1 DUIDING VAN DE PROBLEMATIEK: ZONDER BRANDSTOF GEEN

Transcriptie

1 1 DUIDING VAN DE PROBLEMATIEK: ZONDER BRANDSTOF GEEN POLARISATIE 1.1 Opdracht: Polarisatie is overal Doelstelling We staan er niet bij stil maar polarisatie is overal. Tussen politici, in de media, iedere dag worden we geconfronteerd met het wij-zij denken. Met deze eerste oefening is het de bedoeling dat de leerlingen zich gewaar worden van deze problematiek Verloop 1. Verdeel de klas in 8 groepen en geef hen elk een krantenartikel uit bijlage 1 2. Geef iedere groep de opdracht het artikel te lezen en te bespreken en te analyseren aan de hand van de volgende vragen: Over welk conflict gaat het hier? Welke kant van het verhaal wordt in de eerste plaats belicht? Wat vind je zelf van deze berichtgeving? 3. Iedere groep vaardigt één persoon af om het groepsgesprek klassikaal voor te stellen 4. Vraag aan de klas welke krantenarikels samen horen, kunnen steeds paren gemaakt worden die elk een kant van een gelijkaardig conflict belichten. Italiëlei 98a, 2000 Antwerpen paxchristi@paxchristi.be Rek. nr.: BE BTW nr.: BE

2 1.2 Opdracht: Inzicht in de dynamiek van het wij-zij denken Doelstelling Waar komt die polarisatie vandaan? En hoe gaat dat concreet in zijn werk? Aan de hand van de theorie van sociale en politiek filosoof Bart Brandsma wordt de jongeren inzicht verleent in het mechanisme van het denken in tegenstellingen. Verloop 1. Laat volgend filmpje zien: 2. Bespreek: Wat is je bijgebleven? Heb je dit ook gezien bij het bespreken van de krantenartikels? 3. Duid aan de hand van de theorie in bijlage 2 kort het polarisatiemodel van Bart Brandsma 2

3 2 RADICAAL ANDERS, RADICAAL GELIJK, RADICAAL SAMEN Soms hoor je mensen wel eens zeggen dat sommige mensen te verschillend zijn en dat daardoor het samenleven heel moeilijk, zoniet onmogelijk is. Maar je hoort ook mensen zeggen dat iedereen eigenlijk uiteindelijk hetzelfde is en dat we voornamelijk de gelijkenissen moeten zoeken en benadrukken veeleer dan de verschillen. Geen van beide biedt echt een antwoord. Mensen zijn én totaal anders van elkaar, én hebben gelijkenissen. Het is onmogelijk een ander echt te kennen, maar er zijn raakvlakken, kleine bijzondere of net eenvoudige zaken die we delen. 2.1 Reclamefilmpje All That We Share Bekijk eerst met je klas dit reclamefilmpje van de Deense omroep die begin dit jaar viraal ging op het internet. 3

4 2.2 Opdracht Iedereen die Doelstelling In groep worden op een speelse manier gelijkenissen en verbindingen gelegd tussen de leerlingen. Ze merken op dat ze met (ongetwijfeld) de meeste mensen in de groep gelijkenissen of gelijke meningen hebben, en op andere vlakken terug verschillen. Specifiek wordt ingegaan op de thematiek van onrecht en liefde in onze wereld/maatschappij. Verloop De groep zit in een ruime cirkel op stoelen, één iemand staat in het midden en heeft als enige geen stoel. De persoon in het midden begint met Iedereen die en zegt dan iets dat geldt voor hem- of haarzelf. Bijvoorbeeld: Iedereen die bruin haar heeft. Iedereen die bruin haar heeft staat op en zoekt een andere stoel. Ook de persoon in het midden gaat een stoel zoeken, dus er zal iemand anders in het midden overblijven die opnieuw zegt Iedereen die en dan iets dat geldt voor deze persoon. De oefening kan je met je leerlingen verdiepen door gerichte opdrachten mee te geven. In het kader hieronder kan je suggesties terugvinden voor 8 ronden. Nadat het bij de eerste 2 ronden voornamelijk over het speleffect gaat, is het vanaf ronde 3 van belang om verbinding te laten leggen tussen de persoon in het midden en personen uit de cirkel waarvoor de desbetreffende uitspraak ook klopt. Deze personen krijgen de opdracht niet meteen te zoeken naar een nieuwe stoel maar even recht te staan voor hun stoel. De persoon in het midden wordt gevraagd om op dat moment even contact te maken verbinding te zoeken met degene die rechtstaan. De persoon in het midden kiest zelf wat hem/haar het meest geschikt lijkt. Dit hangt meestal af van wat juist gezegd is. Gewoon oogcontact met een knikje kan voldoende zijn, misschien kan een fist-bump meer op zijn plaats zijn, of wil hij/zij snel iedereen een knuffel geven. Alles kan! Nadat deze persoon met iedereen even contact heeft gehad, klapt hij in zijn handen, het signaal om van stoel te wisselen. Stap 1: Visueel. (Wat je kan zien. Bv. kledingstukken die ze dragen) Stap 2: Dingen die je leuk of niet leuk vindt. Vanaf stap 3: verbinding zoeken Stap 3: Je familie/vrienden/omgeving Stap 4: Zaken waar je trots op bent van jezelf of iets bewonderenswaaridg dat andere mensen doen. Stap 5: Zaken die je niet ok vindt in de samenleving/wereld Stap 6: Zaken die volgens jou een daad van liefde zijn. Stap 7: Zaken waar je van droomt/wat je hoopt. Na de oefening kan eventueel een ronde gedaan worden waarbij iedereen één iets kan delen wat hem is bijgebleven uit de oefening. 4

5 Nabespreking Na de oefening kan eventueel een ronde gedaan worden waarbij iedereen één iets deelt wat hem/haar is bijgebleven uit de oefening. Opmerkingen Het is bij deze oefening van essentieel belang dat de deelnemers alleen iets zeggen dat ook voor henzelf geldt. Anders kan de sfeer onveilig worden. Het is voor te stellen dat een groep jongeren al gauw bedenkt: Iedereen die homo/lelijk/dom/een hoer is, met een bepaald iemand uit de groep in gedachten. Blijf als facilitator bij elk twijfelgeval vragen: Geldt dit ook voor jou? Als het antwoord nee is, dan mag de deelnemer dit niet vragen en moet hij/zij iets anders bedenken. Het zijn de personen op de stoel die voor henzelf beslissen of de gestelde vraag klopt. Als iemand zijn eigen haar niet bruin maar blond vindt, is dit zo en moet hij/zij niet rechtstaan om te verlopen. Hetzelfde kan bijvoorbeeld zijn voor Belg, Vlaming. Het is de persoon zelf die beslist wat voor hem/haar geldt. 5

6 2.3 Opdracht Identiteitenpalet Doelstelling In polarisering staat een deelidentiteit van een groep/persoon tegenover een deelidentiteit van een andere groep. Bv. Moslim/niet-Moslim, vluchteling/belg-vlaming, gelovige/niet-gelovige, enz. Bij deze oefening ontdekken leerlingen de diversiteit die in zichzelf en de ander aanwezig zijn. Ze onderzoeken op een creatieve en expressieve manier facetten van hun eigen identiteit en spelen spiegel en getuige van facetten van de identiteit van de ander. Verloop 1. Iedere deelnemer schrijft op een blad een (lange) persoonlijke lijst van alle verschillende deelidentiteiten die hij/zij heeft. Zorg ervoor dat leerlingen hiervoor minimum vijf minuten krijgen. Deelidentiteiten zijn geen karaktertrekken maar rollen die je opneemt in het leven al dan niet zelfgekozen. Bv. leerling, zoon, zus, Belg, vrouw, Stimuleer ze en laat ze minimum 10 à 20 deelidentiteiten opschrijven. 2. Na enkele minuten kiest de deelnemer van deze lijst er vier uit. Deze vier hoeven niet de belangrijkste te zijn maar de vier die de leerling op dat moment het meest interessant lijken, het meest prikkelend. Het kan zo zijn dat deze deelidentiteit belangrijk is voor de leerling of dat hij/zij verrast was dat hij/zij die bedacht voor zichzelf. 3. Elke van deze vier identiteiten schrijft hij/zij op een Post-It die hij/zij op een bepaalde plek van zijn/haar lichaam plakt. Deze plek is de plek waarvan de deelnemer vindt dat deze past bij de betreffende identiteit. 4. Als alle deelnemers vier Post-It s op hun lichaam hebben geplakt lopen de deelnemers door de ruimte. 5. Geef de deelnemers een teken (een handklap bijvoorbeeld), op dat moment ontmoet iedere deelnemer een ander deelnemer. Bij de ontmoeting nemen de deelnemers de deelidentiteiten van de ander in zich op. Elke deelnemer kiest één identiteit van de ander uit en maakt daar een beeld van met zijn/haar lichaam. Zodat hij/zij zonder woorden in een stilstaand beeld aan de ander een soort van spiegel is voor een deelidentiteit. Het spreekt voor zich dat deze spiegel steeds een interpretatie is. Herhaal deze ontmoetingen meerdere malen, zo verzamelen de deelnemers verschillende antwoorden op de eigen deelidentiteit. 6. Van de vier meest gepaste of opmerkelijke spiegelbeelden maakt ieder individueel een bewegingssequentie van zijn vier identiteiten. In deze sequentie worden de vier identiteiten aan elkaar geweven en vormen een soort van dans. Vier beelden die in elkaar overgaan en die eigenlijk een stuk van jezelf tonen. 7. Vervolgens toont iedereen zijn bewegingssequentie drie keer aan de anderen. Deel de klas hiervoor op in verschillende kleinere groepen. Alle dansen worden drie minuten besproken door de andere leden van de subgroep, de choreograaf mag niet reageren, maar maakt notities van wat de anderen zeggen. Hierbij is het niet de bedoeling dat er geraden wordt wat dit stukje beeld precies betekent, maar 6

7 veeleer wat specifiek opvalt bij de danser. Is het hoekig? In de hoogte? Snelle beweging? Heeft het iets agressief? Begint het ingetogen om daarna helemaal open te bloeien enz. 8. Alle deelnemers lezen de eigen notities door en markeren wat ze herkennen, of wat juist niet. Vanuit deze notities en markeringen schrijft iedereen individueel een kort gedicht van zeven regels. De eerste en zevende regel zijn hetzelfde. Zeg hen dat dit punt waarschijnlijk als de moeilijkste stap klinkt maar dat ze het allemaal één voor één succesvol zullen realiseren. (En het is nog waar ook!) 9. Hierna lezen de deelnemers de gedichten aan elkaar voor en volgt indien gewenst een nabespreking van de oefening. 7

8 3 DEPOLARISEREN KAN JE LEREN 3.1 Opdracht een oefening in depolarisering Doelstelling Leerlingen leven zich in in een fictieve situatie van polarisatie. Ze proberen verschillende stappen uit die kunnen gezet worden van polarisering naar liefdevol verzet. Theorie: Liefdevol verzet in vier stappen Uit de campagnetekst Radicaal Samen #LiefdevolVerzet Ontdek waar het over gaat Luister naar jezelf en de ander Nee, een luisterend oor lost niet alles op. Maar luisteren is wel een essentiële stap. Ontdek waar het over gaat. Ga voortdurend op zoek naar de echte feiten. Hou rekening met wat onderzoek, expertise en ervaring van mensen ons kan leren en ga er kritisch mee om. Ontdek wat de anderen en wijzelf ten diepste wensen door achter de woorden van de anderen de diepere noden te zien. Spreek en dialogeer met respect Ga de verschillen niet uit de weg, maar kies voor de geweldloze dialoog, voor verbindende communicatie en voor respectvolle taal. Door de ander te erkennen in zijn of haar overtuiging, creëren we ook ruimte voor onze visie bij de ander. Ga daarom op zoek naar een waaier aan mogelijkheden om op te komen voor jezelf en toch recht te doen aan de ander. Overleg en werk samen Ontwikkelingskansen creëren voor iedereen, opkomen tegen onrecht en bouwen aan een rechtvaardige samenleving kan je niet alleen. Via overleg binnen een diverse groep kan je komen tot een breed gedragen verhaal met nieuwe en creatieve oplossingen. Uit dat overleg blijkt ook welke kennis, vaardigheden of connecties er in de groep aanwezig zijn. Zo merk je snel dat iedereen een deel van de oplossing kan zijn. Door samen zaken aan te pakken en te verwezenlijken ontstaat er een diepe verbinding. Ga daarom op zoek naar initiatieven die leiden tot een nieuw verhaal. Kies radicaal voor verbinding en liefdevol verzet Pax Christi Vlaanderen en de campagnepartners geloven dat alleen de bewuste keuze voor verbinding en liefdevol, geweldloos verzet zal leiden naar een rechtvaardigere samenleving voor iedereen. Als we uit de vicieuze cirkel van polarisering, vijandsbeelden en oplopende spanningen willen komen, moeten wij ons constructief opstellen en anderen de hand reiken. Vandaar onze uitnodiging aan jou: bouw mee aan een vredevolle samenleving met liefde als fundament. 8

9 Verloop 1. Verdeel de klas in groepjes van telkens 4-leerlingen. 2. In elke groep van 4 worden 2 landbouwers en 2 vissers aangeduid. 3. Geef iedereen een situatieschets voor zijn groep (landbouwers of vissers). Zie bijlage Iedereen heeft even de tijd om zich in te leven in zijn rol. 5. Daarna doorlopen de groepen de vier stappen op weg naar liefdevol verzet. Zie bijlage Iedere groep kiest terug een vertegenwoordiger die het resultaat presenteert aan de grote groep. 7. Bespreek kort na: Hoe was het proces? Welke stap was het moeilijkst? Wat vonden ze van de ideeën van liefdevol verzet van elkaar? 9

10 4 DE VLAAMSE VREDESWEEK: RADICAAL SAMEN #LIEFDEVOLVERZET 4.1 Opdracht: Laat van je horen verklaar je liefde! Doelstelling De leerlingen informeren dat het om meer gaat dan een les, meer dan 30 organisaties en politieke bewegingen zullen tussen 21 september en 2 oktober de boodschap van de Vredesweek uitdragen. Ook de leerlingen kunnen mee de boodschap helpen uitdragen. Verloop 1. Duiding van de Vlaamse Vredesweek 2. Uitleg van de actie Verklaar je liefde (achtergrond ter inspiratie in bijlage 5) 3. Geef éénieder een 5-tal minuten om een kort tekstje te schrijven over wat liefde voor hen betekent. 4. Indien dit gewenst is kunnen zij die dat wensen hun liefdesverklaring met de klas delen 5. Openstaande uitnodiging om dit thuis te filmen en zo de Vredesweek te versterken. Dit kan op volgende manieren Deel het filmpje op jouw sociale media-profiel of op de Facebookpagina van de Vredesweek via de hashtags #LiefdevolVerzet #Vredesweek Stuur het ook door naar info@vredesweek.be, eventueel via 10

11 BIJLAGES Bijlage 1: krantenartikels (en sociale media) 11

12 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 17

18 18

19 Bijlage 2: Polarisatie: inzicht in de dynamiek van wij-zij denken De Nederlander Bart Brandsma schreef vorig jaar zijn denkkader over de werking van polarisatie neer in het boek Polarisatie: inzicht in de dynamiek van wij-zij denken. De sociale en politieke filosoof ontleedt het mechanisme van de polarisatie: het denken in tegenstellingen Filmpje met uitgebreide uitleg: Drie basiswetten Polarisaties zijn gedachtenconstructies - We denken op basis van indelingen en tegenstellingen, die alleen geldig zijn als we ze belangrijk maken. Wij-zij denken zit 'tussen de oren'. Polarisatie heeft brandstof nodig - Polarisaties bestaan alleen als we ze zelf voeden. De voeding of brandstof voor polarisatie komt van uitspraken over de identiteit van de tegenpolen. Polarisatie is een gevoelsdynamiek - Praten over de identiteit van de ander vaak met de nodige retoriek is voor een deel rationeel, voor een groter deel irrationeel. Dit zorgt voor onmacht. De dynamiek is niet beheersbaar. Vijf rollen In een polarisatie is een beperkt aantal rollen te onderscheiden. Pusher - Iedereen herkent de pusher, de persoon die op één van de polen acteert. Deze pusher levert brandstof voor de polarisatie. Joiner - Doet mee met de pusher, maar altijd minder extreem. The Silent - Staan in het midden, neutraal, onverschillig of genuanceerd. Bridgebuilder - Proberen beide partijen te verbinden. Niet evident, want door de uitersten aan het woord te laten, wordt de situatie zelfs met de beste bedoelingen soms alleen maar erger. Scapegoat - Als de polarisatie extreme vormen aanneemt, wordt op zoek gegaan naar een zondebok; zij moeten het ontgelden 19

20 Bijlage 3: Situatieschets Beide groepen wonen in een afgelegen gebied. Ver weg van de hoofdstad van het land worden de lokale bewoners aan hun lot overgelaten. Door het gebrek aan investeringen van de lokale overheid wordt het gebied steeds onbereikbaarder, openbaar vervoer functioneert nog amper en de wegen zijn levensgevaarlijk. Landbouwers Kleine familielandbouwbedrijven Wonen al sinds mensenheugenis in het gebied Onderwijs en goede opleiding wordt als zeer belangrijk gezien. Steeds meer jongeren van deze groep gaan in de hoofdstad studeren en maken carrière. Problemen met de vissers die de polarisatie op de spits drijft: o Zien de vissers als onhygiënisch. De overblijfselen van de visvangst trekken ongedierte aan, deze zouden wel eens schadelijk kunnen zijn voor de gewassen o De vissers hebben al voorgesteld om het afval te verbranden, maar dat stinkt en wellicht is die rook allesbehalve gezond o Zien de vissers als gevaarlijk voorbeeld voor hun kinderen. Hangen op straat rond en zorgen voor een gevoel van onveiligheid. Grootste uitdaging: o o Door de slechte wegen wordt het steeds moeilijker om landbouwproducten te verhandelen. Hierdoor wordt het steeds moeilijker om genoeg geld bijeen te sparen voor de dure universiteit in de hoofdstad Vissers Leven nog maar recent, een twintigtal jaar, in de regio. Door de klimaatopwarming droogden de meren op in hun gebied van oorsprong en verhuisden ze. Desondanks is er nog een sterke link met het gebied van oorsprong, de voorouders zijn daar begraven. Tijdens de twee grote traditionele feesten wordt naar daar gereist. Beschikken door hun spaarzame manier van leven over heel wat geld Kinderen leren in de eerste plaats muziek en creativiteit. Ze krijgen de vrijheid om de eigen passies te ontdekken en na te jagen. Problemen met de landbouwers die de polarisatie op de spits drijft: o Voelen zich onbegrepen door de landbouwers, hebben het gevoel dat ze na al die jaren nog steeds niet echt welkom zijn o Zo is het onbegrijpelijk dat de landbouwers nog steeds moeilijk doen over de restanten van de visvangst. Traditioneel werd dat verbrand (de asssen zijn ideaal als meststof) of opgegeten door dieren Grootste uitdaging: o Op de slechte wegen gebeuren er heel wat ongelukken. Recent nog belandde een vrachtwagen in het meer, de benzine lekte in het water. Dramatisch! o De traditionele reizen naar het gebied van oorsprong worden steeds moeilijker, de weg ligt er immers dramatisch bij. 20

21 Bijlage 4: Liefdevol verzet in vier stappen Ontdek waar het over gaat 1. Stem per twee uit dezelfde groep (landbouwers/vissers) enkele minuten af over waar het precies over gaat. 2. Landbouwers en vissers, ontmoeten elkaar op het marktplein. 3. Kies iemand die mag beginnen te vertellen over zijn situatie. 4. De andere groep luistert enkel. Luister-tips: Toon dat je aan het luisteren bent: door je lichaamshouding, door af en toe te knikken of instemmend te uhummen. Vat af en toe eens samen wat de ander heeft gezegd zo dat het duidelijk is dat je de andere persoon goed begrepen hebt en om af te toetsen of dit effectief zo is. Stel open vragen om meer duidelijkheid te krijgen over de ander zijn verhaal. 5. Draai de rollen om als de ene groep is uitgepraat. Spreek en dialogeer met respect 6. Ga na het luisteren met elkaar in dialoog over de zaken die niet in overeenstemming zijn. 7. Ga op zoek naar manier om in dialoog zowel op te komen voor je eigen groep als de andere groep. 8. Ga hierbij op zoek naar de noden en behoeften van elkaar en kijk of hier raakvlakken zijn. Overleg en werk samen 9. Nadat de raakvlakken zijn gevonden, kan er gezocht worden naar mogelijke oplossingen. 10. Vraag aan elk individu waar hij goed in is, wat hij graag doet en misschien kunnen deze talenten ingezet worden in een oplossing van liefdevol verzet. Kies radicaal voor verbinding en liefdevol verzet 11. Kom gezamenlijk tot een besluit wat zou kunnen gedaan worden aan de problemen? 12. Is er nood aan liefdevol verzet? Zoja, wat zijn de concrete mogelijkheden? 21

22 Bijlage 5: Liefdesgetuigenissen Liefde staat centraal in de boodschap van de Vlaamse Vredesweek dit jaar. Zij is de inspiratiebron die verbindt en ons in staat stelt om radicaal samen voor een betere maatschappij op te komen. Maar wat is die liefde nu precies? Van Dale noemt het warme genegenheid. In onze campagnetekst spreken we van een diep respect dat de ander in zijn waardigheid laat en dat toelaat het vertrouwen in de ander op te bouwen en te doen groeien. Misschien kan jij liefde nog anders omschrijven? Welke plaats heeft liefde in jouw leven en hoe inspireert ze jou? We dagen iedereen uit om over liefde te getuigen. Doe mee en ondersteun de Vredesweek. Wie deelneemt maakt overigens kans op enkele verrassende prijzen. Laat je alvast inspireren door onderstaande getuigenissen Liefde is geen kwestie van moeten, maar van mogen, een kwestie van hart en ziel. Maar dat is ook geen vrijblijvende liefdoenerij. Liefde is ook altijd inzet. Onze liefde zal belangeloos en onbaatzuchtig zijn. In iedere keuze die we dagelijks maken gaat het om de liefdevolle zorg voor elkaar. Paul Lansu, lid van de Raad van Bestuur Liefde is het geheel van positieve én constructieve emoties, gedachten en handelingen, die begint bij jezelf, een brug vormt naar de Ander en de bredere maatschappij bijeenhoudt. Hanne Vervaele, coördinatrice U Move 4 Peace How do you spell love Piglet You don t spell it, you feel it Winnie the Pooh Getuigenis gekozen door Frieda van Himpe, vrijwilliger bibliotheek Ik ga terug naar de essentie, de liefde die het uitgangspunt zou moeten zijn van alle ideeën, alle godsdiensten, alle mensen. Ze zou een universele kracht moeten zijn, de basis van elke communicatie tussen mensen. In die door de liefde gestuurde relatie beweert niemand de waarheid in pacht te hebben en wil niemand ze opleggen. Mohamed El Bachiri Getuigenis gekozen door Thomas Deweer, coördinator Vlaamse Vredesweek Liefde is in de ogen van de ander hetzelfde menselijk verlangen te zien branden dat ook jou zoekend maakt. Het is het accepteren en het omarmen van imperfectie en tekortkomingen, maar ook van kracht en schoonheid bij jezelf en de ander als zoekende wezens. Liefde is durven samen zoeken vanuit je eigen kwetsbaarheid om het leven draaglijker te maken voor iedereen. Coördinator Vredesacademie en U Move 4 Peace, Olivier Forges 22