Rapportage Zaanpanel: Kerntakendiscussie, taken, rol en verantwoordelijkheden

Transcriptie

1 Rapportage Zaanpanel: Kerntakendiscussie, taken, rol en verantwoordelijkheden Aanleiding Door de economische crisis komen er minder middelen beschikbaar voor het uitvoeren en ontwikkelen van beleid. De gemeente krijgt daarnaast steeds vaker de opdracht bepaalde taken van de Rijksoverheid uit te voeren. Dit roept de vraag op hoe de gemeente efficiënter haar taken kan uitvoeren, of de gemeente haar taken anders of minder intensief zou kunnen uitvoeren en hoe dit zou moeten gebeuren. Voor een aantal (niet-wettelijk verplichte) taken is het mogelijk om hier over discussie te voeren. Het gaat daarbij om taken die de gemeente op basis van eigen beleidskeuzes voert of intensiveert. Hierover voeren het college van B&W, de gemeenteraad en partners van de gemeente (burgers, het bedrijfsleven en maatschappelijke partners) momenteel een zogenaamde kerntakendiscussie. Leidraad in deze discussie zijn de drie hoofdambities van de toekomstvisie Zaans Evenwicht: 1. Zaanstad biedt een aantrekkelijk woonklimaat voor bewoners; 2. Zaanstad biedt een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor ondernemers en; 3. Zaanstad streeft naar maatschappelijke participatie door iedereen. Half maart 2012 vond in de raadszaal de officiële aftrap plaats van deze discussie in het bijzijn van B&W en de gemeenteraad van Zaanstad. Zaanse burgers zijn ook betrokken bij de kerntakendiscussie: het gemeentelijke internetpanel is hiervoor een enquête voorgelegd. Om andere burgers van Zaanstad ook de mogelijkheid te geven mee te denken is via lokale kranten en internet nog een oproep aan de lezers gedaan om dezelfde vragenlijst in te vullen. De uitkomsten van deze enquête bieden hulp bij de discussie van B&W en gemeenteraad om beslissingen te nemen. Op 17 april is een miniconferentie georganiseerd om de eerste resultaten te presenteren aan de raad. Burger, bedrijven en maatschappelijke organisaties zijn uitgenodigd om te komen praten over de kerntaken. Op de gemeentelijke website ( staan de verslagen van de verschillende bijeenkomsten. Hieronder volgt een korte rapportage met de resultaten van deze enquête. Enquête; samenstelling panel en respons De vragenlijst Gemeentelijk taken en verantwoordelijkheden heeft in de periode 17 maart - 9 april 2012 opengestaan op internet. In totaal hebben personen meegedaan aan dit onderzoek. van ongeveer leden van het Zaanpanel hebben ruim duizend panelleden de vragenlijst ingevuld, wat een respons betekent van 42%. Via krant en internet hebben 296 burgers van Zaanstad de vragenlijst ingevuld. Het Zaanpanel en de deelnemers aan de webenquête vormen geen representatieve afspiegeling van de bevolking van achttien jaar en ouder in Zaanstad. Het aandeel mannen onder de deelnemers aan dit onderzoek is relatief hoger dan gemiddeld en vooral het aandeel jongeren is sterk ondervertegenwoordigd. Het aandeel 30 tot 65-jarigen is juist weer groter dan gemiddeld. Ook het aandeel mannen van 65 jaar en ouder is hoger. Van het Zaanpanel weten we verder dat vooral autochtonen deelnemen én hoger opgeleiden aan het panelonderzoek. (In de enquête voor niet-panelleden is daar niet naar gevraagd). De uitkomsten zijn vooral als indicatief te beschouwen. Het is gebruikelijk om de uitkomsten voor de analyse te corrigeren voor leeftijd en geslacht om de werkelijke verdeling van de Zaanse populatie enigszins te benaderen. In dit onderzoek blijkt dat de weging nauwelijks van invloed is op de uitkomsten. 1

2 Taken en ambities Men is gevraagd om mee te denken over de taken met betrekking tot de drie hoofdambities in het collegeprogramma van Zaanstad: 1. aantrekkelijk woonklimaat; 2. aantrekkelijk vestigingsklimaat en; 3. maatschappelijke participatie: meedoen aan de samenleving. Per ambitie is gevraagd een maximaal aantal taken aan te wijzen die men het meest belangrijk resp. het minst belangrijk vindt. Bij aantrekkelijk woonklimaat mocht men maximaal vijf taken kiezen, bij aantrekkelijk vestigingsklimaat vier en bij maatschappelijke participatie drie. De scores op de meest belangrijke taken en de minst belangrijkste taken per ambitie moeten in het licht worden gezien van de vraagstelling. Men wordt gevraagd een keuze te maken uit een aantal taken in verband met uit te voeren bezuinigingen. Als een taak het meest vaak als minst belangrijk wordt genoemd wil dit niet per sé zeggen dat men deze taak onbelangrijk vindt. Men is in de enquête nu eenmaal gevraagd om te kiezen uit meest belangrijke en minst belangrijke taken. Met andere woorden: de invuller van de enquête is min of meer gedwongen een keuze te maken uit een groot aantal taken. Hierdoor spreekt men zich in feite uit voor een aantal kerntaken, ook al zijn de andere (niet gekozen) taken ook van belang. 1. Aantrekkelijk woonklimaat De onderstaande figuur geeft aan welke taken bij de ambitie aantrekkelijk woonklimaat volgens de panelleden en overige deelnemers aan de enquête het meest belangrijk zijn resp. het minst belangrijk. Men mocht bij dit thema kiezen uit maximaal vijf taken. goed onderhoud van de openbare ruimte zorgen voor een veilige woonomgeving (openbare orde en veiligheid) zorgen voor een passend woningaanbod voor iedereen goede bereikbaarheid via weg, openbaar vervoer en water beperken van de milieubelasting t.a.v. lucht, geluid en bodem zorgen voor een verkeersveilige woonomgeving zorgen voor een goed onderwijsaanbod in de buurt / gemeente versterken van de werkgelegenheid in de buurt zorgen voor een aantrekkelijk winkelcentrum zorgen voor voldoende recreatiemogelijkheden versterken van de sociale samenhang in de wijk goede verbinding met de regio Amsterdam zorgen voor voldoende mogelijkheden om te sporten zorgen voor een passend cultureel aanbod bestaande mix van wonen en werken (bedrijvigheid) verstevigen zorgen voor een aantrekkelijk uitgaanscentrum werken aan de oplossing van de funderingsproblematiek zorgen voor evenementen 64% meest belangrijk minst belangrijk 48% -70% - -50% -40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Figuur 1: meest belangrijke en minst belangrijke taken bij ambitie woonklimaat De top vijf van meest belangrijke taken voor dit thema luidt: 1. goed onderhoud van de openbare ruimte (64%); 2. zorgen voor een veilige woonomgeving (openbare orde en veiligheid) (55%); 3. zorgen voor een passend woningaanbod voor iedereen (45%); 4. goede bereikbaarheid via weg, openbaar vervoer en water (44%) en; 5. beperken van de milieubelasting t.a.v. lucht, geluid en bodem (33%). De minst belangrijke taken bij deze ambitie vindt men: 1. zorgen voor evenementen (48%); 2. zorgen voor een aantrekkelijk uitgaanscentrum (42%); 3. werken aan de oplossing van de funderingsproblematiek (39%); 4. zorgen voor een passend cultureel aanbod (38%) en; 5. bestaande mix van wonen en werken (bedrijvigheid) verstevigen (25%). 2

3 De scores zijn ook geanalyseerd voor leeftijd (tot 30 jaar, jaar, jaar, jaar en 65 jaar of ouder) en geslacht. Voor een aantal taken blijkt het uit te maken of men jong is of oud, man of vrouw. Mannen vinden bijvoorbeeld vaker dan vrouwen (relatief gezien) dat het een belangrijke taak is dat er voldoende mogelijkheden zijn om te sporten, vrouwen vinden vaker dat de beperking van de milieubelasting ten aanzien van lucht, geluid en bodem een belangrijke taak is. Ouderen (65+) noemen vaker de zorg voor een veilige woonomgeving en een aantrekkelijk winkelcentrum als meest belangrijke taak; jongeren noemen vaker het beperken van de milieubelasting en een goede verbinding met Amsterdam. Respondenten tussen de dertig en vijftig jaar vinden vaker de zorg voor een goed onderhoud van de openbare ruimte belangrijk. Bij de vraag naar de minst belangrijke taken is het opmerkelijk dat ouderen een goede verbinding met Amsterdam vaak noemen, de zorg voor een aantrekkelijk uitgaanscentrum en de zorg voor evenementen. Jongeren noemen relatief vaker een passend cultureel aanbod als minst belangrijk. eigen invulling Men kon ook zelf andere taken noemen die men belangrijk vindt. Zo n 320 keer hebben mensen een aanvullende reactie gegeven. De reacties richten zich, net als de scores op de vraag over de meest en de minst belangrijke taken, vooral op fysieke aspecten van de woonomgeving en overlappen deels de genoemde taken in de voorafgaande vragen. Voor ambitie aantrekkelijk woonklimaat vindt men het vooral belangrijk dat de gemeente streeft naar: - goed onderhouden en schone openbare ruimte: wegen, stoepen, verlichting, groen en speelplaatsen; - goede bereikbaarheid en parkeermogelijkheden; - veiligheid op straat en in de buurt; - handhaving van regels en terugdringen van overlast (o.a. hangjongeren, zwerfvuil en hondenpoep worden vaker genoemd). Ook het belang van een passende woning (qua prijs en type) wordt vaak genoemd, zeker met het oog op specifieke doelgroepen als jongeren en starters. Daarnaast wordt de meest wenselijke verhouding van beschikbaarheid van sociale huur- en koopwoningen vaak aangehaald. Belangrijk vindt men in het kader van contact met de gemeente dat de gemeente luistert en ondersteunt. In de onderstaande woordwolk worden de meest genoemde woorden bijeen gezet. 3

4 2. Aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven Niet elke burger van Zaanstad voelt zich betrokken bij het thema aantrekkelijk vestigingsklimaat. Bij dit thema is allereerst gevraagd of men zelf ondernemer is of niet. Is dit niet het geval, dan is de vervolgvraag gesteld of men als burger van Zaanstad vindt dat de lokale overheid moet investeren in het vestigingsklimaat voor bedrijven. Bij deze enquête blijkt dat 127 respondenten ondernemers zijn en 857 respondenten hebben als burger meegedacht over de taken. In de onderstaande figuur staan de meest en minst belangrijke taken naar de twee onderscheiden groepen (1. ondernemer én bewoner en 2. geen ondernemer, wél bewoner) weergegeven. Men mocht bij dit thema kiezen uit maximaal vier taken. goede bereikbaarheid via weg, w ater en openbaar vervoer 64% bestaande mix van wonen en werken (bedrijvigheid) verstevigen (levendige sfeer) het zorgen voor een goede dienstverlening aan bedrijven goed onderhoud van de openbare ruimte zorgen voor een goede aansluiting van arbeidsaanbod (opleiding/onderw ijs) en arbeidsvraag zorgen voor veilige bedrijfsterreinen het bevorderen van innovatie het beschikbaar stellen en ontw ikkelen van vestigingslocaties het versterken van netwerken en promotie-activiteiten om meer bekendheid te geven aan Zaanstad versterken van de mentale en fysieke verbindingen met de regio Amsterdam zorgen voor terugdringen van belemmeringen van milieubelasting 39% 33% meest belangrijk: -150% bewoners én ondernemers -100% (n=127) -50% meest belangrijk: 0% bewoners/geen 50% ondernem er (n=857) 100% minst belangrijk: bewoners én ondernem ers (n=127) Figuur 2: meest belangrijke en minst belangrijke taken bij ambitie vestigingsklimaat minst belangrijk: bew oners/geen ondernemer (n=857) De figuur hierboven moet als volgt worden gelezen: van de bewoners die geen ondernemer zijn vindt 64% goede bereikbaarheid een van de topprioriteiten, van de bewoners die daarnaast ondernemer zijn vindt deze taak een topprioriteit. De top vier van meest belangrijke taken voor dit thema luidt dan als volgt: 1. goede bereikbaarheid via weg, water en openbaar vervoer (64% / ); 2. bestaande mix van wonen en werken verstevigen (levendige sfeer) (42% / 53%); 3. het zorgen voor een goede dienstverlening aan bedrijven (30% / 44%); 4. goed onderhoud van de openbare ruimte (28% / 43%) en; De top vier van minst belangrijke taken voor dit thema luidt: 1. zorgen voor terugdringen van belemmeringen van milieubelasting (39% / 33%); 2. versterken van de mentale en fysieke verbindingen met de regio Amsterdam (34% / 32%); 3. versterken van netwerken en promotie-activiteiten om meer bekendheid te geven aan Zaanstad (30% / 32%); 4. het beschikbaar stellen en ontwikkelen van vestigingslocaties (21% / 14%); eigen invulling Ook hier kon men andere taken benoemen die men belangrijk vindt dat de gemeente deze uitvoert in het kader van deze ambitie. In totaal 158 keer hebben mensen aanvullende reacties gegeven op het thema vestigingsklimaat. Deze zijn samen te vatten tot drie aandachtspunten: - het zorgen voor een goede bereikbaarheid en parkeermogelijkheden in de buurt van bedrijven wordt in veel reacties aangestipt; - ondernemers willen met betrekking tot de gemeentelijke dienstverlening zo min mogelijk regels en zo kort mogelijke procedures. Men vindt het fijn als de gemeente meedenkt; 4

5 - volgens ondernemers is hergebruik van leegstaande panden en herontwikkelen van bestaande terreinen een punt van aandacht ter bestrijding van leegstand en het bieden van een kwaliteitsimpuls. In de onderstaande woordwolk worden de meest genoemde woorden bijeen gezet. 3. Maatschappelijke participatie: meedoen in de samenleving Onderstaande figuur geeft aan welke taken met betrekking tot maatschappelijke participatie volgens de bewoners van Zaanstad het meest belangrijk zijn en het minst belangrijk. Men mocht bij dit thema kiezen uit maximaal drie taken. zorgen voor burgers die door gezondheidsproblemen niet zelfstandig kunnen meedoen in de samenleving zorgen voor goede voorzieningen in de gezondheidszorg 51% meest belangrijk minst belangrijk zorgen voor een goed minimabeleid, bijzondere bijstand en schuldhulpverlening zorgen voor een goede aansluiting van onderw ijsen arbeidsmarkt versterken van de sociale samenhang in de wijk versterken van de werkgelegenheid in de buurt zorgen voor voldoende mogelijkheden om te sporten zorgen voor voldoende kinderopvang zorgen voor een passend cultureel aanbod/amateurkunst en cultuureducatie zorgen voor een brede talentontw ikkeling zorgen voor evenementen - -50% -40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 70% Figuur 3: meest belangrijke en minst belangrijke taken bij ambitie maatschappelijke participatie De top drie van meest belangrijke taken voor dit thema luidt: 1. zorgen voor burgers die door gezondheidsproblemen niet zelfstandig kunnen meedoen in de samenleving (51%); 2. zorgen voor goede voorzieningen in de gezondheidszorg (49%); 3. zorgen voor een goed minimabeleid, bijzondere bijstand en schuldhulpverlening (40%). 5

6 De top drie van minst belangrijke taken voor dit thema luidt: 1. zorgen voor evenementen (); 2. zorgen voor een passend cultureel aanbod/amateurkunst en cultuureducatie (38%); 3. zorgen voor een brede talentontwikkeling (30%). De scores zijn geanalyseerd voor leeftijd (tot 30 jaar, jaar, jaar, jaar en 65 jaar of ouder) en geslacht. Voor de meeste taken op dit thema maakt het niet uit of men man of vrouw is. Een opmerkelijke uitzondering is dat mannen vaker dan vrouwen vinden dat kinderopvang een minst belangrijke taak is (31% t.o. 22%). Wel maakt leeftijd uit. Jongere respondenten (tot 40 jaar) vinden vaker dat een goede kinderopvang belangrijk is en vinden de zorg voor een goed minimabeleid, bijzondere bijstand of schuldhulpverlening vaker het minst belangrijk. Net als de zorg van de gemeente voor burgers die door gezondheidsproblemen niet zelfstandig kunnen meedoen in de samenleving. Ouderen noemen als minst belangrijke taak vaker het versterken van de werkgelegenheid in de buurt. Goede voorzieningen in de gezondheidszorg vinden zij juist vaker het meest belangrijk. eigen invulling Bij het thema maatschappelijke participatie worden vaak verwachtingen ten aanzien van de rol van de overheid genoemd. Namelijk: - De gemeente moet burgers en organisaties meer laten participeren in de besluitvorming, omdat zij lokale kennis/ ervaring hebben en weten wat nodig is. - En in het verlengde daarvan: de gemeente moet echt luisteren, niet alleen aanhoren ; - Daar tegenover wordt ook wordt vaak genoemd dat burgers een eigen verantwoordelijkheid hebben als het gaat om maatschappelijke participatie; - Wel wordt de gemeente daarbij veelvuldig opgeroepen om inwoners te ondersteunen om zelf initiatief te nemen en eigen regie te kunnen voeren; - Tenslotte verwacht men van de rol van de gemeente dat zij zorgt voor goede voorlichting over beschikbare (gemeentelijke) voorzieningen en diensten. Belangrijke taken voor de gemeente op het gebied van maatschappelijke participatie vinden de respondenten: - Zorgen voor goede scholing. Taalonderwijs wordt daarbij vaak genoemd; - Mensen aan het werk helpen en houden. Dit geldt voor specifieke groepen als ouderen, mensen met een beperking en uitkeringsgerechtigden (in de vorm van het leveren van een tegenprestatie). Vaak wordt daarbij aangedragen of dit in de wijk kan worden georganiseerd; - Voorzieningen voor (hang)jongeren bieden. In de onderstaande woordwolk worden de meest genoemde woorden bijeen gezet. 6

7 Rol en verantwoordelijkheden In het tweede deel van de vragenlijst is een aantal vragen gesteld over de rol en verantwoordelijkheid van de gemeente. In het collegeprogramma Wederzijds aanspreekbaar van het huidige college ligt de nadruk op gedeelde verantwoordelijkheid van gemeente, partners en inwoners. In algemene zin wordt steeds meer gesproken over 'een terugtredende overheid' en 'meer verantwoordelijkheid bij de samenleving. Tegelijkertijd ontwikkelt zich steeds meer de notie dat de overheid niet altijd en voor iedereen kan (of moet) zorgen of voor elk probleem een oplossing kan bedenken. Aan de andere kant bestaat bij bewoners en de gemeente misschien behoefte om juist meer in samenwerking plannen te maken en uit te voeren (wat vaak bewonersparticipatie wordt genoemd). In de enquête is over deze veranderende opvattingen een viertal vragen gesteld. Allereerst is gevraagd of men - als burger - merkt dat de gemeente de samenleving (in het kader van Wederzijds Aanspreekbaar) meer of juist minder bij plannen en beleid betrekt. 40% 20% 0% de gemeente betrekt bewoners meer bij plannen en beleid ik merk geen verschil de gemeente betrekt bewoners minder bij plannen en beleid Figuur 4: De gemeente betrekt de afgelopen twee jaar bewoners meer of minder bij plannen en beleid Het merendeel (51%) van de respondenten merkt geen verschil, vooral onder respondenten in de leeftijdsgroep van 30 t/m 49 jaar. Ook onder vrouwen is deze mening vaker terug te vinden dan bij mannen. Volgens een kleiner aandeel respondenten (32%) betrekt de gemeente bewoners wel meer bij plannen en beleid, en volgens 17% juist minder. Bij deze laatste groep zijn ouderen (65+) en mannen deze mening toegedaan. 80% 40% 20% 0% ja nee weet ik niet Figuur 5: Bemerkt dat taakverdeling tussen de gemeente en inwoners van Zaanstad in de afgelopen twee jaar is veranderd? Van alle respondenten heeft tweederde niets gemerkt van een veranderende taakverdeling tussen de lokale overheid en inwoners, 16% heeft wel iets gemerkt. Opmerkelijk is dat jongeren en vrouwen bij deze vraag relatief vaker weet ik niet ingevuld. 7

8 100% 80% 40% 20% 0% je kunt maar het beste zelf actief zijn. de gemeente, zoekt samen met partners (burgers, bedrijven, instellingen) naar oplossingen het is vooral de verantwoordelijkheid van de gemeente Figuur 6: Verwachting van de burger van de gemeente bij het oplossen van maatschappelijke vraagstukken Verreweg het grootste deel (vier op de vijf respondenten) vindt dat de gemeente, samen met partners (burgers, bedrijven, instellingen) naar oplossingen moet zoeken van maatschappelijke vraagstukken. Onder de 30 t/m 64-jarigen en vrouwen is het aandeel zelfs nog groter. Een heel klein aandeel vindt dat het de verantwoordelijkheid van de gemeente is (het aandeel jongeren hierin in sterker vertegenwoordigd) en ongeveer 15% onderschrijft de mening dat je beter zelf maar actief kunt zijn. Hieronder zitten relatief meer ouderen (65+). 40% 20% 0% het gemeentebestuur en de gemeenteraad beslissen buurtbewoners krijgen een budget dat in onderling overleg mag worden besteed buurtbewoners zijn zelf helemaal verantwoordelijk: organisatie en bijeenbrengen benodigde geld geen voorkeur Figuur 7: gewenste vorm van besluitvorming Bijna zestig procent van de respondenten heeft desgevraagd een voorkeur voor een besluitvormingswijze (met betrekking tot bijv. voorzieningen in de buurt) in de vorm van een buurtbudget dat in onderling overleg mag worden besteed. Ongeveer 30% vindt dat gemeentebestuur en gemeenteraad moeten beslissen. Bij deze antwoorden blijkt leeftijd en geslacht van de respondenten geen verschil uit te maken. eigen verantwoordelijkheid Aan het einde van de enquête is gevraagd wat men onder het begrip eigen verantwoordelijkheid verstaat. in totaal 817 keer is hier gehoor aan gegeven. Hieronder volgt een korte samenvatting van de gegeven antwoorden, zoveel mogelijk gegroepeerd naar rol van de burger en rol van de gemeente. In de woordwolk worden vervolgens de belangrijkste reacties gevisualiseerd. de rol van de burger: De meest voorkomende reactie is dat men in eerste instantie zelf of samen moet proberen een probleem op te lossen, voordat men naar de gemeente stapt of klaagt. Op de tweede plaats volgt: de verantwoordelijkheid nemen om problemen actief te melden of met een idee komt richting de gemeente. In lijn daarmee zijn er veel reacties die medeburgers opriepen tot minder mopperen en meer zelf actie ondernemen. Onder eigen verantwoordelijkheid wordt elkaar (durven) aanspreken, vooral op de thema s als het zelf en gezamenlijk schoonhouden van de woonomgeving (bijvoorbeeld: 8

9 sneeuw ruimen, hondenpoep opruimen, afval weggooien, straat schoonhouden, goed parkeren, tuin en openbaar groen netjes houden, geen overlast veroorzaken, etc.). Daarnaast wordt ook de eigen bijdrage aan sociale veiligheid leveren genoemd, of zorgen voor hulpbehoevenden in de buurt. Bovenstaande punten zijn vaker omschreven als: schoon, veilig en gezellig!. Meer sociaal gericht is het thema zorgen dat je een inkomen hebt, als het even kan, en, in het verlengde daarvan zorgen voor eigen welzijn. Sommigen geven aan dat voor meer eigen verantwoordelijkheid een verandering in verantwoordelijkheidsgevoel nodig is, anderen vinden eigen verantwoordelijkheid een zogenaamd ideaal, dat eigenlijk niets anders inhoudt dan een bezuiniging. de rol van de gemeente: Ten aanzien van de rol van de gemeente wordt gezegd dat de gemeente zaken moet regelen die individueel of door groepen moeilijk te regelen zijn, zoals bijvoorbeeld veiligheid. De gemeente moet echt luisteren, aandacht hebben voor kennis en ideeën bij burgers en organisaties, hen mee laten denken bij het maken van plannen. Een stap verder gaat de mening dat de gemeente burgers meer zelf moeten laten beslissen. Daar tegenover staat dat andere respondenten verwachten dat de besluitvorming juist trager wordt wanneer inwoners zelf moeten beslissen. Onder andere omdat zij meer in eigen belangen dan in gezamenlijk belang denken. Of men vreest dat de mensen met de grootste mond de besluitvorming bepalen. De gemeente moet in elk geval initiatieven van bewoners faciliteren en zich daarin flexibel opstellen en meedenken. Goede prestaties of voorbeelden moeten door de gemeente worden beloond. Team Onderzoek en Statistiek Gemeente Zaanstad, 26 april