Tijd voor emoties CREMATORIUM HAARLEM

Transcriptie

1 Tijd voor emoties CREMATORIUM HAARLEM Het ontwerpen van een crematorium is voor een architect geen alledaagse bezigheid. Herman Zeinstra van Atelier Zeinstra van der Pol uit Amsterdam maakte al eens het Monuta-uitvaartcentrum in Apeldoorn en heeft daar nu een crematorium in Haarlem aan toegevoegd. Lichtvoetigheid stond voorop, en dat is het met het vele hout en glas en de lichte kleuren ook geworden. De gelamineerd grenen constructie van de omloop laat maximaal licht door. 4

2 Zijaanzicht met entree. Omloop met columbarium en rechts de aula. Cremeren is in Nederland duidelijk in opmars. Verspreid over ons land staan inmiddels zo'n zestig crematoria. Ze zijn efficiënter en hygiënischer, en de urnen nemen minder ruimte in beslag dan graven. Aan de andere kant is cremeren een klinische gebeurtenis, waarbij de eb en vloed van de emoties nauwelijks een kans krijgen. In de diverse culturen staat men verschillend tegenover deze wijze van lijkbezorging. Voor de hindoe is het de snelste manier om weer te reïncarneren, voor de jood, de christen en de islamiet is begraven in principe een absolute voorwaarde. Architect Herman Zeinstra koos voor een zo neutraal mogelijk gebouw, zonder symboliek. Rituelen Hij had daarbij enigszins de vrije hand, omdat het programma van eisen min of meer alleen over vierkante meters ging. Het crematorium moest een goedkoop en functioneel gebouw worden en gewoon aan z'n doel beantwoorden. Zeinstra ondernam een zoektocht naar de funeraire tradities overal ter wereld en alle rituelen die daarbij te pas komen. Vanaf het begin vatte bij hem ook het idee post dat het crematorium voor Haarlem tevens een cultureel gebouw moest zijn en niet slechts een voor één doel dienend bedrijf. De literatuurstudie bracht wat inzichten, maar het waren vooral de eigen ervaringen die het ontwerp bepaalden. Vele dingen in het leven moeten voor ons gevoel niet alleen een begin, een midden en een einde met eventuele climax hebben, maar ook een zekere duur. Het ritme van de seizoenen is daarvan een duidelijk voorbeeld. 'Begrafenissen,' zo stelt Zeinstra over dit evenwicht, 'kennen een mooie opbouw. Via een aantal vaste stappen krijg je duur en de nodige tijd om te beleven, te verwerken en later te herinneren. Je gaat van huis naar de kerk, van de kerk naar de aula, van de aula naar het graf, van het graf naar de condoleancekamer. Je hebt ook een mooi definitief einde als de kist in het graf zakt. Zo'n afsluiting werkt bevrijdend. Een dergelijke procesgang mis je bij een crematie, wat een onbevredigend gevoel geeft. Het ritueel is niet goed georganiseerd, het vindt voornamelijk onder één dak plaats en je laat de kist achter.' Waan van de dag Deze overwegingen leidden ertoe dat hij een 'wijdlopig' gebouw wilde met een duidelijke routing, zodat de genodigden per programmaonderdeel van het ene naar het andere punt kunnen lopen. Ook creëerde hij de mogelijkheid dat men zelf de kist in de oven kan brengen. Het crematorium moest daarbij loskomen van de waan van de dag, maar wel begrijpelijk en herkenbaar zijn. Zowel in de opbouw als de organisatievorm moest het geruststellend en afleesbaar zijn. Zo kwam hij uit op het archetype van de ommuurde hof, zoals die in alle tijden en culturen voorkomt. Dit gebouwtype biedt veiligheid door de afsluiting van de buitenwereld, terwijl er binnen volop leefen bewegingsruimte is. In het geval van het crematorium gaat het om een dubbele ommuring, waarvan de buitenste de kantoren en dienstvertrekken bevat en de binnenste een kloosterachtige omloop is rond de hof, waarop de aula in een kiezeltuin staat. 5

3 Groene kamer Stedenbouwkundig ligt de inrichting op een oningevulde locatie van de Noorderbegraafplaats. De uitleg daarvan was ooit bedoeld als een symmetrische opbouw van een middenlaan met aula aan het eind en links en rechts de graven met rondgaande paden. De linkerkant is echter nooit ingevuld en daar staat nu het crematorium tussen de oude naaldbomen, als in een groene kamer. De routing begint al op de parkeerplaats, op benodigde loopafstand van het gebouw. Vanaf de entree is voorzien in verdere afstanden om duur aan de plechtigheid te geven: naar de ontvangstruimte, de familiekamer, de aula, de tuin, de omloop, de crematieruimte en de condoleancehal; op de vier hoeken zitten bovendien patio's. Op prachtige wijze heeft architect Zeinstra lichtvoetigheid aan het gebouw gegeven met eenvoudige vormen en zorgvuldig gekozen materialen: een lichte baksteen en uitbundig veel hout en glas. Staande in de aula van Het columbarium. hout en glas heb je het idee dat een zuchtje wind al voldoende is om het geheel te doen wegzweven. Omdat de materialisatie allesbehalve opeisend is, biedt de entourage in de opvatting van de architect troost. De vierkante hof (32 x 32 m), waarvan aan het begin de rechthoekige aula staat, wordt omsloten door een rondgang; tegelpaden vanuit de aula lopen hier aan drie kanten naartoe. Vanaf de paden kan men ook in de tuin met grote kiezels stappen; in een regelmatig patroon wordt deze tot nieuwe wegen gesneden door bedden met (uiteindelijk hoge) grassen. De rondgang, met een ritmische overkapping van glas en hout, is aan de aulazijde open, aan de andere zijde bestaat hij uit lichte baksteen met deuren naar de achterliggende kantoor- en dienstruimtes. Lopend door de omloop, zie je de slagschaduwen van de daksporen schitterend op muren en grond vallen. Van zwaar naar licht De tweede 'rondgang' van kantoren en dienstruimtes omarmt de hof aan drie kanten, waardoor het complex als geheel rechthoekig wordt. In de vierde gevel, die aansluit op de Noorder- De tussenruimtes zijn gescheiden via deuren van ongeschaafd keruing. Situatieschets. 6

4 Zijaanzicht van de 10 m hoog oprijzende aula. Conform de voorschriften is binnen gelamineerd vuren toegepast, en buiten geïmpregneerd grenen. Plattegrond. Legenda. 1. Entree. 2. Ontvangsthal. 3. Familiekamer. 4. Aula. 5. Omloop. 6. Patio. 7. Kantoor. 8. Crematieruimte. 9. Technische ruimte. 10. Condoleancehal. 11. Keuken. 12. Columbarium. begraafplaats, is over de volle lengte een vuren raster met vakken aangebracht, waarin zowel aan de binnen- als buitenkant urnen kunnen worden geplaatst: een binnen- en een buitencolumbarium. De overige drie gevels en alle buitengevels hebben een hiërarchische opbouw van zware naar lichte materialen. De draagconstructie wordt uitgemaakt door betonnen T-kolommen die op 8 of 16 m hart op hart staan. De tussenruimtes zijn - behalve met deuren van ongeschaafd keruing op gezette plaatsen - gevuld met de reeds vermelde lichte, enigszins ruwe baksteen; deze vertoont zoveel nuance, dat geen steen gelijk is. Ze zijn nonchalant gevoegd om alle vormstrakheid die het crematorium kenmerkt, wat zachter te maken. De lichte kleur draagt tevens bij aan het optimisme van het ontwerp. Aldus is het gebouw tot een hoogte van 2,30 m gesloten, waardoor de intimiteit gewaarborgd is. Op de betonnen T- kolommen bij de entreegevel, de condoleanceruimte en de omloop in de hof rusten zware liggers van gelami- neerd grenen (220 x 900 mm, 8 of 16 m lang), die weer de ondergrond vormen voor het schuine dak, gevormd door vakwerken van gelamineerde koppelbalken (hart op hart 8 m), dubbele spanten (h.o.h. 4 m), jukken (h.o.h. 1 m), gordingen (h.o.h. 50 cm) en sporen (h.o.h. 25 cm) en nokbalk, opgevuld met enkel glas. Hierdoorheen heeft men uitzicht op de altijdgroene naaldbomen. Gevoel van verlichting Hoogtepunt is de 10 m hoog oprijzende aula in hout en dubbel glas in de archetypische vorm van een boerenschuur. In deze belangrijkste samenkomstruimte zijn vorm en functie één geheel. De rankheid van de houtconstructie en de transparantie van de 8 m hoge glaswanden dringen zich niet aan de bezoeker op. Door de omringende gebouwen zit men niet te kijk, maar is er alle ruimte voor een gevoel van verlichting, mede door het groene glas dat deze ruimte kleurt. 'Vanaf het begin had ik het idee dat die aula op de binnenhof alleen maar een skelet De ontvangstruimte. 7

5 moest zijn, ingevuld met glas. Ik ben altijd gecharmeerd geweest van oude boerenschuren waarvan alleen het houtskelet nog omhoogstaat, een prachtig gezicht is dat. Zo kwam ik op al die repeterende houten kapconstructies in het complex. Steeds ben je op zoek naar een mooie geometrie, naar mooie verhoudingen en mooie slanke houtmaten.' Zich verdiepend in kapconstructies, probeerde hij wel een eigen type te ontwikkelen: herkenbaar en afleesbaar, maar wel anders en rijker. Hij bedacht voor de aula een schaarachtige constructie van kolommen met korte jukken c.q. de ruimte overspannende dubbele liggers, en schoren die schuin langs de kolommen bij de gordingen eindigen. Lange extra schoren handhaven de verdere stabiliteit. Op de kolommen (hart op hart 2 m) ligt de randbalk die de sporen van de kap Feiten en getallen Locatie: Vergierdeweg 271 Haarlem Opdrachtgever: Crematorium BV Haarlem Ontwerp: Atelier Zeinstra van der Pol Amsterdam; Herman Zeinstra Projectcoördinatie: Jan van den Berg, Andreas Gysi. Medewerkers: Patrick Cannon, Christian Gafner, Mechtild Stuhlmacher Aannemer: Bouw- en aannemingsbedrijf Ooijevaar BV Alkmaar Constructeur: Bouwadviesbureau Strackee BV Amsterdam Leverancier gelamineerd hout: De Groot Vroomshoop BV Vroomshoop Leverancier keruing deuren: Timmerfabriek Gebrs Bos BV Goudriaan Leverancier keruing vloeren: Bruynzeel Vloeren Roosendaal Leverancier esdoorn meubilair: Amsterdamse Meubelmakers Amsterdam (Godfried Brands) E-installaties: Heringa & Wuthrich Installatietechniek BV Haarlem W-installaties: Merkx Volker Installatiegroep BV Beverwijk Bruto vloeroppervlak: m 2 Bouwperiode: Januari maart 2002 Bouwkosten: ,- (excl. BTW) draagt. Het dak zelf is op een daklicht na dichtgemaakt met een dakdoos en geprofileerd staalplaat. Conform de Dakopbouw aula. voorschriften is het gelamineerde hout binnen van vuren en buiten van geïmpregneerd grenen. Interieur aula over de lengteas met kijk op urnenmuur. Ruigheid Zeinstra wilde bij alle helderheid geen gelikt gebouw maken. Vandaar dat hij een zekere ruwheid in het ontwerp toeliet. De ruwe baksteen met impressionistische voeg is al genoemd, evenals de grote kiezels. Ook vinden we deze ruigheid in de vloeren terug. In de aula en de omloop liggen natuurstenen tegels met de ruwe kant boven. Voor het overige bestaan de vloeren uit ongeschaafd keruing. Dezelfde weerbarstigheid geldt voor de enorme, 4 m hoge keruing taatsdeuren in drie zijden van de aula, steeds drie naast elkaar. Deze houtsoort is tevens over de volle breedte toegepast bij de entree en in de wand naar de condoleancehal. 8

6 Opbouw omloop. Interieur aula met entree vanuit de ontvangsthal. Zeinstra koos zelf de koppel- en stapelbare stoelen met stalen frame en esdoorn zitting en rug. De aula wordt aan drie zijden ontsloten door 4 m hoge keruing taatsdeuren. Op de aankleding van het interieur had de architect eveneens invloed. Daarin gaf hij een hoofdrol weg aan licht en rustig esdoorn. Her en der staan prachtige esdoorn banken. Voor de aula koos hij 120 koppel- en stapelbare stoelen met stalen frame en esdoorn zitting en rug. In de ontvangst- en de condoleanceruimte staan wat huiselijker esdoorn stoelen van de Amsterdamse ontwerper Godfried Brands. In een uiterst zorgvuldig samenspel van zwaar en licht, ruw en glad, doordacht en toch langs de neus weg heeft Zeinstra zo een archetypische nieuwbouw gerealiseerd, die alle ruimte voor bezinning biedt, niet in de laatste plaats aan modieuze architecten van vandaag. Hans de Groot Foto's: Tekeningen: Atelier Zeinstra van der Pol Amsterdam. 9