Competentiebegeleiders doen ertoe

Transcriptie

1 Competentiebegeleiders doen ertoe Zoals elke grote onderwijsverandering zorgde ook het M-decreet voor vragen, onzekerheid en weerstand Bij de implementatie van het decreet werd stevig ingezet op deskundigheidsbevordering van leraren en teams. De pedagogische begeleiding van OVSG speelt hier haar ondersteunende rol. Hoe pakken we dat aan? Het zorgteam van OVSG (v.l.n.r.): Annelies Van Opstal, Kelly Huylenbroeck, Rita Heselmans, Hilde Verstraeten, Margot De Leeuw, Annelies Puype, Kristien De Bont, Friedl Tuyttens, Inge Peers, Elke Vanderfeesten, Barbara Van de Vreken, Elke Couvreur, Kathy Pieters, Christophe Vansteeland, Mike Verbeeck en Axel Pannecoucke. De overheid heeft middelen vrijgemaakt waarmee de pedagogische begeleidingsdiensten hun ondersteuning van het zorgbeleid in scholen konden versterken. Concreet gaat het om 70 voltijdse ambten voor heel Vlaanderen en Brussel. Voor de pedagogische begeleiding van OVSG betekent dit dat twaalf bijkomende competentiebegeleiders in het basisonderwijs en in het secundair onderwijs 639 scholen extra ondersteunen. Competentiebegeleider of zorgbegeleider? De pedagogische begeleidingsdienst van OVSG heeft altijd geïnvesteerd in de ondersteuning van het zorgbeleid in scholen. We mogen ons gerust één van de pioniers noemen van het handelingsgericht werken, een basisprincipe en cruciaal voor het uitbouwen van een zorgcontinuüm op school. In het begeleidingsplan blijft zorg één van de vier speerpunten. Eveneens vinden we het belangrijk dat onze ondersteuning van het zorgbeleid op school vertrekt vanuit dezelfde herkenbare visie op begeleiding als onze andere begeleidings- en vormingsopdrachten. Daarom kozen we ervoor om de extra begeleiders zo veel mogelijk te laten aansluiten bij onze jarenlange traditie op het vlak van zorgbegeleiding. Dat verklaart ook waarom we bij OVSG deze medewerkers zorgbegeleiders noemen en niet competentiebegeleiders. Zorgoverleg over onderwijsniveaus heen Deze integrale benadering blijkt ook uit de manier waarop we de activiteiten van de zorgbegeleiders organiseren. Alle begeleiders die met zorg of gelijke onderwijskansen 4

2 te maken hebben (in totaal een twintigtal), van gewoon en buitengewoon basisonderwijs en secundair onderwijs én van het deeltijds kunstonderwijs, komen maandelijks samen in een zorgoverleg, met de permanente ondersteuningscel (POC) van de clb s als vaste gast. Een halftijdse coördinator ondersteunt samen met een medewerker van de studie- en ontwikkelingsdienst de werking van dit zorgoverleg: activiteiten plannen, afspraken maken, samen visie, materialen en kaders ontwikkelen voor vormings- en begeleidingsactiviteiten. Deze structuur biedt een stevig kader om de zorgbegeleiders zelf de kans te geven voortdurend te professionaliseren. Ze delen informatie, kennis en ervaringen, leggen elkaar concrete casussen voor Een getrainde procescoach zorgt ervoor dat collega s in het zorgoverleg alle kansen krijgen om een lerend netwerk van begeleiders te zijn. Daarnaast is er intensieve samenwerking met de andere begeleiders en pedagogisch adviseurs. WAT WE DOEN In de geest van onze visie op begeleiding waken we over een goed evenwicht tussen materiaalontwikkeling, werken op vraag van scholen, zelf een ondersteuningsaanbod ontwikkelen én vorming aanreiken. Materialen ontwikkelen De zorgbegeleiders ontwikkelen en delen begeleidingsmaterialen die zorgcoördinatoren en leraren kunnen hanteren bij hun begeleiding van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Een paar voorbeelden: een schema met reflectievragen over dispenseren, checklists voor het in kaart brengen van onderwijsbehoeften van leerlingen en ondersteuningsbehoeften van leraren, schema s ter ondersteuning van de aanpak van moeilijk gedrag Begeleiding op vraag Van schoolteams (zorgcoördinatoren, leraren, directies) krijgen we vragen over het begeleiden van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften, zowel binnen het gemeenschappelijk curriculum als in een individueel aangepast curriculum (IAC): vragen over trajecten van dispensatie, inclusietrajecten, aanpak van leerlingen met gedragsproblemen In de begeleiding focussen we op de deskundigheidsbevordering van de leraar (klasorganisatie, klasmanagement, selecteren van doelen, materialen, methodes, evaluatie ). Ook scholen voor buitengewoon onderwijs vragen ondersteuning. De noden van de leerlingen in het buitengewoon onderwijs worden steeds complexer en specifieker. We ondersteunen zowel bij de aanpak van deze concrete noden als bij algemene vragen zoals bv. de organisatie van de nieuwe types. Netwerken Trimestrieel organiseren we zorgnetwerken waarbij we zorgcoördinatoren, leerlingbegeleiders en andere personeelsleden regionaal samenbrengen. Per trimester bereiken we zo, alleen al voor het gewoon basisonderwijs, rond de 800 collega s. In Traject M gingen we aan de slag met de leer- en zorgbegeleiders van een 25-tal secundaire scholen (regulier en buitengewoon). Voor het buitengewoon basis- en secundair onderwijs (met een aanbod binnen de verschillende types, ook het nieuwe type 9 en type basisaanbod) brengen we regelmatig personeelsleden van verschillende disciplines samen om uit te wisselen en samen te leren (bv. netwerken voor GON, orthopedagogen ). Nascholing en vorming Complementair aan de begeleiding is de nascholing die we in samenwerking met de zorggroep ontwikkelen en aanbieden. Er zijn tal van vormingen rond zorggerelateerde onderwerpen: handelingsgericht werken, handelingsplanning, differentiatie en zorgverbredende werkvormen, omgaan met diversiteit, Scholen kunnen ook nascholing vragen over M op maat. Daarnaast ontwikkelde OVSG samen met POV de prioritaire nascholing Expeditie M 1. De verlenging van dit project werd recent door de Vlaamse Regering goedgekeurd. Het deeltijds kunstonderwijs doet mee Ook al is het deeltijds kunstonderwijs niet opgenomen in het M-decreet, toch kozen wij ervoor om ook hier diverse ondersteuningsinitiatieven te nemen. Zo startten we een netwerk van orthopedagogen, die een divers palet aan pedagogisch-didactisch materiaal ontwikkelden om leraren te ondersteunen bij inclusie van dko-leerlingen met een specifieke onderwijsbehoefte. De pedagogisch begeleiders dko ondersteunen de academie bij het ontwikkelen van een zorgvisie, het begrijpen en toepassen van de regelgeving, het administratief handelen en de communicatie over zorg. Ze gaan ook vormen tot op de klasvloer: leerdoelen aanpassen, de methodische aanpak verbreden en creatieve hulpbronnen aanbieden. Er is een aanbod van nascholingen met diverse experts uit het onderwijsveld, culturele verenigingen die werken met mensen met een beperking en wetenschappers die de juiste hulpmiddelen steeds willen verbeteren. Tijdens ontmoetingsmomenten delen leerkrachten hun expertise op het vlak van zorg in het dko en gaan ze samen op zoek naar oplossingen. 1. Zie 5

3 ... HET DOET ER TOE! Een gemotiveerde ploeg van deskundige zorgbegeleiders, een duidelijke visie, een stevige structuur. Maar werkt het ook? Hebben we impact tot op de klasvloer? En hoe werken we? We laten graag de mensen uit de praktijk zelf aan het woord: begeleiders én schoolteams. Weerstand ombuigen Zorgbegeleiders moeten vaak door een muur van weerstand heen breken, maar net die weerstand kan het begeleiden zelf richting geven. Axel Pannecoucke, zorgbegeleider basisonderwijs: Weerstand is een eerste reflex maar tegelijk toont het ook welke noden een schoolteam heeft. Op die manier kan een begeleider gerichter ingaan op die noden. Het is de kunst weerstanden te vertalen in ondersteuningsvragen. Op zo n moment is de impact van iemand die van buiten de school komt belangrijk: Een buitenstaander kan soms nodig zijn om iets in beweging te brengen, of om iemand anders van het team (bijvoorbeeld een zorgcoördinator) uit de wind te zetten. Scholen doen durven Zorgbegeleiders zijn er niet om beslissingen te nemen in plaats van de school. Scholen moeten zelf eigenaar blijven van hun vraag én van de oplossing. De begeleider kan wel een plek creëren om zelf keuzes te maken. Mike Verbeeck, zorgbegeleider secundair onderwijs: Scholen hebben iemand nodig die hen helpt om out of the box te denken. Of om hen gerust te stellen dat ze mogen loslaten. Soms durven scholen nog niet zelf beslissingen nemen en hebben ze een soort fiat nodig van iemand die het M-decreet goed kent. De kracht van structuur en vereenvoudiging Over de bijdrage van Margot De Leeuw, zorgbegeleider basisonderwijs, getuigde een directie in de aanloop naar het M-decreet: Een eyeopener. Dat was het gevoel nadat een competentiebegeleidster ons zorgbeleid gestructureerd heeft. We werken nu efficiënter en vooral: we zijn er klaar voor! De grote verdienste van Margot is dat ze een systeem heeft aangebracht in ons zorgbeleid. Zo hebben we nu een duidelijk handelingsplan per leerling. Samen hebben we de doelstelling geformuleerd maar ook gekeken of alles haalbaar bleef voor de leerkracht. Margot heeft er uiteindelijk voor gezorgd dat leerkrachten opnieuw vertrouwen en energie hebben om ertegenaan te gaan. 2 Friedl Tuyttens, zorgbegeleider secundair onderwijs, wijst op de rol die ze heeft in het bewaken van planlast: Veel scholen hebben tot 30% leerlingen met een of andere vorm van contract: zorgcontracten, begeleidingscontracten, charters omwille van allerlei gediagnosticeerde stoornissen. De planlast hiervan is zeer groot. Het veronderstelt gesprekken, verslagen, handtekeningen verzamelen, registraties in het leerlingvolgsysteem, aanpassingen in examenorganisaties... Door al die contracten onder de loep te nemen en de brede basiszorg te definiëren, slagen veel scholen erin om het aantal leerlingen waarvoor maatregelen in een individueel contract opgenomen zijn (fase 1 verhoogde zorg) drastisch te beperken. Dit beperkt de planlast aanzienlijk en het zet veel minder leerlingen in een uitzonderingspositie waardoor we echt aan inclusie gaan doen. Voor leerkrachten wordt het weer overzichtelijk en werkbaar. Deskundigheid doen werken Weerstand is een eerste reflex, maar toont ook welke noden een team heeft. In moeilijke situaties kunnen zorgbegeleiders hun ervaring en expertise inzetten om situaties te ontmijnen. Zorgbegeleiders hebben toegang tot wetenschappelijke kaders i.v.m. diversiteit, ze kunnen een beroep doen op een breed netwerk van experts. Zorgbegeleiders worden voortdurend uitgedaagd om innovatieve begeleidingsmethodieken toe te passen. Zo was er voor de hele groep van begeleiders basisonderwijs (zorgbegeleiders én reguliere begeleiders) een tweedaags seminarie over co-teaching met o.a. bijdragen van scholen met ervaringsdeskundigheid en van Sandra Koot 3. Steven De Laet, coördinator basisonderwijs: In scholen geven leraren regelmatig aan dat het niet evident is om met de grote differentiatie aan noden van leerlingen solo aan de slag te gaan. Meer handen in de klas is dan een oplossing, maar dat vraagt doorbreken van gewoontes (elke leraar heeft een eigen klas) en van de schoolorganisatie (grotere klassen met meerdere begeleiders, samenwerking gewoon en buitengewoon onderwijs ). Daarom dompelden we ons onder in deze nieuwe organisatievorm om scholen zo goed mogelijk te ondersteunen. Omgekeerd geldt ook: zorgbegeleiders geven academische onderzoekers richting doordat ze een schat aan praktijkervaring kunnen delen. Veelbelovend in dit verband is de samenwerking tussen pedagogische begeleidingsdiensten en het onderzoeksproject Potential (Power to teach all) van verschillende universiteiten en hogescholen. 2. Meer structuur en efficiëntie in ons zorgbeleid. Directrice Debbie Rooms (De Zeppelin Haasdonk) over de aanloop naar het M- decreet. In Leerrijk, 15 september Auteur van Co-teaching. Krachtig gereedschap bij de begeleiding van leraren. 6

4 Een brede blik hanteren en verbindend samenwerken Zorgbegeleiders werken verbindend. Ze focussen niet alleen op de leerling met zijn problemen of op de leraar met zijn vragen. Ze benutten de kracht van het geheel. Barbara Van de Vreken, zorgbegeleider basisonderwijs: Als begeleider bekijken wij de hele context: het gaat om deze leerling, bij deze leraar, met deze klas en deze ouders. Op basis van gerichte maar brede observatie kunnen we zowel organisatorisch als didactisch de interactie in een klas ook echt versterken. Cruciaal voor de impact van ons werk is dat we vertrekken vanuit brede gesprekken met verschillende participanten. Zo kunnen we de ondersteuningsbehoeften van kinderen koppelen aan wat op school- en klasniveau aangeboden kan worden en kunnen we met alle partners constructief samenwerken. En niet onbelangrijk is dat begeleider en leraar vaak een gelijkaardige onderwijs- en praktijkgeschiedenis met elkaar delen. Barbara: Onze impact heeft ook te maken met het feit dat we de taal van de leraar kunnen spreken. Pedagogische begeleiding coacht de (pre-) waarborgcoaches Sinds dit schooljaar gaan leraren uit het buitengewoon onderwijs aan de slag in het gewoon onderwijs als prewaarborgcoaches. Voor deze leraren was het helemaal nieuw om niet langer leerlingen te begeleiden, maar om te gaan werken met leerkrachten. Zij kwamen in een heel andere relatie te staan met hun collega s uit het gewoon onderwijs. Tegelijk was het een prachtige kans om de kaders die het buitengewoon onderwijs kent bv. de cyclus van handelingsplanning te verbinden met de werkwijzen van het gewoon onderwijs. Om deze zogenaamde waarborgcoaches te ondersteunen bij hun nieuwe opdracht, werkte de pedagogische begeleiding van OVSG een coach-the-coaches -begeleiding uit. We kozen ervoor om de ondersteuning van de waarborgcoaches te integreren in de opdracht van de zorgbegeleiders en op te volgen via het zorgoverleg. Bij de start van het project in september 2015 staken we veel energie in communicatie met de deelnemende scholen. We brachten in kaart aan welke vorming de pre-waarborgcoaches behoefte hadden. Op die manier konden de zorgbegeleiders van OVSG een vormingsaanbod ontwikkelen over o.a. inclusie, zorgcontinuüm, handelingsgericht werken, coaching en co-teaching, regelgeving rond het getuigschrift basisonderwijs. Annelies Van Opstal, zorgbegeleider-coördinator, vertelt hoe de intervisiemomenten een effectieve werkvorm blijken. Onze aanpak laat de (pre-)waarborgcoaches toe om objectief naar hun eigen praktijk te kijken. We helpen hen om gefocust te blijven op hun rol als leerkrachtondersteuner. Daarnaast organiseren we ook ruimere ontmoetingsmomenten met directies en zorgcoördinatoren van de betrokken scholen uit gewoon en buitengewoon onderwijs. Voor Katia Bernaerts, pre-waarborgcoach van de Parkschool in Leuven, was de ondersteuning die ze kreeg inspirerend en motiverend. We kregen interessante bijscholingen en werden daarnaast ook sterk ondersteund. De begeleiders hebben veel geluisterd en stelden (soms moeilijke) richtvragen om ons zo te laten groeien in onze nieuwe job. Nooit kwam er een pasklaar antwoord, een te volgen recept of een oordeel. We werden benaderd als bekwame partners en zo kon elk van ons groeien. De openheid en het vertrouwen waarmee we konden communiceren over succes én falen, hebben ervoor gezorgd dat we de vrijheid die we kregen, optimaal durfden benutten. We keken naar elke bijeenkomst uit en keerden telkens terug met veel energie en inspiratie. De ervaring en inzichten van het eerste jaar, nemen we mee naar de werking met de waarborgcoaches in We willen ook GON-begeleiders en waarborgcoaches met elkaar in contact brengen, zodat we de waardevolle GON-expertise eveneens kunnen benutten. Zorgbegeleiders focussen niet alleen op de leerling met zijn problemen of op de leraar met zijn vragen. Ze benutten de kracht van het geheel. Tot slot Scholen (én academies) hebben de laatste jaren belangrijke stappen gezet naar een meer inclusief onderwijs. Als pedagogische begeleidingsdienst blijven we alert voor de vele vragen en bekommernissen van schoolteams. De uitdagingen rond inclusief onderwijs blijven groot en de deskundigheid van lerarenteams is een cruciale factor in het welslagen ervan 4. Al deze vragen en bekommernissen zullen de komende jaren ook onze agenda beïnvloeden. Nu de prewaarborgregeling wordt uitgebreid (zie blz. 8), krijgen opnieuw heel wat van onze scholen de kans om expertise in gewoon en buitengewoon onderwijs te delen en elkaar te versterken. Ook de GONbegeleiders kunnen met hun GON-expertise meeschrijven aan het M-verhaal. Het verhaal is niet af. Het blijft af en toe spannend maar vooral heel boeiend! geertrui.deruytter@ovsg.be, directeur pedagogische begeleidingsdienst 4. Een schooletnografisch onderzoek naar (re)acties van schoolteams op nieuwe maatregelen voor kinderen met specifieke onderwijsbehoeften, voorgesteld in Marijke De Smet, Linda Naert, Saar Callens, Iedereen mee in de boot van het M-decreet. Bekommerd om het beste voor elk kind, in Basis, 23 april 2016, blz

5 Friedl, zorgbegeleider secundair onderwijs: geslaagd traject in bso Ik werd gevraagd n.a.v. de instroom van drie leerlingen uit een BUSO OV3 in een vijfde jaar bso. Bij de start van het schooljaar was er binnen het team weinig vertrouwen in dit traject. De leerlingen hadden nog nooit vreemde talen gekregen, er waren vragen over de stage, onzekerheid over de reacties op de stageplaatsen, de leerlingengroep was al moeilijk, ze zouden nooit aanvaard worden, Als zorgbegeleider had ik geregeld overleg met de pedagogisch coördinator van de school. Ik was aanwezig op klassenraden waar de leerkrachten concrete vragen en bezorgdheden konden delen en waar ik samen met hen naar schoolspecifieke oplossingen kon zoeken. Mijn ondersteuning situeerde zich vooral op vlak van evaluatiecriteria en leerplanrealisatie. Zo bleek bijvoorbeeld dat de leerlingen tijdens praktijkvakken de opdrachten traag uitvoerden. Anderzijds bleken ze te beschikken over een grote materiaalkennis en een grote nauwkeurigheid. Ik kon de praktijkleerkracht er bewust van maken dat tempo slechts één van de evaluatiecriteria is en niet alle andere vaardigheden moet overschaduwen. Ik kon hem ondersteunen om de vaardigheden evenwichtig te verdelen en te evalueren. Samen met de GON-begeleiding dachten we na tijdens werkmomenten met een aantal leerkrachten van theorievakken (Frans, Nederlands, wiskunde) over manieren om deze leerlingen op een inclusieve manier te laten aansluiten bij deze vakken. We konden krachten bundelen, experimenteren met pre-teaching voor woordenschat Frans via de GON zodat de jongens wel mee konden doen met spreek- en luisteropdrachten in de klas. Samen met de leerkrachten zoek ik naar schoolspecifieke oplossingen. Voor twee jongens is dit een geslaagd traject: hun resultaten zijn goed, de stages zijn succesvol verlopen. Maar vooral: ze maken hun eigen droom waar dankzij een gemotiveerde groep leerkrachten en de verbindende samenwerking met ondersteunende diensten. Lees meer getuigenissen van zorgbegeleiders op 8