CREMATORIUM HAARLEM. Rapport uitwerkingsfase

Transcriptie

1 CREMATORIUM HAARLEM Rapport uitwerkingsfase BKM2RP02 Process Redesign Afdeling Real Estate & Housing Bouwkunde TU Delft. Groep 2, mei I

2 Voorwoord Het tweede deel van Master 2 Real Estate & Housing heet Process Redesign. In het daarvoor bestemde project gaat het, zoals het woord al zegt, over het herontwerpen van een proces. Daarbij is het van belang een proces te onderzoeken alvorens tot verandering over te gaan. Bij de bouw van een project is het voortraject van groot belang of een project kan slagen of niet. In dit voortraject worden beslissingen genomen die in een later stadium van cruciaal belang kunnen zijn. Denk daarbij bijvoorbeeld aan vergunningen, regelgeving, bouwmethodes, materiaalkeuzes, contractvorming, bouwtijden en bouwkosten. In het eerste rapport wat aan dit rapport vooraf ging werd een beeld gegeven van het voortraject van de bouw van het Crematorium te Haarlem. Daarbij kwamen diverse analyses aan bod. Een vergelijking met andere projecten werd daarin tevens vermeld. In dit eindrapport zullen wij aan de hand van de analyses en bevindingen een alternatieve strategie presenteren welke tot een efficiënter proces had kunnen leiden. Om tot de benodigde informatie te komen hebben wij diverse gesprekken gehad met de (destijds) betrokken partijen. Via deze weg willen wij de verschillende bedrijven en personen bedanken welke hebben bijgedragen aan het voor ons inzichtelijk krijgen van het proces: Dhr. Sprenger van Crematorium Haarlem, Dhr Oosten van gemeente Haarlem afdeling Stedelijke Ontwikkeling, Dhr Freejé van aannemersbedrijf Ooijevaar BV (uitvoerder) en Dhr Zeinstra van Architectenbureau Zeinstra van der Pol BV. Tevens bedanken wij Peter de Jong voor de begeleiding van het project. Delft, mei 2004 Groep 2 Mark Blommesteijn Roel van Essen Martijn van Hassel Michiel Hogendoorn Luc Joosten Frans Popma Matthijs Sanderse Jurriaan Snijders Rutger Vaster Frans-Jan Westerbeek Marko Zwiers II

3 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD...II INHOUDSOPGAVE...III MANAGEMENTSAMENVATTING... VII 1 INLEIDING PROJECTVERSLAG CREMATORIUM HAARLEM PROJECT EN ARCHITECTUUR LEESWIJZER SAMENVATTING ANALYSEFASE INLEIDING LIAISONS GELD Architect en budget Budgetoverschrijding Kostenbesparingen Rendabel Lening Problemen voortvloeiend uit ontwerp ORGANISATIE De betrokken partijen Organisatiestructuur proces Communicatie TIJD INFORMATIE Initiatief, Haalbaarheidsstudie en Projectdefinitie Structuur ontwerp, Voorlopig ontwerp Definitief ontwerp, Bestek en Prijsvorming Werkvoorbereiding, Uitvoering en Oplevering KWALITEIT Kwaliteit van de architectuur en de bouw Aandachtspunten PROFESSIONEEL OPDRACHTGEVERSCHAP INLEIDING AANDACHTSPUNT PROFESSIONELE OPDRACHTGEVER...14 Voordelen van een professionele opdrachtgever...15 Nadelen van een professionele opdrachtgever SCENARIO S TOT VERBETERING INVLOEDEN OP HET PROCES ADVISERING NAAR PROCESS REDESIGN HET ONTBREKEN VAN HET PROGRAMMA VAN EISEN INLEIDING AANDACHTSPUNT ONTBREKEN VAN EISEN PROGRAMMA VAN EISEN...17 Voordelen van een Programma van eisen...17 Nadelen van een Programma van eisen SCENARIO TOT VERBETERING INVLOEDEN OP HET PROCES ADVISERING NAAR PROCESS REDESIGN KOSTENBEHEERSING INLEIDING AANDACHTSPUNT KOSTENBEHEERSING...19 Voordelen van Kostenbeheersing...19 Nadelen van een Kostenbeheersing III

4 5.3 SCENARIO TOT VERBETERING INVLOEDEN OP HET PROCES ADVISERING NAAR PROCESS REDESIGN ORGANISATIE INLEIDING HET TRADITIONEEL MODEL Specifieke kenmerken BOUWTEAM Specifieke kenmerken DESIGN & BUILD Specifieke kenmerken MANAGEMENT CONTRACTING Specifieke kenmerken ENGINEERING CONTRACTING Specifieke kenmerken CONSTRUCTION MANAGEMENT Specifieke kenmerken INVLOEDEN OP HET PROCES ADVISERING NAAR PROCESS REDESIGN ARCHITECTEN INLEIDING AANDACHTSPUNTEN Vervanging architect Samenwerking met opdrachtgever, aannemer en ovenleverancier INVLOEDEN VAN DE AANDACHTSPUNTEN Negatieve invloeden Positieve invloeden SCENARIO S TOT VERBETERING Eisen en wensen gemeente Haarlem m.b.t. ontwerp crematorium Opstellen Programma van Eisen Keuze architect Afstemming verantwoordelijkheden en taken Samenwerking architecten INVLOEDEN OP HET PROCES Geld Organisatie Tijd Informatie Kwaliteit ADVISERING NAAR PROCESS REDESIGN ONTWERP INLEIDING GESCHIEDENIS ONTWERP INVLOEDEN AANDACHTSPUNT ONTWERP...41 Negatief Geen samenwerking architecten Vertraging bouwproces Geen kennis architect van bouwen crematoria Functionaliteit ontwerp niet optimaal Weinig flexibiliteit ontwerp...44 Positief Architectonisch goed ontwerp Houtprijs DINO-bokaal SCENARIO S TOT VERBETERING INVLOEDEN OP HET PROCES Geld IV

5 8.5.2 Organisatie Tijd Informatie Kwaliteit ADVISERING NAAR PROCESS REDESIGN AANBESTEDING INLEIDING AANBESTEDINGSGESCHIEDENIS WELKE INVLOEDEN HEEFT DIT AANDACHTSPUNT?...49 Negatief Geen concurrentie Kwaliteit van de contracten Snelheid van het gehele bouwproces...50 Positief Prijsopdrijving (bouwfraude) Meer- en minderwerk Kwaliteitsrisico s SCENARIO S TOT VERBETERING Openbare aanbesteding zonder bouwteam Openbare aanbesteding met bouwteam Bouwmanagement draagt zorg voor aanbesteding en contracten Onderhandse aanbesteding na selectie in bouwteamverband INVLOEDEN OP HET PROCES Geld Organisatie Tijd Informatie Kwaliteit ADVISERING NAAR PROCESS REDESIGN LIAISONS GROEPSPROCESSEN Projectbeschrijving AGI Delft Projectomschrijving Toneelschuur Haarlem Projectbeschrijving Westpoint Tilburg Procesbeschrijving Toneelschuur Haarlem Procesbeschrijving AGI Delft Procesbeschrijving Westpoint Tilburg CREMATORIUM HAARLEM Project start-up Project uitwerking tot tussenpresentatie Taakomschrijving verschillende rollen Project uitwerking na de tussenpresentatie Adviezen liaisons betreffende presentatie Uitwerkingsfase SAMENWERKING LIAISONS Liaison AGI Delft Liaison Westpoint Tilburg Liaison Toneelschuur Haarlem ADVIEZEN LIAISONS KNELPUNTEN AANBESTEDING Conclusie PROFESSIONELE OPDRACHTGEVER Conclusie KWALITEIT VAN HET GEBOUW EN ORGANISATIE ARCHITECT EN ONTWERP Architect Ontwerp Adviezen Liaisons richting knelpunt onderzoek V

6 10.9 NALEVING ADVIEZEN REFLECTIE TOTAAL REDESIGN PROJECT CREMATORIUM HAARLEM INLEIDING ORIËNTATIE OP HET PROBLEEM AANPAK PROBLEEM ANALYSE VAN KNELPUNTOORZAKEN TOTAAL REDESIGN PROJECT PROJECTREFLECTIE UITWERKINGSFASE INLEIDING EVALUATIE CONCEPTFASE WERKPLAN UITVOERINGSFASE: TOTSTANDKOMING EN GEBRUIK Onderdeel I: inhoud project crematorium Haarlem Onderdeel II: methode Onderdeel III: beheer PROCESVERLOOP Aanloop Aanzet tot redesign Uitwerking redesign Afronding LITERATUURLIJST LITERATUUR INTERNET VI

7 Managementsamenvatting Het hier volgende verslag is het eindresultaat van de uitwerkingsfase van groep 2, met als onderzoeksproject het crematorium Haarlem. Zoals in ons werkplan te lezen is, hebben wij bepaalde doelstellingen gesteld en werkwijzen aangenomen voor het tot stand laten komen van dit verslag. In het kort komt het er op neer dat er in dit eindrapport verslag wordt gedaan van de uitwerking van de onderzochte aandachtspunten uit de oriëntatiefase in het eerste deel van het project. Om tot Redesign te komen zal eerst bekeken moeten worden wat er zoal fout is gegaan in het te onderzoeken project. Daarvoor is in de oriëntatiefase uitgebreid onderzoek gedaan. Uit de aandachtspunten die daarbij ontdekt zijn is na een selectie een vijftal punten naar voren gekomen welke in dit verslag uitgewerkt zijn. De aandachtspunten zijn: Professioneel opdrachtgeverschap Ontbreken van PVE Kostenbeheersing Organisatie Architecten Ontwerp Aanbesteding Sommige van deze punten zijn in het verslag nog verder onderverdeeld. De liaisons uit de groep hebben bij drie andere groepen (met hun projecten) informatie getracht te verzamelen omtrent bovenstaande punten. Zij hebben de groep hierover geadviseerd. Met de onderzochte aandachtspunten en het advies van de verschillende liaisons is een eindadvies gemaakt, waarbij volgens ons het proces efficiënter had kunnen verlopen. In dit verslag is niet specifiek onderscheid gemaakt tussen de verschillende GOTIK onderwerpen, maar een samenhangend verslag gemaakt. Daarbij zijn bij de verschillende aandachtspunten de leidraad van het verhaal. Bij ieder aandachtspunt is wel bekeken wat de invloed op het proces is, met name op GOTIK-gebied. Uiteindelijk ligt hier een gedegen advies, waarbij duidelijk wordt wat de belangrijkste aandachtspunten zijn in het proces van Crematorium Haarlem. Tevens wordt met dit verslag duidelijk hoe deze aandachtspunten verbeterd kunnen worden om tot een beter proces te komen, het zogenaamde Process Redesign VII

8 1 Inleiding projectverslag crematorium Haarlem Project en architectuur Het ontwerpen van een crematorium is voor een architect geen alledaagse bezigheid. Herman Zeinstra van Atelier Zeinstra van der Pol uit Amsterdam maakte al eens het Monutauitvaartcentrum in Apeldoorn en heeft daar later een crematorium in Haarlem aan toegevoegd. Lichtvoetigheid stond voorop, en dat is het met het vele hout en glas en de lichte kleuren ook geworden. Cremeren is in Nederland duidelijk in opmars. Verspreid over ons land staan inmiddels zo n zestig crematoria. Ze zijn efficiënter en hygiënischer, en de urnen nemen minder ruimte in beslag dan graven. Aan de andere kant is cremeren een klinische gebeurtenis, waarbij eb en vloed van de emoties nauwelijks een kans krijgen. In de diverse culturen staat men verschillend tegenover deze wijze van lijkbezorging. Voor de hindoe is het de snelste manier om weer te reïncarneren, voor de jood, de christen en de islamiet is begraven in principe een absolute voorwaarde. Architect Zeinstra koos voor een zo neutraal mogelijk gebouw, zonder symboliek. Hij had daarbij enigszins de vrije hand, omdat het programma van eisen min of meer alleen over vierkante meters ging. Het crematorium moest een goedkoop en functioneel gebouw worden en gewoon aan zijn doel beantwoorden. Zeinstra ondernam een zoektocht naar de funeraire tradities overal ter wereld en de rituelen die daarbij te pas komen. Vanaf het begin vatte bij hem ook het idee post dat het crematorium voor Haarlem tevens een gebouw moest zijn met meerder culturele belangen en niet slechts een voor één dienend bedrijf. De literatuurstudie bracht wat inzichten, maar het waren vooral de eigen ervaringen die het ontwerp bepaalden. Vele dingen in het leven moeten voor ons gevoel niet alleen een begin, een midden en een einde met eventueel climax hebben, maar ook een zekere duur. Zeinstra stelt hierover het volgende: Begrafenissen kennen een mooie opbouw. Via een aantal vaste stappen krijg je duur en de nodige tijd om te beleven, te verwerken en later te herinneren. Je gaat van huis naar de kerk, van de kerk naar de aula, van de aula naar het graf, van het graf naar de condoleancekamer. Je hebt ook een mooi definitief einde als de kist in het graf zakt. Zo n afsluiting werkt bevrijdend. Een dergelijke procesgang mis je bij een crematie, wat een onbevredigend gevoel geeft. De ceremonie is niet goed georganiseerd, het vindt voornamelijk onder één dak plaats en je laat de kist achter. Deze overwegingen leidden ertoe dat hij een wijdlopig gebouw wilde met een duidelijke routing, zodat de genodigden per programmaonderdeel van het ene naar het andere punt kunnen lopen. Ook creëerde hij de mogelijkheid dat men zelf de kist in de oven kan brengen. Het crematorium moest daarbij los komen van de waan van de dag, maar wel begrijpelijk en herkenbaar zijn. Zo kwam hij uit op het archetype van de ommuurde hof, zoals die in alle tijden en culturen voorkomt. Dit gebouwtype biedt veiligheid door de afsluiting van de buitenwereld, terwijl er binnen volop leef en bewegingsruimte is. In het geval van het crematorium gaat het om een dubbele ommuring, waarvan de buitenste de kantoren en dienstvertrekken bevat en de binnenste een kloosterachtige omloop is rond de hof, waarop de aula in een kiezeltuin staat. Stedenbouwkundig ligt de inrichting op een oningevulde locatie van de Noorderbegraafplaats. De uitleg daarvan was ooit bedoeld als een Symmetrische opbouw van een middenlaan met aula aan het eind en links en rechts de graven met rondgaande paden. De linkerkant is echter nooit ingevuld en daar staat nu het crematorium tussen de oude naaldbomen. De routing begint al op de parkeerplaats, op benodigde loopafstand van het gebouw. Vanaf de entree is voorzien in verder afstanden om duur aan de plechtigheid te geven: naar de ontvangstruimte, familiekamer, de aula, de tuin, de omloop, de crematoriaruimte en de condoleancehal; op de vier hoeken zitten bovendien patio s. 1 het houtblad, september

9 Zeinstra heeft lichtvoetigheid aan het gebouw gegeven met eenvoudige vormen en zorgvuldig gekozen materialen: een lichte baksteen en uitbundig veel hout en glas. Omdat de materialisatie alles behalve opeisend is biedt de entourage in de opvatting van de architect troost. In een van de vier gevels rond het hof, die aansluit op de noorder begraafplaats, is over de volle lengte een raster van vurenhout met vakken aangebracht, waarin zowel aan de binnen- als buitenkant urnen kunnen worden geplaatst: een binnen en buiten columbarium. De overige drie gevels en alle buitengevels hebben een hiërarchische opbouw van zware naar lichte materialen. De draagconstructie wordt uitgemaakt door betonnen T-kolommen die op 8 of 16 m hart op hart staan. De tussenruimtes zijn behalve met deuren van ongeschaafd kering - op gezette plaatsen- gevuld met de reeds vermelde lichte, enigszins ruwe baksteen: deze vertoont zoveel nuance, dat geen steen gelijk is. Ze zijn nonchalant gevoegd om alle vormstrakheid die het crematorium kenmerkt, wat zachter te maken. De transparantie draagt tevens mee bij aan het optimisme van het ontwerp. Aldus is het gebouw tot een hoogte van 2.30 m gesloten, waardoor intimiteit gewaarborgd is. Op de betonnen T-kolommen bij de entreegevel, de condoleanceruimte en de omloop in de hof rusten zware liggers van gelamineerd grenen (220 x 900 mm, 8 of 16 m lang), die weer de ondergrond vormen voor het schuine dak, gevormd door vakwerken van gelamineerde koppelbalken (h.o.h 8m, dubbele spanten)h.o.h. 4m, jukken (h.o.h. 1m, gordingen (h.o.h. 50 cm) en sporen (h.o.h. 25 cm) en nokbalk, opgevuld met enkel glas. Hier doorheen heeft men uitzicht op de naaldbomen. Hoogtepunt is de 10 m hoog oprijzende aula in hout en dubbel glas in de archetypische vorm van een boerenschuur. In deze belangrijkste samenkomstruimte zijn vorm en functie één geheel. De rankheid van de houtconstructie en de transparantie van de 8 m hoge glaswanden dringen zich niet aan de bezoeker op. Door de omringende gebouwen zit men niet te kijk, maar is er alle ruimte voor een gevoel van verlichting, mede door het groene glas dat deze ruimte kleurt. De aula is gebaseerd op het skelet van een oude boeren schuur. Zich verdiepend in de kapconstructies probeerde Zeinstra wel een eigen type te ontwikkelen: herkenbaar en afleesbaar, maar wel anders en rijker. Hij bedacht voor de aula een schaarachtige constructie van kolommen van korte jukken c.q. de ruimte overspannende dubbele liggers, en schoren die schuin langs de kolommen bij de gordingen eindigen. Langer extra schoren handhaven de verdere stabiliteit. Op de kolommen (h.o.h. 2 m) ligt de randbalk die de sporen van de kap draagt. Het dak zelf is op daklicht na dichtgemaakt met een dakdoos en geprofileerd staalplaat. Conform de voorschriften is het gelamineerde hout binnen van vuren en buiten van geïmpregneerd grenen

10 Met het ontwerp van het crematorium heeft Zeinstra in 2003 de Houtprijs gekregen in de subcategorie utiliteitsbouw, uitgereikt door het houtblad. De jury achtte het een schokkend mooi project van klassieke allure met een geheel eigen beeld. Het heeft een zeer hoge ruimtelijke kwaliteit die volkomen past in onze tijd. 2 Als aanvulling op het eerste verslag waarin werd ingegaan op het proces dat voorafgaand aan dit resultaat is doorlopen, zal in dit verslag een proces redesign worden beschreven. Aan de hand van het genoemde tussenverslag, waarin verschillende aspecten van het proces beschreven zijn (te weten geld, organisatie, tijd, informatie en kwaliteit), zijn in dit verslag de kernpunten aangegeven waar wij in het tweede deel van het project uitvoerig onderzoek naar hebben gedaan. Deze zogenaamde aandachtspunten hadden op sommige aspecten reden tot redesign. Dit (her)ontwerp van het proces is in dit verslag tevens terug te lezen. Om tot een gedegen advies te komen zijn er ook vergelijkingen gedaan met andere projecten (Westpoint Tilburg, De Toneelschuur Haarlem en AGI Delft), waarin met name werd bekeken hoe de door ons benoemde aandachtspunten naar voren kwamen in de betreffende projecten. Dit wordt tevens behandeld in dit verslag. Dit rapport kan daarmee gezien worden als het eindrapport waarin wij aangeven op welke punten het proces meer aandacht had kunnen krijgen om tot een beter proces en (daarmee samenhangend) eindproduct te komen. Dit verslag willen wij graag mondeling toelichten in de eindpresentatie van vrijdag 28 mei Leeswijzer Het navolgende rapport is opgebouwd uit verschillende hoofdstukken. Het hiernavolgende hoofdstuk zal een samenvatting weergeven van de bevindingen welke gedaan zijn in de oriëntatiefase. Een uitgebreid verslag hiervan is door ons reeds ingeleverd halverwege het project. In hoofdstuk drie tot en met negen zal vervolgens uitgebreid worden ingegaan op de aandachtspunten tot redesign. Vervolgens zal in hoofdstuk tien het advies van de drie liaisons worden beschreven. In hoofdstuk 11 zal door middel van een samensmelting van de verschillende hoofdstukken een gedegen eindadvies voor het "process redesign" van het project Crematorium Haarlem worden gegeven. Tevens zullen hierin de conclusies worden besproken. In hoofdstuk twaalf zal als afsluiting nog een reflectie worden gegeven van het gehele werkproces van groep 2. 2 het houtblad, november

11 2 Samenvatting analysefase 2.1 Inleiding Na een uitgebreide analyse van de ontwikkeling en bouw van het crematorium in Haarlem, staat in dit rapport het redesign van de verschillende knelpunten centraal. Voor de volledigheid wordt in dit hoofdstuk een samenvatting gegeven van de bevindingen uit de oriëntatiefase. Om alles overzichtelijk te houden zal de oorspronkelijke opbouw van het vorige verslag worden aangehouden. Er zal dus begonnen worden bij de liaisons alvorens over te schakelen naar de verschillende GOTIK-punten. Voor een uitgebreidere versie verwijzen wij u naar het eerste rapport dat al aan het eind van week 4 is ingeleverd. 2.2 Liaisons In onze groep zijn 3 liaisons aanwezig die elk in contact staan met de drie overige groepen. Het is de bedoeling dat deze liaisons dienen als doorgeefluik voor informatie. Zij zullen onderzoek verrichten om te kijken of er in andere groepen oplossingen zijn voor problemen in ons project. Wellicht zijn er ook enkele parallellen te trekken. Tevens zullen de liaisons het werkproces van de andere groepen beschrijven en proberen de goede punten hieruit over te dragen om deze in het eigen werkproces toe te passen. In de analysefase zijn de negatieve en positieve kenmerken van de verschillende projecten op een rij gezet. Hierbij is deze informatie in matrixen gerangschikt volgens de GOTIK-methode. In het analyserapport (ingeleverd in week 4) zijn deze matrixen te zien. 2.3 Geld Architect en budget Het oorspronkelijke budget waarmee de eerste architect Herlaar aan de slag ging bedroeg Met dit budget slaagde hij er echter niet in om een ontwerp te maken dat de welstandscommissie ervan kon overtuigen om toestemming te geven voor de daadwerkelijke bouw. Na het wegsturen van Herlaar werd Herman Zeinstra aangesteld als architect. Het gebouw dat door hem werd ontworpen, zou ongeveer euro gaan kosten. Hoewel dit bedrag boven het gestelde budget zit, werd dit toch geaccepteerd door de opdrachtgevers (gemeente + 2 uitvaartondernemingen) omdat het ontwerp hen erg aansprak Budgetoverschrijding Hoewel de kosten van het ontwerp van Zeinstra oorspronkelijk op werden geraamd, bleken de uiteindelijke bouwkosten toch nog hoger uit te vallen: Dit had een aantal redenen. Doordat de aanbesteding in een economische bloeiperiode plaatsvond, was het vrij moeilijk om een geschikte aannemer te vinden. Dit heeft ook tot een verhoging van de prijzen en dus tot hogere bouwkosten geleid. Het verschil tussen de twee genoemde bedragen zit in verschillende factoren: Een deel van de stijging is het gevolg van de normale stijging volgens de bouwkostenindex van 9,4 % evenals de huidige marktsituatie. De te lage raming van de directiebegroting door de architect van ,- De bouw van het columbarium (niet in de oude raming) à ,- De filterinstallatie à ,- Extra aansluitkosten elektra à ,- En het voorbereidingskrediet 1 e fase van ,-. Tenslotte is uitgegaan van het hogere BTW-tarief van 19%

12 2.3.3 Kostenbesparingen De aannemer heeft na het maken van de begroting samen met de architect tal van zaken uit het project gehaald. De opdrachtgevers accepteerden namelijk onder geen enkel beding meerwerk en dus moest de niet overschreden worden. Bij de kostenbesparingen moet gedacht worden aan de volgende zaken: Toepassing van goedkoper grenen hout Vervallen van 2 e portaal aan de achterkant Toepassing van goedkopere details (kwalitatief minder blijkt nu) Goedkope afwerking deuren, wanden en plafonds Verwijdering van de schoorsteen, in het originele plan was de filterinstallatie in de schoorsteen gepland. Maar door de minimalisering van deze installatie waren extra kosten van zo n ,- gemoeid. Dus de schoorsteen is toen uit het plan gehaald Rendabel Om het crematorium rendabel te maken, zullen er 920 crematies per jaar moeten plaatsvinden. Op dit moment vinden er echter maar 550 crematies per jaar plaats. In deze situatie maakt het crematorium dus verlies. Men verwacht echter door te kunnen groeien naar 1050 crematies per jaar. In dat geval zal men zonder neveneffecten een maximale winst van per jaar kunnen bereiken Lening Toen de begroting euro bedroeg, heeft de gemeente een lening van verstrekt. Het gat tussen de begroting en dit bedrag zou moeten worden gedicht met commanditair kapitaal van het commanditaire vennootschap. Toen bekend werd dat de bouwkosten zouden gaan bedragen, heeft de gemeente de lening verhoogd tot Het commanditair kapitaal in Crematorium Haarlem CV dient dan ter opvang van (eventuele) aanloopverliezen en risicoafdekking Problemen voortvloeiend uit ontwerp Na de oplevering van het gebouw is er een aantal problemen aan het licht gekomen. Het is interessant om te zien welke gevolgen dit heeft gehad op de kosten: Vochtproblemen: de aannemer heeft geld achtergehouden voor de eventuele kosten. De glas- en staalleveranciers hebben 5 jaar garantie gegeven. Dit is natuurlijk positief voor nu maar zal in de toekomst nog voor problemen kunnen zorgen. Vervanging hout: ondanks negatieve adviezen van de houtleverancier en de aannemer, heeft de architect toch onbewerkt Keruing hout gebruikt in de buitenlucht. Aangezien de aannemer het risico van het toch gebruiken van dit hout niet goed heeft afgedekt, draait Ooijevaar B.V. nu voor de kosten op. Tijdproblemen: wanneer het eerste ontwerp meteen was goedgekeurd, had dit qua bouwkosten kunnen besparen en was het al 5 jaar eerder in bedrijf geweest (dus meer inkomsten). De routing in het gebouw heeft een beperkende werking op het maximaal aantal crematies. Aangezien het maximum op 1050 crematies en 200 begrafenissen ligt, zal de winst nooit boven de bovengenoemde ,- komen, wanneer de lasten en baten gelijk blijven natuurlijk. 2.4 Organisatie De betrokken partijen Crematorium Haarlem B.V. Crematorium Haarlem B.V. fungeert als hoofdopdrachtgever en is opgebouwd uit 3 verschillende partijen met verschillende belangen: de gemeente Haarlem (50%), Uitvaartonderneming Associatie-Kennemerland (25%) en Uitvaartcentrum Haarlem (25%). Dhr. Sprenger is gedurende het proces aangesteld als vertegenwoordiger van de opdrachtgever, Crematorium Haarlem B.V

13 Architect Herlaar Deze architect heeft het eerste ontwerp gemaakt dat uiteindelijk door de welstandscommissie is afgekeurd. Inmiddels is deze architect gestopt en woont hij in Frankrijk Architect Zeinstra Na het wegsturen van Herlaar is Herman Zeinstra aangenomen als architect. In 1989 heeft Herman Zeinstra samen met Liesbeth van der Pol een architectenbureau opgericht. Op het Atelier werken 30 mensen die voldoende kennis in huis hebben om een project breed aan te pakken, van onderzoek tot en met bouwdirectie. Deze toch relatief compacte organisatie heeft als grote voordeel dat hij erg efficiënt en wendbaar is Aannemer Ooijevaar B.V. Aannemersbedrijf Ooijevaar B.V. is gevestigd in de steden Alkmaar, Haarlem, Hoorn en Leiden, heeft een omzet van 100 miljoen euro per jaar en heeft ongeveer 100 werknemers in dienst. Ooijevaar fungeert voornamelijk als hoofdaannemer bij grote werken. Zij zijn van huis uit vertrouwd met het hanteren van bijzondere kwaliteitsnormen. Sinds 1 januari 2001 is Ooijevaar ISO-gecertificeerd Bouwadviesbureau Strackee. Bouwadviesbureau Strackee is een adviesbureau voor bouwconstructies. De hoofdactiviteit van het bureau is het adviseren in alle voorkomende constructies voor de woningbouw, utiliteitsbouw en kleine waterbouwkundige werken, zowel voor nieuwbouw als voor renovatie/restauratie Houtleverancier De Groot Vroomshoop De Groot Vroomshoop is een vitaal onderdeel van Koninklijke Volker Wessels Stevin. Bij De Groot Vroomshoop werken ruim 300 vakmensen op het gebied van houtskeletbouw, prefab houten bergingen, dak- en gevelelementen, gelijmde houtconstructies en integrale huisvestingsoplossingen. De Groot Vroomshoop is een aanbieder van totaalconcepten. Hierin is er ruimte voor alle aspecten, van financiering tot en met onderhoud, van engineering tot en met montage Organisatiestructuur proces Contractuele relaties In het onderstaande schema is de contractuele relatie tussen de betrokken partijen in de eerste fase van het proces weergegeven. Voor zover bekend was er nog geen hoofdaannemer betrokken en had architect Herlaar of opdrachtgever Crematorium Haarlem B.V. nog geen hoofdconstructeur gecontracteerd. Aandeelhouder 1 Uitvaartcentrum Haarlem Aandeelhouder 2 Gemeente Haarlem Aandeelhouder 3 Associatie-Kennermerland Opdrachtgever Crematorium Haarlem B.V. Architect Herlaar Figuur 1.: Contractuele relatie tijdens de aanwezigheid van architect Herlaar

14 Na het ontslag van architect Herlaar is het contractschema gewijzigd. Dit schema is het definitieve schema gebleven voor de contractuele relaties. Aandeelhouder 1 Uitvaartcentrum Haarlem Aandeelhouder 2 Gemeente Haarlem Aandeelhouder 3 Associatie-Kennermerland Opdrachtgever Crematorium Haarlem B.V. Onderaannemer oven Naam niet bekend Aannemer Ooijevaar B.V. Architect Zeinstra Hoofdconstructeur Ad Adviesbureau Strackee Andere o.a Houtleverancier De Groot Vroomshoop Detailconstructeur Adviesbureau Lüning Figuur 2.: Contractuele relatie gedurende rest van het bouwproces Functionele relaties De functionele relaties tussen de betrokken partijen in het bouwproces zeggen meer over de daadwerkelijke organisatie van het bouwproject dan de contractuele relaties. Dit komt voort uit het feit dat de functionele relaties direct met de werkwijze en uitvoering van de taken te maken hebben. Dit schema is hieronder te zien. Aandeelhouder 1 Uitvaartcentrum Haarlem Aandeelhouder 2 Gemeente Haarlem Aandeelhouder 3 Associatie-Kennermerland Opdrachtgever Crematorium Haarlem B.V. Architect Zeinstra Hoofdconstructeur Adviesbureau Strackee Aannemer Ooijevaar B.V. Andere o.a Houtleverancier De Groot Vroomshoop Onderaannemer oven Naam niet bekend Detailconstructeur Adviesbureau Lüning Figuur 3.: Functionele relaties gedurende het bouwproces

15 2.4.3 Communicatie Hieronder zijn de communicatielijnen tussen de verschillende partijen weergegeven. Hieruit valt af te leiden welke partijen met elkaar in contact stonden. Architect Zeinstra Opdrachtgever Crematorium Haarlem B.V. Onderaannemer oven Naam niet bekend Aannemer Ooijevaar B.V. Hoofdconstructeur Strackee Andere o.a Houtleverancier De Groot Vroomshoop Detailconstructeur Adviesbureau Lüning Figuur 4.: Communicatielijnen gedurende het proces

16 2.5 Tijd Jaar Gebeurtenis 1 2,3, ,8,9 10,11 12,13,14 15,16 Figuur 5.: Tijdbalk van het gehele proces (initiatief oplevering) Gebeurtenis: 1. Voor het eerst gaan er stemmen op om een crematorium te bouwen in Haarlem. 2. In mei van dit jaar besluit de gemeente om samen met twee Haarlemse uitvaartondernemingen, Associatie-Kennemerland en Uitvaartcentrum Haarlem, een crematorium te bouwen. 3. Herlaar wordt geselecteerd als architect voor het project. Hij wordt geselecteerd omdat hij veel ervaring heeft met het bouwen van crematoria, vooral in het oosten van het land. 4. Nadat het ontwerpproces van start is gegaan, blijkt al snel dat de plannen voor het bouwen van een crematorium niet passen in het bestemmingsplan dat op de desbetreffende locatie van kracht is. De procedure om vrijstelling van het bestemmingsplan te verkrijgen, wordt in werking gezet. 5. In het begin van het jaar wordt de samenwerking met Herlaar verbroken, omdat zijn ontwerp door de Welstandscommissie als een Van der Valk ontwerp wordt betiteld. Vervolgens wordt Herman Zeinstra door Welstand naar voren geschoven en aangesteld als zijn vervanger. Aangezien Zeinstra geen enkele ervaring heeft met het ontwerpen van crematoria, begint hij eerst met een uitgebreide studie naar het crematieproces in verschillende delen van de wereld. 6. Hoewel de gemeente en de twee uitvaartondernemingen al in mei 1994 hadden besloten een crematorium te gaan bouwen, werden pas eind november 1997 de aktes voor de realisatie getekend. 7. In het begin van het jaar zijn drie rechtspersonen opgericht, namelijk twee besloten vennootschappen en één commanditaire vennootschap, waarvan de laatste de eigenlijke bedrijfsvoering van het crematorium op zich zal nemen. 8. Eigenlijk zou de oorspronkelijke paal in dit jaar geslagen moeten worden. Dit is voornamelijk door de architectenwissel niet gelukt. 9. Nadat het VO gereed was, is men in oktober begonnen met de vergunningsaanvraag. 10. Op 6 oktober verleent de gemeente de vergunning voor het bouwen van het crematorium op de desbetreffende locatie. Tussen het aanvragen van de vergunning en het verlenen ervan zit ongeveer een jaar. Dit is vooral veroorzaakt door de bezwaren die tegen het plan zijn geuit

17 11. Eind oktober is Crematorium Haarlem B.V. in samenwerking met architect Zeinstra van start gegaan met het proces van aanbesteding en gunning van de bouw van het crematorium en het bouw- en woonrijp maken van het terrein waarop gebouwd zal worden. Het was een onderhandse aanbesteding met voorselectie. Uiteindelijk is Ooijevaar B.V. uit 3 voorgeselecteerde aannemersbedrijven gekozen. Volgens Ooijevaar B.V. hebben zij na de aanbesteding geopereerd in een bouwteam. Echter, op het moment dat zij bij het project betrokken raakten, lag al 98% van het ontwerp vast. Door de afwezigheid van praktische uitvoeringskennis van de aannemer in de ontwerpfase, bevatte het ontwerp redelijk veel uitvoeringsproblemen. Het oplossen van deze problemen en het versoberen van het ontwerp (het was te duur) heeft in totaal 6 maanden tijd gekost. Tegelijkertijd met de aanbesteding is er gestart met het onderzoek naar de vraag welke oven en filterapparatuur het meest geschikt zijn voor het nieuwe crematorium. Door deze processen parallel te laten lopen, kan er tijd bespaard worden. 12. Na de eerste vergunningsaanvraag (gebaseerd op het VO) zijn er een aantal dingen in het ontwerp veranderd. Hierdoor moest er op 16 januari een aanvullende vergunning worden aangevraagd januari is de eerste paal geslagen. Om het bouwproces maximaal controleerbaar te houden, heeft men de intervallen tussen de verschillende milestones bewust klein gehouden. Tijdens de uitvoering heeft de maatvoering veel tijd opgeslokt. Dit werd veroorzaakt door het in grote mate toepassen van geprefabriceerde elementen. Nauwkeurigheid is hierbij dan ook een vereiste. Verder vond er 1 keer per maand een bouwvergadering plaats waarbij de belangrijkste partijen aanwezig waren en kwam de opzichter van de gemeente een paar keer per week langs om toezicht te houden. 14. De nieuwe (aanvullende) vergunning is uiteindelijk op 22 augustus verleend. Wanneer je puntje 13 bekijkt, kun je concluderen dat men zonder een volledig dekkende vergunning is begonnen met de bouw. 15. Op 15 april had het gebouw volgens de planning opgeleverd moeten worden. Dit is echter 26 april geworden omdat men in de planning geen rekening had gehouden met vorst en/regen verlet dagen. 16. Op 26 april werd het gebouw daadwerkelijk opgeleverd

18 2.6 Informatie De informatiestromen zijn in iedere fase van het bouwproces verschillend. Zo verschilt het aantal partijen dat met elkaar communiceert en de aard van de informatie in iedere fase van het bouwproces. Dit zal in het vervolg van deze paragraaf worden toegelicht. Figuur 6.: Bouwproces van initiatief tot oplevering Initiatief, Haalbaarheidsstudie en Projectdefinitie In deze fasen van het bouwproces is er (vooral) contact geweest tussen de volgende partijen: Gemeente Haarlem; Uitvaartorganisatie Uitvaartcentrum Haarlem; Uitvaartorganisatie Associatie-Kennemerland. De uitvaartorganisaties hebben in deze fase onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van een crematorium in Haarlem en de gemeente heeft onderzoek gedaan naar de mogelijkheden tot het bouwen van een crematorium Structuur ontwerp, Voorlopig ontwerp In deze fasen van het bouwproces is er (vooral) contact geweest tussen de volgende partijen: Architect; Opdrachtgevende partij (gemeente Haarlem, Uitvaartcentrum Haarlem en Associatie- Kennemerland); Gemeente Haarlem (interne afdelingen zoals brandweer, grondbedrijf en welstand). Eigenlijk is deze fase 2 keer doorlopen door 2 verschillende architecten; na het VO werd de samenwerking met Herlaar verbroken door de Welstandscommissie, waardoor de nieuwe architect Zeinstra deze fasen opnieuw moest doorlopen. Het grote verschil tussen de 2 doorgelopen cycli is het feit dat Zeinstra veel eerder contact heeft gezocht met de gemeente om te toetsen of zijn ontwerp voldeed aan de gestelde eisen. Dit gebeurde al toen hij bezig was met het schetsontwerp. Herlaar daarentegen heeft dit niet gedaan met als gevolg dat hij na het afronden van het VO bij het aanvragen van de vergunning te horen kreeg dat zijn plan geen groen licht zou krijgen

19 2.6.3 Definitief ontwerp, Bestek en Prijsvorming In deze fasen van het bouwproces lopen de contactlijnen tussen de volgende partijen: Architect; Constructeur; Opdrachtgevende partij (Dhr. Sprenger); Gemeente Haarlem; Aannemer Ooijevaar. Gedurende de vervaardiging van het ontwerp is er vooral contact geweest tussen de architect, aannemer en dhr. Sprenger. Nadat het ontwerp gemaakt is, is het bestek geschreven en heeft de architect zijn kostenraming gemaakt. De opdrachtgevende partij en de aannemer hebben afzonderlijk van elkaar een begroting gemaakt. Nadat deze begrotingen met elkaar vergeleken zijn, is er onderhandeld over de uiteindelijke prijs Werkvoorbereiding, Uitvoering en Oplevering In deze laatste fasen van het bouwproces zijn de volgende partijen voor elkaar informatiebron geweest: Architect; Constructeur; Opdrachtgevende partij; Aannemer; Opzichter; Gemeente Haarlem. Daar waarin een normale situatie werktekeningen het reguliere traject langs alle partijen volgen, is er in dit project iets afgeweken van deze meer normale gang van zaken met betrekking tot het uitwisselen van informatie. Zo is er tijdens de uitvoering veel direct contact geweest tussen de architect en de uitvoerder Theo Freejé omdat een redelijk groot aantal details functioneel onuitvoerbaar bleken. Via het over en weer zenden van schetsen werd informatie uitgewisseld. Deze manier van informatie doorgeven heeft voor Ooijevaar B.V. wel wat problemen opgeleverd. Deze problemen zijn ontstaan doordat de aannemer, naar aanleiding van aanwijzingen van de architect, details anders heeft uitgevoerd dan hij zelf had gedacht. De bedenkingen die hij bij de verschillende details had, heeft hij niet op papier vastgelegd. Dit heeft tot gevolg dat de aannemer nu verantwoordelijk wordt gehouden en ook moet betalen voor een aantal fouten welke hem eigenlijk niet zijn aan te rekenen. 2.7 Kwaliteit Kwaliteit van de architectuur en de bouw Keuze voor het hout op de buitendeuren De buitendeuren zijn bedekt met een 10 mm dikke laag (onbewerkt) Keruing hout. Dit hout is onbehandeld echter niet geschikt om buiten toe te passen. Ondanks negatieve adviezen van de houtleverancier is dit toch gebeurd. Een aantal maanden na de oplevering begon dit hout al los te laten en krom te trekken Klimaatbeheersing Vooral in de zomer is de temperatuur in de ontvangstruimte, de aula en de condoleanceruimte te hoog. Dit komt door de enorme glasvlakken die in deze ruimten zijn toegepast. Achteraf zijn er allerlei aanpassingen verricht om de temperatuur omlaag te krijgen Kieren, scheuren, vloer en lekkages De architect vond dat het gebouw heel strak uitgevoerd moest worden en dat het gebouw moest leven. Zo zijn er bijvoorbeeld nergens afwerklatjes gebruikt en zijn de houten vloeren in de ontvangstruimte en in de condoleanceruimte onbewerkt gebleven. Resultaat is echter wel dat er nu op verschillende plaatsen scheuren zichtbaar zijn en dat al het vuil in de

20 onbewerkte vloeren trekt. Dit geeft vlekken en daar is de opdrachtgever niet erg blij mee. Zoals hierboven al is gezegd, vindt de architect dit echter geen enkel probleem (het gebouw leeft immers!). Naast dit alles zijn er ook een aantal plekken waar zich lekkages bevinden Functionaliteit De routing in het gebouw is anders dan bij andere crematoria. Dit brengt een aantal problemen met zich mee. Een voorbeeld is dat je door de routing van het gebouw niet meer terugkomt bij de plek waar de jassen zijn opgehangen. Je kunt wel teruglopen naar de ingang maar wanneer er al een andere crematie aan de gang is, is dat natuurlijk vrij lastig Kwaliteit van het proces De aannemer werd pas bij de organisatie betrokken toen (volgens de uitvoerder) al bijna 98% van het ontwerp gereed was. Omdat het gebouw te duur was en er functioneel onuitvoerbare details in het ontwerp aanwezig waren, moest het ontwerp worden aangepast. De kwaliteit van het ontwerp zelf is hierdoor niet direct aangetast, anders had de architect ook niet twee prijzen in de wacht gesleept. De kwaliteit van het bouwwerk op zich is echter wel verminderd en de onderhoudskosten zijn verhoogd Kwaliteit van de crematie In het crematorium te Haarlem wordt het crematieproces in een heel ander daglicht gesteld dan bij andere normale crematoria. Het gebouw is gebaseerd op studies die Zeinstra heeft uitgevoerd in Zuid-Amerika en India. De vraag is nu of Nederlanders wel behoefte hebben aan deze bijzondere manier van cremeren. De bezoekersaantallen zijn vooralsnog niet optimaal maar dit kan ook een kwestie van tijd zijn Aandachtspunten Na de analyse van de verschillende GOTIK-onderdelen, hebben alle redacteuren een aantal aandachtspunten naar voren geschoven welke volgens hen in aanmerking komen voor redesign. Na al deze aandachtspunten op een rij te hebben gezet, bleken er vrij veel overlappingen te zijn. Uiteindelijk zijn al deze aandachtspunten samengevoegd tot een aantal hoofdaandachtspunten. Deze aandachtspunten zijn: Professioneel opdrachtgeverschap Ontbreken van PVE Kostenbeheersing Organisatie Architectuur Ontwerp Aanbesteding

21 3 Professioneel Opdrachtgeverschap 3.1 Inleiding Van een professionele opdrachtgever verwacht je ook een professionele aanpak. Wij hebben het idee dat op sommige punten de professionaliteit van de opdrachtgever te wensen over laat en daarom gaan we onderzoeken wat een professionele opdrachtgever is, of dit wel een professionele opdrachtgever is en wat er anders gemoeten had. Bij het crematorium van Haarlem zijn drie opdrachtgevers/eigenaren die hun krachten hebben gebundeld om samen een crematorium te gaan realiseren. Deze groep mensen hebben samen een B.V. opgericht om vanuit die B.V. alles te regelen en de risico s zijn zo eerlijk verdeeld. De eigenaren zijn als volgt: 25% Uitvaartonderneming Associatie-Kennemerland 25% Uitvaartcentrum Haarlem 50% Gemeente Haarlem Toen zo n tien jaar geleden het idee geopperd werd om een crematorium te realiseren waren er vier begrafenisondernemers, maar twee daarvan zijn vroegtijdig afgehaakt omdat zij het financiële plaatje niet rond kregen. 3.2 Aandachtspunt Professionele opdrachtgever Omdat wij hier bezig zijn met process redesign is het belangrijk te weten wat de definitie is van een professionele opdrachtgever. Wanneer wij bepaald hebben of hier sprake is van een professionele opdrachtgever, weten wij ook wie er verantwoordelijk is voor enkele fouten die gemaakt zijn. Definitie: Een professionele opdrachtgever heeft een dusdanig aanwezige kennis van zaken dat hij/zij mede verantwoordelijk is voor het geleverd werk. Een overheidsinstantie wordt geacht de kennis der bouwkunst te bezitten en anders heeft een overheidsinstantie voldoende middelen en mogelijkheden om de kennis in huis te halen. Omdat bij dit werk de overheid voor 50% eigenaar is en voor 100% financier mag de opdrachtgever hier als professionele opdrachtgever worden bestempeld en dat zal enkele consequenties hebben op de door ons gevonden knelpunten. Waaraan herkennen we professionele opdrachtgevers? Professioneel opdrachtgeverschap betekent zorgvuldig inkopen. Keuze uit verschillende aanbestedingsvormen biedt de opdrachtgever de mogelijkheid om per project de vorm te kiezen die tot de beste prijs, of het beste resultaat leidt. Zo kan gekozen worden voor het klassieke bestek waarin alles tot in detail is vastgelegd, met de laagste prijs als criterium. Ook bestaat de mogelijkheid voor een aanbesteding waarbij één opdrachtnemer de verantwoordelijkheid krijgt voor het totale bouwwerk. Anderzijds kan gekozen worden voor de innovatieve vorm. Daarbij wordt ontwerp, uitvoering en eventueel beheer gecombineerd in één contract en wordt geselecteerd op de prijs-kwaliteitverhouding van het eindproduct. Professionele opdrachtgevers beseffen dat experimenten nodig zijn om te vernieuwen en zo beter te kunnen bouwen. Een grondige analyse van de risico's en de toedeling daarvan aan opdrachtgever en opdrachtnemer moet onderdeel zijn van het aanbestedingsproces. Professionele opdrachtgevers letten goed op dat de regels door de bouwers niet worden overtreden. Als ze iets dergelijks toch vermoeden, schakelen ze direct de NMa in of de betreffende inspectie. Combinatievorming is uit het oogpunt van risicospreiding en -beperking heel begrijpelijk, maar mag en kan een gezonde marktwerking niet in de weg staan. Alleen als combinatievorming voor de realisatie van een werk noodzakelijk is, zal de opdrachtgever hiermee kunnen instemmen. Maar ook bij de interne bedrijfsvoering van bonafide ondernemingen staat strikte naleving van de regels en integer handelen centraal. Dat geldt voor de bouwers, maar eveneens voor de opdrachtgevende overheden

22 Voordelen van een professionele opdrachtgever Werken met een partij met kennis kan het proces versnellen. Professionele opdrachtgever is kostenbewuster. Nadelen van een professionele opdrachtgever Een professionele opdrachtgever kan de creativiteit van medespelers beperken. 3.3 Scenario s tot verbetering Projectleider aanstellen met ervaring. Gebruik maken van de mogelijkheden die de overheid heeft wat betreft kennis van zake binnen de organisatie Wanneer bij dit project een projectleider cq. opzichter was aangesteld met verstand en of ervaring met de ontwikkeling van een crematorium door de opdrachtgever was er iemand geweest die wist waar de knelpunten zitten bij een dergelijk gebouw. De opdrachtgever was dan voor minder verrassingen komen te staan en de architect had enigszins begeleid kunnen worden in de ontwerpfase. Tevens was het verstandig geweest wanneer de opdrachtgever gebruik gemaakt had van de kennis die binnen de gemeente Haarlem beschikbaar is. Er is bijvoorbeeld geen gebruik gemaakt van de juridische afdeling om eens te gaan onderzoeken of de manier van aanbesteden de juiste is geweest. 3.4 Invloeden op het proces Doordat er een professionele opdrachtgever is zou je verwachten dat het proces soepeler en sneller zou verlopen dan bij een niet professionele opdrachtgever. Dat is hier niet het geval omdat er drie aandeelhouders met inspraak zijn geweest. De architect is bij de start van het ontwerpen door verschillende aandeelhouders geïnformeerd en benaderd om hun specifieke wensen te voldoen. Dit bleek al snel niet te werken en daarom was het nodig om één aanspreekpunt voor de architect aan te stellen. Wanneer er sprake was geweest van een echte professionele opdrachtgever had dit waarschijnlijk geleid tot een project dat een stuk goedkoper had uitgepakt. Uit verschillende referenties blijkt dat er voor circa één miljoen euro al een crematorium gebouwd kan worden, het crematorium van stadskanaal kostte in 1995 slechts euro, het crematorium van Haarlem kost circa 4,7miljoen euro. Maar hier was uiteraard nog een specifieke wens, ze wouden een uniek gebouw en dat hebben ze zeker gekregen. De organisatie van dit project was niet optimaal voor een groep mensen die al redelijk verstand van zaken hadden. Wij hebben het idee dat er misschien wel enkele belangrijke schakels misten. Uit de ervaringen van medewerkers van het crematorium blijkt dat ze niet geheel tevreden zijn over de functionaliteit van het gebouw en dat is te wijten aan het ontwerp wat de routing door het gebouw aangeeft. Er was in het team van mensen niet één persoon met verstand over crematoria, wel is er advies gevraagd aan een concurrent om eens te kijken naar de plattegronden van het crematorium. Hier had een onafhankelijk persoon of bedrijf moeten zitten met een bouwkundige achtergrond die een gebouw kan `lezen`. Wanneer hier een club mensen had gezeten met meer ervaring dan had dit op veel vlakken beter uitgepakt. 3.5 Advisering naar Process Redesign Als professionele opdrachtgever moet je je ook professioneel opstellen. Dit is bij dit project niet gebeurd, de opdrachtgever is met de volgende punten niet goed omgegaan: Controle en beheersing van het proces, zowel in de voorbereiding als in de uitvoeringsfase heeft de opdrachtgever geen persoon naar voren geschoven met bouwkundige kennis Er is door de opdrachtgever geen duidelijke contracteringsstructuur gemaakt waardoor er door andere partijen vaak snel in hun eigen voordeel gewerkt gaat worden en wordt de verantwoordelijkheid voor fouten tijdens het proces steeds minder duidelijk Zowel de opdrachtgever als de architect hadden bij het project Crematorium Haarlem geen ervaring met de bouw van een crematorium. Het is dan verstandig om bij een dergelijke situatie een extern bureau te benaderen die deze ervaring wel heeft en kan inspringen op