieding, bv acceptatiecriteria) en hoe zorg je voor acceptatie door afdelingen beheer en onderhoud. Ongedraineerd rekenen; zorgen dat we erin kunnen geloven. Dijkanalysemodule (DAM) opwerken tot een beter bruikbare tool. Monitoring is nu geheel ontwerp-gericht. Eerder meten levert tijdwinst op. GOWA is bereid mee te doen aan een pilot lifecycle monitoring in een sectie van het dijktraject. Er moet wel eerst een blauwdruk worden opgesteld. Toetsing nieuwe technieken. Generieke eisen voor rekenen door marktpartijen bij D&C, o.a. vervormingscriteria; waarmee benader je de markt. Zorg voor kennisdeling; belangstellende adviesbureaus moeten kunnen meedoen. POVM moet inzicht geven in wat efficiënt is in grondonderzoek, wat is passend in de keuze voor kwantiteit-kwaliteit (bv klasse 1 sonderingen). De bandbreedte van de parameters is een belangrijk uitgangspunt in de (rekenwaarde bij de) berekeningen. POV Macrostabiliteit Pagina 33 van 89

35 5.4.2 Tiel-Waardenburg, noordelijke Waaldijk Hoe om te gaan met bestaande constructies zoals kistdammen/damwand en ontlastputten, waar geen ontwerptekeningen meer van beschikbaar zijn. De volgende onderwerpen zijn belangrijk voor het project: Ongedraineerd rekenen Drainagetechnieken Grondbermen Sterkte in de opbartszone Lifecycle monitoringprojectteam TIWA staat open voor toepassing van innovatieve technieken, maar hoe doe je dat procedureel. Wat zijn de te doorlopen processtappen van de innovatie en hoe verhoudt zich dat tot de planning van het project. Vroege marktbenadering, acceptatiecriteria, wat is de rol van ENW Gouderak en Ouderkerk-Krimpen, Hollandsche IJssel De twee referentieprojecten Gouderak en Ouderkerk-Krimpen hebben een afzonderlijke doorlooptijd, maar de problematiek en de kansen komen overeen. Vanuit de projecten, die ook de verkenningsfase gezamenlijk doorlopen, zijn de volgende aandachtspunten per clusterthema genoemd: Rekenmethodieken: Rekenen met ongedraineerd materiaalgedrag (kennis uit DOV). Dit is voor de projecten interessant gezien de dikke laag slappe grond (incl. veen). Schematiseren van een 3D probleem. De projecten kennen veel lintbebouwing incl. opritten, voorlanden etc. Een 3D benadering zou kunnen leiden tot een aanscherping van de projectscope. Eisen en randvoorwaarden bij rekenen aan complexe versterkingsconstructies. Een zeer kansrijke verbetermaatregel voor de projecten is een constructief scherm over een grote lengte. Actuele sterkte. De waterkering wordt in dagelijkse omstandigheden al aanzienlijk belast. Mogelijk leidt meer kennis omtrent actuele strekte (en het in rekening mogen brengen) tot een aanscherping van de scope. Monitoring: Het project bevindt zich in de afkeurfase/ontwerpfase. Vroegtijdige monitoring naar de freatische lijn is kansrijk. Algemeen is er wat minder gevoel bij het onderscheidend vermogen voor de lijn Monitoring; Procesverbetering: De onderwerpen in de voorlopige scope POVM op dit thema zijn waardevol voor elk project. Voor de Hollandsche IJssel-projecten is met name het proces Ontwerp vs. Toetsing voor onbewezen naar geaccepteerde techniek waardevol. Innovaties in technieken: POV Macrostabiliteit Pagina 34 van 89

36 De sporen dijkvernageling en flexibele damwanden zijn interessant. Gezien de vele lintbebouwing zou het spoor wegnemen obstakels ook interessant kunnen zijn. Als toevoeging is een mogelijk interessant spoor de overstroombare dijk. Een lagere kruin zou de stabiliteit van de dijk kunnen verbeteren. Over het algemeen zien we de grootste kansen op korte termijn voor het spoor Rekenmethodieken en dan met name Actuele sterkte. Deze zouden de project-scope kunnen verkleinen. Dit spoor heeft voor de Hollandsche IJssel-projecten dan ook het meeste haast Gouda, Hollandsche IJssel Hoe krijg je een innovatief dijkontwerp, bv dijkvernageling of schuine damwand, snel gevalideerd en goedgekeurd (door ENW). Zorg voor handvatten voor goede contractuele borging van nieuwe technieken. Zorg voor heldere generieke acceptatiecriteria voor nieuwe technieken. Actuele sterkte is een belangrijk aandachtspunt (als de resultaten op tijd komen) Markermeerdijk Ongedraineerd rekenen is belangrijk voor de Markermeerdijken; het project Dijken op Veen heeft hiervoor al de belangrijkste input geleverd. Markermeerdijken accepteert alleen aanbiedingen met geaccepteerde technieken; voor niet-gevalideerde nieuwe technieken is geen plaats. Vanuit het project is er echter wel veel belangstelling om mee te doen met een pilot vacuüm consolidatie, als de POVM daarvoor althans het initiatief neemt en de resultaten op tijd komen. Lifecycle monitoring is interessant omdat dit thema meedoet in aanbesteding. Er worden eisen gesteld aan de overdracht van het opgeleverde project naar beheerafdelingen. Bouwen in het gesloten seizoen heeft ook de belangstelling. 5.5 Resultaten Navolgend is in tabelvorm aangegeven welke onderwerpen per cluster onderdeel zijn van de scope POVM. De voorstellen, die door de clusters individueel verder zijn uitgewerkt, zijn als achtergrondrapport beschikbaar. Er is een rechtstreekse relatie met de onderwerpen die al in het Startdocument van de POVM zijn benoemd. Het is de bedoeling de verschillende voorstellen, eenmaal getoetst op prioriteit verder uit te werken in afzonderlijke plannen van aanpak, waarbij ook wordt onderzocht in hoeverre de referentieprojecten dit geheel of gedeeltelijk, onderdeel kunnen maken van de eigen projectscope dijkversterking. Als principe geldt dat POVM-onderwerpen die integraal onderdeel zijn van de dijkversterking, in termen van kosten, communicatie en risico s onderdeel uitmaken van de projectscope van het betreffende dijkversterkingsproject. Voor meer generiek onderzoek en proeven op andere locaties geldt dat de verantwoordelijkheid volledig bij de POVM ligt. POV Macrostabiliteit Pagina 35 van 89

37 In een tweetal overleggen van de clustertrekkers met het kernteam zijn de voorstellen vanuit de clusters onderling afgestemd qua inhoud en omvang en zijn prioriteiten aangegeven. De opstart van de no-regret onderwerpen, die ook van evident belang zijn voor de referentieprojecten, wordt daarbij voorzien vanaf de eerste helft van De onderwerpen zijn als overzicht samengevoegd in de navolgende tabel, die ook verder uitgewerkt ten grondslag ligt aan de planning en kostenraming van de POVM (bijlagen 1 en 2). Met kruisjes is het belang van de onderwerpen voor de verschillende referentieprojecten geduid. De in de tabel vetgedrukte kruisjes zijn meer in het bijzonder van belang voor het betreffende referentieproject en geven antwoord op concrete vragen. POV Macrostabiliteit Pagina 36 van 89

38 5.6 Cluster Innovaties in versterkingstechnieken TIWA GOWA HIJ Gouda KIJK Mark Overall eerste ronde Innovatiescan x x x x x tweede ronde Innovatiescan x x x x x 1 Vernagelingstechnieken Concept technisch rapport (met nog witte vlekken) x x x X Technisch rapport x x x X JLD-klapankers, Fullscale test x x x X 2 Langsconstructies/wanden/verankeringen Concept technisch rapport (met nog witte vlekken) x X X x Monitoring bestaande constructie (verankerde damwand) x X x x Fullscale proef langsconstructie, voorbereiding en start x X x x Fullscale proef langsconstructie x X x x Technisch rapport x X x x 3 Drainagetechnieken Technisch rapport (met nog witte vlekken) X x Monitoring (1 installatie) X x Monitoring (2) X x Opstellen plan en begin monitoring pilot proef X x pilotproef DMC-buis X x Technisch rapport x x 4 Grondverbeteringen/bermen concept technisch rapport grondbermen (met nog witte vlekken) X X x voorbereiding proef vacuumconsolidatie x x X Proef vacuumconsolidatie x x X technisch rapport x x X 5.7 Cluster Rekenen 1 Benutten actuele sterkte ; handreiking met stappenplan X X Benutten actuele sterkte toepassing Hollandse Ijssel X X 2 Sterkte in de opbarstzone bestaande kennis bouwputten en impact X x Sterkte in de opbarstzone validatie in proeven en pilot X x 3 Niet stationair waterspanningsverloop (tool en kookboek) x X Niet stationair waterspanningsverloop toepassing in 2 ref cases x X 4 Ongedraineerd rekenen - handreiking ref projecten concept X X x x x Ongedraineerd rekenen handreiking ref projecten definitief en agendering (oi2018?) X X x x x 5 EEM Ontwikkeling rekenmethodiek korte palenwand (KIS 50%) x x x x x EEM berekeningsmethodiek van vervormingen van palenwand in een dijklichaam x x x x x EEM kookboek complexe versterkingsconstructies x X X x x Rekenmethodiek en validatie voor Horizontale vervormingscapaciteit van paalfunderingen x X x X EEM kookboek (Schematiseren van een 3D probleem) X x x x EEM modellering definitief kookboek (ongedraineerd, veiligheidsfilosofie, vervorming) x x x x x EEM implementatie kwaliteitsborging in (opdrachtgevers en advies)praktijk x x x x x Generiek maken HWBP2 ankerkrachtontwikkelingen x X x x 5.8 Cluster Monitoring 1 protocollen plaatsing en interpretatie waterspanningsmetingen (met updates ervaring) X x x x x ontwikkeling in waterspanningsmeters t.a.v. gasproblematiek X x x x x 2 groene versie handreiking Life cycle monitoring X x x X x update en definitieve versie handreiking Life cycle monitoring X x x X x toepassen raamwerk in 2 referentieprojecten x X uitvoeren van meetraaien in 2 referentieprojecten (waterspanning en vervorming) x X 3 innovatieve meettechnieken voor vervormingsmetingen (glasvezel en sateliet) X x x X x toepassing vervormingsmetingen in 2a en 2b X x x X x 4 Datamanegement in de projectfasen X x x X x Implementatie datamanegement in 2a en 2b en 2c 5 Generiek maken HWBP2 ankerkrachtontwikkelingen X x x X 5.9 Cluster Procesverbetering Ontwerpproces 1 handreiking performance based ontwerp (Bouweisen versus waterveiligheidseisen; eurocode) x x x X x 2 handreiking: Diepgang en ontwerpuitwerking in verschillende fasen X x x x x Uitvoeringsproces 3 Opstellen protocol aanbesteding innovatie x X x x 4 Eisen voor geintegreerde contracten X x X x 5 handreiking Bouwen in gesloten seizoen X x x x x Kwaliteitsproces 6 Thermometer POVM resultaten en impact voor HWBP x x x x x POV Macrostabiliteit Pagina 37 van 89

39 In de tabel is een product of combinatie van producten aangegeven. Voor 2015 kan de aanpak per onderwerp in meer detail worden beschreven, voor de jaren daarna gebeurt dat meer op hoofdlijnen, ook omdat de resultaten uit 2015 mede richting geven aan de invulling van de plannen voor 2016 en later. Per cluster is er een globale denklijn die samenvat wat het cluster beoogd als hoofddoel. Deze denklijnen zijn in de navolgende paragrafen verder uitgewerkt. Ze zijn ook steeds meegenomen in de gesprekken met de genoemde referentieprojecten en op basis van die gesprekken aangescherpt tot de versie die nu in dit plan van aanpak is opgeschreven. Elke activiteit draagt bij- of leidt tot een product in de vorm van een handleiding (kookboek) of technisch rapport (ontwerpleidraad). De referentieprojecten staan centraal. Dat wil zeggen dat de individuele POVM-producten, die voor een belangrijk deel ook vanuit de referentieprojecten zijn aangedragen, ook door deze referentieprojecten, in de persoon van projectmanager en technisch manager in voorbereiding en uitvoering worden begeleid en beoordeeld op kansrijkheid en bruikbaarheid. Op deze manier komt ook de implementatie in de projectomgeving het best tot stand. In de interviews met de projectteams werd deze opzet herkend en gewaardeerd. Er is een tweede manier waarop naar de resultaten wordt gekeken: vanuit waterschap Rivierenland zal de toepasbaarheid van de resultaten voor de beheerder (onderhoud, beheer, beleid en toetsing) worden beoordeeld en bijgestuurd, zodat ook de acceptatie vanuit deze visie verantwoord en met draagvlak wordt geborgd. De voorstellen zijn voorgelegd aan de POVM-klankbordgroep, die ook enkele aanvullende voorstellen heeft aangedragen en nadere accenten heeft gezet. Ook voor het vervolg wordt deze consultatie voortgezet in regelmatige besprekingen, waarin de plannen van aanpak voor de verschillende POVM-onderwerpen kunnen worden aangescherpt waardoor ze ook een betere praktische toepassing krijgen. 5.6 Innovaties in versterkingstechnieken Uit de inventarisatie, aangevuld met kansrijke ideeën uit de kansenscan Macrostabiliteit van het HWBP volgen een aantal principe technieken: Vernagelingstechnieken Wandtechnieken o Beperking ankerkrachttoename o Korte damwanden o Rekbare constructies Hybride-achtige combinaties van dijkversterkingstechnieken Grondverbeteringstechnieken (waaronder ook standaard berm) o Vacuüm consolidatie POV Macrostabiliteit Pagina 38 van 89

40 o Geotextielen o Maakbare grond concepten, waarbij met injectietechnieken of MIP technieken de eigenschappen van de grond kunnen worden aangepast Drainagetechnieken of waterontspanners Wegnemen van de belemmeringen in combinatie met grondverbeteringstechnieken o Opvijzelen of verplaatsen van panden o Optimalisaties afschermconstructies d.m.v. monitoring paalmomenten; bij KIS wordt ruimte gezocht in de toelaatbare paalmomenten d.m.v. monitoring. Deze manier van uitvoeren is grensverleggend en zou kunnen leiden tot een generieke aanpak bij andere dijkversterkingen waar starre afschermconstructies nodig zijn Denklijn De focus van de POVM ligt op het verder helpen van de concepten die in theorie binnen referentieprojecten toegepast kunnen worden. Bij het uitdagen van de markt kunnen technieken voorgesteld worden die nu nog slecht beoordeeld kunnen worden met de huidige richtlijnen en technische rapporten. Om toch uiteenlopende inschrijvingen te kunnen beoordelen en te kunnen ontwerpen moet het te ontwikkelen ontwerp- en evaluatieinstrumentarium praktisch en generiek van karakter zijn. De POVM gaat zich op vier typen oplossingen voor macrostabiliteit richten waarvoor meerdere technieken, c.q. varianten beschikbaar zijn waarop innovaties kunnen worden gericht. Er worden 4 principe-technieken, verder genoemd de hoekpunten, uitgewerkt tot generieke technische rapporten. Op basis van deze 4 technische rapporten (voor elk hoekpunt) zou het merendeel van de innovatieve ideeën (mits er een proof of concept van de techniek is) kunnen worden uitgewerkt tot een geaccepteerde techniek. De 4 hoekpunten markeren daarmee gezamenlijk het gehele ontwerpkader. Hybride technieken, dat wil zeggen combinaties van de 4 hoofdoplossingen vallen hier binnen en moeten kunnen worden ontworpen op basis van de set van 4 Technische rapporten die binnen dit cluster worden uitgewerkt. De 4 hoekpunten overspannen als het ware de totale ontwerpruimte. De hybride technieken, dat wil zeggen het combineren van technieken zijn dus niet individueel als zodanig opgenomen, maar kunnen worden uitgewerkt op basis van de 4 hoekpunten. Hybride technieken, waarbij elke techniek op zijn eigen sterkte wordt ingezet, wordt overigens als zeer kansrijk gezien voor verdere innovaties. Dit cluster beoogt dit soort van innovaties dan ook te ondersteunen met een ontwerp en beoordelingskader. De acceptatie van de 4 technische rapporten is essentieel om te kunnen toepassen in de project-praktijk. Hierin heeft ENW een belangrijke rol. ENW wordt betrokken bij de visie en de opzet en te zijner tijd in de vorm van een advies over elk van deze 4 technische rapporten. Voor elk van de 4 hoekpunten wordt dus een generiek technisch rapport opgesteld op basis van de huidige state of the art van het type oplossing. Witte vlekken in kennis worden zo zichtbaar gemaakt en worden ingevuld door specifieke pilots (bijvoorbeeld JLD-klapankers), tests en proeven. Elke specifieke test wordt daarna doorvertaald naar generieke kennis. Het POV Macrostabiliteit Pagina 39 van 89

41 doel van de POVM is dus niet alleen om individuele technieken uit te werken, maar vooral om het type van oplossingsrichting te ondersteunen met een ontwerp- en beoordelingsrapport. Tenslotte wordt tweemaal een innovatiescan uitgevoerd. In deze scan wordt gekeken welke technieken momenteel in de markt voor macrostabiliteit aanwezig zijn en wordt beoordeeld of met de set van 4 rapporten er voldoende informatie is om met dit soort van innovaties een ontwerp te kunnen maken en te beoordelen. Indien er nog kennisleemtes blijken te zijn, maar de techniek door de referentieprojecten wel als kansrijk wordt gezien, kan worden nagegaan hoe dit ingepast kan worden in de POVM. De behoefte binnen de referentieprojecten is bepalend voor het al of niet verder oppakken van een innovatie. Daarnaast is er natuurlijk een belangrijke adviserende stem vanuit de hiërarchische lijn en de klankbordgroep Hoekpunt 1 Vernagelingstechnieken Deze activiteit zorgt voor een Technisch Rapport voor vernageling (betreft onderdelen 1.2c en 1.2d in de tabel van bijlage Kostennota). Op basis van dit technische rapport moeten meerdere soorten vernagelingsconstructies kunnen worden ontworpen, getoetst en beheerd. Het Technische rapport omschrijft onder andere de conceptuele veiligheidsfilosofie. Vernagelingsconstructies kunnen de stabiliteit van de waterkering verhogen zonder dat daarbij uitwendig aanpassingen van het dijkprofiel nodig zijn. Dat maakt dit soort technieken kansrijk in omstandigheden met beperkte ruimte door bebouwing. Vanuit deze functie zou de omgeving beïnvloeding van de technieken in elke fase van de levensduur minimaal moeten zijn. Een ontwerpprotocol en een uitvoeringsprotocol of methode waarmee kan worden aangetoond dat de constructie na aanleg aan de gewenste betrouwbaarheid voldoet ontbreekt nog (uitvoeringsprotocol is belangrijk voor de D&C contractvorm). Momenteel loopt een pilot van de JLD ankerproef in Purmerend. Dit betreft een fullscale proef die binnen de POV Cluster Techniek wordt uitgevoerd (betreft onderdelen 1.2a en 1.2b in de tabel van bijlage Kostennota). Deze pilot wordt door een consortium van JLD contracting, Antea groep en Wiertsema getrokken en wordt naar verwachting in augustus 2015 afgerond. Daarnaast wordt een pilot met de techniek vernageling uitgevoerd bij dijkversterking Vianen en een pilot met dijkdeuvels bij de dijkversterking HOP. Deze pilots worden vanuit de dijkversterkingsprojecten uitgevoerd als complete versterkingsoplossing. In het verleden (2009 en 2012) zijn pilots met dijkdeuvels en met MIP uitgevoerd bij Nieuw- Lekkerland. De resultaten van eerder uitgevoerde (INSIDE) proeven en recente proeven zoals vernageling in Vianen worden meegenomen in de uitwerking van deze technieken tot generieke technische rapporten die om advies aan ENW worden voorgelegd. In het Technische rapport vernageling moeten de navolgende vragen worden uitgewerkt: 1. Ontwerprichtlijnen inclusief bijhorende veiligheidsfilosofie 2. Toets richtlijn met bijhorende veiligheidsfilosofie 3. Beheeraspecten Ad 1) Vanuit de nu lopende en hierboven genoemde pilots wordt duidelijk dat het ontwerpen van deze technieken uitgevoerd zou moeten worden met numerieke modellen. Hierbij is een verbinding met het cluster rekenen van groot belang. Met name de onderdelen EEM daarin. POV Macrostabiliteit Pagina 40 van 89

42 Op basis van 3-D numerieke modellen zal het ontwerp dienen te worden gemaakt waarbij belasting- en materiaalfactoren worden gehanteerd, zodanig dat het ontwerp aan de gestelde sterkte en vervormingseisen voldoet. Het gaat hierbij om een generiek kookboek hoe dit soort vernagelingstechnieken ontworpen zouden moeten worden, niet om een maatwerk ontwerpwijze voor 1 type van grondvernageling. De bruikbaarheid moet met name worden geborgd vanuit de beheerders. Ad 2) Vanuit de ontwerprichtlijn volgt vervolgens de toetsingsrichtlijn. Deze richtlijn moet het ook mogelijk maken om de constructie te toetsen bij gewijzigde uitgangspunten. De bruikbaarheid moet met name worden geborgd vanuit de beheerders en moet ondersteund worden met een ENW-advies. Ad 3) Na ontwerp moet de constructie beheerd en weer getoetst kunnen worden. Vanuit het ontwerp zullen aspecten volgen die niet gedurende de gehele levenscyclus kunnen worden gegarandeerd en die mogelijk periodiek moeten worden opgewaardeerd. De bruikbaarheid moet met name worden geborgd vanuit de beheerders Hoekpunt 2 Damwanden en rekbare constructies Binnen KIS en andere dijkversterkingen worden constructies ontworpen. Dit gebeurt volgens de laatste inzichten aangaande het dimensioneren van waterkerende langsconstructies (dit gebeurt meestal conform Ontwerprichtlijn Stabiliteitsschermen ). Deze ontwerprichtlijn is opgesteld voor de stalen damwand maar wordt momenteel ook wel toegepast voor andere soorten constructies. In het verleden is een korte damwandproef uitgevoerd. De binnen deze projecten opgedane kennis zou moeten worden gebundeld met de in de POVM nog te ontwikkelen kennis en worden verankerd in een technisch rapport met betrekking tot ontwerpen van langsconstructies (betreft onderdelen 1.3a en 1.3e in de tabel van bijlage Kostennota). Binnen het cluster rekenen wordt hiervoor ook een grote inspanning betreffende EEM (eindige elementen methode) gedaan, die voor dit onderdeel beschikbaar dient te komen. Dit technisch rapport dient breed te worden ingestoken zodat het document toepasbaar is voor een breed scala aan wandtechnieken die kunnen worden toegepast bij het verbeteren van dijken met stabiliteitsproblemen. Damwanden en rekbare constructies kunnen de stabiliteit van de waterkering verhogen zonder dat daarbij uitwendig aanpassingen aan het dijkprofiel wordt gedaan. Dit maakt dit soort technieken kansrijk in situaties met ruimtegebrek. Vanuit deze functie zou de omgevings-beïnvloeding van de technieken in elke fase van de levensduur minimaal moeten zijn. Binnen de POV macrostabiliteit moet er, voor de beoordeling van de omgeving (bv panden), kennis worden ontwikkeld over de vervormingen van waterkerende constructies (zowel grond als harde constructies). Door meer flexibiliteit in de eisen betreffende vervormingen te stellen, kunnen er naar verwachting forse optimalisaties in het ontwerp worden bereikt. De rekenmethodiek moet dan wel scherp gedefinieerd worden, zodat optimalisaties goed numeriek te onderbouwen zijn. Validatie van deze rekentechnieken is daarvoor essentieel, waarvoor praktijkproeven tot en met forse vervormingen of bezwijken benodigd zijn (betreft POV Macrostabiliteit Pagina 41 van 89

43 onderdelen 1.3b, 1.3c en 1.3d in de tabel van bijlage Kostennota). In een echte dijk (onderdeel 1.3.b) zijn hierbij meer beperkingen en daarom lijkt een fullscale test op een proefveld (onderdelen 1.3.c en 1.3.d) voor de hand liggend als validatietest. Vanuit het toets proces en vanuit beheer moet duidelijk zijn wat de vervormingseisen betekenen. Ook moet worden nagedacht over de te hanteren veiligheidsfilosofie van grotere vervormingen van constructies in zowel de bruikbaarheidsgrenstoestand als de uiterste grenstoestand. De eurocode (internationale bouwnormen) geeft al richting, evenals de praktijk rond aardbevingsonderwerpen; de juridische kant en eisen hierbij wordt in het procescluster (paragraaf 5.9) opgepakt. Daarnaast kunnen er maatregelen zijn om de grotere vervormingen qua waterveiligheid op te vangen zonder dat de dijk faalt. (kruinzakking te compenseren met extra overhoogte). En er moet voor beheerders kennis en beleid worden ontwikkeld hoe er moet worden omgegaan met de omgevingsbeïnvloeding (bebouwing, kabels en leidingen, op- en afritten), dit laatste punt is ook onderdeel van het procescluster. Het optimaliseren van verankeringen door grotere vervormingen toe te staan in een constructie (en de omgeving) kan verder worden onderbouwd door model (fullscale) onderzoek. Hierbij wordt voor de werkzaamheden vanuit de POVM ook aangesloten op de initiatieven die vanuit het HWBP2 binnen projecten op dit gebied worden genomen. (monitoring van zetting op ankers, dit betreft het onderdeel onder het rekencluster, 2.9B in de tabel van bijlage Kostennota). Andere aan dit hoekpunt gerelateerde constructies zijn flexibele constructies. Ideeën om daarbij andere materialen toe te passen of andere verankeringstechnieken (bijvoorbeeld ontlastankers) kunnen hierbij verder worden uitgewerkt. Hiervoor geldt dat er een aantal technieken zijn die kansrijk kunnen worden maar nog een grote stap in ontwikkeling nodig hebben als het gaat om maakbaarheid, materiaal onderzoek etc. Ook hiervoor geldt dat bij het ontwerp van dit soort technieken inzicht in vervorming belangrijk is. De constructie zal als gevolg van meer vervorming ook meer sterkte uit het bestaande dijklichaam kunnen halen waardoor de constructies beter samenwerken met de dijk en minder zwaar hoeven te worden gedimensioneerd. Dit generieke aspect wordt in de POVM verder uitgewerkt en valt qua werkzaamheden onder de pilot (betreft onderdeel 1.3c en 1.3d in de tabel van bijlage Kostennota). Vooral in de uitwerking van vervormingscriteria kan worden bezien of een oplossing met ontlastankers of flexibele constructies met veel vervorming kansrijk is. Hierbij kan ook gekeken worden naar oude getrokken palen onder woonhuizen, landhoofden etc. Dit wordt vanuit het rekencluster opgepakt (betreft onderdeel 2.6 in de tabel van bijlage Kostennota). Tevens wordt voorgesteld om bij de uitwerking een analyse op te stellen voor die technieken die in het verleden zijn uitgewerkt maar nog geen brede toepassing vinden. Hierbij dient achterhaald te worden of het niet toepassen van de techniek in het huidige arsenaal toe te schrijven is aan de techniek zelf of aan de toegepaste veiligheidsfilosofie en berekeningsmethode, zonder dat de werking van de techniek zelf aan de orde is. Dit vindt plaats samen met de innovatiescans (betreft onderdeel 1.1a en 1.1b in de tabel van bijlage Kostennota). POV Macrostabiliteit Pagina 42 van 89

44 5.6.4 Hoekpunt 3 drainage constructies, in combinatie met huidige waterkering Drainageconstructies zijn eigenlijk een vorm van hybride technieken; de dijk zorgt voor de sterkte en de hoogte van de waterkering en de drainagetechniek voor belastingreductie in de dijk zelf of in het diepe zand. Technieken om waterdruk te reduceren zijn ontlastputten, waterontspanners, DMC buis, die soms al zijn getest in proefopstellingen en daarbij effectief bleken. Binnen de POV piping is er een kleinschalige pilot (lengte ca. 100 m) opgestart met de DMC buis als piping preventiemaatregel. Daarnaast is er een aantal waterontspanners in het verleden geplaatst (stadswal Vianen, Opijnen, Jaarsveld) en wordt er momenteel een plan uitgewerkt voor een drainagetechniek voor Schoonhovenseveer- Langerak. Van deze projecten kan veel worden geleerd met eventueel aanvullend een gerichte monitoring. Voor enkele referentieprojecten, waarbij de stabiliteitsfactor maar weinig verbeterd behoefd te worden, worden waterontspanners als kansrijk gezien omdat de waterdrukverlaging mogelijk niet zo heel groot hoeft te zijn om tot voldoende stabiliteit te komen. Een voorbeeld hiervan is de dijkversterking Schoonhovenseveer Langerak. Een waterdrukverlaging van ruim 1,2 m onder de berm van de dijk leidt tot voldoende stabiliteit. Het debiet wat moet worden afgepompt om dit te realiseren lijkt mogelijk met een drainagetechniek. Een pilot waarbij bijvoorbeeld DMC wordt ingezet als stabiliteitsmaatregel is er nog niet. Door deze op te starten kan gezamenlijk met het project Schoonhovenseveer-Langerak de rekenmethode, maar meer nog de veiligheidsfilosofie van dit soort technieken generiek worden ontwikkeld en geoptimaliseerd. Dit resulteert in een Technisch Rapport (betreft onderdeel 1.4a en 1.4f in de tabel van bijlage Kostennota). Dit spoor kan gefaseerd worden opgepakt samen met één of enkele marktpartijen. In eerste instantie moet in een op te stellen technische rapport een generieke veiligheidsfilosofie worden ontwikkeld voor het ontwerp (betreft onderdeel 1.4a in de tabel van bijlage Kostennota).Vragen die hierbij generiek moeten worden beantwoord zijn; Hoe moet de toelaatbare faalkans van de waterontspanner/drainagetechniek bepaald worden) gegeven de faalkans van de dijk. Hoe moet de schadefactor voor de stabiliteitsanalyses worden bepaald. Hoe moet de waterontspanner worden ontworpen zodat deze aan de faalkans kan voldoen (foutenboom). Hoe moet worden omgegaan met onzekerheden in het functioneren of modeleren van de waterontspanner (belasting factoren in de reguliere stabiliteitsanalyse op de potentiaal in het zand). Omdat al veel is uitgezocht wordt verwacht dat het opschrijven van bovenstaande aspecten relatief snel zou kunnen. Als voorbereiding naar een pilotproject voor een waterontspanner/drainagetechniek wordt voorgesteld om op bestaande waterontspanners testen uit te voeren en monitoring op deze putten uit te breiden om meer te weten te komen van de langdurige werking van het systeem en eventueel degeneratie van het systeem (betreft onderdeel 1.4b, 1.4c en 1.4d in de tabel van bijlage Kostennota).Voorgesteld wordt om dit jaar al monitoringsplannen op te stellen en POV Macrostabiliteit Pagina 43 van 89

45 de monitoring voor het gesloten seizoen te plaatsen. Dit onderwerp is onderdeel van het cluster monitoring. In de periode 2016 tot 2018 zou een pilotproject kunnen worden uitgevoerd met vanuit het cluster monitoring de aanbeveling de monitoring zo snel mogelijk te installeren (betreft onderdeel 1.4e in de tabel van bijlage Kostennota) Hoekpunt 4, grondbermen en andere constructies Voor geogrids, geotextielen, Terre Armée, e.d. geldt dat in bijvoorbeeld de Handreiking Constructief ontwerpen uit 1995 al een aantal varianten zijn genoemd. In het laatste decennium zijn daar de maakbare grond concepten aan toegevoegd, zoals Versterkt Veen, biogrout, SmartSoils, en gels. Een groot aantal van deze technieken wordt in de wegenbouw toegepast voor bijvoorbeeld de uitvoeringsfase, maar ook voor de eindsituatie. In de waterkeringenwereld worden deze technieken nog nauwelijks toegepast. Het zijn slechts ideeën en ze vinden nagenoeg geen toepassing. Een gericht onderzoek naar de belemmeringen van deze technieken (los van alle dogma s die hierover zijn) zou kunnen helpen om dit soort concepten acceptabel en meer aantrekkelijk te maken; niet alleen voor ontwerp, maar ook voor beheer- en onderhoud Gels of andere technieken die gebruikt zouden kunnen worden om aquifers ondoorlatend(er) te maken kunnen mogelijk kansrijk zijn. Hierbij moet worden opgemerkt dat de combinatie van dit soort technieken met de andere genoemde technieken (hybride oplossingen) mogelijk wel kansrijk is. Injectietechnieken worden in de wegenbouw toegepast maar hebben hun weg naar waterkeringen nog niet gevonden. Versterkt veen wordt toegepast als lichte verharding bij wegen. Recentelijk is getracht om met versterkt veen een berm aan te leggen bij de Kadeversterking Ringdijk Zuiderlegmeer van Waternet. Deze pilot is op het laatste moment niet doorgegaan omdat a.g.v. milieuproblemen die niet binnen de duur van het project konden worden opgelost, het risicoprofiel van het project te hoog werd en van uitvoering werd afgezien. Bij bouwputten worden bijvoorbeeld injectiegels gebruikt om opbarsten van putbodems te voorkomen, zonder dat er onderwaterbeton wordt gebruikt. Injectie technieken als gels of smartsoils toepassingen, kunnen de doorlatendheid van het zand verkleinen. Soortgelijke technieken reduceren de respons van de waterdruk in de vaste zandlagen bij rivierwaterstandstijgingen, dat heeft een gunstig effect op de stabiliteit van dijken. In gevallen waarbij een verlaging van de respons van bijvoorbeeld 80 % naar 50- % leidt tot een voldoende veilige dijk kunnen dit soort technieken kansrijk zijn. Met behulp van vacuümconsolidatie kan de zogenaamde grensspanning in de ondergrond worden verhoogd waardoor de ongedraineerde schuifsterkte toe neemt. Ook kan met deze techniek een strook grond als het ware wordt ingepakt en voorzien van een luchtonderdruk, waardoor de consolidatie wordt versneld, de horizontale deformatie wordt beperkt en de grensspanning wordt verhoogd. Hierdoor kan, zonder fysiek een berm aan te brengen toch de ongedraineerde schuifsterkte van grond achter de dijk worden verhoogd. Hoekpunt 4 geeft enkele kansrijke methoden om de sterkte van de grond zelf te verhogen. Een aantal van de concepten hebben hun weg naar de waterkering nog niet gevonden en zijn nog ver van toepassing. Deze zouden vanuit de POVM een zet in de juiste richting kunnen krijgen POV Macrostabiliteit Pagina 44 van 89

46 Onder deze technieken vallen: Geo- claylineres Gels en andere injectietechnieken Geotextielen en grids Deze technieken worden via de eerder genoemde innovatiescan ingebracht en bekeken op kansrijkheid voor macrostabiliteit-toepassingen. Kansrijke toepassingen, waarbij de referentieprojecten belangrijke beoordelaars zijn, worden in het technisch rapport verder uitgewerkt (betreft onderdelen 1.5a en 1.5d in de tabel van bijlage Kostennota).Een techniek die al dicht tegen de toepassing aanzit is vacuümconsolidatie. In het verleden is deze techniek al vaker toegepast met name voor horizontale vervormingenbeperking en voor uitvoeringsversnelling. Nu het ongedraineerd rekenen wordt ingevoerd neemt de effectiviteit en kansrijkheid van deze techniek toe, omdat het ook sterkte toevoegt en variatie in sterkte verminderd. Door de grond extra te belasten neemt de grensspanning gecontroleerd toe en treedt samendrukking op. Door de vacuüm druk er na consolidatie weer af te laten zal de grond gaan reageren als overgeconsolideerde grond en daarmee is de sterkte toegenomen. Onderzoeksvragen die hierbij opgelost moeten worden liggen vooral in de mate waarin de spanningsverhoging doorwerkt (in de diepere lagen) en daadwerkelijk blijvend is. Daarnaast moeten richtlijnen worden opgesteld hoe dit effect verantwoord en op een veilige wijze kan worden gekwantificeerd. Er is veld- en laboratoriumonderzoek nodig (betreft onderdelen 1.5b en 1.5c in de tabel van bijlage Kostennota). Dit kan middels een proefveld, bijvoorbeeld in Noord Holland bij de Markermeerdijken. Een andere optie is om locaties te gaan zoeken in Nederland waar de grond met behulp van vacuümconsolidatie of tijdelijke terpen is voorbelast geweest. Door op deze locaties grondmonsters te steken en te beproeven kan worden geanalyseerd of de grensspanning in deze grondsoorten hoger is dan naastgelegen niet voorbelaste grond. 5.7 Cluster Rekenmethodieken Door het cluster rekenmethodieken zijn 8 onderwerpen benoemd, waarop in het 3 jarige POVM programma een grote stap voorwaarts kan worden gezet. Daarnaast is een aanvullend onderwerp, nummer 9, opgenomen betreffende het generiek maken van de pilots die plaatsvinden onder HWBP2 betreffende zetting op ankers (betreft onderdeel 2.9b in de tabel van bijlage Kostennota). Hieronder zijn de onderwerpen aangegeven en is vermeld welk type product of resultaat voor deze onderwerpen zal worden opgeleverd Benutten van de actuele sterkte Betreft onderdelen 2.1a en 2.1b in de tabel van bijlage Kostennota. De potentiele kostenbesparing voor alleen al de referentieprojecten is aanzienlijk. Nederland breed is dit nog veel groter. Met name voor dijken waar de stabiliteit onder normale omstandigheden niet veel afwijkt van maatgevende omstandigheden (daar waar opdrijven niet speelt en het POV Macrostabiliteit Pagina 45 van 89

47 freatisch vlak niet wordt beïnvloed door het buitenwater. In de adviespraktijk worden deze technieken, die voor groot gedeelte al bestaan, niet- of onvoldoende gebruikt. De urgentie is derhalve hoog. Mede omdat het onderzoek vele fasen kent, wordt geadviseerd de eerste fase(n) snel op te pakken. Het product of resultaat is een methode en handreiking met een stappenplan aan de hand van case Hollandse IJsseldijken en implementatie in ontwerp adviespraktijk. Ook buiten deze case zijn er veel kansen om besparingen te realiseren op dit onderwerp. Dit onderwerp is als no-regret al verder uitgewerkt in een deelplan Sterkte in de opbarstzone Voor de nog toe te passen sterkte in de opbarstzone wordt in het ontwerp in de praktijk c= phi= 0 toegepast, dat wil zeggen: er is geen enkele sterkte meer als de grond opbarst. Door verschillende waterschappen en ontwerpers wordt verschillend geïnterpreteerd bij welke opbarstveiligheid dit moet worden toegepast. In werkelijkheid zal de opbarstzone naar verwachting lokaal zijn en zal een sterkte hoger dan nul in de rekendwarsdoorsnede mogelijk blijken, maar wat dan mag worden toegepast is niet bekend. Door verschillende interpretaties wordt nu in een aantal gevallen vermoedelijk niet alleen te veilig geschematiseerd, er wordt waarschijnlijk ook onveilig geschematiseerd. Om de omvang van de impact van een studie naar de sterkte in de opbarstzone nader te bepalen wordt voorgesteld te beginnen met een verkennend onderzoek met een consequentieanalyse in de referentieprojecten en literatuurstudie (betreft onderdeel 2.2a in de tabel van bijlage Kostennota). Afhankelijk van de impact en het verwachte rendement in de projecten kan de diepgang van de daarna op te stellen handreiking hoe met sterkte bij opdrijven moet worden omgegaan worden uitgewerkt en gevalideerd. De mate van validatie (betreft onderdeel 2.2b in de tabel van bijlage Kostennota), zal bepalend zijn in de uiteindelijke nauwkeurigheid van de methodiek en daarmee in de mate waarin de sterkte mag worden toegepast in een ontwerp. De mate van validatie betreft een kostenafweging, omdat de validatie middels een full scale proef naar verwachting een relatief groot percentage kan zijn ten opzichte van de verwachte winst in de referentieprojecten Niet stationair (tijdsafhankelijk) waterspanningsverloop Betreft onderdeel 2.3a en 2.3b in de tabel van bijlage Kostennota). Dit onderwerp heeft in potentie een grote besparing in de referentieprojecten en is tevens onderdeel van de interpretatie van waterspanningen die uit het monitoringscluster komen. Het product betreft een handreiking met een stappenplan. Daarbij handvatten voor waar gebruik van niet stationaire berekeningen met het DGflow-model toepasbaar is en waar niet. Er wordt vanuit gegaan dat het DGflow model beschikbaar zal zijn voor ontwerp, anders dient dit aanvullend te worden opgepakt. Tevens wordt uitgewerkt welk protocol kan worden gevolgd voor parameterbepaling en inrichting van een monitoringsprogramma met de interpretatie van de resultaten. Dit onderdeel is in afstemming met het monitoringscluster. Implementatie in adviespraktijk middels een voorbeeldsituatie uit een referentieproject. POV Macrostabiliteit Pagina 46 van 89

48 5.7.4 Rekenen met ongedraineerd materiaalgedrag. In WTI wordt kennis ontwikkeld voor het toetsen met critical state modellen (ongedraineerd gedrag) en in DOV (dijken op veen) is dit tevens toepasbaar gemaakt voor het ontwerp van dijken op veen. In dit onderdeel wordt deze kennis toepasbaar gemaakt voor de referentieprojecten in de vorm van een handreiking betreffende het toepassen ongedraineerd materiaalgedrag voor ontwerp van met constructies te versterken dijken, vooruitlopend op een meer generieke en definitieve richtlijn vanuit OI. Dit sluit goed aan op urgente vragen uit de referentieprojecten. Gestart wordt met een protocol parameterbepaling t.b.v. ontwerp en een consequentieanalyse op de referentieprojecten. Parameterbepaling: Het deelonderwerp parameterbepaling wordt niet gezien als een onderwerp dat in de POVM dient te worden opgepakt. Dit hoort thuis in OI Wel is voor de POVM van belang dat een beperkte actie wordt uitgevoerd om te komen tot voorstellen voor aanpassing van protocollen voor parameterbepaling m.b.t. macrostabiliteit. Omdat parameterbepaling voor alle onderwerpen van belang is, dit onderwerp hoog scoorde tijdens de workshop op 19 januari 2015 en omdat de behoefte hieraan op korte termijn nadrukkelijk in de referentieprojecten werd uitgesproken, is de urgentie hoog. Deze inspanning kan in de eerste fase worden uitgevoerd. Rekenen met ongedraineerd materiaalgedrag: Ervan uitgaande dat rekenen met ongedraineerd materiaalgedrag de norm wordt, is het beschikbaar maken van deze kennis en het eventueel verder ontwikkelen van belang. Omdat er een link ligt met bijna alle andere onderwerpen binnen het cluster rekentechnieken heeft dit hoge prioriteit. Ook met de onderwerpen 1, 2, 4 en 5 die eveneens in de eerste fase worden opgestart. Het heeft ook hierom een hoge urgentie Eisen en randvoorwaarden bij het rekenen aan complexe versterkingsconstructies in waterkeringen Steeds meer ontwerpen worden uitgevoerd met EEM methoden. In de praktijk blijkt dat de kwaliteit van de berekeningen door marktpartijen niet altijd voldoende transparant en navolgbaar zijn. De kwaliteit van dit soort berekeningen is afhankelijk van meer aspecten dan bijvoorbeeld gebruikte software. Voor verbetering van de kwaliteitsborging van de (ontwerpberekening) zal bijvoorbeeld een set verificatieeisen een uitkomst bieden. Voor de invulling hiervan kan een brainstormsessie gehouden worden waarin vertegenwoordiger(s) van de WTI teams van Deltares aanwezig zijn (die met een tool voor macrostabiliteit bezig zijn), een aantal experienced gebruikers vanuit het bedrijfsleven, een aantal technische managers (die aantoonbaar ervaring hebben met EEM berekeningen).voorbereiding van de werksessie met scherpe formulering van de doelstelling en agenda kan door het Cluster Procesverbetering voorbereid worden. Uit de werksessie zal een eerste draft van de verificatie-eisen opgesteld worden. Het hoofddoel is om te komen met een EEM rekenmethodiek waarmee alle onderwerpen met constructies van het techniek cluster kunnen worden berekend. Belangrijk hierbij is dat onderscheid kan worden gemaakt tussen de uiterste grenstoestand en de bruikbaarheidsgrenstoestand. Daarom moeten de POV Macrostabiliteit Pagina 47 van 89

49 vervormingen van dijk en constructie kunnen worden gekwantificeerd. De aanpak hiervoor is EEM, maar de uitwerking is niet evident en momenteel niet eenduidig in de praktijk. Een tweede hoofddoel is om te komen met een veiligheidsbenadering in de rekenmethodiek, waarmee een constructie veilig, maar niet overdreven veilig wordt berekend. De huidige praktijk lijkt tot over dimensionering in constructies te komen als dit naast andere typen bouwwerken wordt gelegd. Een veiligheidsbenadering conform de c/phi reductie kan niet als er een critical state aanpak wordt gevolgd. Een alternatieve methode dient te worden vastgesteld. De resultaten zullen steeds in een van de referentieprojecten op werkbaarheid worden getoetst. Na deze stap wordt de impact geëvalueerd en worden de eisen eventueel aangescherpt/ aangepast. Dit onderdeel wordt daarom ook gestart vanuit een concrete projectopgave. Hiervoor wordt de case van een korte palenwand in KIS opgepakt (betreft 2.5a in de tabel van bijlage Kostennota).Hierdoor is de ontwikkeling van de kennis in dit onderdeel direct gekoppeld aan de concrete vragen van de ontwerppraktijk. In dit project kunnen lichtere constructies worden ontworpen door onderbouwd scherpere vervormingseisen te mogen toepassen. Het toepassen van ankers en gordingen kan dan waarschijnlijk worden voorkomen Horizontale vervormingscapaciteit van paalfunderingen Betreft onderdeel 2.6 in de tabel van bijlage Kostennota. Dit onderdeel sluit aan op de in paragraaf beschreven tekst over hoekpunt 2. De rekenmethodiek die nodig is voor dit hoekpunt betreffende wanden en schermen, wordt in dit onderdeel van het rekencluster uitgewerkt in de vorm van een kookboek EEM Schematiseren van een 3D probleem Betreft onderdeel 2.7 in de tabel van bijlage Kostennota. Voor het onderdeel dijknagels speelt groepswerking van meerdere nagels ten opzichte van een enkele nagel. Dit is een 3-dimensionaal probleem dat met een 3D EEM berekend zou kunnen worden. De wijze waarop dient verder te worden uitgewerkt. Bij dijkversterkingen komen meer 3D problemen voor. Denk aan het einde van een palenwand, een deuveloplossing en het kwantificeren van de opritten in de sterkte van een dijk. Voor al dit soort van technieken en oplossingen is een 3D rekenmethodiek benodigd om de oplossing te kwantificeren. In dit onderdeel wordt een receptenboek gegeven hoe een 3D som op een min of meer eenduidige wijze kan worden gemaakt EEM modellering definitief kookboek In de onderdelen 2.8a en 2.9a in de tabel van bijlage Kostennota, wordt het resultaat samengevat in een kookboek en vindt de verdere implementatie van de toepassingsmogelijkheid van EEM s naar de praktijk plaats Generiek maken HWBP2 ankerkrachtontwikkelingen Bij het ontwerp van een verankerde damwand/stabiliteitsscherm wordt berekend welke ankerkrachten op kunnen treden. Naast het effect van hoogwater wordt daarbij rekening gehouden met extra krachten, die gedurende de levensduur worden gegenereerd door zetting van grond op de ankers en de ankerstangen. Deze zetting is bijvoorbeeld het gevolg POV Macrostabiliteit Pagina 48 van 89

50 van autonome bodemdaling over de 100 jaar levensduur. Door de zetting neemt de kracht van het anker op de damwand toe, waardoor zowel anker als damwand sterker gedimensioneerd moeten worden. Het effect van de zakkende grond op de ankerstangen is pas vrij recent onderkend en meegenomen in de dimensionering van de damwand. Het vermoeden is hierdoor dat er bij de berekening van het effect sprake is van overdimensionering. Daarnaast speelt mee dat er twee aparte modellen worden gebruikt voor de zetting van de grond op de ankers en het effect daarvan op de damwand. Deze twee modellen worden op een provisorische manier aan elkaar geknoopt. Een geïntegreerd model kan de optredende krachten nauwkeuriger beschrijven. 5.8 Cluster Monitoring van de sterkte Door het cluster monitoring zijn 4 onderwerpen benoemd, waarmee de POVM voor het HWBP-dijkversterkingsprogramma een significante en blijvende stap voorwaarts kan zetten. Navolgend is de samenhang met de referentieprojecten en de andere clusters aangegeven, en is aangegeven welk type product of resultaat voor deze onderwerpen zal worden opgeleverd Waterspanningsmetingen en waterspanningsmeters Waterspanningsmetingen en waterspanningsmeters adresseert een concreet probleem waar de waterkering beheerders al jarenlang mee worstelen. Er liggen al vele bouwstenen klaar, maar het ontbreekt aan overzicht van wensen en eisen, alsmede aan een door alle betrokkenen geaccepteerd beoordelingskader. De POVM wil hier de regierol oppakken om deze impasse te doorbreken en een methode, c.q. handreiking opleveren hoe hiermee op te gaan. Naast vervormingen zijn waterspanningen het belangrijkste onderwerp voor monitoring bij macrostabiliteit. Met name een gedegen kennis van de waterspanningen vooraf zal tot een beter ontwerp voor versterking leiden, vanwege de grote invloed van de waterspanningen, zeker bij ongedraineerd rekenen (referentieproject Gorinchem-Waardenburg). Maar ook metingen van de waterspanningen bij significante belastingen, zoals bij het maken van een versterking (uitvoeringsfase) of bij een hoogwater (doorgaans in de beheerfase) leiden tot een beter inzicht in het gedrag van de dijk (referentieprojecten Gouderak en Ouderkerk- Krimpen, mogelijk ook Markermeerdijken). Ten opzichte van eerdere initiatieven, zoals adhoc metingen in specifieke raaien of de recente LiveDijk-projecten, zal hier de nadruk worden gelegd op nauwkeurigheid van de metingen (zowel de plaatsingsnauwkeurigheid t.o.v. het referentievlak NAP als de nauwkeurigheid in de tijd), omdat daarmee vooral winst kan worden behaald ten opzichte van de in de leidraden en technische rapporten voorgeschreven conservatieve aannamen. Producten/resultaten: Opstellen raamwerk met protocollen/specificaties voor de kwaliteitsbeoordeling van waterspanningsmeetsystemen inclusief installatie. Dit zal starten met reeds beschikbare inventarisaties en inzichten (IJkdijk, STOWA), waarlangs ook de verbinding kan worden gelegd met alle relevante sensoraanbieders. POV Macrostabiliteit Pagina 49 van 89

51 Stimuleren van een kwaliteitsslag voor problematische toepassingen, met name hoe om te gaan met gasvorming, bijvoorbeeld in of boven humeuze kleien en veen. Met het cluster innovatieve technieken is er vooral een verband met de hoekpunten 3 (drainage constructies) en 4 (grondbermen en andere constructies). Met het cluster rekentechnieken hangt de beschikbaarheid van nauwkeuriger waterspanningsmetingen vooral samen met onderdeel 1 (benutten van de actuele sterkte), en verder met onderdelen 3 (niet-stationair waterspanningsverloop), 4 (rekenen met ongedraineerd materiaalgedrag) en 5 (complexe situaties). Met het cluster procesverbeteringen is er een verband met het onderdeel pilots uit het ontwerpproces, met het aspect van de diepgang in de ontwerpfasen en met het onderdeel bouwen in het gesloten seizoen onder uitvoeringsproces Lifecycle monitoring Lifecycle monitoring vormt de kapstok, waar de andere onderwerpen aan kunnen worden opgehangen. Ook dit is een onderwerp dat zonder impuls vanuit de POVM niet zal worden aangepakt, omdat zich geen duidelijke probleemeigenaar of investeerder aftekent. Lifecycle monitoring heeft betrekking op alle fasen die doorlopen worden: ontwerp, uitvoering, beheer en afkeuren (voorafgaand aan een volgend ontwerp van een versterking). Dit vormt een samenhangende keten, die thans echter niet als één geheel wordt benaderd. Het gevolg daarvan is dat er in iedere genoemde fase problemen die bij voldoende anticipatie in de vorige fase(n) vermeden hadden kunnen worden, zoals waterspanningsmetingen in de ontwerpfase die meteen na afkeuren op basis van de toetsing had kunnen worden ingezet, of metingen uit de ontwerpfase die bij de overgang naar de uitvoeringsfase of naar de beheerfase niet op adequate wijze worden overgedragen zodat deze in de beheerfase niet toegankelijk zijn. Het signaal is dat het ontbreken van dit keten-denken tot grote onnodige verspillingen en vertragingen in projecten leidt. In het verleden verloren gegane gegevens kunnen doorgaans niet meer worden teruggehaald, maar dit vormt wel een goede reden om naar de toekomst toe te voorkomen dat opnieuw essentiële gegevens verloren gaan. Dit onderwerp heeft daarom de allerhoogste prioriteit. Er zal een generieke methode, c.q. handreiking worden opgeleverd die dienstbaar moet zijn aan alle referentieprojecten. Elementen hiervoor zijn in de afgelopen jaren al ontwikkeld, zie bijvoorbeeld het artikel Monitoringsfilosofie voor de Nederlandse Waterkeringen (Geotechniek juli 2014, pp ). Raamwerk LCM-ketting, opeenvolgende Programma s van Eisen per projectfase, inclusief nut/impact van versnelde informatie-inwinning ten behoeve van de volgende fase, voor de 3 monitoringsdoelen (scopeverkleining, validatie en uitvoeringsversnelling). In het laatste jaar wordt dit tezamen met de andere bouwstenen verwerkt in een Handreiking Monitoring Dijken, versie 1.0. Dit heeft een relatie met activiteiten van het cluster procesverbetering. POV Macrostabiliteit Pagina 50 van 89

52 Blauwdrukken Monitoringplan voor concrete projecten, inclusief eerste lay-out op de kaart (direct in GIS). Focus op projecten in startfase, waarin we minstens een jaar de hartslag willen meten voordat we gaan opereren. Voor 2 referentieprojecten opzetten van een basis-monitoringsysteem, voor een geselecteerde sectie. Voorgesteld wordt om te starten met een sectie uit het referentieproject Gorinchem-Waardenburg, dat voornamelijk uit traditionele dijken bestaat. Daarna kan een vervolg worden gemaakt in het referentieproject Tiel-Waardenburg, waarin veel meer (langs)constructies voorkomen. Dit referentieproject doorloopt alle deelfasen van ontwerp tot uitvoering ongeveer een jaar later dan het project Gorinchem-Waardenburg, zodat een latere start van dit onderdeel geen probleem op hoeft te leveren. Hier zal bij voorkeur gekozen worden voor een sectie waar een innovatieve techniek zal worden ingezet. Het verband met het cluster innovatieve technieken zal hiermee duidelijk zijn. Omdat monitoring niet alleen bestaat uit meten, maar ook uit verwerking van de metingen en het uitvoeren van aanpassingen indien nodig, ligt er ook een verband met het cluster rekentechnieken waar behalve met aangenomen waarden ook met meetwaarden zal worden gewerkt Innovatieve technieken: Checklist kansrijke innovatieve technieken, inclusief kansen en bottlenecks, ten behoeve van invulling en verantwoording van het nut en gebruik van de meetresultaten in de projecten zelf. Speciale aandacht voor het meten van vervormingen. Inbedden in voorgaande onderdelen lifecyclemonitoring. De blauwdruk hiervan is ook basis voor verfijning: waar liggen kansen/mogelijkheden voor optimaal gebruik waterspanningsmeters en/of (andere) innovatieve technieken Datamanagement Hoofddoel: een zachte landing vanuit versterking in beheer: zoals bij onderdeel 2 al is aangegeven, is een adequate doorgifte van gegevens over de dijk over de fase- overgangen heen van groot belang voor doelmatig lifecycle beheer. Keuze welke tijdreeksen en welke meetpunten in beheerfase behouden moeten blijven, inclusief hoe te gebruiken. Voorbeeld hoe je waterspanningsmetingen kunt vertalen naar de geleverde kwaliteit bij oplevering en onzekerheidsreductie dus kwaliteitsverbetering in de inregelfase (implementatie in het concept van de meelopende restlevensduurvoorspelling) Ook dit inbedden in lifecyclemonitoring. Suggesties vooraf geven: welke meetpunten gaan later ook mee naar het beheer. Bij oplevering actualiseren. Aangeven hoe de projectdatabase in alle versterkingsfasen gekoppeld is aan de beheerdatabase en aan het DDSC. De onderwerpen die vanuit het cluster Monitoring als relevant worden voorgedragen zijn van betekenis voor de gehele cyclus: toeten, ontwerpen, versterken, beheren. De resultaten zijn belangrijk voor een betere bepaling van de macrostabiliteitsproblematiek en ze kunnen vanuit dat perspectief, na implementatie, veel bijdragen aan het sneller, beter en goedkoper uitvoeren van het HWBP-dijkversterkingsprogramma. POV Macrostabiliteit Pagina 51 van 89

53 5.8.5 Generiek maken HWBP2 ankerkrachtontwikkelingen Via een alternatief spoor, d.w.z. niet via cluster Monitoring, maar in rechtstreeks overleg met HWBP is het onderwerp Monitoring van ankerkrachten in beeld gekomen. Het onderwerp dat voor de POVM als kansrijk wordt gezien, kan inzicht geven in de daadwerkelijke toename van ankerkrachten door zetting. Hiermee kunnen de bestaande modellen gevalideerd/gekalibreerd worden c.q. kan een nieuw, geïntegreerd model gebouwd worden. De baten doen zich voor in de vorm van lichtere ontwerpen van damwand en van ankers (schatting respectievelijk 5% en 10%). Omdat damwanden dure constructies zijn, zijn de kosten van een monitoringprogramma relatief snel terugverdiend. Monitoring van ankerkrachten kan het best uitgevoerd worden bij de aanleg van een damwand bij een dijkversterkingsproject waar relatief grote zettingen van grond te verwachten zijn. In HWBP-2 project KIS is hier sprake van bij de aanleg van de jachthaven Streefkerk. Doordat hier een extra robuuste klimaatdijk wordt aangelegd vlak bij een te plaatsen damwand kan hier op een termijn van 2 à 3 jaar een forse zetting verwacht worden. Voor deze locatie is inmiddels een voorstel voor monitoring uitgewerkt. 5.9 Cluster Procesverbeteringen Vanuit het Cluster Procesverbeteringen zijn 6 onderwerpen aangedragen verdeeld over 3 hoofddoelen die bijdragen aan de HWBP-doelstelling sneller, beter, goedkoper. Deze 6 onderwerpen zijn: Verbeteren Ontwerpproces 1. Handreiking performance based ontwerp (Bouweisen versus waterveiligheidseisen; Eurocode) 2. Handreiking diepgang onderzoek en ontwerpuitwerking in verschillende fasen Verbeteren Uitvoeringsproces 3. Opstellen protocol aanbesteden innovatie 4. Eisen voor geïntegreerde contracten 5. Handreiking bouwen in het gesloten seizoen Verbeteren Kwaliteitsproces 6. Thermometer POVM-resultaten voor HWBP Bouweisen versus waterveiligheidseisen (Eurocode) Dit onderwerp valt in 2 stukken uiteen: Waterveiligheid Vanuit de Waterwet worden toelaatbare faalkansen per dijktraject gegeven. Vanuit het bouwbesluit/de Eurocode worden toelaatbare faalkansen voor objecten gegeven afhankelijk van de risicoklasse. Primaire waterkeringen vallen in de hoogste risicoklasse. Bij kleine toelaatbare faalkansen is de benodigde veiligheid volgens de Waterwet groter dan de benodigde veiligheid volgens de Eurocode. Bij grotere toelaatbare faalkansen is de POV Macrostabiliteit Pagina 52 van 89

54 benodigde veiligheid volgens de Eurocode groter dan de benodigde veiligheid volgens de Waterwet De vraag is: Moet de waterkering dan aan de veiligheidseisen volgens de Eurocode voldoen? Vervorming/schade aan bebouwing. Bij het ontwerpen van stabiliteitsvoorzieningen wordt vaak gekozen voor een constructieve oplossing als bermen i.v.m. bebouwing niet mogelijk zijn, omdat ze ruimtelijk in de weg staan, of omdat de belasting door de ophoging schade aan de bebouwing veroorzaakt. De constructieve oplossing voorkomt dan sloop of schade aan de bebouwing. In de situatie met MHW is de belasting groter dan onder dagelijkse omstandigheden. De vraag is: Moet de constructie ook schade aan de bebouwing voorkomen tijdens extreem hoog water met een bijbehorend extreem lage frequentie van voorkomen? Uit te voeren acties: Onderzoek (o.a. bestuurskundig en juridisch) laten uitvoeren welke veiligheidseisen in welke situatie zouden moeten gelden. Onderzoek laten uitvoeren en aanbevelingen laten doen door bestuurskundige/jurist naar de eisen waaraan de waterkering tijdens extreem hoogwater moet voldoen in relatie tot schade aan de omgeving, kabels en leidingen, huizen e.d. Een en ander op basis van beschikbare onderzoeken en jurisprudentie (o.a. Wilnis). Het goed vastleggen van de veiligheidseisen leidt tot een beter ontwerp. Het mogelijk toelaten van grotere vervorming van panden leidt tot een goedkoper ontwerp Handreiking diepgang onderzoek en ontwerpuitwerking in verschillende fasen Als gevolg van de manier waarop dijkversterkingsontwerpen worden uitgevraagd komt het voor dat ontwerpen vooral in de verkenningsfase worden gemaakt met onnodig veilige of juist conservatieve aannamen vanwege de beperkte niveau van informatie en geringe diepgang. Op basis hiervan wordt met de omgeving gecommuniceerd, verwachtingen gewekt en soms toezeggingen gedaan. Het komt daarom regelmatig voor dat een projectplan wordt vastgesteld waaraan onvoldoende onderzoek en detail engineering ten grondslag ligt. De projectplannen zijn vaak qua engineering op (hooguit) Voorontwerpniveau. Op basis van het projectplan worden de vergunnings- en grondaankoop procedures gestart. In vervolgfasen van de planuitwerking komt naar voren dat in eerdere fasen gemaakte keuzes niet de beste zijn. Het is dan moeilijk om planwijzigingen door te voeren; vergunningen zijn vaak al verleend, gronden al aangekocht enz. Daarnaast zien we regelmatig dat bij UAV-GC contracten tijdens de uitvoering, bij verrassingen in de ondergrond, een discussie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer ontstaat over de vraag wie dit risico moet dragen. Ook hier gaat het om de diepgang van het bodemonderzoek zodat een verantwoorde risico-toedeling mogelijk is. POV Macrostabiliteit Pagina 53 van 89

55 Het uitvragen van dijkversterkingsontwerpen moet zodanig worden ingericht dat de opdrachtnemer de ruimte krijgt om voldoende grondonderzoek, voldoende laboratoriumonderzoek en voldoende gedetailleerde engineeringsinspanning te leveren, zodanig dat tot een optimaal ontwerp kan worden gekomen die de knelpunten van het project het beste kan oplossen, zonder dat in een laat stadium, tussen opdrachtgever en opdrachtnemer verschil van inzicht ontstaat, bijvoorbeeld over toegepaste rekenmodellen. Uit te voeren acties: Het opstellen van een concept werkwijzer waarin, gerelateerd aan de contractvorm, een strategie wordt gegeven hoe te bepalen in welke fase van de planvorming welk niveau van onderzoek, zowel veld/lab als engineering noodzakelijk is. Hierin kunnen aanwijzingen worden gegeven over hoe het projectplan vorm kan worden gegeven zodanig dat ruimte wordt gelaten in VKA voor verdere uitwerking in een UAV-GC of andere contractvorm. Bij bovenstaande punten moeten antwoord gegeven worden op de vragen: Met welke diepgang laten we voldoende ruimte in VKA voor de markt in bijvoorbeeld UAVgc-, E&C-, en D&C-contracten zonder knelpunten in de vergunningverleningstraject (relatie met marktbenadering).hoe gedetailleerd moet de vraagspecificatie (design base) zijn om zeker te zijn dat de OG krijgt wat hij vraagt. Welke diepgang van onderzoek is nodig om tot een verantwoorde toedeling van risico s te komen. Een betere verkenning van de risico s en bepaling van de diepgang van het onderzoek zullen altijd leiden tot meer efficiency in meerdere ontwerpfases en in de procedure. Door een goed begrip van de risico s kunnen betere eisen aan het ontwerp en uitvoering gesteld worden door de OG wat automatisch leidt tot een beter ontwerp. Door een efficiënter/ doelmatiger ontwerpproces zal een kostenbesparing gerealiseerd worden. Omdat meer en gedetailleerdere informatie wordt gebruikt om tot een doelmatig ontwerp te komen zal het ontwerp ook goedkoper zijn Opstellen protocol aanbesteden innovatie Het is lastig via het proces van aanbesteding van een UAV-GC contract inschrijvingen te krijgen met niet bewezen technieken (innovaties). Opdrachtgevers zijn geneigd om veel risico s van innovaties bij de inschrijvers te leggen. De inschrijvers vinden de risico s die aan de ontwikkeling van een innovatie zit veelal te groot. Gevolg is dat innovaties die niet specifiek worden opgedragen moeilijk van de grond komen. De vraag is dan op welke wijze een proces bij de inschrijving wordt ingericht waarmee het inschrijven met een innovatie aantrekkelijk wordt, zonder dat dit tot onbeheersbare risico s voor de opdrachtgever leidt. Uit te voeren acties: Het uitvoeren van een inventarisatie naar toegepaste methoden om innovaties via een normale aanbesteding te ontwikkelen; Het opstellen van een protocol waarmee bij de aanbesteding duidelijkheid wordt gegeven hoe een innovatie wordt beoordeeld, welk proces doorlopen moet worden om tot een geaccepteerde techniek te komen en hoe de verdeling van risico s verloopt. POV Macrostabiliteit Pagina 54 van 89

56 Het protocol kan leiden tot het ontwikkelen en toepassen van innovaties in dijkversterkingsprojecten. Dit zal leiden tot een efficiënter dijkversterkingsplan Eisen voor UAV-GC contracten Bij UAV-GC contracten berust de verantwoordelijkheid voor het ontwerp bij de opdrachtnemer. In het contract moeten hiervoor de juiste regels worden opgenomen. Het zonder meer opnemen van de ENW-leidraden levert soms tegenstrijdige informatie op. Met dit onderdeel wordt beoogd om een stuk op te stellen wat in contracten van toepassing kan worden verklaard. Uit te voeren acties: Inventariseren van technische uitgangspunten die in verschillende leidraden zijn opgenomen Het opstellen van een contractstuk voor UAV-GC contracten waarin keuzes worden gemaakt of keuzemogelijkheden worden weergegeven. Met het contractstuk wordt richting gegeven aan het ontwerp en voorkomen dat niet gewenste uitgangspunten voor engineering worden gebruikt. Het leidt tot een beter ontwerp Handreiking bouwen in gesloten seizoen en vereiste hoogwaterveiligheid tijdens de uitvoering De meeste waterschappen hebben in hun keurbepalingen staan dat gedurende het gesloten seizoen (stormseizoen) geen werkzaamheden in- en aan de waterkering mogen worden uitgevoerd. Dit betekent dat dijkversterkingswerken gedurende circa 5 maanden per jaar stil liggen. Het bespaart tijd en geld als deze maanden ook benut kunnen worden voor het uitvoeren van dijkversterkingswerken. Sommige waterschappen hebben daarom een eigen beleid voor werken in het gesloten seizoen opgesteld. Soms wordt het ook oogluikend toegestaan. Het is gewenst om tot een meer uniforme aanpak hiervan te komen. Een aspect dat hierbij ook speelt is welke hoogwaterveiligheid een waterkering tijdens de uitvoering van een versterking minimaal moet hebben. Het gaat hierbij met name om de faalmechanismen hoogte, stabiliteit en erosiebestendigheid. Om doorwerken in het gesloten seizoen verantwoord mogelijk te maken wordt een generiek protocol opgesteld met voorwaarden waaronder werken in het gesloten seizoen mogelijk is. Hierin dienen de volgende zaken aan de orde te komen: Gerichte uitvoeringsrisicoanalyse in gezamenlijkheid van uitvoerende partij, beheerder en indien relevant kennispartij(en) vroegtijdig in traject van uitvoeringsontwerp. Uitvoeringsontwerp (gerelateerd aan de uitvoeringsplanning die doorloopt in gesloten seizoen) dat de risico s van het doorwerken in gesloten seizoen dekt. (Bestuurlijke) instemming betrokken waterschappen. Communicatie met omgeving. POV Macrostabiliteit Pagina 55 van 89

57 Uit te voeren acties: Om de waterschappen ambtelijk en bestuurlijk op een lijn te krijgen is het organiseren van een of twee workshops een manier om de visies op dit onderwerp te verzamelen. Vervolgens kan een en ander worden uitgewerkt in een doorwerkprotocol. Doorwerken in het stormseizoen kan tot een kortere uitvoeringsduur leiden. Dit leidt tot besparing van de algemene kosten voor projectmanagement. Doorwerken in het gesloten seizoen heeft geen positieve invloed op de kwaliteit van het dijkversterkingswerk. Het werken in het gesloten seizoen vraagt juist extra voorzieningen en aandacht om de kwaliteit niet negatief te beïnvloeden. Dijkbeheerders zijn individueel verantwoordelijk voor implementatie van de resultaten in beleid, maar generiek hou vast is een belangrijke eerste stap Thermometer POVM resultaten en impact voor HWBP Bij dit onderwerp gaat het erom jaarlijks de werkzaamheden en onderzoeken die zijn uitgevoerd in het kader van de POVM en de concrete resultaten hieruit op het HWBPdijkversterkingsprogramma weer te geven. In deze rapportage wordt de winst in termen van geld, tijd en kwaliteit van de POVM op het dijkversterkingsprogramma weergegeven. En wordt vooruit gekeken en er worden realistische verwachtingen gedeeld van nog uit te voeren onderzoeken en activiteiten. Uit te voeren acties: De belangrijkste garantie voor implementatie is een resultaat dat, ook in tijd, dienstbaar is aan de behoefte van in eerste instantie de referentieprojecten. In de planning en kostenraming wordt hierop ingezet. Er worden enkele technische rapporten opgeleverd die het mogelijk maken innovatieve technieken te kunnen ontwerpen en toetsen. Deze rapporten worden om advies voorgelegd aan ENW. Eenmaal gevalideerd en goedgekeurd zijn deze rapporten uitgangspunt voor innovatieve dijkontwerpen waarnaar kan worden verwezen. De implementatie van het POVM-resultaat vindt zich terug in het daadwerkelijk gebruik. Er is een nadrukkelijke relatie met het OI Hiermee wordt de POVM-scope vooraf ook afgestemd en de resultaten vanuit de POVM zullen hierin terug te vinden zijn. Jaarlijks wordt vanuit de POVM in landelijke bijeenkomsten informatie gegeven over de stand van zaken, de opgeleverde- en te verwachten resultaten, met het toepassingsgebied. Gedeelde kennis over toepassingen en kansrijkheid vergroot het draagvlak en vertrouwen. Bovendien is het van belang de kennis te delen op het niveau dat belangstellende dijkbeheerders, marktpartijen en adviesbureaus de (reken-)resultaten ook kunnen gebruiken en toepassen. POV Macrostabiliteit Pagina 56 van 89

58 6 Programma-aanpak 6.1 Hoofdlijn De POV Macrostabiliteit is een uniek en tijdelijk geheel van projecten en inspanningen die in onderlinge samenhang moet worden uitgevoerd om de strategische doelstellingen met minimale risico s en beperkte middelen te realiseren. Er zijn drie fases te onderkennen: 1. Een fase waarbij de scope, doelen en resultaten worden bepaald. De start-up van het programma, waarbij het vooral gaat om de doelbepaling en afbakening van het programma. 2. Een uitvoeringsfase waarbij de nadruk ligt op de uitvoering van onderzoeken, proeven en pilots. In dit kader geldt als definitie dat een pilot onderdeel uitmaakt van een dijkversterkingsproject, binnen de werkgrenzen hiervan wordt uitgevoerd en bij succesvolle uitvoering daaraan ook een directe bijdrage levert; voor een onderzoek en een proef hoeft dit niet zo te zijn, dit kan ook op een andere locatie worden uitgevoerd, zoals JLD klapankers in Purmerend en mogelijk vacuumconsolidatie langs het Markermeer. In deze gevallen heeft de POVM de regie. 3. Een fase met de implementatie waarbij de nadruk ligt op het laten landen van de uitkomsten van het programma. 6.2 Activiteiten Het totaal aan onderwerpen en activiteiten is gedetailleerd opgenomen in de planning en kostenraming. Navolgend op hoofdlijnen een beeld van de activiteiten tot nu toe en verwacht Initiëren POV Macrostabiliteit door Waterschap Rivierenland. Opstellen Startdocument en verzoek Programmadirectie HWBP om instemming (20 augustus 2014). Instemming Programmadirectie HWBP opstellen Plan van Aanpak (november 2014). Formeren Kernteam en Projectgroep. Bevestigen Werkgroep Evaluatie Dijkversterking als klankbordgroep. Bemensen Clusters en startvergaderingen Samenstellen en organiseren projectorganisatie. Organiseren startbijeenkomst POVM, 19 januari Inventariseren problematiek en behoefte referentieprojecten. Invullen scope en focus POVM, via clusters en klankbordgroep. Afstemmen ontwerpscope POVM met OI, WTI, DGRW. Afstemmen met andere betrokken partijen, o.a. ENW, CIW, STOWA. Kaders verwerken in Plan van Aanpak POVM POV Macrostabiliteit Pagina 57 van 89

59 Indienen PvA POVM en aanvraag beschikking Opstellen Plannen van Aanpak voor afzonderlijke onderzoeken en activiteiten 2015 Uitbesteden (no-regret) onderzoeken en activiteiten 2015 als bouwstenen voor businesscases. Opstellen businesscases voor 5 hoofdsporen (4 generieke technieken en Actuele sterkte) 2016 Opstellen verantwoordingsrapportage 2015 Doorloop activiteiten vanuit 2015 Opstellen Plannen van Aanpak onderzoeken en activiteiten 2016 Uitbesteden onderzoeken en activiteiten Opstellen verantwoordingsrapportage 2015 Doorloop activiteiten vanuit 2015 Opstellen Plannen van Aanpak onderzoeken en activiteiten 2016 Uitbesteden onderzoeken en activiteiten Uitloopjaar 6.3 Relatie POVM en Markt Markt en uitbesteding activiteiten POVM De POVM zal voor deze HWBP-verkenning de benodigde diensten, onderzoeken en werken aanbesteden overeenkomstig het inkoop- en aanbestedingsbeleid van Waterschap Rivierenland. Uitgangspunt is daarin verder zoveel mogelijk de markt te betrekken als mag worden verondersteld dat de vereiste kennis binnen de markt aanwezig en beschikbaar is. Rekening zal worden gehouden met het bijzondere karakter van het project. De POVM slaagt alleen als het bedrijfsleven kansen ziet in de daadwerkelijke toepassing en doorontwikkeling van innovaties en de waterschappen deze oplossingen ook toepassen in dijkversterkingsprojecten. Dit betekent dat er afstemming moet zijn met het bedrijfsleven over de inhoud en contractvorm van de uit te voeren POVM-projecten. Daar waar pilots nadrukkelijk gerelateerd zijn aan, en/of onderdeel uitmaken van (referentie- )projecten is het uitgangspunt dat deze werkzaamheden, in principe, geinitieerd, bekostigd en aangestuurd worden vanuit deze projecten zelf Relatie markt en producten POVM De producten van de POVM moeten de markt stimuleren om innovaties en nieuwe kennis toe te passen, die zullen leiden tot een snellere en goedkopere uitvoering van dijkversterkingsprojecten. De POVM wil dit bereiken door de markt de mogelijkheid te bieden om innovatieve technieken door te ontwikkelen tot geaccepteerde technieken en door het POV Macrostabiliteit Pagina 58 van 89

60 geven van eenduidige acceptatiecriteria, vastgelegd in acceptatieprotocollen. Daarnaast moeten eenduidige ontwerprichtlijnen, die tekstueel aansluiten op geïntegreerde contractvormen, en het benutten van monitoringsdata, betreffende de actuele sterkteconditie van de waterkering, het ontwerp en het ontwerpproces voor het bedrijfsleven optimaliseren. Eenduidige ontwerprichtlijnen en op het juiste abstractieniveau geformuleerde functionaliteit, zijn voorwaarden voor het kunnen neerleggen van de ontwerpverantwoordelijkheid bij de markt i.v.m. de door de sector zo gewenste vroegtijdige marktbenadering. In onderstaand kader is ter info een toelichting gegeven op de gewenste vroegtijdige betrokkenheid van de markt en de marktstrategie die ontwikkeld wordt. De POVM zal zich niet bezig houden met de marktbenadering bij de aanbesteding van daadwerkelijke dijkversterkingsprojecten. Dit is een onderwerp dat door de programmadirectie van het HWBP wordt opgepakt. Vroegtijdig betrekken van de markt Binnen het HWBP-programma is het mogelijk om de markt vroegtijdig bij de versterkingsmaatregelen te betrekken. Vroegtijdig betrekken van de markt kan meerwaarde opleveren voor de projecten. Van meerwaarde is sprake als eerdere betrokkenheid van de markt leidt tot een sobere en doelmatige aanpak, kwaliteitswinst, kostenbesparing en/of versnelling. De voordelen van vroegtijdig betrekken kunnen worden bepaald aan de hand van een zogenaamde marktscan. Deze marktscan wordt in de Verkenningsfase uitgevoerd om gemotiveerd af te kunnen wegen of de markt al vergaand betrokken kan worden in de Planuitwerkingsfase en Uitvoeringsfase. De marktscan maakt onderdeel uit van het Inkoopplan dat zal worden opgesteld. Ook zal de Taskforce Deltatechnologie (onderdeel van Agentschap NL voor kennisontwikkeling en innovatie) tijdens de verkenning worden ingeschakeld. Deze taskforce kan kennis en advies vanuit de zogenaamde gouden driehoek (overheid, kennisinstituten en marktpartijen) inbrengen bij het onderzoek of het vroegtijdig betrekken van de markt in de Verkenningsfase bij het genereren van mogelijke oplossingsrichtingen meerwaarde kan bieden. De uitvoerende markt geeft al langere tijd aan dat ze graag bij het maken van de plannen betrokken wil zijn, waardoor er in een later stadium de uitvoering geprofiteerd kan worden van procesinnovatie en slimme (ontwerp) oplossingen en technieken. Ook sluit het vroegtijdig betrekken van de markt prima aan bij een meer samenwerkende overheid, het stimuleren van innovatie en het integraal in de markt zetten van werkzaamheden. Een punt van aandacht van het vroegtijdig betrekken van marktpartijen is het risico van uitsluiting van die partijen die in de voorfase betrokken zijn voor de navolgende fases. Als beheermaatregel wordt door het waterschap Rivierenland een plan Scheiding van belang opgesteld. Uitgangspunt in de vigerende planning is vooralsnog dat de markt pas na vaststelling van het Plan van Aanpak zal worden benaderd. In de navolgende figuur staat schematisch een mogelijkheid weergegeven hoe de markt vroegtijdig, reeds tijdens de Verkenningsfase, betrokken zou kunnen worden. POV Macrostabiliteit Pagina 59 van 89

61 Figuur 11 Vroegtijdig betrekken markt gedurende de drie projectfases Marktbenaderingsstrategie Het afwegingskader marktbenadering dat door de programmadirectie van het Waterschap Rivierenland is ontwikkeld staat hiervoor model. Deze strategie bevat onder meer een inkoopplan en beschrijft op welke wijze en voor welke onderdelen de markt benaderd kan worden. Daarbij wordt ook onderzocht hoe de expertise van de uitvoerende markt in een vroegtijdig stadium in de verkenning kan worden ingebracht ten behoeve van de verkenning-, planuitwerkings- en realisatiefase. Om tot een succesvolle marktbenadering te komen zijn de kenmerken als voldoende ontwerpvrijheid, bestuurlijke commitment, concrete projectdoelen en randvoorwaarden essentieel. Van belang bij de marktbenaderingsstrategie is dat de mogelijkheden van de markt expliciet zijn gemaakt en ook de scope van in het project aanwezige vrijheden voor de markt zijn aangegeven. Factoren zoals marktsituatie, kennis en ervaring van de beheerder, kansen voor innovatie die kunnen leiden tot kostenbesparingen, versnelling of kwaliteitsverhoging, doelmatigheid, beheersbaarheid en risico s worden meegewogen in de strategie. Het vooraf bepalen van een contractvorm ligt niet voor de hand. De keuze van een contractvorm hangt nauw samen met het te bepalen pakket van uit te voeren maatregelen met bijbehorende (rand)voorwaarden. Aan de hand van het afwegingskader marktbenadering en de uitkomsten van het onderzoek over hoe de uitvoerende markt vroegtijdig kan worden betrokken bij de volgende fases, kan een aanbestedings- en contractvorm inclusief contractbeheersing vastgesteld worden voor de opeenvolgende fases. Dit alles zal zijn beslag krijgen in een nog op te stellen Inkoopplan. 6.4 Samenvatting van gewenste eindproducten In algemene zin is het gewenste eindproduct eigenlijk meer een situatie, waarin marktpartijen vanaf uiterlijk 2019, weinig of althans minder belemmeringen zien om innovatieve oplossingen voor macrostabiliteitsproblemen aan te kunnen bieden en dat opdrachtgevers innovatie stimuleren omdat dit met goed voorzienbare risico s voordelen oplevert in tijd, geld en kwaliteit. Om dit mogelijk te maken is het van belang dat er transparante beleidskaders zijn, dat regelgeving beschikbaar is en dat de eisen waaraan innovatieve aanbiedingen moeten voldoen vooraf voldoende helder zijn. Een marktpartij moet vooraf weten met welke POV Macrostabiliteit Pagina 60 van 89

62 gereedschap kan worden ontworpen en op welke criteria een ontwerp door de opdrachtgever wordt getoetst. Met heldere procesbeschrijvingen en het opstellen van technische rapporten voor ontwerp en toetsing van de vier principe-technieken en daarmee ook voor hybrideoplossingen die hieruit kunnen worden samengesteld, is het speelveld grotendeels bepaald en ontstaat er na 2018 een helder kader. De POVM geeft een belangrijke versnelling aan de oplossing van nu nog actuele vragen ten aanzien van o.a. actuele sterkte, opbarsten, ongedraineerd rekenen en de toepassing van EEM. Hierdoor is er nu niet alleen ontwerp-onzekerheid, maar blijven er ook kansen onbenut. Bij de beëindiging van de POVM in 2018 zijn deze vragen helder en kunnen de kansen die dit biedt optimaal worden benut. Voor monitoring geldt dat in brede zin wordt onderkent dat lifecycle monitoring noodzakelijk is in de cyclus: toetsen, ontwerpen, uitvoeren en beheren. Het is tenslotte, ook vanuit het Deltaprogramma, duidelijk dat we in Nederland afhankelijk blijven van dijken die voortdurend zullen moeten worden opgehoogd en versterkt. De informatie van de dijk zelf, van de ondergrond en van de wisselende waterspanningen, die nodig zijn om de een dijk goed te kunnen beheren, toetsen en versterken, moet vooral tijdig beschikbaar zijn. Daarmee kan een belangrijke versnelling worden bereikt in de verkenning- en planvormingsfase en in het ontwerpproces. Tenslotte is het ook de ambitie om de weerstand weg te nemen die innovatie c.q. toepassing van nieuwe technieken nog steeds oproept, zowel bij marktpartijen als opdrachtgevers. Er is nu nog onvoldoende vertrouwen en onduidelijkheid over: hoe hieraan te rekenen, het is ingewikkeld, hoe moet je dat controleren en het vraagt te veel tijd. De POVM zorgt er in 2018 voor dat er bij alle betrokken partijen een meer onbevangen houding kan zijn, door de beschikbaarheid van een helder kader en technische richtlijnen waarmee de macrostabiliteitsproblemen van dijken effectiever kunnen worden aangepakt. In die zin wordt een belangrijke bouwsteen geleverd aan de HWBP-doelstelling: sneller, beter en goedkoper. POV Macrostabiliteit Pagina 61 van 89

63 7 Aansturing De POV Macrostabiliteit is een samenwerkingsproject met overheden, marktpartijen en kennisinstellingen. Het resultaat komt in gezamenlijkheid tot stand, waarbij de onderlinge afhankelijkheid groot is. Niet alleen de besluiten die de keringbeheerders vanuit hun rol nemen zijn van belang, maar ook besluiten van anderen zoals marktpartijen om te investeren en mee te doen. Een heldere governance van de POVM is daarom van belang. 7.1 Programmasturing De POVM is een HWBP programma De besluitvorming binnen het HWBP is enerzijds van belang voor het verkrijgen van een subsidiebeschikking en anderzijds voor de programmering en prioritering van de resultaten uit de POVM op het doorlopende programma. De DG RWS is bevoegd te besluiten over reguliere aanvragen tot subsidie. Voor de POVM betreft dit de aanvraag tot subsidie voor de verkenning. Besluiten over de programmering en prioritering van projecten ten behoeve van het voortrollende programma worden door de stuurgroep HWBP genomen en voorgelegd (via het Deltaprogramma) aan de ministerraad ter besluitvorming. De besluitvorming binnen de randvoorwaarden van de subsidiebeschikking is aan de uitvoerder van de POVM, in casu de opdrachtgever, directeur van Waterschap Rivierenland. De programmadirectie HWBP wordt jaarlijks geïnformeerd door de opdrachtgever over de voortgang en mogelijke afwijkingen ten aanzien van de programmareferenties: scope, tijd, geld en risico s, door middel van kwartaalrapportages en een jaarlijkse voortgangsrapportage met een controleverklaring van een accountant. De opdrachtgever dient de voortgangsrapportage POVM in bij de programmadirectie HWBP. De regionaal projectbegeleider van het HWBP adviseert het kernteam en is voor de POVM de contactpersoon namens de programmadirectie. Er worden regelmatig te houden overlegmomenten ingepland tussen opdrachtgever en programmadirectie HWBP om de risico s, tijd geld en kwaliteit te kunnen bespreken en bijsturen. Hiermee kunnen de risico s ook beter worden beperkt en beheerst. Voor de POVM wordt een gezamenlijke stuurgroep ingericht die bestaat uit leden van de colleges van het dagelijks bestuur (portefeuillehouders) van de betrokken waterschappen alsmede een vertegenwoordiger van het Ministerie I&M vanwege de belangen vanuit WTI/OI en op uitnodiging de programmadirectie van het HWBP. De Stuurgroep POVM spreekt zich uit over de bestuurlijke urgentie en de prioriteit van de verschillende onderwerpen. Zij besluit, gelet op kansen en risico s, over go/no-go momenten van de vijf POVM-businesscases (4 technieken en actuele sterkte). Zij beslist uiteindelijk, via de opdrachtgever, bij escalatie. Zij heeft ook een rol in de samenhang ; de beoordeling van de POVM-planning ten opzichte van de planning van de individuele dijkversterkingsprojecten, de uitvoerbaarheid van de resultaten en de kwaliteitsborging. POV Macrostabiliteit Pagina 62 van 89

64 De Stuurgroep heeft ook een belangrijke rol in acceptatie en toepassing van resultaten die de POVM oplevert; zij stimuleert de inbedding van nieuwe inzichten en technieken door in te zetten op tijdige regelgeving vanuit WTI en OI. Op deze manier worden ook het bestuurlijk draagvlak voor de POVM, de voornemens en de resultaten geborgd. De Stuurgroep communiceert via de opdrachtgever met de Programmadirectie van het HWBP. 7.2 Verantwoording De programmamanager legt verantwoording af aan de opdrachtgever, informeel door regelmatig (maandelijks) overleg en formeel via een maandelijkse up-date van het dashboard, de Q-rapportages en de jaarlijkse voortgangsrapportage. De opdrachtgever legt verantwoording af aan de Stuurgroep POVM en vervolgens aan de Programmadirectie van het HWBP, onder andere aan de hand van de voortgangsrapportage Bestuurlijk draagvlak Het dagelijkse besturen van de betrokken waterschappen worden, los van de activiteiten van de Stuurgroep POVM zelf, geïnformeerd door de ambtelijke waterschapsvertegenwoordigers in de projectgroep. De stuurgroep POVM komt naar behoefte, maar minimaal 2x per jaar bijeen Afstemming op ambtelijk niveau Vanwege de samenwerking is goede afstemming op ambtelijk niveau nodig, onder anderen t.a.v. personele inzet, administratie en interne besluitvormingsprocedures. De Stuurgroep kan besluiten tot instelling van een directeurenoverleg als klankbord voor de opdrachtgever. Binnen het programmateam zijn de verschillende beheerders in de projectgroep en de clusters vertegenwoordigd. Het kernteam bewaakt het overzicht, regelmatig wordt in bredere samenstelling overlegd, waarbij alle deelnemende partijen worden uitgenodigd Opdrachtgever (OG) Het gedelegeerde opdrachtgeverschap voor de POVM is belegd bij de directeur van het Waterschap Rivierenland. De opdrachtgever stuurt de programmamanager aan. De opdrachtgever is het eerste aanspreekpunt voor organisatorische zaken gezien het penvoerderschap van Waterschap Rivierenland. De belangrijkste taken van de opdrachtgever zijn: Aansturen programmamanager; Informeren en adviseren van de Stuurgroep POVM Organiseren en toewijzen mensen en middelen van en met betrokken partijen; Afstemming met deelnemers directeurenoverleg HWBP; Vrijgeven plan van aanpak (voorzien van programmareferenties scope, geld, tijd en risico s) en voortgangsrapportages; Bewaken voortgang. POV Macrostabiliteit Pagina 63 van 89

65 7.2.4 Directeurenoverleg De Stuurgroep kan besluiten tot instelling van een directeurenoverleg bestaande uit directeuren van de betrokken waterschappen, Ministerie van I&M en Programmadirectie HWBP. Daarnaast is er een bestaand directeurenoverleg K&I die adviserend is richting Stuurgroep HWBP en die op verzoek van de opdrachtgever eveneens een rol kan spelen in ondersteuning en advies Programmateam, programmamanager (PM), kernteam Het programmateam bestaat uit een kernteam (KT), een projectgroep en vier thematische clusters. Het KT is verantwoordelijk voor de tactische en operationele uitvoering van het plan van aanpak. De programmamanager stuurt het projectteam aan conform het plan van aanpak en de aanvullende vigerende kaders die gesteld zijn door de opdrachtgever. De PM is het eerste aanspreekpunt voor de OG. Het kernteam bestaat uit de volgende deelnemers: Programmamanager; Projectsecretaris Inhoudelijk coördinator Communicatieadviseur Manager projectbeheersing Contractmanager Gegeven de relevantie van het onderwerp projectbeheersing wordt hier voldoende capaciteit op gezet; zo wordt ingezet op het tijdig kunnen controleren en/of doorrekenen van kostenbatenanalyses, alsmede het doorrekenen van businesscases voor de hoofdsporen van de POVM. Het gaat in dit verband om de voorstellen uit de vier clusters, de totstandkoming van de technische rapporten voor de principetechnieken, aangevuld met het spoor Actuele sterkte. Op basis van deze overzichten van kosten, baten en risico s kan een goede afstemming plaatsvinden met het betrokken referentieprojecten/waterschappen. Het is ook een onderbouwing voor de prioritering. De Stuurgroep POVM gebruikt deze informatie om te besluiten over go/no-go. Voor de ambtelijke begeleiding van de POVM is een projectgroep gevormd bestaande uit het kernteam en ambtelijk vertegenwoordigers van participerende waterschappen, Ministerie I&M en de programmadirectie van het HWBP. De programmamanager is voorzitter van de projectgroep. De Projectgroep adviseert de Programmamanager en communiceert met de eigen organisatie (directie en bestuur) Clusters Er zijn 4 clusterteams samengesteld bestaande uit inhoudelijk specialisten. Deze clusterteams zijn verantwoordelijk voor het aandragen van kansen op de 4 verschillende thema s, de formulering van het gewenste doel, de inventarisatie van risico s en de aanpak om dit doel te bereiken. De clusterteams adviseren de programmamanager op inhoudelijk POV Macrostabiliteit Pagina 64 van 89

66 vlak en zorgen voor reviews van de Plannen van aanpak voor de verschillende onderwerpen en de kwaliteitsborging. Ten behoeve van de kwaliteit van de clusterteams zijn deze samengesteld op basis van een profielschets en een selectie op basis van CV s. Daarnaast is ieder clusterteam een vertegenwoordiging uit de driehoek: overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven. De clusters worden begeleid door de projectsecretaris en de inhoudelijk coördinator die ook de samenhang bewaakt. Ten behoeve van de samenhang worden met zekere regelmaat gezamenlijke bijeenkomsten gehouden met de clusters waardoor de clusterleden inzicht krijgen in het gezamenlijke belang en doelstellingen en waardoor ook synergie kan ontstaan Ambtelijke klankbordgroep De reeds lang bestaande Werkgroep Evaluatie Dijkversterking fungeert als klankbordgroep en adviseert op verzoek het kernteam. Deze klankbordgroep bestaat uit de ambtelijk vertegenwoordigers van waterschappen die direct betrokken zijn bij dijkversterkingen, provincie Z-H, Rijkswaterstaat, Deltares en de programmadirectie HWBP. De klankbordgroep heeft een onafhankelijke voorzitter. Er is vanuit de klankbordgroep ook een nauwe relatie met ENW. De klankbordgroep heeft een rol in het aanscherpen van de scopebepaling van de POVM, het beoordelen van de plannen van aanpak en de praktische en brede toepasbaarheid van de verschillende POVM-onderwerpen. Zij adviseert de programmamanager in dit opzicht Externe stakeholders met bevoegdheden Provincies, Gedeputeerde Staten, bevorderen op grond van de Waterwet de coördinatie van de besluiten en verlenen goedkeuring aan projectplannen voor primaire waterkeringen. De provincie ziet daarbij toe op een goede ruimtelijke doorwerking en ruimtelijke inpassing van projectplannen. De provincie is bevoegd gezag voor het doorlopen van de mer-procedure voor primaire keringen. Daarnaast is de provincie beleidsverantwoordelijk voor de regionale keringen en hiermee kader stellend richting de waterschappen met betrekking tot de veiligheidsnormeringen voor de regionale keringen. De belangrijkste taken/bevoegdheden voor de provincie zijn: Bevoegd Gezag Wet Milieubeheer (mer procedure); Bevoegd Gezag Waterwet (goedkeuring projectplan en coördinatie van de (hoofd)vergunningen en ontheffingen); Bevoegdheden Wet Ruimtelijke Ordening (toepassing inpassingsplan); Vergunning of ontheffing verlenende instantie (ontgrondingen, NB-wet, EHS). De provincies hebben geen directe rol in de POVM. Ze zijn mogelijk vergunningverlener voor individuele pilots Gemeenten De gemeenten zijn bevoegd gezag voor diverse vergunningen en het vastleggen of wijzigen van beschermingszones in bestemmingsplannen. Tevens heeft de gemeente een taak in het kenbaar maken van (nieuwe) ruimtelijke ontwikkelingen en mogelijke meekoppelkansen en zorgt zij voor afstemming met gemeentelijke taken. POV Macrostabiliteit Pagina 65 van 89

67 7.2.9 Programmadirectie HWBP De programmadirectie HWBP is een organisatieonderdeel met een mix van medewerkers van de waterschappen en Rijkswaterstaat, die als boegbeeld voor de alliantie tussen Rijkswaterstaat en de waterschappen fungeert. De programmadirectie ondersteunt de beheerders bij aanvragen tot subsidie en heeft een advies-, review-, ondersteunings- en faciliteringsfunctie. Op deze wijze wordt de alliantie en de kennis en ervaring optimaal benut. Het eerste aanspreekpunt voor het kernteam is de regionaal programmabegeleider DG Rijkswaterstaat (RWS) De DG RWS is budgetverantwoordelijk voor de programmadirectie HWBP: budgettair, organisatorisch en ten aanzien van de programma uitvoering. De DG RWS is hiermee bevoegd om een aanvraag tot subsidie goed te keuren en een beschikking tot subsidie af te geven. De DG RWS is tevens huisbaas voor de programmadirectie HWBP. De DG RWS biedt de programmering HWBP aan de Minister van IenM ten behoeve van de vaststelling in de ministerraad. DG Ruimte en Water (RW) De DG RW is verantwoordelijk voor de beleidsadvisering over het HWBP van de Minister van IenM. De DG RW is binnen het Ministerie van IenM opdrachtgever van de DG RWS voor het HWBP. Wijziging en vastleggen van landelijk beleid en wetgeving worden ook getrokken door DGRW. Besluitvorming hierover vindt plaats in de Tweede Kamer Beheersen Voor het kernteam is voorliggend plan van aanpak met bijlagen het primaire sturingsdocument. Onder andere de sturing en beheersing is hierin vastgelegd. De dagelijkse sturing binnen het programma wordt ondersteund door projectbeheersingstools en instrumentarium. De organisatie en verdere inrichting is beschreven in hoofdstuk 8. Het beheersen van het programma is nader beschreven in hoofdstuk 9. In enkele risicosessies (Risman) zijn onder externe begeleiding vooraf risico s geinventariseerd en zijn beheersmaatregelen bepaald om deze risico s te beperken. De resultaten zijn samengevat in een risicodossier. Met name de review door HWBP heeft aanbevelingen opgeleverd die relevant zijn voor de risicobeheersing, die ook zijn overgenomen en in het voorliggende Plan van aanpak. Hierop is ook het risicodossier aangepast. Het heeft geleid tot een forse risicoreductie. Met regelmaat, te beginnen na de zomerperiode, zullen, als nieuwe uitgangspunten daar aanleiding voor geven, nieuwe risicosessies worden gehouden Aanvraag tot subsidie De aanvraag voor de subsidiebeschikking is gebaseerd op dit plan van aanpak met bijlagen en wordt vervolgens via de programmadirectie HWBP doorgeleid naar de DG RWS. In het plan van aanpak zijn de projectreferenties scope, geld, tijd en risico s opgenomen. Zodra het plan van aanpak is goedgekeurd gelden deze projectreferenties als initieel uitgangspunt. POV Macrostabiliteit Pagina 66 van 89

68 Verantwoorden De voortgangsrapportage heeft drie doelen: In control zijn (OG en PM/KT): voortgangsbewaking, tijdig anticiperen op risico s en kansen; Verantwoording afleggen; Informeren voortgang aan het gehele programmateam, de Stuurgroep POVM, de ambtelijke achterban, de programmadirectie- en stuurgroep HWBP. De uitgangspunten voor de sturings- en verantwoordingsinformatie zijn: Lean and mean en zoveel mogelijk aansluiten bij standaarden die beschikbaar en gevalideerd zijn; Geen controle op controle of zaken die niet relevant zijn voor besluitvorming of programmaresultaat; Transparantie, tijdig informeren op basis van de informatiebehoefte. Door de opdrachtgever wordt in principe maandelijks (in Q-rapportages) en jaarlijks verantwoording afgelegd. In de voortgangsrapportage wordt de voortgang gerapporteerd ten opzicht van het plan van aanpak, c.q. de meest recente voortgangsrapportage. Verder worden mogelijke afwijkingen gerapporteerd en wordt sturingsinformatie voorgelegd. Het uitgangspunt voor de verantwoording is dat de voortgangsrapportage een basis vormt voor de inhoud. De programmadirectie HWBP wordt via een oplegnotitie geïnformeerd over mogelijke (bij)sturingsinformatie. (Mogelijke) afwijkingen worden hierin expliciet gemeld Toezicht De toezichtrol is verdeeld in een extern en intern toezicht. Met extern toezicht wordt bedoeld buiten het kernteam, echter wel binnen de governance van het project. Het externe toezicht richt zich met name op de strategie, de besluitvorming, de governance en de systeem- en procestoetsing. Het interne toezicht wordt beschreven in hoofdstuk 9 bij projectbeheersing. POV Macrostabiliteit Pagina 67 van 89

69 8 Organisatie In de onderstaand Figuur 12 is de governance en organisatie van de POVM geschetst. Figuur 12, Organogram POVM In de paragrafen t/m zijn de inhoudelijke rollen van de betrokken deelnemers en partijen ten aanzien de aansturing al beschreven. 8.1 Penvoerder Waterschap Rivierenland vraagt als penvoerder de HWBP-subsidie aan en voert de financiële administratie en bedrijfsvoering. De dagelijkse (operationele) sturing vindt plaats binnen Waterschap Rivierenland, conform de vigerende kaders en de administratieve organisatie en interne controle (systemen en processen). Hierbij wordt ook de interne mandatering (tekenbevoegdheid) van Waterschap Rivierenland gevolgd. Binnen de POVM wordt gebruikt gemaakt van het Integraal Projectmanagement Model (IPM) van Rijkswaterstaat Kernteam en Projectgroep Het kernteam bestaat uit een programmamanager die zorgt voor de aansturing van een kernteam waarin de volgende taken/rollen zijn belegd: POV Macrostabiliteit Pagina 68 van 89

70 Projectsecretaris Inhoudelijk coördinator Communicatieadviseur Projectbeheerser Contractmanager Hieronder een korte beschrijving van de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de kernteamleden. De POVM is in aard meer een proces- en/of een programma dan een project. Voor de herkenbaarheid van de rollen gebruiken we hier toch zoveel mogelijk de IPM beschrijvingen. De praktische consequenties van de POVM voor de (referentie)projecten worden in termen van management onderdeel van deze individuele dijkversterkingsprojecten Programmamanagement De programmamanager is overall verantwoordelijk voor de voorbereiding en realisatie van de doelen en resultaten. De programmamanager stuurt het kernteam aan en borgt de afstemming met de opdrachtgever. De programmamanager is eindverantwoordelijk voor de integrale voortgang van de POVM en de kwaliteit en integraliteit van alle producten Programmabeheersing De manager programmabeheersing is verantwoordelijk voor de integrale beheersing van het programma en coördineert het risicomanagement. De manager programmabeheersing is samen met de secretaris verantwoordelijk voor de sturings- en verantwoordingsinformatie, het informatiemanagement en het documentmanagement. De manager programmabeheersing is toetsend, adviserend (primair op het functioneren van het systeem en de interne administratieve organisatie en interne controleprocessen van het project) en ondersteunend. De integrale programmabeheersing bestaat uit: Scope- en wijzigingenbeheer Planningsmanagement Financieel management Risicomanagement Sturings- en verantwoordingsrapportages Informatie- en documentmanagement Kwaliteitsmanagement Beoordelen en doorrekenen van kosten-batenanalyses en businesscases Communicatie (en omgevingsmanagement) De communicatieadviseur is verantwoordelijk voor interactie tussen het programma en de omgeving. Hij/zij voert daarmee de volgende processen uit: Strategisch omgevingsmanagement Communicatie en participatie POV Macrostabiliteit Pagina 69 van 89

71 Dit betekent dat de communicatieadviseur ervoor zorgt dat buiten de POVM voldoende aandacht is voor het programma en dat er mogelijkheden zijn om actief en passief te communiceren over de POVM (o.a. website en social media). De communicatieadviseur onderhoudt de contacten met de communicatieteams en/of omgevingsmanagers van de referentieprojecten en stemt af over wederzijdse communicatiedoelstellingen. De communicatieadviseur heeft een taak in het actueel houden van de communicatiemiddelen, zoals de website; hij/zij heeft een initiatiefrol in het opstellen van nieuwsbrieven Technisch management en inhoudelijke coördinatie De technisch manager c.q. inhoudelijk coördinator, gaat over de technische inhoud van het project en is verantwoordelijk voor de werkzaamheden binnen de vier thematische clusters. De inhoudelijk coördinator is in alle fasen van het project verantwoordelijk voor de borging van de kwaliteit van technische informatie, uitgangspunten en eisen. Hij is verantwoordelijk voor de samenhang van de werkzaamheden die in de vier clusters worden uitgevoerd en stuurt inhoudelijke specialisten en opdrachtnemers (marktpartijen) aan. De inhoudelijk coördinator is verantwoordelijk voor de volgende processen (niet limitatief): Scope van de verschillende clusters; Technische en procesmatige uitgangspunten in de clusters; Begeleiding en bijsturing van de werkzaamheden in de clusters; Voorstellen voor kansrijke oplossingsrichtingen en pilots; Belangrijke taak voor de inhoudelijk coördinator is de zorg voor de samenhang en de toegevoegde waarde van de verschillende verkenningen en pilots. Daarnaast levert de inhoudelijk coördinator een bijdrage in de afstemming van de werkzaamheden vanuit de clusters en de voorstellen richting de referentieprojecten. Hij heeft een taak in het aandragen en signaleren van risico s Contractmanagement De contractmanager is verantwoordelijk voor de procesmatige beheersing van het vaststellen van de inkoopbehoefte, het opstellen van het inkoop- en marktbenaderingsstrategie, de contractvoorbereiding, contractaanbesteding, -uitvoering en - beheersing richting verschillende marktpartijen. Hiervoor wordt aangesloten bij het inkoopen aanbestedingsbeleid van WSRL. Technische innovaties worden zoveel mogelijk al dan niet als pilot- direct in referentieprojecten toegepast; het is dan meer voor de hand liggend het management ook vanuit deze projecten te laten plaatsvinden Projectsecretariaat De projectsecretaris is verantwoordelijk voor de voorbereiding, agendering, verslaglegging van de vergaderingen van het kernteam, de projectgroep en de clusterteams. De secretaris ondersteunt de programmamanager bij het gehele proces rond de POVM. Hij onderhoudt contacten van relevante stakeholders en managers van de referentieprojecten. Hij signaleert procesmatige en procedurele knelpunten en levert een bijdrage aan de oplossing daarbij. POV Macrostabiliteit Pagina 70 van 89

72 8.2 Uitgangspunten bemensing Deelnemers/leden van het kernteam: Frans van den Berg, programmamanager Meindert Van, technisch manager/inhoudelijk coördinator Dirk van Schie, projectsecretaris Ellen Roks, communicatieadviseur Wijnand Jelier, contractmanager en projectbeheersing Jasper van de Hoef, inkoop en contractbeheer Benodigde capaciteit Om de producten en mijlpalen te behalen conform plan van aanpak is de benodigde capaciteit geraamd. Hieronder een overzicht van de benodigde capaciteit, waarbij de projectondersteuning apart is weergegeven. In bijlage 1 (Kostennota) is een nadere onderbouwing van de teams opgenomen. Kernteam Programmamanager 0,25 0,25 0,25 0,25 Projectbeheersing 0,4 0,4 0,4 0,4 Inhoudelijk coördinator 0,45 0,45 0,45 0,45 Projectsecretaris 0,9 0,9 0,9 0,9 Communicatieadviseur 0,2 0,2 0,2 0,2 Contractmanager 0,65 0,65 0,65 0,65 Secretariële ondersteuning 0,1 0,1 0,1 0,1 Totaal 2,95 2,95 2,95 2, Projectteam Het projectteam bestaat uit een kernteam en een projectgroep. De samenstelling van het kernteam is hierboven beschreven. De projectgroep bestaat uit de leden van het kernteam, aangevuld met een vertegenwoordiger van de programmadirectie van het HWBP en de ambtelijk vertegenwoordigers van voorlopig vijf waterschappen van wie er vier deelnemen met een referentieproject. Het gaat om de volgende waterschappen: Rivierenland Schieland en de Krimpenerwaard Groot Salland (geen referentieproject) Rijnland Hollands Noorderkwartier Het projectteam kan ad hoc, afhankelijk van de agenda worden uitgebreid met externe deskundigen of belanghebbenden; met name vanwege de relevantie van de POV Macrostabiliteit Pagina 71 van 89

73 projectbeheersing wordt voor dit thema aanvullend capaciteit beschikbaar gesteld voor de projectgroep. Er kunnen ook nieuwe referentieprojecten worden toegevoegd, afhankelijk van actuele vragen die direct aansluiten bij de POVM-scope Projectgroep De projectgroep is een ambtelijke begeleidingsgroep. De deelnemers van de projectgroep zijn medeverantwoordelijk voor de kwaliteit van technische informatie, uitgangspunten en eisen van de opgave en het ontwerp. Door de betrokkenheid van alle deelnemers wordt optimaal gebruik gemaakt van de beschikbare gebiedskennis en wordt de verbinding gelegd met de (referentie-)projecten. Hiermee wordt bereikt dat de resultaten van de onderzoeken ook direct bij de deelnemers beschikbaar zijn. Deelnemers: Frans van den Berg, WSRL (vz) Meindert Van, Deltares (inhoudelijk coördinator) Ruud Termaat, Deltares (kwartiermaker) Dirk van Schie, WSRL (secretaris) Jasper van de Hoef (contractmanagement) Kenrick Heijn, HWBP Ellen Roks (communicatie adviseur) WSRL Wijnand Jelier (projectbeheersing) WSRL Jaap Stoop, HHSK Charles Hartogh, Groot Salland Jasper Smulders, Rijnland Alex Roos, Hollands Noorderkwartier Clusters Een belangrijk deel van het inhoudelijke werk, onderzoek en analyse, wordt gedaan binnen de vier thematische clusters. De deelnemers aan de clusters zijn geselecteerd op persoonlijke expertise en afkomstig uit de driehoek: overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven. POV Macrostabiliteit Pagina 72 van 89

74 Figuur Cluster Innovaties in versterkingstechnieken Dijkversterking ten gevolge van macrostabiliteit wordt vooral een probleem als er op en naast de dijk panden aanwezig zijn. Bestaande en innovatieve uitvoeringstechnieken bestaan veelal uit wanden-, vernageling- of drainageoplossingen en komen in beeld als een traditionele berm niet kan, c.q. leidt tot sloop van bebouwing. Ook voor de interactie van dijk met panden en andere constructies zijn er innovatieve oplossingsrichtingen denkbaar. Voor een aantal innovaties willen we binnen de POVM de stap maken naar de praktijk. Daarbij dienen de algemene principes op grond waarvan de innovaties werken en controleerbaar zijn beter begrepen en vastgelegd te worden, zodat deze ook breder toepasbaar worden. Vanuit dit cluster zullen vragen worden gesteld aan de andere drie clusters die daarmee ook een beeld krijgen van de praktische behoefte. Deelnemers: Huub de Bruijn, Deltares (vz) Meindert Van, Deltares Dirk van Schie, WSRL (secr.) Jaap Stoop, HHSK Hessel Voortman, Arcadis Jan van Dijk, GMB Christophe Bauduin, Besix POV Macrostabiliteit Pagina 73 van 89

75 Helle Larsen, Deltares Cluster Rekenmethodieken Bij de toepassing van nieuwe uitvoeringsmethodieken is zowel voor ontwerp als later voor het toetsen een goede rekenmethodiek met bijbehorende parameterbepaling en veiligheidsfilosofie nodig. Het cluster geeft handvatten voor bedreigingen zoals ongedraineerd rekenen en kansen, zoals actuele sterkte. Nieuwe uitvoeringstechnieken voegen vaak relatief stijve constructies toe in de dijk. Vragen rondom stijfheidsverschillen, toelaatbare vervormingen en 3d-effecten spelen dan een grote rol en moeten gekwantificeerd worden in het ontwerp. Daarnaast is de hoogwaterstand een tijdelijke belasting en dienen zogenaamde niet-stationaire berekeningen het tijdsaspect in te brengen, mede om monitoringgegevens te kunnen interpreteren. De doorontwikkeling van eindige elementen modellen waarmee veel macrostabiliteitsproblemen worden berekend, is een belangrijk thema. Deelnemers: Joost van der Schrier, RHDHV (vz) Meindert Van, Deltares Dirk van Schie (secr.) Bianca Hardeman, RWS Bert Everts, ABT Cor Zwanenburg, Deltares Arno Rozing, Deltares Ronald Brinkgreve, TU Delft Cluster Monitoring van de sterkte Gedurende de life- cycle van een waterkering zal de sterkte variëren. Waterspanningsvariaties door buitenwaterstanden, freatische lijn, mate van indringing in het diepe zand en consolidatie in de slappe lagen hebben grote invloed op de sterkte. Daarnaast treden vervormingen in verticale en horizontale richting op die vervolgens het gedrag van de grond, en daarmee de veiligheid, veranderen. Door nieuwe uitvoeringtechnieken zijn er vragen rondom het aantonen van de veiligheid op lange duur, waarin monitoring een sleutelrol speelt. Deelnemers: Martin van der Meer, Fugro (vz) Meindert Van, Deltares Dirk van Schie, WSRL (secr.) Andre Koelewijn, Deltares Remco den Hertog, Boskalis Dick van de Heuvel, Heijmans Alex Roos, HHNK POV Macrostabiliteit Pagina 74 van 89

76 8.2.8 Cluster Procesverbetering In dit cluster worden concrete stappen gezet om met protocollen en handreikingen helderheid en houvast te geven hoe moet worden omgegaan met innovatie. Vooraf, bij het benaderen van de markt, het communiceren van kwaliteitscriteria en achteraf, in het acceptatie-, validatie- en toets proces. Gezocht wordt hoe er sneller gebouwd kan worden en of het proces efficiënter en goedkoper met behoud of verbetering van kwaliteit mogelijk is. Deelnemers: Jana Steenbergen, Grontmij (vz) Meindert Van, Deltares Dirk van Schie, WSRL (secr.) Paul van Dijk, van Oord Dick van der Kooij, WSRL Jan Blinde, Deltares Klankbordgroep De werkgroep Evaluatie Dijkversterking zal dienen als inhoudelijk klankbord. Deze reeds lang bestaande werkgroep adviseert dijkbeheerders over actuele problemen ten aanzien van ontwerp en uitvoering. Tevens is er een informele adviesrol richting ENW. De werkgroep heeft een onafhankelijke voorzitter en bestaat uit vertegenwoordigers van Rijkswaterstaat, provincie Z-H, HWBP, Deltares en diverse waterschappen. De klankbordgroep heeft een rol in het aanscherpen van de scopebepaling van de POVM, het beoordelen van de plannen van aanpak en de praktische toepasbaarheid van de verschillende POVM-onderwerpen. Zij adviseert de programmamanager in dit opzicht, gevraagd en ongevraagd. POV Macrostabiliteit Pagina 75 van 89

77 9 Programmabeheersing De project-, c.q. programmabeheersing heeft tot doel de realisatie van de afspraken die in dit plan van aanpak zijn overeengekomen te waarborgen en zorg te dragen dat de resultaten conform de specificaties worden uitgevoerd. Tevens draagt zij bij aan de verantwoording richting stakeholders. In deze paragraaf staat beschreven hoe de producten en processen uit dit plan van aanpak worden beheerst en is er aandacht voor de beheers aspecten: scopebeheer, planningsmanagement, financieel management, risicomanagement, informatiemanagement, het opstellen van rapportages en de kwaliteitsborging. 9.1 Uitgangspunten voor de programmabeheersing Voor de projectbeheersing van POVM gelden drie belangrijke uitgangspunten, te weten: de bedrijfsvoering van Waterschap Rivierenland (WSRL), de eisen van de subsidieregeling HWBP. Deze uitgangspunten worden hieronder toegelicht: Bedrijfsvoering binnen het programma dijkverbetering Het uitgangspunt voor de projectbeheersing van de POVM is dat gebruik wordt gemaakt van de bedrijfsvoering en financiële administratie van WSRL. De vigerende kaders, het beleid, de administratieve organisatie en interne controle (systemen en processen) van WSRL worden gehanteerd Subsidieregeling HWBP Een ander uitgangspunt dat wordt gehanteerd is de inrichting van de projectbeheersing conform de eisen van de subsidieregeling HWBP. Hierbij wordt gebruik gemaakt van handreikingen, factsheets en andere hulpmiddelen die door de programmadirectie HWBP zijn/worden aangeboden. Mandaatregeling Het voorliggend plan van aanpak met daarin opgenomen de projectreferenties scope, tijd, geld en risico s is het kader voor de omvang van de mandatering (tekenbevoegdheid) aan de opdrachtgever binnen WSRL (directeur WSRL). 9.2 Scopebeheer Binnen het waterschap worden grote wijzigingen middels zogenaamde issuerapporten wekelijks met de opdrachtgever besproken. Als de opdrachtgever daartoe aanleiding ziet, dan worden deze issues doorgeleid naar de Stuurgroep POVM. Potentiele scopewijzigingen worden altijd behandeld in de Stuurgroep POVM en gemeld aan HWBP. In overleg met HWBP wordt er een gesprek ingepland ter bespreking van de scopewijziging. HWBP beslist (vanuit de mandaatregeling), gehoord de Stuurgroep POVM, of het een scopewijziging en/of budgetwijziging betreft. Indien wijzigingen leiden tot een daadwerkelijke wijziging van de scope, dan dient de opdrachtgever deze scopewijzigingen conform procesafspraken, middels een formeel Voorstel Tot Wijziging (VTW), in bij HWBP. Hierbij moet worden opgemerkt dat de scope van POV Macrostabiliteit Pagina 76 van 89

78 de POVM, gegeven het feit dat het gaat om een verkenning waarin groot aantal verschillende activiteiten worden opgestart en uitgevoerd, door de tijd kan worden bijgesteld en geactualiseerd. De veranderingen in de relevante aspecten die de wijziging teweeg brengt, dienen expliciet in dat (VTW) te worden geduid. Dit VTW wordt ter goedkeuring en besluitvorming voorgelegd aan HWBP. 9.3 Planningsmanagement Het doel van het planningsmanagement is het borgen van een tijdige realisatie van de belangrijkste mijlpalen. Hiertoe is een projectplanning opgesteld waarin mijlpalen, activiteiten en beslismomenten zijn vastgelegd. De planning en de voortgang wordt besproken in het Kernteam. De planning wordt gebruikt om bij te sturen in de uitvoering van het programma. Bij afwijkingen ten opzichte van de planning worden de consequenties hiervan en de bijsturingsmogelijkheden inzichtelijk gemaakt. Tevens wordt de planning gebruikt om de voortgang te verantwoorden en betrokken partijen te informeren over de voortgang. De referentieprojecten waaraan een belangrijk deel van de POVM-scope is gekoppeld, zitten, afgezien van de Markermeerdijken, in een (pre-)verkenningsfase. Dat betekent dat er nog geen sprake is van een gedetailleerde planning. De voor deze projecten als kansrijk benoemde onderwerpen in de POVM moeten aansluiten op de projectplanning. Het is op dit moment dan ook nog niet mogelijk voor alle individuele POVM-projecten een gedetailleerde planning op te stellen. Dit wordt wel direct ondervangen op het moment dat het kan door een planningssessie te organiseren met het betrokken project. Deze detailleringsslag wordt vorm gegeven door samen met het project de aansluitmomenten in beeld te brengen. De planning, die aanvankelijk tot en met 2017 liep is, zoals de regeling dit ook vereist, probabilistisch doorgerekend. Passage uit rapportage PPI planning: De deterministische datum wordt in (slechts) 2% van de gevallen gehaald (na nemen maatregelen). Hieruit valt op te maken dat de onzekerheid in het behalen van de deterministische planning ondanks het nemen van de voorgestelde beheersmaatregelen nog steeds aanzienlijk is. Het project is een onderzoeksproject en in zoverre niet volledig te vergelijken met een dijkversterkingsproject. Derhalve kan de opdrachtgever ervoor kiezen om een grotere mate van onzekerheid van de planning te accepteren. Bij het huidige risicoprofiel van het project (na maatregelen) moet er rekening mee worden gehouden dat het project een grote kans loopt om aanzienlijk (7,5 maand) te vertragen. Gezien de totale doorlooptijd van het project (29 maanden) is deze mogelijke vertraging als relatief groot te beoordelen. Naar aanleiding van de review en het overleg met HWBP is geconstateerd dat de POV beter verlengd kan worden met een jaar vanwege de hoge ambitie als eerder verwoord in dit Plan van aanpak, naar 4 jaar. Dit vierde jaar is in feite een uitloopjaar om lopende POV Macrostabiliteit Pagina 77 van 89

79 werkzaamheden in de POVM af te kunnen ronden; het beperkt de risico s in tijd aanzienlijk. Bovenstaande analyse aan de hand van het risicodossier en de planning onderstreept de noodzaak van deze beslissing. Conform deze afspraak is ook in de raming rekening gehouden met de uitloop van werkzaamheden. Zowel de planning als de toelichting en de PPI rapportage zijn toegevoegd als bijlage Beheersing van de planning De planning van POV Macrostabiliteit heeft verschillende beheersniveaus: Op strategisch niveau kent het programma een planning op hoofdlijnen, deze geeft inzicht in de samenhang tussen de belangrijkste mijlpalen en producten. De planning op hoofdlijnen wordt bijgehouden om de stakeholders te informeren en de voortgang te verantwoorden. Deze planning wordt maandelijks geactualiseerd op basis van de detailplanning en wordt in het kernteam vastgesteld. Bij significante wijzigingen in de belangrijkste mijlpalen (ten opzichte van de vastgestelde planning), worden de afwijkingen verantwoord aan de subsidieverstrekker. Op operationeel niveau kent de POV Macrostabiliteit een detailplanning. Deze planning is bedoeld voor de dagelijkse sturing en komt voort uit de individuele plannen van aanpak voor de diverse onderzoeken en activiteiten. Deze planning komt als gezegd voort uit individuele nog op te stellen plannen van aanpak en is daarom ook nog niet beschikbaar. 9.4 Financieel management De POVM wordt volledig gefinancierd door het HWBP. De kostenraming van de POVM is gebaseerd op de nu beschreven scope. In principe bestaat de begroting echter in hoofdzaak uit de optelling van de kosten die zijn verbonden aan de hoofdsporen waarvoor nog businesscases zullen worden opgesteld en waarover de Stuurgroep zal besluiten. Om de businesscases te kunnen opstellen en de referentieprojecten tijdig te kunnen bedienen, zijn al wel activiteiten in gang gezet die breed als no-regret kunnen worden gekwalificeerd. Voor individuele onderzoeken en pilots in (referentie-)projecten waaraan kosten zijn verbonden worden nadere afspraken gemaakt over de verdeling van deze kosten en risico s tussen POVM, projectmanager, HWBP en projectleiders van de betreffende (referentieprojecten). Het uitgangspunt is dat pilots die onderdeel uitmaken van een dijkversterking hieruit ook betaald worden. Proeven die niet kunnen worden gekoppeld aan een dijkversterkingsproject worden betaald uit de POVM zelf. In beide gevallen is overigens vanuit het HWBP 100% subsidie beschikbaar. Voor iedere proef/pilot wordt een plan van aanpak opgesteld waar de aansturing, risicoverdeling en bekostiging onderdeel van uitmaakt. De beheersing van de kosten richt zich op de gemaakte budgetafspraken in het POVM- plan van aanpak en onderliggende plannen van aanpak. Daarvoor is inzicht nodig in: budget, POV Macrostabiliteit Pagina 78 van 89

80 ramingen, risico s, aangegane verplichtingen, aan te gane verplichtingen en gerealiseerde uitgaven. De projectkosten worden bewaakt versus het budget. De ontwikkeling van het projectbudget wordt gevolgd gedurende de looptijd van het project. Per rapportageperiode wordt een confrontatie overzicht op (budget raming/prognose verplichtingen uitgaven) en een uitgavenprognose over de looptijd van het project opgesteld. Afwijkingen en potentiële overschrijdingen van budgeten worden besproken in het POVM Kernteam en indien nodig opgeschaald naar de opdrachtgever. Bij significante afwijkingen vindt overleg plaats met de subsidieverstrekker. De POVM draait volledig mee in de P&C-cyclus van het Waterschap Rivierenland en de maandelijks te actualiseren dashboard-overzichten. De onderwerpen die in de POVM samen met de referentieprojecten worden voorbereid kennen evaluatiemomenten, waarover de stuurgroep POVM, bij belangentegenstellingen, besluiten neemt. In het kernteam wordt een kostendeskundige aangesteld die de plannen van aanpak en de bijhorende kosten toetst op relevante aspecten. In ieder geval wordt door de kostendeskundige verkent of de kosten die gemaakt worden bijdragen aan het te realiseren doel (rechtmatigheid). Anderzijds verkent deze kostendeskundige ook de potentieel te behalen winst in financieel opzicht. Dit geeft inzicht in de business cases, die ook steeds geactualiseerd zullen worden voorgelegd aan de Stuurgroep POVM. In regelmatige (maandelijkse) overleggen tussen opdrachtgever en projectmanager en projectbeheerser wordt de stand van zaken besproken. De opdrachtgever beslist rekening houdend met de gekozen escalatiestructuur Financieel management Project KIJK De aansturing van individuele projecten die onderdeel uitmaken van de POVM worden zoveel mogelijk belegd bij de referentieprojecten zelf. Zij hebben er tenslotte ook de voordelen van. Voor het project overstijgend deel daarvan en de extra kosten die hiermee zijn gemoeid is echter de POVM in beeld. Om actuele vragen over de verdeling van verantwoordelijkheden, kosten en risico s helder te krijgen is met de projectmanager van het referentieproject Hollandsche IJsseldijk (KIJK) afgesproken om het project Actuele sterkte, dat deel uitmaakt van de POVM-scope, als pilot aan te sturen op basis van onderstaande afspraken, die ook met HWBP zijn afgestemd. De ervaringen hieruit worden gebruikt voor nadere afspraken met volgende POVMonderzoeken in andere referentieprojecten. 1. Kritische succesfactor voor slagen van POV Macrostabiliteit is dat sturing van de pilot actuele sterkte een medeverantwoordelijkheid is vanuit project KIJK. Dit betekent dat het project KIJK medeverantwoordelijk is voor het tussentijds toetsen op voortgang en kwaliteit van (deel)producten van de pilot en indien nodig de pilot kan bijsturen. 2. Vanuit het project KIJK worden adviseurs beschikbaar gesteld aan de pilot om: a. Gebiedskennis van de Hollandse IJsseldijken in te brengen. b. Deelproducten uit de pilot op te halen, toe te passen in project KIJK en de ervaringen terug te koppelen naar de pilot. c. Te borgen dat het eindresultaat van de pilot bruikbaar is voor waterkering beheerders in het algemeen. POV Macrostabiliteit Pagina 79 van 89

81 3. De technisch manager) en de beleidsadviseur Waterkeringen van HHSK zitten in het projectteam/werkgroep actuele sterkte. 4. Om dit voor elkaar te krijgen worden de kosten van de pilot voor 100% vergoed conform de innovatieregeling HWBP. Dit betekent dat de personeels- en onderzoekskosten en risico s van de pilot worden betaald en gedragen vanuit het budget POV Macrostabiliteit die direct aan het resultaat van de pilot toegerekend kan worden. Contractuele verplichtingen voor inhuur van personeel en het uitvoeren van onderzoeken loopt dus via POV Macrostabiliteit Kostenraming Samenvatting Kosten ex BTW BTW Kosten incl. BTW Kosten bedragen Overige engineering Cluster Techniek Cluster Rekenen Cluster Monitoring Cluster Procesverbetering Investeringskosten Onvoorzien onvoorzien 5% Voorzien onvoorzien Subtotaal Totaal In bovenstaande tabel staan de kosten voor het gehele project weergegeven. Details van de raming van deze kosten zijn te vinden in de bijlage Kostennota. 9.5 Risicomanagement Het doel van risicomanagement is om de onzekerheden ten aanzien van het realiseren van de programmadoelstellingen te beheersen en zo mogelijk te reduceren. Met het implementeren van risicomanagement wordt een aantal zaken beoogd, namelijk: Tijdig beheersen van risico s; Risicoalertheid creëren; Proactief met risico s en beheersmaatregelen omgaan; Bewuste afweging van risico s en het nemen van bijbehorende beheersmaatregelen. Voor de POV Macrostabiliteit zijn verschillende typen risico s actueel; naast het risico dat de programmadoelstellingen niet of in onvoldoende mate, binnen de beschikbare tijd, worden gehaald, zijn er risico s op meer lokaal niveau, gekoppeld aan individuele referentieprojecten. Voor deze laatste categorie zijn de risico s niet helder omdat deze mede afhankelijk zijn van te maken keuzes in de uitvoering van pilots innovatieve dijkversterkingstechnieken. Voor zowel de programmadoelstellingen als later de individuele pilots wordt een risicoanalyse uitgevoerd (conform de RISMAN systematiek). POV Macrostabiliteit Pagina 80 van 89

82 De risico s worden zoveel mogelijk gekwantificeerd en verbonden aan mogelijke beheersmaatregelen. Op basis van het initiële risicodossier (bijlage) wordt risicomanagement toegepast als een cyclisch proces. Voor het risicomanagement worden in de risicomanagementstrategie, de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden, de raakvlakken met andere processen en hoe de beoogde zaken worden gerealiseerd, beschreven. Hierin wordt onder andere ook de frequentie van risicosessies, risicogesprekken en het bijhouden van het risicodossier aangegeven. De risicomanagementstrategie van Waterschap Rivierenland is als bijlage opgenomen. Waterschap Rivierenland (WSRL) heeft veel ervaring met het opzetten en uitvoeren van grote, complexe projecten, onder andere binnen de programma s Ruimte voor de Rivier, HWBP-2 en Deltawet Grote Rivieren. In een vroeg stadium is al onderkend dat planvorming en uitvoering van projecten op deze schaal vraagt om een passende organisatie inrichting. Het waterschap heeft ervoor gekozen om een programmaorganisatie in te richten voor alle verbeterprojecten aan primaire keringen en volgens de principes van de matrixorganisatie te werken. De opgedane ervaringen met grote projecten en het werken in een programmaorganisatie zijn en worden door het waterschap benut ten behoeve van de HWBP-opgave. WSRL is er van overtuigd dat wanneer er meerdere gelijksoortige projecten vanuit één programmabureau worden uitgevoerd dat dat de beheersing vergroot, risico s beter beheerst worden en herhaling van optreden van risico s wordt voorkomen, dat dit een duidelijk aanspreekpunt vormt voor management, kennis beter gedeeld kan worden en de kwaliteitsborging vergroot. Programmasturing is met de grote hoeveelheid en complexe projecten die WSRL nu en in de toekomst uit te voeren heeft de meest efficiënte en effectieve manier om de individuele projectdoelen te behalen. Doordat het programmabureau werkt voor alle lopende projecten uit HWBP, Ruimte voor de Rivier, HWBP-2 en Deltawet Grote Rivieren zijn de programmabureaukosten per project beperkt en wordt voldaan aan uitgangspunten van sober en doelmatig. Verdere toelichting over de kosten en inzet van het programmabureau zijn opgenomen in de kostennota Risico s en beheersmaatregelen Top 3 geldrisico s: Risico's van de (nieuwe) versterkingstechniek ( 4 pilot / fullscale proeven) worden (bewust / onbewust) onderschat door de ontwikkelaar pilot Toelichting: De POVM gaat proeven uitvoeren. Hier is bijna de helft van het totaal beschikbare budget van de POVM voor beschikbaar. Opportunisme van de ontwikkelaar kan grote gevolgen hebben. We kiezen ervoor om voor elke proef een risico analyse te laten uitvoeren door een externe partij. Dit moet ervoor zorgen dat de kans van optreden van het initiële risico voor de POVM afneemt. Risicoallocatie OG - ON is niet helder in de contracten van eigen POVM-project Toelichting: Risico s bij het ontwikkelen van nieuwe techniek zijn inherent aan innovatie. Als de risico verdeling niet goed of niet helder is vastgelegd kan dit grote financiële gevolgen hebben voor de POVM. De beheersmaatregelen zullen zich verenigen rondom contractmanagement en het op een juiste wijze inrichten van de contracten. Daar wordt de risico allocatie immers geregeld. POV Macrostabiliteit Pagina 81 van 89

83 Onvoldoende afstemming tussen de clusters / onderlinge raakvlakken Toelichting: In de risico sessies is onder meer naar voren gekomen dat de clusters in grote mate afhankelijk zijn van de producten van elkaar. Dit geldt in mindere mate voor het cluster procesverbeteringen, maar voor de overige clusters is de onderlinge afstemming essentieel om zo geen vertraging op te lopen bij bijvoorbeeld het uitvoeren van een proef als gewacht moet worden op producten uit bijvoorbeeld het cluster rekenen. Het beheersmaatregel is het faciliteren, en daarmee bekostigen, van een kwartaaloverleg tussen de clustervoorzitters. Top 3 tijd-risico s: Innovatieve versterkingstechniek haakt niet tijdig aan bij referentieproject Toelichting: Het eerste tijdsrisico is het grootste risico van de POVM. De POVM is direct verbonden met de referentieprojecten. Dit is van groot belang om de aansluiting met het programma te maken en te houden. Als de resultaten van een proef of rekenmethodiek te laat komen om aan te sluiten op het juiste moment bij het referentieproject kunnen de resultaten dus niet geverifieerd worden. De consequentie is dat de POVM opnieuw op zoek moet naar geschikte referentieprojecten die wellicht ook nog niet in het stadium zijn als waar de POVM nodig is. Beheersmaatregelen zijn in ieder geval het vooraf afspraken maken over het moment van aantakken bij het referentieproject, maar ook afspraken maken met ontwikkelaars van proeven of onderzoeken wanneer welke resultaten verwacht worden zodat de aansluiting met referentieprojecten niet gemist wordt. Stakeholder referentieproject werkt niet mee Toelichting: Het risico dat een referentieproject niet meewerkt kan eveneens doelstellingen van de POVM bedreigen. Projecten hebben eigen belangen en eigen doelstellingen die door de tijd kunnen gaan afwijken van de POVM-doelstellingen Om deze in overeenstemming te houden met de POVM zal mogelijk een extra inspanning nodig zijn vanuit de POVM. Deze beheersmaatregelen zijn het betrekken van het projectteam van het referentieproject, maar ook het opschalen indien nodig naar de Stuurgroep POVM en Programmadirectie HWBP om zo de noodzaak van de POVM doelstelling naar het referentieproject te benadrukken. Uiteindelijk kan de keuze ook op een ander referentieproject vallen. Parameters voor vervormingsmetingen zijn niet gemonitord Toelichting: De tijdsrisico s voor het cluster monitoring zijn het grootst. Dit omdat monitoring afhankelijk is van voldoende metingen en of verificatie. Voor het specifieke geval van vervormingsmetingen is de kans op optreden verhoogt. De kosten voor de beheersmaatregelen en de hoogte van de risicoreservering zijn opgenomen in de raming en toegelicht in de kostennota en zodoende te vinden in de bijlagen. 9.6 Documentmanagement De beheersing van de documentenstromen, incl. archivering, binnen het programma heeft tot doel dat alle betrokkenen binnen de programma-organisatie, op ieder moment eenzelfde beeld hebben over het programma en dat bij onderbrekingen of overdracht de voortgang is gewaarborgd. POV Macrostabiliteit Pagina 82 van 89

84 Niet alle (vertegenwoordigers van) betrokken partijen hebben toegang tot het bedrijfsnetwerk van WSRL, wat het delen van en samenwerking aan documenten bemoeilijkt. Bovendien is het uitgangspunt om volledig transparant te zijn en alle beschikbare informatie zo snel mogelijk te delen. Dit is onder meer van belang om eerlijke concurrentie te bewerkstelligen en eventuele voorkennisproblemen te voorkomen. Er wordt hiertoe een openbare POVMwebsite opgezet waarop alle documenten inzichtelijk en alle dossiers toegankelijk zijn. Tevens wordt gebruik gemaakt van de reguliere projectdocumentatie structuur van Waterschap Rivierenland. 9.7 Auditplan Naast toetsing van producten op o.a. het kwaliteitsniveau van het product voert het waterschap ook interne audits uit. Het verschil tussen een audit en een toets is dat een toets een onderdeel is van het primaire werkproces. Het is een afgesproken stap in het proces die door het kernteam of, door bij de ontwikkeling van een product betrokken medewerkers, wordt uitgevoerd. Een audit daarentegen wordt buiten het primaire proces om uitgevoerd, vaak door iemand die niet direct iets te maken heeft met de ontwikkeling van het product. Een audit wordt afgenomen op reeds vervaardigde producten of doorlopen processen en tegen de, door Waterschap Rivierenland gehanteerde normen afgenomen. Het doel van een interne audit, afgenomen door eigen mensen, is om risico gestuurd het kernteam feedback te geven over de stand van zaken in relatie tot een bepaald proces of de ontwikkeling ten aanzien van een bepaald (deel)product. Deze interne audits zijn er dus op gericht om het proces of de ontwikkeling van het (deel)product te verbeteren. Een audit moet in dat licht dus gezien worden als een instrument om een continue verbetering van processen en vervaardiging van (deel) producten te bewerkstelligen. De verantwoordelijkheid voor het auditprogramma ligt bij de directeur die als opdrachtgever geldt voor de POVM. De interne audits worden, waar mogelijk en waar zinvol, in samenwerking met het team Concern-Control van Waterschap Rivierenland uitgevoerd. Het bij wsrl interne Programmabureau Dijkverbetering voert op deze wijze ook op eigen initiatief onderzoeken uit binnen de projecten. Daarnaast heeft het team Concern-Control een eigen jaarlijks auditprogramma waarin afhankelijk van de onderwerpen ook dijkverbeteringsprojecten worden meegenomen. De IPM-rolhouders zijn zelf verantwoordelijk om de resultaten van de audits in hun eigen dossier te verwerken. De aanpassing van producten alsmede de voortgang van de door te voeren aanpassing wordt binnen de reguliere kernteamvergaderingen besproken. 9.8 Kwaliteitsmanagement De (deel)producten die de POVM oplevert aan HWBP dienen van het, door het waterschap en HWBP vereiste kwaliteitsniveau te zijn. HWBP faciliteert de Programmamanager daar waar nodig om dit kwaliteitsniveau te bereiken. Dat doet ze o.a. door het beschikbaar stellen van de handreiking Verkenning, het faciliterend toetsen van (deel)producten, het meedenken in de ontwikkeling van producten en door regulier bilateraal overleg of vakinhoudelijke expertsessies met IPM-rolhouders. POV Macrostabiliteit Pagina 83 van 89

85 Waterschap Rivierenland organiseert ook tal van activiteiten die bijdragen aan het verbeteren van de (deel)producten en het verhogen van de kwaliteit. Het waterschap verzorgt de Interne Kwaliteitsborging d.m.v. Product Kwaliteit Plannen (PKP). De wijze waarop het waterschap het kwaliteitsmanagement en het denken in productverbetering heeft ingebed in haar primaire werkprocessen staat beschreven in het Programmabeheersplan. Tevens wordt in gegaan op de borging van dit kwaliteitsmanagement in de organisatie en de effecten die dit heeft op de aanpak van projecten en het vervaardigen van (deel)producten door de organisatie. De betekenis van de POVM-resultaten wordt verder getoetst door het team Kennis en Advies van de afdeling Water en Dijken van het waterschap Rivierenland om de relevantie voor de beheer- en onderhoudsfase te borgen. Dit gebeurt ook binnen de organisaties van de andere waterschappen die met een referentieproject zijn betrokken Principe van kwaliteitsmanagement Het kernteam POVM zorgt in eerste instantie voor de kwaliteitsborging van op te leveren producten. Deze interne kwaliteitsborging vindt plaats met de volgende middelen: mijlpaalsturing, productkwaliteitsplan en interne audits. De Manager Projectbeheersing van het kernteam draagt zorg voor het organiseren van het toetsingsproces van kwaliteitsborging in het kernteam. Zodra zich scopewijzigingen voordoen, of zich voor dreigen te doen, brengt het verantwoordelijke kernteamlid deze wijziging met de Manager projectbeheersing in kaart. In het kernteamoverleg wordt desbetreffende scopewijziging geagendeerd en worden de consequenties er van besproken. Op basis van het ingediende issuerapport kan de opdrachtgever het al of niet opschalen naar de Stuurgroep POVM. In geval issues met het HWBP besproken moeten worden, zorgt de projectmanager dat dit tijdig met HWBP georganiseerd wordt. POV Macrostabiliteit Pagina 84 van 89

86 10 Omgeving en Communicatie 10.1 Algemeen De POVM, als deel van het Hoogwaterbeschermingsprogramma, wordt gerealiseerd binnen een interne en externe omgeving. De resultaten van deze verkenning zijn input voor bestuurlijke beslissingen over het toetsen op waterveiligheid en de aanpak en uitvoering van dijkversterkingsopgaven binnen het HWBP. De opgave van de POVM is om de omgeving bewust en proactief bij de aanpak en de resultaten te betrekken, te informeren en rekening te houden met de belangen die binnen de scope van de POVM vallen. Deze externe urgentie raakt ook intern het projectteam. De POVM zal haar resultaten alleen efficiënt én effectief halen door een integrale afweging van belangen bij de uitvoering van het programma te maken: de belangen vanuit inhoud en techniek (doen wij de juiste verkenningen, hoe en met welk resultaat), de economisch en juridische belangen, de bestuurlijke belangen, het managen van de belangen van meest urgente stakeholders en de communicatie met de omgeving Omgevingsmanagement De focus ligt op het bouwen van duurzame relaties met (vertegenwoordigers van) betrokken partijen. Door vertrouwen en openheid ontstaan op termijn duurzame relaties waarin partijen bereid zijn in oplossingen te denken. Proactief omgaan met weerstand in de omgeving verkleint de kans op overschrijding van planning, budget en vergroot het draagvlak bij stakeholders voor de resultaten van de POVM in latere fasen. De werkwijze van strategisch omgevingsmanagement is een cyclisch proces waarbij de belangen van de stakeholders op een efficiënte en doelmatige manier worden betrokken bij de inhoud en de manier van werken van de POVM en bestaat uit: Voorbereiden van strategisch omgevingsmanagement: doelen stellen aan omgevingsmanagement, stakeholders, mijlpalen; Analyse: op basis van gesprekken identificeren, analyseren standpunten en belangen, strategie per stakeholder bepalen; monitoren en evaluatie. Interne stakeholders De interne stakeholders zijn bepalend en leggen de basis voor het programma POVM. De deelnemers hebben, ieder vanuit eigen expertise, een belangrijke rol bij het omgevingsmanagement. Jaarlijks, door middel van de voortgangsrapportage, worden de voortgang, de planning, de financiering en de mogelijke risico s met het programmabureau HWBP tegen het licht gehouden. POV Macrostabiliteit Pagina 85 van 89

87 De portefeuillehouders van de deelnemende waterschappen worden door de ambtelijk vertegenwoordigers in de projectgroep betrokken bij de voortgang en de keuzes binnen de POVM. Externe stakeholders Het belangrijkste doel in 2015 is om de (externe) stakeholders op de juiste manier te betrekken bij de uitvoering van de POVM. De volgende doelgroepen van stakeholders zijn van belang: bestuurlijke partijen, marktpartijen, kennisinstellingen en waterschappen. Vooral de erkenning en het vertrouwen dat de POVM krijgt van externe stakeholders voor het laten landen van de aanpak en de resultaten van de POVM is één van de grootste risico s en vraagt om proactief handelen. Belangrijke stakeholders zijn: DGRW Programmadirectie HWBP RWS-WVL (WTI en OI) Kennisinstellingen (Deltares, TU Delft) STOWA Stuurgroep HWBP Waterschappen met een taak op het gebied van water keren Uniecommissie Waterkeringen ENW Taskforce Deltatechnologie (bedrijfsleven) Kennisplatform 10.3 Resultaten omgevingsmanagement In najaar 2014 zijn in overleg met de taskforce Deltatechnologie vertegenwoordigers gezocht en gesproken die deelnemen aan de vier thematische clusters binnen de POVM. Op 19 januari 2015 is een openbare startbijeenkomst georganiseerd (Volendam) voor de POVM waarbij de doelstelling is toegelicht en in de vorm van workshops input is gegenereerd voor het Plan van Aanpak. Voor het onderzoeken van de belangen en om een beeld te krijgen van de issues en beelden zijn/worden begin 2015 gesprekken gevoerd met de meest belangrijke stakeholders zoals: Directoraat Generaal Ruimte en Water (DGRW), Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving (RWS-WVL, programma Wettelijk Toets instrumentarium (WTI) en Ontwerpinstrumentarium (OI), Expertisenetwerk Waterveiligheid (ENW), Taskforce Deltatechnologie, het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP), Deltares, STOWA, en anderen. Er worden afspraken gemaakt over activiteiten, aandachtsgebieden, aansturing en andere onderwerpen van gemeenschappelijk belang. Met ENW-techniek, periodiek Communicatie Er is een communicatieplan opgesteld die als bijlage 7 is opgenomen bij dit Plan van aanpak. Wensen van belanghebbenden worden geïnventariseerd en zoveel mogelijk meegenomen. POV Macrostabiliteit Pagina 86 van 89

88 De betrokkenheid van de communicatieafdelingen van de waterschappen is van belang; zij hebben toegang tot zowel de interne organisatie, als ook kennis van de externe omgeving. Voor de POVM-activiteiten die een directe relatie hebben met de dijkversterkingsplannen wordt de communicatie, in overleg met de IPM-teams, in principe geregiseerd vanuit het dijkversterkingsproject zelf. Het communicatieplan wordt vertaald in een communicatiekalender en concrete acties: Vier keer per jaar verschijnt een nieuwsbrief die doorverwijst naar relevante websites; Er wordt een POVM-website gemaakt waarop de belangrijkste informatie wordt gedeeld en die zorgt voor transparantie, ook richting marktpartijen. Daarnaast wordt hierop een interne werkomgeving gecreëerd voor de POVM waar de deelnemers direct toegang toe hebben; Er is een herkenbaar POVM-logo ontwikkeld; Er wordt gebruik gemaakt van social media (twitter); Door het kernteam wordt een tour langs relevante waterschappen/dijkbeheerders gehouden; in eerste instantie de waterschappen die een referentieproject hebben ingebracht. Met de managementteams van de referentieprojecten wordt regelmatig overlegt en worden ad hoc werk- en begeleidingsgroepen gevormd om projecten van wederzijds belang te begeleiden en te sturen. POV Macrostabiliteit Pagina 87 van 89

89 POV Macrostabiliteit Pagina 88 van 89