Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie 2006/2007

Transcriptie

1 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie 2006/2007

2 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie 2006/2007 NIEUWEGEIN, 1 SEPTEMBER 2006 dr. B. Toolsema drs. W. Ummels Copyright 2006 SVGB De SVGB hecht veel belang aan de verspreiding van informatie over de branches. U mag dan ook gedeelten uit dit rapport overnemen, mits met bronvermelding. Het integraal reproduceren van de inhoud van dit rapport is echter alleen toegestaan met schriftelijke toestemming van de SVGB.

3

4 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 1 INLEIDING... 3 SAMENVATTING SVGB-BRANCHES BRANCHE OVERSTIJGENDE ONTWIKKELINGEN Kans op werk Groei ondernemerschap Veranderingen in de markt Ontwikkelingen voor de gezondheidstechniek Innovatie in het beroepsonderwijs en het leerbedrijf ADAPTATIETECHNIEK Branchegegevens Opleidingsgegevens Beroepspraktijkvormingsgegevens ORTHOPEDISCHE TECHNIEK Branchegegevens Opleidingsgegevens Beroepspraktijkvormingsgegevens ORTHOPEDISCHE SCHOENTECHNIEK Branchegegevens Opleidingsgegevens Beroepspraktijkvormingsgegevens AUDICIENS Branchegegevens Opleidingsgegevens Beroepspraktijkvormingsgegevens OPTIEK Branchegegevens Opleidingsgegevens Beroepspraktijkvormingsgegevens

5 7. TECHNISCH OOGHEELKUNDIG ASSISTENT (TOA) Branchegegevens Opleidingsgegevens Beroepspraktijkvormingsgegevens TANDTECHNIEK Branchegegevens Opleidingsgegevens Beroepspraktijkvormingsgegevens GOUDSMEDEN & ZILVERSMEDEN Branchegegevens Opleidingsgegevens Beroepspraktijkvormingsgegevens JUWELIERS Branchegegevens Opleidingsgegevens Beroepspraktijkvormingsgegevens UURWERKTECHNIEK Branchegegevens Opleidingsgegevens Beroepspraktijkvormingsgegevens PIANOTECHNIEK Branchegegevens Opleidingsgegevens Beroepspraktijkvormingsgegevens SCHOENHERSTELLERS Branchegegevens Opleidingsgegevens Beroepspraktijkvormingsgegevens PERSPECTIEF BESCHIKBAARHEID BEROEPSPRAKTIJKVORMINGSPLAATSEN PERSPECTIEF BESCHIKBAARHEID ARBEIDSPLAATSEN CWI INDELING NEDERLAND BRONNENLIJST

6 INLEIDING Met het rapport Arbeidsmarkt & Onderwijsinformatie geeft de SVGB jaarlijks een overzicht van de stand van zaken in de arbeidsmarkt en het beroepsonderwijs voor de branches waarvoor de SVGB Kenniscentrum is. De kans op het vinden van een baan in één van de branches, waarvoor de SVGB werkt, is groot. De arbeidsmarktperspectieven zijn, evenals de perspectieven op een bpv-plaats, goed. Vooral binnen de gezondheidstechnische beroepen zit men om nieuw gediplomeerd personeel te springen. In de ambachtelijke en creatief-technische beroepen is dit wat minder, maar ook daar neemt de vervangingsvraag toe. Met het oog op vergrijzing in de branches is (waar beschikbaar) een overzicht van de leeftijdsopbouw van de branches in het rapport toegevoegd. Informeren over de arbeidsmarktperspectieven en ontwikkelingen in branche en onderwijs is één van de doelstellingen van de SVGB. Samen met de branche en onderwijs formuleren we conclusies en acties ter bevordering van de aansluiting tussen onderwijs en bedrijfsleven. We noemen op deze plaats een aantal activiteiten op dit vlak waarin de SVGB participeert. Samenwerking binnen het Servicepunt Ambachten met HBA en CWI om informatie uit te wisselen over beroepen, arbeidsmarktbeleid en personeelsbeleid. Instroombevordering voor een aantal branches via de campagne de onbekendste beroepen van Nederland. Verdergaande samenwerking binnen COLO verband, wat heeft geleid tot de lancering van de websites en voor (potentiële) leerlingen. Deze samenwerkingsvormen hebben geleid tot de keuze voor de hantering van Cwi districten in plaats van provincies bij de presentatie van regionale gegevens. De SVGB gaat ook steeds meer informatie zelf op het internet zetten om haar doelgroepen zo snel en adequaat mogelijk van de gewenste informatie te voorzien. De inhoud van dit rapport zal op diverse manieren te raadplegen zijn op onze website Voor dit rapport is gebruik gemaakt van diverse onderzoeksmethodieken en bronnen. De branchegegevens zijn gebaseerd op de structuuronderzoeken. Deze onderzoeken zijn verricht door het EIM in opdracht van het Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA) en de SVGB. Uitzonderingen hierop de zijn branches adaptatietechniek, audiciens en technisch oogheelkundig assistent, waar van andere bronnen gebruik is gemaakt De diverse beschreven ontwikkelingen komen voort uit deskresearch en verschillende interviews en gesprekken die de SVGB dit jaar heeft gevoerd met branchekenners. De leerlinggegevens zijn via de diverse ROC s geïnventariseerd. De BPV-gegevens zijn afkomstig van het Register Erkende Leerbedrijven van de SVGB. Het rapport is opgebouwd uit drie delen. Het eerste deel is een uiteenzetting van ontwikkelingen die voor de branches in het algemeen in meer of mindere mate betekenis 3

7 hebben. Kenmerkend voor deze ontwikkelingen is, dat zij branche overschrijdend zijn en dus niet sec gelieerd zijn aan individuele branches. In het tweede deel komen voor elk individuele branche de kerncijfers van en de ontwikkelingen binnen een branche, de onderwijsaantallen en de gegevens over de beroepspraktijkvorming (bpv) aan de orde. Ontwikkelingen in de opleidingen en in de branches worden zowel kwantitatief als kwalitatief belicht. Het laatste deel bevat een tabellen overzicht met de perspectieven in de bpv en op de arbeidmarkt en een bronnenlijst. Tot slot gaat dank uit naar de verschillende brancheorganisaties, roc s, branchedeskundigen en de medewerkers van de SVGB, voor de informatie die zij hebben aangereikt. Zij hebben een onmisbare bijdrage geleverd aan de totstandkoming van dit rapport. Voor vragen of opmerkingen naar aanleiding van dit rapport kunt u contact opnemen met de SVGB: wummels@svgb.nl of telefonisch

8 SAMENVATTING SVGB-BRANCHES Branche Omzet ( mln.) Ondernemingen Werkzame personen Bol Leerlingen Bbl Leerlingen Leerbedrijven Adaptatietechniek Orthopedische Techniek Orthopedische schoentechniek Audiciens Optiek Technisch Oogheelkundig Assistent (TOA) n.v.t Tandtechniek Goudsmeden en Zilversmeden Goudsmid 16 Zilversmid Goudsmid 22 Zilversmid Juweliers Uurwerktechniek Pianotechniek Schoenherstellers Totaal Peildatum: 1 oktober 2005 Opmerking: bbl staat voor beroeps begeleidende leerweg, bol voor beroeps opleidende leerweg Bruto Binnenlands Product bedroeg 500,2 miljard euro in Dit betekent dat het aandeel van de SVGB-branches hierin 0,64% bedraagt

9 6

10 1. BRANCHE OVERSTIJGENDE ONTWIKKELINGEN Dit hoofdstuk beschrijft ontwikkelingen die niet specifiek gelden voor een bepaalde branche maar die relevant zijn voor meerdere branches waarvoor de SVGB kenniscentrum beroepsonderwijs bedrijfsleven (kbb) is. Het betreft ontwikkelingen die van belang zijn voor de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt en voor inhoudelijke vernieuwingen in het onderwijs. We beschouwen een ontwikkeling als relevant wanneer deze een langdurig en ingrijpend effect heeft (tenminste 5 jaar). Een aantal van de hier beschreven ontwikkelingen grijpt in elkaar, versterkt elkaar of heeft een oorzaak-gevolg-relatie Kans op werk Het is al vaker geroepen, maar het lijkt nu echt te gebeuren: de arbeidsmarkt trekt aan. Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in aantallen banen gestegen met 0,2%. Het aantal bij het CWI ingediende vacatures groeide met 20% 2. Het CWI registreerde eveneens dat het aantal niet-werkende-werkzoekenden in 2005 met 3% was gedaald ten opzichte van het jaar ervoor. Het aantal werkzoekende ouderen (ouder dan 40 jaar) en vrouwen nam iets toe. Maar over het algemeen neemt de kans op werk toe. Het CWI voorspelt een banengroei in de zorg maar ook in de ambachtelijke beroepen 3. Ook uit eigen onderzoek van de SVGB blijkt dat er goede kans is op werk in de meeste branches waarvoor de SVGB kenniscentrum is Kansen in de gezondheidstechnische, creatief-technische en ambachtelijk technische beroepen De meeste kans op werk is er in de gezondheidstechnische beroepen 4. Het aantal vacatures in deze branches is de afgelopen jaren ruim voldoende geweest en zal naar verwachting verder stijgen 5. Uit onderzoek van het EIM blijkt dat er in de afgelopen jaren in de meeste van de gezondheidstechnische branches voornamelijk sprake was van uitbreidingsvacatures 6. De verwachting is dus dat de kans op werk in de gezondheidstechnische branches groot zal blijven. De creatief-technische en de ambachtelijke beroepen kennen eveneens goede arbeidsmarktperspectieven. Het aantal vacatures is over het algemeen ruim voldoende in verhouding tot de uitstroom uit de opleidingen. Ook vergrijzing speelt een rol in de meeste van deze beroepen. MKB-Nederland verwacht de komende jaren veel banen voor mensen 2 CWI. Kerngegevens: de arbeidsmarkt in Nederland CWI (2006). Arbeidsmarktprognose (bron SVGB) 5 SVGB (2005). Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie EIM (2004). Structuuronderzoek Optiekbedrijven EIM (2006). Structuuronderzoek orthopedisch schoenmakers EIM (2006). Structuuronderzoek orthopedische instrumentmakers

11 met een specialistische opleiding 7. Er zijn daarom goede vooruitzichten voor mensen die opgeleid zijn in de creatief-technische en ambachtelijke beroepen. In een enkel geval (goudsmeden) is de uitstroom groter dan het aantal vacatures. Werken in naastgelegen beroepen is zeker mogelijk. Ook is het mogelijk een eigen bedrijf te beginnen. Startende ondernemers creëren per definitie hun eigen baan. Het aantal vacatures zegt in dit geval weinig over de mogelijkheden die ondernemers hebben om een eigen plek op de markt te veroveren. EIM onderzoek laat zien dat de gemiddelde leeftijd van de ondernemingen in de goudsmeden branche relatief laag is 8. Er zijn met andere woorden veel nieuwe ondernemers in deze branche De behoefte aan startende en ervaren vakmensen Vergrijzing en meer vraag naar personeel van branches leiden vaak onmiddellijk tot de conclusie dat er meer instroom nodig is voor de opleidingen die hieraan gekoppeld zijn. Dit is een te simplistische voorstelling van zaken. Het is ook nodig zicht te hebben op het type functies waaraan behoefte is. Als we het hebben over vergrijzing dan hebben we het over ervaren personeel dat binnenkort uitstroomt. Als we het hebben over kansen voor ondernemers dan zijn dit eveneens vaak mensen die al enige tijd werken. Wanneer de plaatsen van de ervaren vakmensen worden opgevuld door andere vakmensen en als er sprake is van doorstroom in bedrijven, ontstaan er vanzelf nieuwe vacatures voor beginnende beroepsbeoefenaren. In deze behoefte kan worden voorzien door instroombevordering. Instroombevordering is niet voldoende. Om aan de behoefte aan ervaren beroepsbeoefenaren te voldoen is gedifferentieerd beleid nodig, waarbij ook aandacht is voor het bevorderen van doorstroom in de branches, het behoud van personeel voor de branches en aanvullende scholing van werkenden in de branches Aantrekkende arbeidsmarkt vraagt om vakspecifieke scholing Of het nu gaat om behoefte aan startenden op de arbeidsmarkt of om doorstroming op de interne arbeidsmarkten, beide vragen om adequate vakspecifieke scholing. Over het algemeen is het zo dat werkgevers als eerste kijken naar de aanwezigheid van vakspecifieke competenties. Zij waarderen deze competenties het meest 9. De aanwezigheid van deze competenties leidt tot snelle inzetbaarheid. Er is dan ook voldoende reden om aan te nemen dat een aantrekkende arbeidsmarkt in de branches waarvoor de SVGB kenniscentrum is, automatisch leidt tot vraag naar specifiek opgeleid personeel, zowel startend als ervaren, zoals we in de vorige paragraaf reeds bespraken. Dat er behoefte is aan snel inzetbaar personeel, blijkt ook uit een recent uitgevoerd onderzoek naar de bij- en nascholingsbehoefte in de optiekbranche. Werkgevers willen graag korte cursussen voor hun personeel, zodat het personeel snel adequaat functioneert op de werkvloer. Een eerste vereiste is de vakbekwaamheid. Maar leerlingen hebben ook recht op goede loopbaanperspectieven en mogelijkheden tot brede inzetbaarheid. Zij 7 MKB-Nederland (2005). Koers MKB. 8 EIM (2004). Structuuronderzoek Goud- en zilversmidbedrijven Bishop, J. (1997). Expertise and excellence: Skill development in the United States. In B.W.M. Hövels, W.J. Nijhof, A.M. L. van Wieringen & M. van Dyck (eds.), Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie nader bekeken: jaarboek 1996 van het Max Goote Kenniscentrum. 8

12 moeten naast een vakspecifieke opleiding een voldoende brede basis hebben om hun carrière flexibel vorm te geven en voorbereid te zijn op veranderingen. Een eerste vereiste is echter specifieke vakbekwaamheid Groei ondernemerschap Een aantal branches dat onder de SVGB valt, wordt gekenmerkt door veel kleine zelfstandigen. Een aantrekkende economie betekent nieuwe kansen voor ondernemers in deze branches. Dit betreft met name de creatief-technische branches en de ambachtelijke branches. Er is in deze markten letterlijk ruimte voor het op creatieve wijze inspringen op niches, zoals de behoefte aan sieraden in lijn met ontwikkelingen in de mode (zie paragraaf 1.3.1). Op andere wijze is ondernemerschap van belang in de gezondheidstechnische branches. In deze branches vinden we over het algemeen ondernemingen met personeel, of ketenbedrijven. Scherpere concurrentie, samenwerking met andere hulpverleners en meer eisen van zorgverzekeraars dwingen ondernemers om slim in te spelen op nieuwe kansen in de markt. Er is dus zowel sprake van ruimte voor nieuwe zelfstandigen op de markt als van een toenemend belang van een ondernemende houding. Eigenlijk geldt deze ondernemende houding voor alle werkenden. Immers, ondernemerschap begint al bij het vormgeven van je carrière. Een baan voor het leven komt steeds minder vaak voor. De eigen verantwoordelijkheid voor de loopbaan neemt toe 10. Van de werkende wordt verwacht dat hij zelf het pad voor zijn ontwikkeling uitstippelt. Die ontwikkeling kan meerdere werkgevers inhouden. Hij is ook verantwoordelijk voor het eigen leerproces dat hierbij hoort. Dit betekent een zakelijke en ondernemende houding. Maar ook in het dagelijks werk is het van belang dat medewerkers kansen zien, creëren en benutten en contacten onderhouden met klanten en collega s binnen en buiten het bedrijf. Ondernemerschap is met andere woorden niet alleen een zaak voor de ondernemer maar van iedereen Veranderingen in de markt Toenemend belang van mode Mooi zijn, uiterlijk, een moderne uitstraling en mode worden steeds belangrijker in onze samenleving 11. Dit is ook zichtbaar in de creatief-technische en de gezondheidstechnische branches. In een rapport van het HBD (2005) 12 blijkt dat in de juweliersmarkt in toenemende mate sprake is van doelgroepscheidingen. Een van de belangrijkste doelgroep lijkt de modekoper te zijn. Juweliers die zich richten op dit marktsegment hebben goede kansen in de nabije toekomst, zo is de verwachting. Reeds langer bekend is het belang van 10 Van Loo (2005). 11 Kok (2004). Trendz: voorop lopen in volgen, inspirerende trends voor moderne zorginstellingen. 12 HBD (2005). Ervaringen uit het verleden zijn (g)een garantie voor de toekomst: een segmentatie van de sieradenkoper van vandaag en morgen. 9

13 mode voor de optiekbranche. In de afgelopen jaren is de bril steeds meer veranderd van een optisch hulpmiddel naar een modeartikel. Dit wordt onderstreept in het onderzoek dat onlangs door de SVGB is uitgevoerd naar de na- en bijscholingsbehoefte in de optiekbranche. De resultaten van het onderzoek wezen op een duidelijke behoefte naar bijscholing op het gebied van mode en klantbehandeling 13. Ook in de schoen- en voetbranches is sprake van een toenemend belang van mode. Zo verwacht de patiënt van de orthopedisch schoentechnicus een aangepaste schoen die past in het huidige modebeeld. Het uiterlijk van de schoen en uiteindelijk ook van de patiënt is net zo belangrijk als de doelmatigheid van de voorziening Oude en nieuwe brancheverbreding en hun consequenties Beroepen en functies zijn geen statische entiteiten. Beroepen en functies zijn het gevolg van onderlinge afspraken, efficiency overwegingen en niet zelden ook van machtsfactoren. Het begint bij een clustering van taken die een persoon kan verrichten in het kader van economische activiteiten 14. De takenpakketten vereisen bepaalde bekwaamheden. Wanneer iemand deze bekwaamheden heeft, maakt dit deze persoon in bepaalde mate waardevol. Door afspraken tussen werkgevers en werknemers en andere betrokkenen en door sociale tradities ontstaan vaste afbakeningen van takenpakketten met een bepaalde status en beloning. Het spreekt voor zich dat hierbij ook machtsfactoren een rol spelen. Takenpakketten veranderen. Dit kan bijvoorbeeld door nieuwe technologieën. Een ander voorbeeld is het veranderen van sociale verhoudingen binnen arbeidsorganisaties, zoals het platter worden van organisaties, hetgeen eveneens leidt tot het vervagen van afbakeningen van takenpakketten. Tenslotte noemen we het veranderen van takenpakketten als gevolg van veranderingen in de vraag naar producten en diensten. De genoemde veranderingen spelen ook in de gezondheidstechnische, creatief technische en ambachtelijke branches. Zo zijn goudsmeden en zilversmeden de afgelopen decennia steeds meer los komen te staan van juweliers en werken zij in toenemende mate ook direct voor de klant. Zij worden hiervoor ook steeds meer gewaardeerd en erkend. Dit betekent voor hen een zekere toename van hun marktmacht, maar dit wijst gelijktijdig op het toenemen van het belang van goed ondernemerschap en het inspelen op trends. Zo zal het toegenomen belang van mode voor de juwelier ook doorwerken in de richting van goudsmeden. Een aantal goudsmeden zal zich gaan realiseren dat zij niet zuiver kunnen afgaan op eigen ideeën en ontwerpen. Zij moeten ook een zekere afstemming zoeken met ontwikkelingen in de mode, daarbij breder kijkend dan alleen de sieradenmode. Bijvoorbeeld door afstemming te zoeken met kleding, schoenen en accessoires. In de schoen en voetbranches zijn de afgelopen jaren eveneens verschuivingen en vervagingen opgetreden. Zo komt het regelmatig voor dat podologen, podoposturaal therapeuten en orthopedisch schoentechnici gelijksoortige werkzaamheden verrichten. Vaak heeft men aanvullend scholing gevolgd om op andere terreinen werkzaam te kunnen zijn. Ook is in toenemende mate sprake van interdisciplinaire samenwerking om de klant adequate hulp te kunnen bieden. Uit recent onderzoek van de SVGB blijkt dat de 13 HBA (2006). Na en bijscholingsbehoefte in de optiekbranche. 14 CBS (2001). Standaard Beroepenclassificatie 1992, editie

14 beroepsgroepen hierdoor lastig afgebakend kunnen worden 15. Er zijn nieuwe afbakeningen van taken, verantwoordelijkheden en competenties nodig, maar ook nieuwe vormen van samenwerking. In het verlengde hiervan kan de verschuiving in het beroep van de meer ambachtelijke schoenhersteller worden genoemd. Ook de schoenhersteller verzorgt in toenemende mate kleine en eenvoudige orthopedische aanpassingen aan schoenen. Hierbij is meestal sprake van een vorm van verwijzing, bijvoorbeeld van een podoloog Massclusivity De term massclusivity 16 betekent exclusiviteit voor de massa. Deze trend wijst op een toegenomen vraag naar exclusiviteit. Bedrijven spelen hierop in door allerlei exclusieve diensten en goederen aan te bieden. Een voorbeeld is een lijnvlucht alleen maar voor business class. Opvallend in dit verband is de stijging van de verkoop van luxe en exclusieve horloges. Het afgelopen jaar wordt zelfs door sommigen aangeduid als een record jaar voor de duurdere horloges 17. Uit het eerder genoemde marktonderzoek voor de juweliersbranche bleek de modekoper een aantrekkelijke doelgroep te zijn. De modekoper laat zich vooral leiden door merk, design en vernieuwing 18. De aantrekkingskracht van sieraden van bepaalde ontwerpers is een goed voorbeeld van massclusivity in de juweliersbranche. Maar ook het succes van luxe aanvullende verzekeringspakketten en van medische hulpmiddelen met extra comfort of extra technologische mogelijkheden is een vorm van massclusivity. 15 SVGB (2006). Voet- en schoenberoepen in kaart: een verkenning massclusivity. 17 UJS (maart 2006). New record year. 18 HBD (2005). Ervaringen uit het verleden zijn (g)een garantie voor de toekomst: een segmentatie van de sieradenkoper van vandaag en morgen. 11

15 1.4. Ontwikkelingen voor de gezondheidstechniek Het nieuwe zorgstelsel Op 1 januari is het nieuwe zorgstelsel ingegaan. Volgens het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport is de motivatie dat de zorg beter, efficiënter en klantgerichter kan 19. De meest in het oog springende wijziging is het wegvallen van het verschil tussen particulier of ziekenfonds verzekerden. Hiervoor in de plaats is een systeem gekomen, waarbij iedere verzekerde aanspraak heeft op een basisverzekering. Daarnaast kan men zich aanvullend verzekeren om aanspraak te kunnen maken op extra vergoedingen. Over de basisverzekering zijn landelijke afspraken gemaakt die bij wet zijn vastgelegd. De basisverzekering is voor iedereen gelijk. Voor aanvullende verzekeringen hebben de meeste zorgverzekeraars keuzepakketten samengesteld. Dit is een andere in het oog springende verandering. De patiënt krijgt meer keuze vrijheid. Niet alleen in het kiezen van een zorgverzekeraar en verzekeringspakketten, maar ook in het kiezen van zorgaanbieders en de zorg en hulp zelf. Het betekent een verandering van aanbodgestuurde naar vraaggestuurde zorg 20. De gedachte is dat de patiënt de zorg kiest die het beste past bij zijn wensen. Dit moet leiden tot meer marktwerking binnen de zorg, hetgeen uiteindelijk tot het resultaat leidt dat de patiënt de beste zorg tegen de beste prijs krijgt, zo is de gedachte. In het nieuwe stelsel is een groot aantal hulpmiddelen onder gebracht in de basisverzekering. Dat wil zeggen dat iedereen aanspraak kan maken op deze hulpmiddelen. Een aantal hulpmiddelen, waaronder brillen, is ondergebracht in aanvullende verzekeringen of wordt in het geheel niet vergoed. Voor alle hulpmiddelen die worden vergoed, geldt dat het vergoedbare bedrag is gebaseerd op het principe van optimale zorg. Dit betekent dat gezocht wordt naar die hulpmiddelen die voldoende hulp of steun bieden tegen de laagst mogelijke prijs. Wanneer een patiënt meer comfort of luxe wenst dan moet hiervoor aanvullend worden betaald. In een aantal gevallen is het vergoedbare bedrag in aanvullende verzekeringen hoger. Op deze wijze betaalt de patiënt via de aanvullende verzekering voor extra zorg, comfort of luxe. Maar het is ook mogelijk dat de patiënt het extra bedrag zelf betaalt. Een andere wijziging is dat verzekeraars afspraken kunnen maken met zorgverleners over de prijs van de te verlenen zorg. Zij vergoeden dan alleen zorg die is afgenomen bij door hen gecontracteerde zorgverleners. Deze mogelijkheid heeft bij veel zorgverleners tot onrust geleid, ook binnen de gezondheidstechnische branches waarvoor de SVGB kenniscentrum is. De zorg is dat zorgverzekeraars zich in de afweging bij optimale zorg tegen de laagst mogelijke prijs zich voornamelijk zullen laten leiden door het argument prijs en dat dit ten koste gaat van de kwaliteit van de zorg. In de gezondheidstechnische branches leeft de zorg dat in het nieuwe zorgstelsel de vergoedingen voor hulpmiddelen te 19 Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (2006). Veranderingen in de zorg College tarieven gezondheidszorg. Nieuwe tijden, andere regels. 12

16 laag zullen zijn en dat alleen de grotere ketenbedrijven die hulpmiddelen maken en/of leveren dit op een rendabele wijze kunnen doen. Door grootschalige inkoop en/ of massaproductie kunnen zij tegen een lagere kostprijs de hulpmiddelen op de markt zetten. De vrees bestaat dat de kleinere ambachtelijke bedrijven zich niet kunnen handhaven en dat hulpmiddelen niet van optimale kwaliteit zullen zijn. Zorgverzekeraars brengen hier tegen in dat de gezondheidstechnische branches kwaliteit onvoldoende zichtbaar en meetbaar maken. Gezondheidstechnische bedrijven werken volgens hen onvoldoende volgens controleerbare kwaliteitsprocedures en tonen onvoldoende ondernemerschap. Hoewel er op deze terreinen nog veel te winnen valt, neemt dit de zorgen niet weg Onderzoek van patiënten In de gezondheidstechnische branches is een verschuiving waarneembaar van een zuiver technische aanpassing en vervaardiging van hulpmiddelen naar een op de patiënt toegespitst advies over hulpmiddelen, waarbij een uitvoerig vooronderzoek van de klachten en situatie van patiënten is vereist. Steeds vaker wordt van de beroepsbeoefenaar verwacht dat hij een goede afweging kan maken of hij de patiënt zelf verder kan helpen. Wanneer dit niet het geval dient hij de patiënt te adviseren een huisarts of andere specialist met meer medische verantwoordelijkheid te raadplegen. Dit betekent dat het belang van een vorm van anamnese en diagnostisch onderzoek is toegenomen. Daarbij is het belangrijk heldere kaders te formuleren waarbinnen de beroepsbeoefenaren mogen functioneren en vast te stellen hoe ver hun verantwoordelijkheid reikt Meer gerichte zorg rondom ziektebeelden De afgelopen jaren is steeds meer bekend geworden over veel voorkomende aandoeningen zoals diabetes en beroertes (CVA). Het aantal patiënten met diabetes en het aantal beroertes is sterk toegenomen en zal naar verwachting blijven groeien 22. Ook in de gezondheidstechnische beroepen vindt steeds meer gerichte zorg en aanpassing van hulpmiddelen plaats rondom specifieke aandoeningen. Zo is er meer aandacht voor het aanpassen van hulpmiddelen voor de diabetische voet maar ook voor CVA-patiënten 23. Ook de technisch oogheelkundig assistent moet extra oplettend zijn bij patiënten met diabetes SVGB (21 februari 2006). Nieuws: Debat gezondheidstechnische branches en zorgverzekeraars: definities kwaliteit lopen uiteen Het aantal beroertes veel hoger dan verwacht (1 januari 2006). Toename diabetes in EU met 16 procent tegen Voor deze doelgroepen verzorgt de SVGB cursussen. 24 Voor deze doelgroep verzorgt de SVGB cursussen. 13

17 1.5. Innovatie in het beroepsonderwijs en het leerbedrijf Al enige tijd wordt in het beroepsonderwijs met volle kracht gewerkt aan een omslag naar competentiegericht onderwijs. De bedoeling is dat onderwijs en beroepspraktijk dichter bij elkaar worden gebracht en dat leerlingen uiteindelijk beter voorbereid zijn op het functioneren in de beroepspraktijk nadat zij het diploma hebben behaald. Veel onderwijsinstellingen hebben deze omslag aangegrepen om ook andere vernieuwingen in het onderwijs door te voeren. Deze vernieuwingen hebben bijvoorbeeld betrekking op het stimuleren van de zelfstandigheid van onderwijsdeelnemers en het vergroten van hun keuzevrijheid. Een andere innovatie is het versoepelen van trajecten van levenslang leren. Meestal krijgt dit vorm door het erkennen van eerder verworven competenties (EVC). In het licht van deze vernieuwingen werken onderwijsinstellingen aan andere onderwijsprogrammeringen, andere vormen van toetsing (competentiegerichte examinering) en het verruimen van het onderwijsaanbod. Het zoeken naar oplossingen en vormgeving is geen eenvoudige taak. Het is van belang dat nieuwe mensen worden voorbereid op het vak. Het is ook van belang dat deze nieuwe mensen leerervaringen opdoen dichtbij of in de praktijk. De lerende moet worden begeleid bij het verbinden van theoretische kennis en werkervaringen. Omdat in bbl-onderwijs de tijd op school beperkt is en het leerbedrijf ook verwachtingen heeft ten aanzien van het meedraaien in het bedrijf, kunnen de verwachtingen richting de lerende niet te groot zijn. Het is van belang de lat ten aanzien van zelfstandigheid en het combineren van leer- en werkervaringen niet te hoog maar ook niet te weinig uitdagend neer te leggen. Van de kant van het leerbedrijf moeten eveneens de verwachtingen niet te hoog liggen. Het ondersteunen van leren in het leerbedrijf kost tijd en dus geld. Het gaat in het bedrijf niet primair om het leren, maar om datgene wat in de missie en strategie van het bedrijf is vastgelegd, namelijk het produceren van bepaalde goederen en het verlenen van bepaalde diensten, waarmee omzet kan worden gegenereerd 25. Dit vereist van een kenniscentrum als de SVGB creatieve dienstverlening richting leerbedrijven om het praktijkleren te bevorderen, de productiefunctie van het leerbedrijf veilig te stellen en waar mogelijk zelfs te stimuleren. Ten slotte blijft randvoorwaardelijke ondersteuning van groot belang. Financiële prikkels zijn nodig. In dit verband moedigen wij ten zeerste het besluit aan van de overheid waarin zij een extra financiële tegemoetkoming stelt tegenover het beschikbaar stellen van stageen leerplaatsen 26. Door een creatieve mix van ondersteuning van het leerbedrijf, de lerende en de school en van de randvoorwaarden kan het praktijkleren worden bevorderd. Maar het uiteindelijke doel is het samengaan van cognitieve voorbereiding op het beroep, een praktische voorbereiding op het beroep en het stimuleren van de vorming van een beroepsidentiteit 25 Poortman, Nijhof en Nieuwenhuis (in press). 26 Extra geld voor stages en scholing vanaf zomer

18 van de leerling (weten wat je wilt als het gaat om werk) 27. Dit betekent een integrale ontwikkeling van hoofd, handen en hart 28. Dit is waar de SVGB voor staat F.Meijers (2004). Het verantwoordelijkheidsdilemma in het beroepsonderwijs. 28 Nieuwenhuis (2006). Een drieluik over beroepsonderwijs en innovatie: vernieuwend vakmanschap. 29 SVGB (2006). Implementatie adviesplan: van kwalificatiedossier naar competentiegericht beroepsonderwijs.. 15

19 16

20 2. ADAPTATIETECHNIEK 2.1. Branchegegevens Kerncijfers 30 Omzet branche 2005: 770 miljoen (excl. BTW) Aantal ondernemingen 2005: 30 ondernemingen aan Revaned (brancheorganisatie) verbonden, 110 vestigingen. Waaronder de 5 grote bedrijven: Welzorg, Care2Move, Revacore, Meyra en Harting-Bank. Totaal: ongeveer 60 ondernemingen Aantal werkzame personen 2005: ongeveer personen* (adaptatietechnici en -adviseurs) Bedrijfsomvang aantal werkzame personen in % aantal bedrijven ondernemingen met 1 tot 5 werknemers 21% 8% 8% ondernemingen met 5 tot 10 werknemers 38% 25% ondernemingen met 10 tot 20 werknemers ondernemingen met 20 tot 50 werknemers ondernemingen met 50 of meer werknemers Bron: SVGB, Schatting op basis van gesprekken met bedrijven en branchekenners plus berekeningen 17

21 Ontwikkelingen in de branche Technologisch Technische vooruitgang vindt plaats op het gebied van ICT-toepassingen en microelektronica en zorgen voor vernieuwingen in hulpmiddelen, voor communicatie, informatievoorziening en signalering in de thuissituatie 31. Bij deze producten is de cliënt of patiënt steeds meer zelf in staat om het hulpmiddel te bedienen en/of aan te passen. Instructie vooraf door een adviseur is echter van belang. Overheid en markt De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) doet per 1 januari 2007 haar intrede, de Wet Voorzieningen Gehandicapten (WVG) en de Welzijnswet gaan hierin op. De WMO neemt het bevorderen van het welzijn van de mens als uitgangspunt, de participatie in de samenleving vergroten door o.a. hulpmiddelen aan te bieden. De WMO wordt uitgevoerd door de gemeenten. De allocatie van een aantal (niet lichaamsgebonden) hulpmiddelen zal volgens deze wetgeving gaan lopen. Bij steeds meer (grote) ondernemingen is een verbreding van het assortiment zichtbaar. Naast WVG/AWBZ bekostigde producten en voorzieningen (zoals bijv. rollators) worden ook door de zorgverzekeraar bekostigde producten (bijv. bloeddrukmeters) verkocht. Marktvergroting en risicospreiding zijn onder ander de motieven voor deze assortimentuitbreidingen. Ten aanzien van het type bedrijven zijn er twee ontwikkelingen te verwachten de komende jaren. Enerzijds de trend naar meer specialistische ondernemingen (bijvoorbeeld alleen trapliften of enkel communicatiehulpmiddelen). Anderzijds zal het werk zich gaan concentreren bij enkele grote ondernemingen die een breed assortiment hebben. In totaal zullen er waarschijnlijk minder revalidatie/adaptatiebedrijven zijn in de nabije toekomst als gevolg van fusies en/of overnames. Vakinhoudelijk Binnen de adaptatietechniek neemt het belang van logistiek in verhouding tot techniek toe. Voorraadbeheer en leveringsnelheid zijn de belangrijkste factoren bij een goede logistiek. Binnen het productassortiment van de adaptatietechniekbedrijven is grofweg 80% van de producten standaard en 20% specialistisch. De aflevering van eenvoudige producten waarvoor geen extra handelingen benodigd zijn, neemt toe. Voor de specialistische producten, waarbij veel aanpassing noodzakelijk is, zijn de adaptatietechnici nodig. Op het gebied van opleiden heeft de branche in toenemende mate behoefte aan kortlopende cursussen naast reguliere mbo-trajecten. 31 Van der Velde, F. & Kwartel A.J.J. van der (beiden Prismant) (2005), wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen binnen de hulpmiddelensector? In: Brancherapporten VWS. Den Haag:VWS 18

22 Arbeidsmarktsituatie Adaptatietechniek De arbeidsmarkt van de adaptatietechniek is onrustig door de Europese aanbestedingen in het kader van de WVG en de consequenties van de intrede van de WMO (zie Ontwikkelingen in de branche). Als gevolg hiervan gaan ondernemingen zo goedkoop mogelijk opereren. Daarbij is opleiden één van de elementen waarop eventueel bezuinigd wordt. De arbeidsmarktsituatie wordt sterk beïnvloed door deze ontwikkelingen op verschillende overheidsniveaus. Er vindt mobiliteit van arbeidskrachten plaats doordat de grote bedrijven groeien en andere bedrijven verdwijnen. Daarnaast vertrekken goed gekwalificeerde beroepsbeoefenaren uit de branche vanwege de huidige onzekere arbeidsmarktsituatie Opleidingsgegevens Regionale verspreiding (in Cwi districten) leerlingen en leerbedrijven adaptatietechniek Legenda Aantal leerlingen Aantal leerbedrijven 19

23 Aantal leerlingen per kwalificatie Cwi District Niveau 3 Crebonr Adaptatie Technicus Noord 2 Oost 3 Middenwest 4 Noordwest 4 Zuidwest 3 Zuidoost 1 Totaal in (bbl) Bron: KW1C Den Bosch, 2005 Het leerlingaantal voor de opleiding adaptatietechnicus is redelijk stabiel. De opleiding adaptatieadviseur wordt vanaf 1 september 2005 niet meer regulier uitgevoerd door de SVGB onder licentie van het Koning Willem I College. Deze opleiding wordt nu als contractcursus aangeboden door de SVGB. Er volgen uitsluitend mannen de opleiding adaptatietechnicus. Roc waar de opleiding wordt aangeboden: SVGB Opleidingencentrum in Nieuwegein, onder licentie van het Koning Willem I College in Den Bosch. 20

24 Vooropleiding Vooropleiding deelnemers adaptatietechniek 2005/2006 VMBO 35% Onbekend 53% MBO 12% Bron: KWIC Den Bosch, Uitstroom opleidingen Onderstaande tabel geeft voor de adaptatietechnicus (crebonr , niveau 3) de uitstroom van de opleiding weer. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in gediplomeerde en ongediplomeerde schoolverlaters. De ongediplomeerde uitstroom, ofwel het uitvalpercentage, bedraagt 5% van de totaal geregistreerde populatie Bron: KW1C Den Bosch, 2005 Gediplomeerde uitstroom opleiding Adaptatie technicus Ongediplomeerde uitstroom opleiding Totale uitstroom Mogelijke vervolgopleidingen: Hbo-opleiding Orthopedische Technologie, Fontys Hogeschool Eindhoven Hbo-opleiding Bewegingstechnologie, Den Haag 21

25 2.3. Beroepspraktijkvormingsgegevens Aanbod van erkende leerbedrijven Cwi District Niveau 3 Noord 6 Oost 12 Middenwest 4 Noordwest 3 Zuidwest 8 Zuidoost 7 Totaal in Bron: SVGB, Saldi beschikbare beroepspraktijkvormingsplaatsen en aantal leerlingen De opleiding Adaptatietechniek is een bbl-opleiding wat betekent dat de leerlingen reeds werkzaam zijn in een bedrijf. Hierdoor zijn er voldoende beroepspraktijkvormingsplaatsen (bpv-plaatsen) in verhouding tot het aantal leerlingen in de adaptatietechniek branche. Ondanks dat het aantal leerbedrijven de laatste 2 jaar is afgenomen, zijn er voldoende bpv-plaatsen. Ook voor de nabije toekomst zijn er naar verwachting genoeg bpv-plaatsen beschikbaar in elk Cwi District. 22

26 3. ORTHOPEDISCHE TECHNIEK 3.1. Branchegegevens Kerncijfers 32 Omzet branche 2005: 98 miljoen (excl. BTW, verwachte omzet) 2004: 94 miljoen (excl. BTW) 2003: 88 miljoen (excl. BTW) Aantal ondernemingen 2005: 75 ondernemingen (waarvan 50 orthopedisch instrumentmakerijen en 25 overige bedrijven. Deze 25 overige bedrijven halen minimaal 11% omzet uit prothesen, orthesen, romporthesen, korsetten en/of therapeutisch elastische kousen) Gemiddelde omzetsamenstelling orthopedisch instrumentmakerij* Prothesen Orthesen 4% 19% 13% Romporthesen Korsetten Orthopedische voorzieningen 19% 4% 4% 3% 34% Therapeutisch Elastische Kousen Reparatie prothesen en orthesen Overige verkopen en activiteiten *brancheomzet gemeten naar activiteiten Aantal werkzame personen 2005: 940 personen (800 Fte) 2004: 895 personen 32 Bron: EIM,

27 Bedrijfsomvang aantal werkzame personen in % aantal bedrijven 13% 13% 1 werkzaam persoon, zzp-er 2 werkzame personen 27% 17% 15% 15% 3 t/m 5 werkzame personen 6 t/m 10 werkzame personen 11 t/m 20 werkzame personen meer dan 20 werkzame personen Bron: EIM, 2006 Overige kenmerken: Man/vrouw verhouding werkzame personen in de branche is ongeveer 60%-40%; 60% van de werkzame personen is jonger dan 45 jaar. Leeftijdsopbouw werkzame personen orthopedische techniek Procent t/m 24 jaar 25 t/m 34 jaar 35 t/m 44 jaar 45 t/m 54 jaar Leeftijd 55 t/m 64 jaar 65 jaar of ouder Bron: EIM,

28 Ontwikkelingen in de branche Maatschappelijk Stijgend gebruik van orthopedische hulpmiddelen 33 zoals therapeutisch elastische kousen, korsetten, orthesen en prothesen als gevolg van dubbele vergrijzing. Het aandeel ouderen in de Nederlandse bevolking neemt zowel relatief als absoluut toe, bovendien worden mensen steeds ouder. Het aantal mensen met een activiteitsbeperking als gevolg van de leeftijd neemt enorm toe de komende jaren. Het aantal personen dat een beroerte heeft gehad, zgn. CVA patiënten, neemt toe. Spasticiteit en coördinatiestoornissen kunnen het gevolg zijn van een beroerte. Om het lopen te vergemakkelijken wordt hiervoor speciaal orthopedisch schoeisel of een voet-enkelorthese gemaakt. Ook het aantal personen met welvaartsziekten (zoals hoge bloeddruk en overgewicht) zal de komende jaren verder stijgen. Hierdoor zal het beroep op orthopedische hulpmiddelen toenemen. Overheid en markt Op 1 januari is het nieuwe zorgstelsel van kracht. Het doel is de zorg beter, efficiënter en klantgerichter maken 34. Het verschil tussen particulier of ziekenfonds verzekerenden is komen te vervallen. Hiervoor in de plaats is een systeem gekomen, waarbij iedere verzekerde aanspraak heeft op een basisverzekering. Daarnaast kan men zich aanvullend verzekeren om aanspraak te kunnen maken op extra vergoedingen. Het betekent een verandering van aanbodgestuurde naar vraaggestuurde zorg 35. De gedachte is dat de patiënt de zorg kiest die het beste past bij zijn wensen. Dit moet leiden tot meer marktwerking binnen de zorg, hetgeen uiteindelijk tot het resultaat leidt dat de patiënt de beste zorg krijgt tegen de beste prijs, zo is de gedachte. De vergoedingen zullen gebaseerd worden op het principe van optimale zorg. Dit betekent dat gezocht wordt naar zorg die voldoende hulp biedt tegen de laagst mogelijke prijs. Wanneer een patiënt meer comfort of luxe wenst dan moet hiervoor aanvullend worden betaald. Op deze wijze betaalt de patiënt via de aanvullende verzekering voor extra zorg, comfort of luxe. Maar het is ook mogelijk dat de patiënt het extra bedrag zelf betaalt. Een andere wijziging is dat verzekeraars afspraken kunnen maken met zorgverleners over de prijs van de te verlenen zorg. Zij vergoeden dan alleen zorg die is afgenomen bij door hen gecontracteerde zorgverleners. Deze mogelijkheid heeft bij veel zorgverleners tot onrust geleid, ook binnen de gezondheidstechnische branches waarvoor de SVGB kennis- en opleidingen centrum is. De Regeling Hulpmiddelen is integraal opgenomen in de basisverzekering. Een groot deel van de producten en diensten 33 College voor zorgverzekeringen (CVZ) (2005), Monitor Hulpmiddelen Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (2006). Veranderingen in de zorg College tarieven gezondheidszorg. Nieuwe tijden, andere regels. 25

29 van de orthopedisch instrumentmaker valt hier onder. De vergoedingen en voorwaarden verschillen per zorgverzekeraar. Zorgverzekeraars willen dat de bedrijven protocollen opstellen om de transparantie van het doorverwijsproces en verantwoording te vergroten. Daarnaast zal de vraag naar hbo-adviseurs in de orthopedische bedrijven verder toenemen. Het belang van advies naar de cliënt of patiënt neemt toe en de zorgverzekeraars willen hbo-opgeleiden als adviseur en doorverwijzer. Mede door de introductie van het nieuwe zorgstelsel vindt een efficiencyslag plaats binnen de branche. Het aantal confectieproducten (standaard) zal toenemen. Voor specifieke (niet-functionele) wensen zal de patiënt of consument zelf moeten bijbetalen (via aanvullende verzekeringen of uit eigen portefeuille). Verdergaande ketenvorming in de branche. Voor de kleine zelfstandige ondernemingen zitten de kansen in specialisaties, hoge klanttevredenheid en innovatief vermogen. Vakinhoudelijk De orthopedisch technische bedrijven verbreden hun assortiment met (nieuwe) producten en diensten. Hiermee wordt hun markt vergroot of wordt een nieuwe markt gecreëerd. Samenwerking met de orthopedische schoentechniek is hier een goed voorbeeld van. Een aantal orthopedische bedrijven heeft een orthopedisch schoenbedrijf overgenomen. Op het gebied van logistiek verandert er veel in de hulpmiddelensector. Er is in deze sector sprake van een tendens richting just-in-time deliverance. Dit betekent dat bedrijven geen of weinig voorraden hebben, gebruik maken van een integrale aanpak en flexibel inspelen op de wensen van de cliënt. Een keten van bedrijven, voert verschillende activiteiten uit in de productiekolom en levert snel en op maat aan elkaar en uiteindelijk aan de consument. De orthopedisch instrumentmakerijen gaan van minder eigen productie naar meer assemblage. Bij een aantal grote bedrijven (voornamelijk ketenbedrijven) is een trend waarneembaar van scholing door het bedrijf zelf op de werkplaats op niveau 2 en vervolgens worden de werknemers naar de niveau 3 of 4 opleiding orthopedische techniek gestuurd. Belangrijkste motieven hiervoor zijn dat het goedkoper kan zijn, flexibeler is en op maat van de wens van het bedrijf kan zijn. 26

30 Arbeidsmarktsituatie Orthopedische Techniek Ten opzichte van 2004 is de werkgelegenheid in 2005 in de orthopedisch instrumentmakerijen met 5% gegroeid. Voor 2006 wordt een toename van ongeveer dezelfde orde van grootte verwacht. In de periode september 2004-september 2005 werden ongeveer 80 nieuwe personeelsleden aangetrokken. Dit betrof vooral veel administratieve krachten, als gevolg van de toename van de administratieve lasten voor de ondernemingen, maar ook ongeveer 25 orthopedisch technische productiemedewerkers. In dezelfde periode vertrokken ruim 30 personen bij de orthopedisch instrumentmakerijen. Begin 2006 hadden de bedrijven circa 15 vacatures (gelijk verdeeld over orthopedisch technisch productiemedewerker, instrumentmaker en orthopedisch technicus en overig). Het merendeel van de vacatures is een uitbreidingsvraag (EIM, 2006). Op hbo niveau is er een tekort aan goed opgeleide vakkrachten. De ontwikkeling naar complexere dienstverlening en begeleiding ondersteunt deze vraag Opleidingsgegevens Regionale verspreiding (in Cwi districten) leerlingen en leerbedrijven orthopedische techniek Legenda Aantal leerlingen Aantal leerbedrijven 27

31 Aantal leerlingen per kwalificatie Cwi District Niveau 2 Crebonr Orthopedisch Technisch Productie medewerker Niveau 3 Crebonr Orthopedisch Technisch medewerker Niveau 4 Crebonr Orthopedisch Technicus Totaal aantal leerlingen 2005 Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost België Totaal in (bbl) 26 (bbl) 38 (bbl) n.v.t. Bron: KW1C Den Bosch, n.v.t n.v.t * 57* *Inclusief oude kwalificaties Het aantal deelnemers orthopedische techniek is, na en forse groei vorig schooljaar, gestabiliseerd. Er is een verschuiving zichtbaar van niveau 3 naar niveau 4 in de opleidingsaantallen. 92% van de deelnemers aan de opleidingen orthopedische techniek is man, terwijl slechts 8% vrouw is. Roc waar de opleidingen worden aangeboden: SVGB Opleidingencentrum in Nieuwegein, onder licentie van het Koning Willem I College in Den Bosch. 28

32 Vooropleiding Vooropleiding deelnemers orthopedische techniek 2005/2006 Overig 7% Onbekend 3% VMBO 43% MBO 43% HAVO 4% Bron: KWIC Den Bosch, Uitstroom opleidingen Onderstaande tabel geeft voor de kwalificaties assistent orthopedisch instrumentmaker en bandagist (crebonrs en en 10916, niveau 2), orthopedisch instrumentmaker en bandagist (crebonrs en en 10919, niveau 3) en paskamermedewerker (crebonr en 10923, niveau 4) de uitstroom van de opleiding weer. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in gediplomeerde en ongediplomeerde schoolverlaters. De ongediplomeerde uitstroom, ofwel het uitvalpercentage, bedraagt 2% van de totale geregistreerde populatie Gediplomeerde uitstroom opleiding Gediplomeerde uitstroom opleiding Gediplomeerde uitstroom opleiding Ongediplomeerd e uitstroom opleiding Niveau 2 Niveau 3 Niveau 4 Alle kwalificaties Bron: KW1C Den Bosch, Totale uitstroom Mogelijke vervolgopleidingen: Hbo-opleiding Orthopedische Technologie, Fontys Hogeschool Eindhoven (voltijd en duaal) Hbo-opleiding Podotherapie, Fontys Hogeschool Eindhoven Hbo-opleiding Podotherapie, Saxion Hogeschool Enschede 29

33 3.3. Beroepspraktijkvormingsgegevens Aanbod van erkende leerbedrijven Cwi District Niveau 2 Niveau 3 Niveau 4 Totaal aantal leerbedrijven 2005 Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Totaal in Bron: SVGB, Saldi beschikbare beroepspraktijkvormingsplaatsen en aantal leerlingen De opleiding voor orthopedisch instrumentmakers is een bbl-opleiding wat betekent dat de leerlingen reeds werkzaam zijn in een bedrijf. Hierdoor zijn er voldoende beroepspraktijkvormingsplaatsen (bpv-plaatsen) in verhouding tot het aantal leerlingen in de orthopedische techniek branche. Het aantal erkende leerbedrijven is het afgelopen jaar met 18% gegroeid. Voor de komende jaren wordt er geen tekort aan bpv-plaatsen verwacht. 30

34 4. ORTHOPEDISCHE SCHOENTECHNIEK 4.1. Branchegegevens Kerncijfers 36 Omzet branche 2005: 176 miljoen (excl. BTW, verwachte omzet) 2004: 169 miljoen (excl. BTW) 2003: 162 miljoen (excl. BTW) Aantal ondernemingen 2005: 230 ondernemingen (waarvan 190 gespecialiseerde orthopedisch schoentechnische ondernemingen en 40 ondernemingen die minimaal 11% omzet uit orthopedisch schoentechnische activiteiten halen) Gemiddelde omzetsamenstelling naar activiteiten* Orthopedisch e schoen voorzieningen 7% Reparatie van confectie schoenen 3% Overige verkopen en activiteiten 8% Prothesen, orthesen en verkortingsbinnenschoen 7% Verkoop zelfvervaardigde of aangepaste schoenen 75% *brancheomzet gemeten naar activiteiten Aantal werkzame personen 2005: personen (1.720 Fte) (ongeveer bij de gespecialiseerde orthopedisch schoentechnische ondernemingen) 2004: personen 36 Bron: EIM,

35 Bedrijfsomvang aantal werkzame personen in % aantal bedrijven 1 werkzaam persoon, zzp-er 12% 16% 10% 25% 20% 17% 2 werkzame personen 3 t/m 5 werkzame personen 6 t/m 10 werkzame personen 11 t/m 20 werkzame personen meer dan 20 werkzame personen Bron: EIM, 2006 Overige kenmerken: Man/vrouw verhouding werkzame personen in de branche is 63%-37%; 65% van de werkzame personen is jonger dan 45 jaar. Relatief veel werkzame personen in de orthopedische schoentechniek hebben een hbo opleiding (EIM, 2006). Leeftijdsopbouw werkzame personen orthopedische schoentechniek Procent t/m 24 jaar 25 t/m 35 t/m 45 t/m 55 t/m65 jaar 34 jaar 44 jaar54 jaar 64 jaar of ouder Leeftijd Bron: EIM,

36 Ontwikkelingen in de branche Maatschappelijk Stijgende vraag naar orthopedisch schoeisel, schoenaanpassingen en steunzolen als gevolg van de dubbele vergrijzing. Het aandeel ouderen in de Nederlandse bevolking neemt zowel relatief als absoluut toe, bovendien worden mensen steeds ouder. Deze groep heeft relatief veel behoefte aan orthopedische schoenen, schoenaanpassingen en steunzolen. Daarnaast neemt het aantal mensen met ziektes als diabetes mellitus en reumatoïde artritis toe. Dit zijn ziektes waarbij (S)OS (semi-orthopedisch schoeisel) schoeisel vaak wordt geïndiceerd. Er worden multidisciplinaire spreekuren voor diabetici georganiseerd, waarbij de adviesrol van de orthopedisch schoentechnicus belangrijk is. Ook het aantal personen dat een beroerte heeft gehad, zgn. CVA patiënten, neemt toe. Spasticiteit en coördinatiestoornissen kunnen het gevolg zijn van een beroerte. Kennis om gerichte zorg rondom deze ziektebeelden te geven is van belang. Om het lopen te vergemakkelijken wordt hiervoor speciaal orthopedisch schoeisel of een voet-enkelorthese gemaakt. Overheid en markt Toenemende samenwerking in regio s met podotherapeuten, fysiotherapeuten en pedicures (bijvoorbeeld multidisciplinair spreekuur). Via deze samenwerking vinden doorverwijzingen van en naar orthopedische schoentechnici plaats en wordt de consument/patiënt goed bediend. De orthopedische schoentechniek streeft het doel na om allround voetspecialist te worden 37. Dit betekent dat naast de aanpassing en vervaardiging aan orthopedisch schoeisel, ook andere oplossingen voor voetproblemen worden geïntegreerd in het bedrijf (door bijv. samenwerking, in dienst nemen van podologen, opleidingen volgen, etc). Op 1 januari is het nieuwe zorgstelsel van kracht. Het doel is de zorg beter, efficiënter en klantgerichter maken 38. Het verschil tussen particulier of ziekenfonds verzekerenden is komen te vervallen. Hiervoor in de plaats is een systeem gekomen, waarbij iedere verzekerde aanspraak heeft op een basisverzekering. Daarnaast kan men zich aanvullend verzekeren om aanspraak te kunnen maken op extra vergoedingen. Het betekent een verandering van aanbodgestuurde naar vraaggestuurde zorg 39. De gedachte is dat de patiënt de zorg kiest die het beste past bij zijn wensen. Dit moet leiden tot meer marktwerking binnen de zorg, hetgeen uiteindelijk tot het resultaat leidt dat de 37 Orthopdische Schoentechniek (december 2005). Voorzitter NVOS in gesprek met zorgverzekeraars Menzis en Achmea Zorg 38 Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (2006). Veranderingen in de zorg College tarieven gezondheidszorg. Nieuwe tijden, andere regels. 33