Handboek Starten met de interventie Fitness voor overgewicht en (pre)diabetes

Transcriptie

1 Handboek Fitness bij overgewicht en (pre)diabetes I Fit!vak versie 1.1 Augustus 2013 Handboek Starten met de interventie Fitness voor overgewicht en (pre)diabetes 18 augustus 2014 (versie 2.4) Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 1

2 Copyright Fit!vak Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of op welke andere wijze dan ook en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Fit!vak. Met uitzondering de leden van Fit!vak.

3 Inhoudsopgave Inleiding Hoe werkt de interventie Fitness voor overgewicht en (pre)diabetes? Effectiviteit van bewegen bij overgewicht en (pre)diabetes De doelgroep Wie mag de interventie uitvoeren De aanpak in concrete fasen en stappen Welke activiteiten worden ondernomen Wat is de volgorde van de activiteiten (in stroomschema) Hoe worden de activiteiten precies ingevuld of uitgevoerd? Hoe lang duurt de interventie? Waar wordt de interventie uitgevoerd? Wat wil de doelgroep nu eigenlijk? Waar vindt de fitnesondernemer ondersteuning? Subsidie aanvragen om te kunnen starten met de interventie Benodigde competenties van de instructeur Welke competenties hebben instructeurs nodig Opleidingsmogelijkheden voor de Bewegingsdeskundige Prediabetes Hulp voor de fitnessondernemer bij de voorbereiding op het keurmerk Kwaliteitseisen / keuringscriteria Wat kost het? Fitness voor overgwicht en (pre)diabetes in de praktijk Hoe haal je nu de doelgroep binnen? Netwerken bouwen, en samenwerken met de zorg Tien tips voor samenwerking met zorgverleners Tien tips voor zorgverleners die willen samenwerken fitnesscentra Passend aanbod met Fitness Een praktijk voorbeeld Wat zijn de ervaringen van fitnessondernemers Bijlagen Bijlage A Interne analyse Bijlage B Externe analyse Bijlage C Actielijst Bijlage D De gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) in de collectieve verzekering van een gemeente Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 3

4 Inleiding De fitnessmarkt verandert richting preventie, en fitnesscentra dienen zich daarop aan te passen De maatschappij en de bevolkingsopbouw verandert en dat heeft invloed op de markt voor fitness. Nederland vergrijst, omdat de levensverwachting is gestegen. Maar er zijn mede daardoor ook steeds meer mensen die een of meer chronische ziekten hebben. Diabetes Mellitus 2, oftewel ouderdomssuiker, komt steeds vaker voor. Het is een veelal leefstijlgerelateerde ziekte en meer bewegen en gezonde voeding heeft een bewezen positief effect. Je kunt diabetes mellitus type 2 deels voorkomen door een gezonde leefstijl. En als de ziekte zich manifesteert heeft een gezonde leefstijl een positief effect op de glucosewaarden in het bloed en kan het er voor zorgen dat er minder medicatie nodig is. Brancheorganisatie Fit!vak ziet enorme kansen voor fitnesscentra als zij zich meer richten op doelgroepen van mensen met een (verhoogd risico op een) chronische aandoening en ze tevens aansluiting weten te vinden bij de 1ste lijnszorg (huisartsen, fysio- en oefentherapeuten, diëtisten, etc.). De kansen die op ons afkomen, kunnen we optimaal benutten als we ons (coöperatieve) kwaliteitsbeleid verder weten te ontwikkelen. Een voorbeeld hiervan is de Algemene Leveringsvoorwaarden voor de fitnessbranche, maar ook zaken als het ontwikkelen van uniforme en wetenschappelijke beweegprogramma s, die volgens protocol worden uitgevoerd door geregistreerde professionals binnen onze fitnesscentra, zoals deze interventie Fitness bij overgewicht en (pre)diabetes. Het is een grote uitdaging voor zowel Fit!vak (landelijk) als de fitnessondernemer (lokaal) om het Fit!vak Preventiecentrum (FPC) als kwaliteitscentrum te positioneren en daarmee de moeilijk te bereiken doelgroep van mensen met overgewicht en (pre)diabetes te kunnen bedienen. Voor wie is dit handboek geschreven? Dit handboek is geschreven voor fitnessondernemers die aan de slag willen met de interventie Fitness voor overgewicht en (pre)diabetes. Voor de uitvoering is het van belang dat het fitnesscentrum een Fit!vak Preventiecentrum is of dit wil worden. Omdat alle Fit!vak-leden worden gekeurd door het onafhankelijke keuringsinstituut Keurmerk Fitness, is het gegarandeerd dat deze fitnesscentra voldoen aan de minimale kwaliteitseisen. Daarmee kunnen zij zich aan (potentiële) deelnemers, de 1 e lijnszorg en in de media profileren als een gecertificeerd centrum dat voldoet aan de minimale kwaliteitseisen die van een professioneel sport-, bewegings-, fitness- en wellnesscentrum verwacht mogen worden. Omdat alle inhoudelijk informatie voor wat betreft de begeleiding van de doelgroep in de beweegrichtlijn Bewegen bij overgewicht, Prediabetes en diabetes mellitus type 2 staat beschreven, beperken wij ons in dit handboek slechts tot het benoemen van de hoofdlijnen. Waarom is deze interventie te ontwikkeld? Fit!vak ziet het fitnesscentrum als hét professionele lokale kenniscentrum van een gezonde leefstijl, sport en bewegen. Waar ze een visie hebben op een gezonde leefstijl. En waar medewerkers werken die de kennis en informatie delen met deelnemers en de deelnemer op een deskundige manier begeleiden. Daarmee levert het fitnesscentrum een zeer belangrijke bijdrage aan de gezondheid, het welzijn en de ontplooiing van zowel samenleving als individu. Fit!vak heeft samen met branchegenoten en kennispartners de onderstaande kwaliteitsaspecten en criteria ontwikkeld. Werken volgens een beweegrichtlijn Omdat het gaat om de grootste groep mensen heeft Fit!vak als eerste de beweegrichtlijn Bewegen bij overgewicht, Prediabetes en diabetes mellitus type 2 laten ontwikkelen. De richtlijn, die geschreven is door Seneca in samenwerking met de Vereniging voor Sportgeneeskunde Nederland (VSG), sluit naadloos op de protocollen die binnen de fysiotherapie worden gehanteerd. Seneca is het expertisecentrum voor sport en gezondheid van het Instituut Sport en Bewegingsstudies (ISBS). Later heeft Fit!vak daar samen met VSG nog een toelichting op geschreven. Deze toelichting is onlosmakelijk verbonden met deze richtlijn. De richtlijn, en de toelichting daarop, dienen door de Bewegingsdesdkundige Prediabetes (BP-DM) gebruikt te worden voor het ontwikkelen van een beweegadvies voor mensen met overgewicht en/of diabetes mellitus type 2 (DMII). Bij hen wordt gestreefd naar het behalen en/of in stand houden van de beweegnormen, het verhogen van de algemene fitheid en het reduceren van de vetmassa. De beweegrichtlijn geeft achtergrondinformatie over de effecten van bewegen op de aandoening en de plaats die de BP-DM daarbij dient in te nemen. Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 4

5 Gedragsmatige en psychologische aspecten zijn uiteraard van het grootste belang om mensen in beweging te brengen. Er is echter bewust gekozen om binnen de richtlijn de nadruk te leggen op de fysiologische effecten van inspanning en voeding op de gezondheid. Met competente medewerkers: de Bewegingsdeskundige Prediabetes Fit!vak en de Vereniging voor Sportgeneeskunde Nederland zijn sinds 2010 een samenwerkingsverband aangegaan. Hans Smid (sportarts) van VSG ontwikkelde voor Fit!vak het competentieprofiel voor de BP-DM op niveau 4+ (zie 2.2), om te kunnen werken met de specifieke doelgroep van mensen met overgewicht en (pre)diabetes. Borging van de kwaliteit van begeleiding Fit!vak streeft naar verdere kwaliteitsverbetering bij de fitnesscentra die de interventie Bewegen bij overgewicht, Prediabetes en diabetes mellitus type 2 gaan implementeren en geeft daarmee gehoor aan de wensen die zowel de 1ste lijnszorg (zoals de sportarts, huisarts, praktijkondersteuner, fysiotherapeut en diëtist) als overheden hebben op het gebied van kwaliteit en wet- en regelgeving. Voor alle belanghebbenden is het van groot belang dat het fitnesscentrum het keurmerk Fit!vak Preventiecentrum behaalt, dat ze de beweegrichtlijn aantoonbaar binnen de bedrijfsprocessen van hun onderneming hebben geïmplementeerd en tevens beschikken over competente instructeurs, als BP-DM op niveau 4+ geregistreerd in FITNED.NL). Doelgroep De interventie Fitness bij overgewicht en (pre)diabetes is onderdeel van een gecombineerde leefstijlinterventie voor mensen met overgewicht en (pre)diabetes type 2. Het betreft mensen met een (verhoogd risico op) diabetes mellitus type 2 (DMII) (en andere welvaartsziektes) en mensen met een manifeste DMII. Bij overgewicht en prediabetes is er feitelijk nog geen sprake van een manifeste chronische ziekte; bij diabetes mellitus type 2 is dat wel! Een gemeenschappelijk veel voorkomend kenmerk van deze mensen is dat ze in het algemeen inaktief zijn, een slechte conditie hebben (verminderd belastbaar zijn) en zeer goed op fysieke training reageren, waardoor hun gezondheid en hun belastbaarheid merkbaar en meetbaar verbeterd. Doel Het realiseren van gezondheidswinst bij mensen met overgewicht en (pre)diabetes, door middel van meer sporten en bewegen. En het laten beklijven van een aangepaste leefstijl door gedragsverandering. Subdoelstellingen van het programma zijn: Deelnemers zijn zich bewust van hun eigen (on)gezondheid en de noodzaak dat duurzaam bewegen daar een belangrijke rol in speelt; 50% van de deelnemers na 6 maanden beweegt duurzaam meer volgens de WHO beweegnorm*; 85% van de deelnemers houdt het programma gedurende 6 maanden vol; Diabetespatiënten kunnen hun bloedsuikerspiegel beter zelfstandig reguleren; Waar nodig 5% gewichtsreductie. *WHO beweegnorm = 5x per week ADL-activiteiten (wandelen, fietsen) gedurende minuten op matige intensief (40-60% VO2max). Aanpak De potentiële deelnemer meldt zich in het Fit!vak Preventiecentrum, met of zonder doorverwijzing vanuit de 1 e lijnszorg. Daar maakt hij kennis met het Fit!vak Preventiecentrum, de BP-DM en krijgt hij een presentatie van het aanbod. Dan doorloopt hij de intakeprocedure om vervolgens te besluiten zich al dan niet in te schrijven als deelnemer aan het 6-maandelijkse programma. De BP-DM voert de beweeganalyse uit en bepaalt op basis hiervan, samen met de deelnemer, de doelstellingen van het programma. De inhoud van het beweegprogramma is afhankelijk van de faciliteiten en de mogelijkheden van het Fit!vak Preventiecentrum. Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 5

6 De deelnemer stroomt in het beweegprogramma in, welke kan bestaan uit trainingen in groepsverband of individueel, zowel binnen als buiten de muren van het fitnesscentrum. De ACSM beweegnorm (de schijf van drie) dient hierbij als richtlijn. De deelnemer bouwt zijn trainingen gedurende 6 maanden geleidelijk op naar minimaal 5-7 dagen matig intensief bewegen, 3x per week 20 minuten conditioneel bewegen en 2x per week 8-10 spier verstevigende oefeningen. De intake, (her)testen en evaluatiemomenten dienen te worden uitgevoerd door de BP-DM, omdat alleen hij voldoende gekwalificeerd is en over de juiste kennis en vaardigheden beschikt. Voor training van mensen met overgewicht is samenwerking met andere disciplines niet strikt noodzakelijk, maar voor hen geldt echter wel dat een multidisciplinaire interventie effectiever is, en de voorkeur geniet boven monodisciplinaire trainingsprogramma s. Samenwerking met fysiotherapeut, sportarts, diëtist, diabetesverpleegkundige en/of praktijkondersteuner is echter wel noodzakelijk in het begeleiden van mensen met een manifeste DMII. Deze specialisten kunnen al dan niet in het Fit!vak Preventiecentrum werken. In hoofdstuk 2 staat de aanpak zeer uitbegbreid beschreven. Het keurmerk Fit!vak Preventiecentrum Het Fit!vak Preventiecentrum biedt een veilige en verantwoorde sportomgeving waarin competente BP-DM s werken met geprotocolleerde beweegprogramma s. Hierdoor is er een geschikte niet-medische omgeving gecreëerd waar mensen met een chronische ziekte veilig kunnen sporten. Om voor het keurmerk Fit!vak Preventiecentrum in aanmerking te komen, dient het fitnesscentrum te voldoen aan diverse criteria. Als een ondernemer een audit wil aanvragen om dit keurmerk te verkrijgen dient hij hiertoe het aanvraagformulier op de website van Fit!vak in te vullen. Hoe bereikt de ondernemer de doelgroep? Als de fitnessondernemer eenmaal de kwaliteit op de werkvloer heeft geborgd; op zijn minst één instructeur heeft opgeleid tot BP-DM (niveau 4+) en begeleidingsprotocollen en interne procedures heeft geschreven zodat elke medewerker binnen zijn organisatie precies wat er van hem verlangd wordt, dan volgt de tweede grote uitdaging. Hoe wordt de doelgroep bereikt? Fitnessondernemers die al langdurig kwaliteit van begeleiding nastreven zullen de doelgroep wat eerder, middels mond-tot-mond reclame, weten binnen te halen. Ondernemers die zich pas sinds kort specifiek op deze doelgroep richten, zullen nog meer hun directe marketingtools moeten inzetten om de doelgroep rechtstreeks te kunnen bereiken. Veel fitnessondernemers zijn naarstig op zoek naar een duurzame samenwerking met diverse partijen binnen de 1 e en 2 e lijnszgezondheidszorg omdat zij weten dat artsen, fysiotherapeuten, dietisten en vele andere (beweeg)zorgprofessionals in direct contact staan met patiënten die overgewicht hebben, onvoldoende bewegen, een ongezond leefpatroon hebben en/of allerlei andere risicofactoren met zich meedragen. Hoewel je zou verwachten dat, zodra de fitnessondernemer zijn interne kwaliteit op orde heeft en het keurmerk Fit!vak Preventiecentrum heeft behaald, de (beweeg)zorgprofessionals hun patiënten massaal zullen doorverwijzen naar het Fit!vak Preventiecentrum, blijkt uit de praktijk heel wat anders. Hier dient de ondernemer er rekening mee te houden dat er nog veel tijd, energie en geduld van hem verwacht wordt. Het vraagt, behalve dat hij moet beschikken over de juiste competenties om samen te werken met de 1 e en 2 e lijnszorg, vooral ook kennis over de wijze waarop men binnen de gezondheidszorg werkt. Er is inmiddels heel veel onderzoek gedaan naar de succesfactoren van een duurzame samenwerking tussen sport en zorg, zowel binnen als buiten de fitnessbranche. In paragraaf 3.1. wordt hier uitgebreid op terug gekomen. Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 6

7 1 Hoe werkt de interventie Fitness voor overgewicht en (pre)diabetes? 1.1 Effectiviteit van bewegen bij overgewicht en (pre)diabetes Ontstaanswijze en verloop Prediabetes, Diabetes Mellitus type 2 en Metabool Syndroom. Men spreekt van prediabetes als iemand wel een verminderde gevoeligheid heeft voor insuline, en bijvoorbeeld iets verhoogde suikers heeft na een koolhydraatrijke voeding, maar waarbij de bloedsuikers toch binnen de norm blijven. In principe is dit een voorstadium van DM type 2. Als in dit stadium het beweeg- en voedingspatroon sterk wordt verbeterd is het echter goed mogelijk om diabetes mellitus uit te stellen of zelfs te voorkomen. Prediabetes en Diabetes Mellitus type 2 gaan veelal samen met overgewicht, verhoogde bloeddruk en een gestoorde vetstofwisseling (verhoogd cholesterol). Men spreekt van van een Metabool Syndroom als er sprake is van 3 van deze 4 aandoeningen. Een Metabool Syndroom is te beschouwen als een welvaartsziekte. Alle 4 de aspecten van het Metabole Syndroom reageren gunstig op verbetering van beweegpatroon en eetpatroon. Overgewicht kent een sterke relatie met de ontwikkeling van DMII. De mate van overgewicht is een belangrijke risicofactor in het ontwikkelen van DMII. In 2009 had 47% van de Nederlandse bevolking ouder dan 20 jaar een BMI groter dan 25. Een te hoog lichaamsgewicht komt vaker voor bij mannen (53%) dan bij vrouwen (42%). Matig overgewicht (BMI 25,0-29,9 kg/m 2 ) komt vaker voor bij mannen (42%) dan bij vrouwen (30%). Op 1 januari 2007 waren er mensen met DMII. Op 31 december 2007 zijn er ruim mensen met DMII bijgekomen. Op 31 december 2007 waren er dus mensen waarbij DMII gediagnosticeerd is (RIVM). Overgewicht kent naast een afwijkend lichaamsgewicht en lichaamssamenstelling geen symptomen. De belangrijkste klachten ten gevolge van overgewicht zijn rug- en gewrichtspijn, slaapapneu, vermoeidheid en onvruchtbaarheid. Ook depressiviteit is gerelateerd met overgewicht. De symptomen en klachten van DMII zijn naast zwakheid, vermoeidheid en lusteloosheid, ook wazig zien, gewichtsverlies, meer eetlust en dorst, meer aandrang om veel en frequent te plassen en een grotere kans op schimmelinfecties van de primaire geslachtsorganen en huid. Er is sprake van matig overgewicht wanneer de BMI groter is dan 25 en kleiner is dan 30. De BMI geeft aan of er sprake is van overgewicht. De diagnose DM wordt vermoed op basis van eerder genoemde symptomen en klachten en wordt door de arts gesteld. Rol van beweging bij overgewicht en DMII Inactiviteit is een van de belangrijkste oorzaken van overgewicht in de Westerse wereld. Te weinig lichamelijke activiteit is net zo belangrijk in de ontwikkeling van een ongezond gewicht als een te grote energie-inname. Lichamelijke activiteit is dus een onmisbaar onderdeel van programma s gericht op gewichtsreductie. In Nederland geldt voor elke volwassene dat deze minimaal dagelijks 30 minuten matig intensief moet bewegen om aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) te voldoen (rijksoverheid). Als toevoeging op de NNGB is het in navolging van de richtlijnen vanuit de ACSM (American College of Sports Medicine) ook aan te bevelen om meer intensieve bewegingsvormen te kiezen. Te denken valt dan aan de Fitnorm en de Spiernorm. Dit komt neer op minimaal 2 keer per week 1 uur intervaltraining en krachttraining (de 'Fitnorm' en de 'Spiernorm'). Aeroob uithoudingsvermogen, spierkracht en uiteindelijk middelomtrek en lichaamsgewicht zijn de parameters waar de deelnemer zich, in samenspraak met de BP-DM, op moet richten. Verbetering van het aerobe uithoudingsvermogen en spierkracht, zonder gewichtsverlies geeft al een forse reductie van het risico op harten vaatziekten bij mensen met overgewicht en DMII. Wanneer verbetering van het aerobe uithoudingsvermogen en spierkracht gepaard gaan met een daling van de middelomtrek en lichaamsgewicht, neemt het risico op het krijgen van hart- en vaatziekten nog verder af. Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 7

8 Wat zijn de verwachte resultaten bij mensen met DMII Bewegen heeft een positieve invloed op de prognose bij DMII. Hierbij dient aangemerkt te worden dat de beweging een bepaalde duur en intensiteit moet hebben en dat de acute effecten op de bloedglucose maximaal 72 uur aanhouden. Wanneer regelmatig wordt gesport/bewogen heeft dat structurele aanpassingen tot gevolg en zal de insulinegevoeligheid chronisch verbeteren. Hierbij dient aangemerkt te worden dat structurele aanpassingen verdwijnen wanneer niet meer regelmatig wordt gesport/bewogen. Trainingen gericht op het uithoudingsvermogen dienen op den duur opgebouwd te worden naar een trainingssessie met een energiegebruik van 400 kcal. Deze trainingen dienen minimaal 3 maal per week gedaan worden. Trainingen gericht op het vergroten van spiermassa dienen ook minimaal 3 maal per week gedaan worden en op opgebouwd worden van 1 naar 3 sessies met 8 tot 10 herhalingen op tot 70-80% van de 1RM. Deelnemers die al langer DMII hebben moeten goed gescreend worden. Bij hen staat het vergroten van de trainbaarheid en belastbaarheid door korte intensieve intervaltraining voorop. Oudere deelnemers dienen zicht te richten op het vergroten van de spiermassa door krachttraining. De training moet ondersteund worden door een goede voeding met mogelijk meer eiwit. Overleg met een diëtist is hier noodzakelijk. Rol van voeding bij overgewicht en DMII Naast fysieke activiteit is een beperking van de energie-inname effectief om de vetmassa ter reduceren. De gewichtsconsulent (voor de begeleiding van mensen met overgewicht, BMI<30) of diëtist (voor mensen met DMII) kan hierin een belangrijke rol spelen. Naast een samenwerking met de fysiotherapeut, moet ook de samenwerking met deze zorgspecialisten geborgd zijn. Hier wordt een Fit!vak Preventiecentrum ook op gekeurd, zie keuringscriteria! 1.2 De doelgroep Fitness bij overgewicht en (pre)diabetes is onderdeel van een gecombineerde leefstijlinterventie voor mensen met overgewicht en (pre)diabetes type 2. Het betreft hier: 1. Mensen met een (verhoogd risico op) een diabetes type 2 en mensen met een manifeste DMII Bij overgewicht en prediabetes is er feitelijk nog geen sprake van een manifeste chronische ziekte; bij diabetes mellitus type 2 is dat wél! Een gemeenschappelijk veel voorkomend kenmerk van deze mensen is dat ze in het algemeen inaktief zijn, een slechte conditie hebben (verminderd belastbaar zijn) maar zeer goed op fysieke training reageren, waardoor hun gezondheid en hun belastbaarheid merkbaar en meetbaar verbeterd. 2. Mensen met overgewicht De doelgroep van mensen met overgewicht en prediabetes dient in drie subgroepen onderscheiden te worden: Mensen met BMI <30 Bij inactieve mensen met een BMI < 30, die zich ten doel stellen om af te vallen, is het zeer verantwoord om te starten met een conditieprogramma. Aandacht voor voeding kan en mag dan naar wens van de deelnemer eventueel achterwege gelaten worden, omdat inactieven met overgewicht vrijwel zeker gaan afvallen in het jaar waarin ze hun conditie gaan verbeteren. Dit treedt overigens pas op na ongeveer 3 maanden wanneer alleen met sport en bewegen aan het gewicht wordt gewerkt. Bij actieve mensen met een BMI < 30 geldt uiteraard een ander verhaal. Deze mensen gaan niet of slechts matig afvallen als ze dat zonder aanpassingen in eten of eetgedrag doen. Anderzijds geldt bij deze groep mensen dat ze, voor wat betreft de gezondheid, een overgewicht mogen accepteren mits ze voldoende bewegen en een goede conditie hebben. Als ze toch willen afvallen is hulp van een gewichtsconsulent (bij mensen met een BMI <30) of gedragsdeskundige wel aan te bevelen. Mensen met obesitas, niveau 1 (BMI >30 en <35) Objectief gezonde mensen (dus niet doorverwezen) met BMI van 30 tot 35, met een normaal voedingspatroon, die de wens hebben om af te vallen en/of de conditie te verbeteren, kunnen zonder hulp van derden een trainingsprogramma aangeboden krijgen, mits ze inactief zijn. Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 8

9 Dat wat je doet is dus afhankelijk van de persoon en zijn huidige leefstijl, conditie en doelstellingen. Als het iemand betreft die een slechte conditie heeft en weinig lichaamsbeweging, voldoende tijd en/of motivatie om een bewegingsprogramma te volgen en een niet al te dramatisch eetpatroon of eetprobleem, dan kan gestart worden met een conditieverbeteringsprogramma. Gebruik de eerste drie maanden om vervolgens te kijken wat er na conditieverbetering met het lichaamsgewicht gaat gebeuren. Conditieverbetering is dan het primaire doel. Afvallen is vaak secundair, dat als effect na de conditieverbetering ook bereikt kan worden. Ook kan met deze groep een samenwerking aangegaan worden met een diëtist of psycholoog in uw netwerk als het afvallen daadwerkelijk tot primair doel wordt gesteld. Mensen met obesitas, niveau 2 en 3 (BMI >35) Omdat in het huidige competentieprofiel van de BP-DM onvoldoende wordt ingegaan op de bovenbeschreven problematiek van mensen met obesitas niveau 2 en 3 kan deze groep niet met deze interventie worden begeleid. Wat zijn indicaties en contra-indicaties en hoe stel je vast of de doelgroep hieraan voldoet? Wanneer blijkt dat mensen niet kunnen deelnemen binnen een beweegprogramma, dan dient hij (terug)verwezen te worden naar de (behandelend) arts en een fysiotherapeut gespecialiseerd in het behandelen van mensen met DMII. Helaas zijn er geen concrete landelijke of internationale richtlijnen voor exclusiecriteria (uitsluitingscriteria) van diabetespatiënten voor bewegingsprogramma's. Uitsluiting dient dan ook op individuele basis te geschieden, uiteraard het liefst in overleg met behandelaars uit het zorgcircuit. Ideaal zou het zijn als een fitnesscentrum lokaal of regionaal concrete afspraken kan maken met zorgprofessionals zoals bijvoorbeeld: huisarts, specialist, praktijkondersteuner of diabetesverpleegkundige. Uitsluitingscriteria die dan lokaal in overleg geformuleerd kunnen worden, begeven zich op de volgende terreinen: Medische exclusiecriteria dit betreft alle mensen waarover niet met voldoende zekerheid of autoriteit gezegd kan worden dat hun chronische ziekte een stabiel verloop heeft. Er is dan sprake van vitale risico s. Dit betreft bijvoorbeeld een persoon die klaagt over pijnklachten op de borst of duizeligheid, maar hierover niet zijn huisarts of specialist heeft geraadpleegd. Motorische, lichamelijke en conditionele exclusiecriteria Dit betreft alle mensen die dermate beperkt zijn door pijnklachten, blessures of aandoeningen, waardoor ze niet normaal kunnen bewegen. Ook die mensen die een dermate slechte conditie hebben, dat ze bijvoorbeeld niet zelfstandig een trap kunnen beklimmen mogen worden uitgesloten. Mentale exclusiecriteria Dit betreft patiënten (deelnemers) met complexe cognitieve, psychische of gedragsmatige problemen. Ook mensen die niet gemotiveerd zijn en redelijkerwijs ook niet zijn te motiveren kunnen worden uitgesloten. Voor training van mensen met overgewicht zonder comorbiditeit is samenwerking met andere disciplines niet strikt noodzakelijk. Voor deelnemers met overgewicht geldt echter wel dat multidisciplinaire interventies effectiever zijn en de voorkeur verdienen boven monodisciplinaire trainingsprogramma s. Samenwerking met fysiotherapeut, diëtist, diabetesverpleegkundige en/of praktijkondersteuner is noodzakelijk in het begeleiden van deelnemers met DMII. 1.3 Wie mag de interventie uitvoeren In principe komen alle fitnessondernemers en fysiotherapeuten (die tevens als fitnesscentrum bij de KvK staan ingeschreven, en dus 6% BTW betalen) in aanmerking om met deze interventie aan de slag te gaan, mits zij voldoen aan de criteria die door Fit!vak gesteld zijn op het gebied van kwaliteit van organisatie en werkwijze. Om deze aspecten te kunnen beoordelen, dient de instelling zowel een Basis- als Preventiecentrum keuring te ondergaan en dus aangesloten te zijn bij de brancheorganisatie van fitnessondernemers, Fit!vak. Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 9

10 Alleen als fitnesscentra voldoen aan de criteria van dit keurmerk, kunnen zowel deelnemers als hun doorverwijzers er van op aan dat het specifieke beweegaanbod voor deze doelgroep door (specifiek) opgeleide en in FITNED.NL geregistreerde instructeurs wordt verzorgd, en het fitnesscentrum daarnaast ook zijn organisatorische kwaliteiten (waaronder de samenwerking met de 1 ste lijnszorg) geborgd heeft. Fysiotherapiepratijken die zich afvragen onder welke voorwaarden hun therapeuten geregistreerd kunnen worden in FITNED.NL, wordt geadiseerd om contact op te nemen met het examenbureau van Fit!vak via opleidingen@fitvak.com / De interventie kan alleen worden uitgevoerd door het Fit!vak Preventiecentrum, omdat alleen daar de kwaliteit van organisatie en begeleiding geborgd is. Voor training van mensen met overgewicht zonder co morbiditeit is samenwerking met andere disciplines niet strikt noodzakelijk. Wel dat multidisciplinaire interventies effectiever zijn, en de voorkeur genieten boven monodisciplinaire beweegprogramma s. Samenwerking met fysiotherapeut, sportarts, diëtist, diabetesverpleegkundige en/of praktijkondersteuner is wel noodzakelijk in het begeleiden van mensen met DMII. Deze specialisten kunnen al dan niet in het Fit!vak Preventiecentrum werken. De intake, (her)testen en evaluatiemomenten dienen te worden uitgevoerd door een geregistreerde BP-DM, omdat alleen hij voldoende gekwalificeerd is en over de juiste kennis en vaardigheden beschikt. De trainingen kunnen worden uitgevoerd door andere instructeurs, maar de BP-DM fungeert als casemanager voor de deelnemer. Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 10

11 2 De aanpak in concrete fasen en stappen 2.1 Welke activiteiten worden ondernomen A. Deelnemer komt binnen (kennismaking) B. Intake (gesprek met BP-DM) C. Fysieke testen D. Beweegplan (volgens FITT principe) Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 11

12 2.1.1 Wat is de volgorde van de activiteiten (in stroomschema) A. Potentiële deelnemer komt binnen (kennismaking) Heeft potentiële deelnemer een verwijzing of komt hij gericht voor diabetes programma? Nee Ja Baliemedewerker Afname PARQ Niet OK OK Huisarts Niet OK OK Geen fitness OK Intakegesprek met BP-DM Zie volgende pagina Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 12

13 B. Intake (gesprek met BP-DM) Physical Activity Readiness Questionnaire (PARQ) OK Niet OK Huisarts Advies Wel deelnemen aan programma Niet deelnemen aan programma 1. Voldoet deelnemer aan NNGB in zomer en winter? Ja => ga zo door, (pre)diabetesprogramma wordt ingezet om actieve leefstijl te onderhouden. nee => controleer punten 2 t/m 5, namelijk: 2. Klachten / symptomen die inspanning belemmeren bijv. pijn benauwdheid. 3. Ervaren drempels, barrières en beweegangst, is de deelnemer bang om zelfstandig bepaalde beweegactiviteiten uit te voeren? In welk stadium gedragsverandering t.a.v. het ontwikkelen van een actieve leefstijl bevindt de deelnemer zich? Laat de deelnemer hiervoor de PACE-score invullen. 4. Neem de Specific Activity Scale af. 5. Zelfeffectiviteit, neem de VAS schaal af. 6. Persoonlijke motieven/doelen, neem de uitkomsten mee bij het vaststellen van de trainingsdoelen en het samen stellen van het trainingsprogramma. 7. Beweegvoorkeuren, neem de uitkomsten mee bij het vaststellen van de trainingsdoelen en het samen stellen van het beweegprogramma. 8. Beweegervaring, besteedt bij deelnemers met weinig beweegervaring extra aandacht aan de begeleiding, en aan de zelfeffectiviteit en retentiemanagement. Doelen: Maken beweeganalyse en bepalen trainingsdoelen Instrumenten: NNGB, PACE-score, Specific Activity Scale (SAS), Visueel Analoge Schaal (VAS) Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 13

14 C. Fysieke testen Wel / niet testen - Koorts gehad in de voorliggende 2 weken > niet testen Lengte Body Mass Index (BMI) Gewicht Steep ramp test Buikomvang Meetinstrumenten: - BORG schaal - VAS schaal D. Beweegplan (volgens FITT principe) NNGB Fitnorm Spiernorm Frequentie (dagen/week) Intensiteit Matig intensief intensief intensief Tijd (minuten/week) herhalingen Type activiteit Wandelen, fietsen Cardiofitness, wandelen, groepstraining Grote spiergroepen, gymnastiek Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 14

15 2.1.2 Hoe worden de activiteiten precies ingevuld of uitgevoerd? A. De deelnemer komt binnen (kennismaking) Potentiële deelnemers melden zich aan de receptie van het Fit!vak Preventiecentrum, omdat ze zelf willen gaan bewegen of omdat ze zijn doorverwezen door bijvoorbeeld een arts, praktijkondersteuner, diëtist of fysiotherapeut. Tijdens de kennismaking vult de potentiële deelnemer de PAR-Q- /'Start Veilig Bewegen' - vragenlijst in. Als hieruit blijkt dat de deelnemer niet ge-excludeerd wordt, zal hij zich kunnen inschrijven, en wordt er een afspraak gemaakt voor de intake. B. Intake (gesprek met Bewegingsdeskundige Prediabetes) De intake kan alleen worden afgenomen door BP-DM met voldoende kennis en vaardigheden voor trainingsprogramma s. Tijdens de intake, beoordeelt de BP-DM of de deelnemer kan deelnemen aan een beweegprogramma (inclusie) en worden allereerst de PAR-Q en de aanvullende medische vragenlijst besproken. Naast het bepalen van de persoonlijke doelen, beweeg-voorkeuren en beweegervaring van de deelnemer, gaat de BP-DM in op het behalen van de beweegnorm (schijf van 3), klachten en symptomen, ervaren drempels en barrières, de Specific Activity Scale, beweegangst, het stadium gedragsverandering en zelfeffectiviteit. Wanneer de deelnemer geschikt is om deel te nemen aan een beweegprogramma, worden tenslotte lichaamssamenstelling, buikomvang en uithoudingsvermogen getest. Op basis hiervan maakt de BP-DM een beweeganalyse en bepaalt de BP-DM samen met de deelnemer per activiteit de gemeenschappelijke meetbare en objectiveerbare doelen. Hierbij is het belangrijk dat de deze trainingsdoelen dusdanig motiverend en realistisch zijn dat beiden zich er volledig aan kunnen committeren, en dat ze betrekking hebben op het verbeteren van het aerobe uithoudingsvermogen en spierkracht. De doelstellingen kunnen vertaald worden naar in het dagelijks leven meetbare parameters. Voorbeelden hiervan zijn meer trappen kunnen lopen, met de fiets boodschappen kunnen doen, langer tuinieren, boodschappen kunnen tillen. Het is belangrijk dat de deelnemer gegevens bij de hand heeft die inzicht geven over diens belastbaarheid. Naast alle bovengenoemde punten inventariseert de BP-DM bij de deelnemer met DMII ook de contraindicaties die deelname aan een trainingsprogramma onmogelijk maken. Het fitnesscentrum dient te borgen (in een persoonlijk logboek) dat de BP-DM, voorafgaand aan zijn eerste training, de deelnemer met DMII toetst of hij in staat is om: 1. zijn bloedglucose adequaat te controleren; 2. de relatie tussen inspanning en veranderingen in de bloedglucose begrijpt; 3. een hypoglykemie te herkennen en accurate acties kan nemen om de veiligheid te waarborgen. Wanneer op basis van bovengenoemde punten blijkt dat de deelnemer toch niet kan deelnemen aan een beweegprogramma, dan dient de hij (terug)verwezen te worden naar de (behandelend) arts en een fysiotherapeut gespecialiseerd in het behandelen van mensen met overgewicht en/of DMII. C. Fysieke testen (meten van lichaamssamenstelling en testen van uithoudingsvermogen en kracht) Het fitnesscentrum dient aan te tonen dat geprotocolleerde (her)testen worden uitgevoerd voor: 1. de lichaamssamenstelling (middelomtrek en lichaamsgewicht en/of lichaamssamenstelling); De BMI en de middelomtrek zijn geschikte methoden om een inschatting te maken van de lichaamssamenstelling. Het bepalen van de lichaamssamenstelling op basis van de dikte van de huidplooien is niet per se nodig om een goede inschatting van de lichaamssamenstelling te maken. 2. het aerobe uithoudingsvermogen. Het aerobe uithoudingsvermogen wordt bepaald door de maximale zuurstofopname per kilogram lichaamsgewicht. De steepramp test is met name geschikt voor mensen die cardiovasculair minder zwaar belast mogen worden.een goede BP-DM kan heel goed zelf bepalen welke test hij door de deelnemer laat uitvoeren en dient dit dan ook te kunnen beargumenteren. Indien dat niet het geval is, dient het fitnesscentrum de keuze van de testen en de uitvoeringswijze in een protocol te hebben vastgelegd. Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 15

16 3. maximale kracht Naast het in kaart brengen van het aerobe uithoudingsvermogen, is het ook noodzakelijk om een beeld te krijgen van de maximale kracht van de deelnemer. D. Beweegplan (volgens FITT principe) De invulling van het beweegprogramma wordt door BP-DM bepaald in samenspraak met de deelnemer, op basis van aanwezige faciliteiten en exploitatiemogelijkheden van de fitnessondernemer. Het beweegprogramma kan bestaan uit trainingen in groepsverband of individueel, zowel binnen als buiten de muren van het fitnesscentrum. Het beweegprogramma dient zich te richten op: 1. het verbeteren van het aeroob uithoudingsvermogen 2. het verbeteren van de spierkracht 3. het behalen van de ACSM beweegnorm (de schijf van drie) 4. het verlagen van de middelomtrek 5. het verbeteren van de lichaamssamenstelling 6. het verminderen van het lichaamsgewicht Op basis hiervan dient de BP-DM samen met de deelnemer per activiteit de gemeenschappelijke meetbare en objectiveerbare doelen te bepalen. Deze doelen dienen voor beiden dusdanig motiverend en realistisch te zijn dat beiden zich er volledig aan kunnen committeren. Het trainingsresultaat van deze activiteiten dient toetsbaar te zijn. De BP-DM dient het beweegprogramma op te stellen. De duur en de inhoud evenals de structuur van het beweegprogramma, waarin doelstelling, planning, uitvoering en bijsturing meegewogen worden, dienen conform de richtlijn geborgd te zijn. FITT-principe De trainingsprikkel dient individueel en zo intensief mogelijk te zijn, met inachtneming van een veilige training, mits dat appelleert aan het verbeteren van de trainingsdoelen. Er hoort een trainingsplanning toegepast te worden waarin wordt beschreven: - Frequentie per week per activiteit - (aanvangs)intensiteit met opbouw methodiek - Type en inhoud/vorm van de training - Tijdsduur (cardio) en herhalingen, sets en uitvoeringssnelheid (kracht) De deelnemer met overgewicht wordt geadviseerd om zijn trainingsactiviteiten te registreren. Bij diabeten is het zelfs verplicht dit strikt te adviseren. Het fitnesscentrum dient de monitoring van het trainingsproces door de BP-DM te borgen. Er moet aangetoond kunnen worden hoe en op grond waarvan trainingsplanning inzichtelijk wordt bijgestuurd als het trainingsproces daar aanleiding toe geeft. Beweegprogramma Als vuistregel geldt dat een merkbare en meetbare verbetering van de conditie bij de deelnemer samengaan met de gezondheidseffecten. Het trainingsprogramma van mensen met overgewicht en/of DMII dient daarom gericht te zijn op het verbeteren van het aerobe uithoudingsvermogen en spierkracht. De intensievere inspanningen kunnen het beste binnen het sportcentrum verbeterd worden, omdat hier directe begeleiding beschikbaar is. Minder intensieve en meer langdurige bewegingsvormen kunnen ook buiten de muren van het sportcentrum fysieke activiteit ontplooid worden. Uiteraard zal de beweegconsulent het zelfstandig bewegen moeten aanmoedigen en dat kan zowel binnen als buiten de muren van het sportcentrum. Omdat deelnemers met overgewicht en/of DMII een verhoogd risico op blessures kunnen hebben en minder belastbaar kunnen zijn, dient aandacht besteed te worden aan de veiligheid. Zowel bij de duurtraining als de krachttraining is het trainingsprincipe: de trainingsprikkel dient individueel zo intensief mogelijk te zijn, zonder gevaar op uitputting. Als controle zullen de trainingen moeten worden gemonitord. Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 16

17 Evaluatie voortgang Het fitnesscentrum dient in het begeleidingsprotocol opgenomen te hebben: a. wanneer men, voor het kunnen beoordelen van de trainingsvooruitgang, een (her-)test aanbiedt; b. dat men de resultaten van de (her-)test terugkoppelt en toelicht aan de deelnemer. De testgegevens kunnen, indien wenselijk, worden genoteerd in het persoonlijke logboek. Voor diabetespatiënten is dit zelfs een voorwaarde. De fitnessondernemer mag zelf bepalen in welke frequentie hij gedurende deze 6 maanden evaluatiemomenten in plant, maar in ieder geval na 6 maanden. Dit gesprek dient als nieuwe startpunt voor een volgende trainingsperiode. De duur en inhoud van het beweegprogramma wordt bepaald in samenspraak met de deelnemer. Tijdens dit gesprek wordt de deelnemer ook gevraagd een tevredenheidsonderzoek in te vullen. Dit formulier wordt met de deelnemer besproken Hoe lang duurt de interventie? Uitgangspunt is dat de deelnemer het programma minimaal 6 maanden volgt. Uit onderzoek blijkt namelijk dat deze periode noodzakelijk is om een blijvende gedragsverandering te realiseren. Het evaluatiegesprek dat na 6 maanden plaatsvindt, dient als nieuw startpunt voor een volgende trainingsperiode. De duur en inhoud van het volgende beweegprogramma wordt bepaald in samenspraak met de deelnemer Waar wordt de interventie uitgevoerd? De interventie wordt uitgevoerd door het Fit!vak Preventiecentrum omdat alleen daar de kwaliteit van organisatie en begeleiding geborgd is. De intake, (her)testen en evaluatiemomenten dienen bij voorkeur te worden uitgevoerd door een geregistreerde BP-DM in het fitnesscentrum. De fitnessondernemer kan (afhankelijk van zijn lokale situatie) zelf bepalen welke sport- en beweegactiviteiten hij aan de deelnemer aanbiedt. Hij doet er verstandig aan om, in samenspraak met de deelnemer (middels de beweegvoorkeur analyse), die activiteiten te kiezen die enerzijds passen bij de fysieke mogelijkheden en de ambitie van de deelnemer (om ooit weer eens lekker te kunnen gaan voetballen?) en anderzijds passen bij de financiële mogelijkheden van de deelnemer. De fitnessondernemer kan zich hierin laten beperken door het activiteiten aanbod dat hij zowel binnen als buiten de muren van het fitnesscentrum aanbiedt. Maar hij kan ook opties aanbieden waarbij de deelnemer gebruik maakt van activiteiten bij andere sport- en beweegaanbieders (sportverenigingen, wandelclubs, e.d.) waarmee hij een samenwerkingsovereenkomst heeft gesloten. Dit concept, waarbij de fitnessondernemer een menukaart aan sport- en beweegactiviteiten aanbiedt (mede namens andere sport- en beweegaanbieders), staat sinds enkele jaren binnen de fitnessbranche bekend als Fitness Wat wil de doelgroep nu eigenlijk? In het rapport van NISB Van zorg naar sport en bewegen - Interviews met zorgverleners en sportaanbieders over de doorstroom van Beweegkuur-deelnemers vanuit de eerstelijns gezondheidszorg naar het lokale sporten beweegaanbod staat dat deze doelgroep met name geïnteresseerd is in activiteiten als fietsen, wandelen en fitness. Tevredenheid enquête (onder deelnemers aan het programma) In juli 2013 is door Fit!vak een eerste onderzoek uitgezet onder deelnemers aan het (pre)diabetes programma. Alle 62 Fit!vak Preventiecentra kregen een vragenlijst toegestuurd met het verzoek deze binnen twee weken te laten invullen door een vijftal deelnemers. In het eerste deel van het onderzoek werd inventariserend gevraagd naar startdatum van het programma, of men nog steeds actief was binnen het programma, en of men al een besluit had genomen t.a.v. een vervolg na afloop van het programma? Indien men zou stoppen, wat men dan voor vervolg activiteiten zou willen gaan doen? In het tweede deel werd concreet gevraagd een rapportcijfer te geven voor de diverse onderwerpen betreffende toegankelijk accommodatie, informatievoorziening, afhandeling van deelnemers en verzoeken, deskundigheid instructeurs en overige personeel, persoonlijke aandacht, vriendelijkheid en behulpzaamheid van de medewerkers, passend trainingsaanbod, veiligheid en netheid accommodatie en de prijs/kwaliteit verhouding. Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 17

18 Omdat slechts 3 centra de moeite of de tijd hadden gevonden om zo snel al te reageren, zijn pas van een 15-tal deelnemers de resultaten verwerkt. Er kunnen daarom slechts een aantal opvallende zaken geconstateerd worden: I. 10 van de 15 deelnemers bleek ouder dan 60 jaar. II. Deelnemers gaven heel veel hoge waarderingen, slechts sporadisch geven deelnemers een voldoende op een van de ca. 20 onderwerpen. Een onvoldoende werd nooit gegeven. III. 5 deelnemers waren nog geen 6 maanden aan de slag, 7 deelnemers 7-12 maanden, en 3 deelnemers al meer dan 12 maanden. IV. 9 deelnemers gaven aan er nog niet over na te denken om te gaan stoppen. 4 deelnemers waren al lid geworden van het fitnesscentrum. Slechts 2 personen gaven aan nog niet te weten of ze zouden doorgaan, na afloop van het programma. V. Op de vraag wat voor sport of beweegactiviteiten de deelnemers zouden willen doen na afloop van het diabetesprogramma bij het fitnesscentrum antwoordde men, op enkele uitzonderingen na, dat men dan zou gaan zwemmen, wandelen en/of fietsen. VI. Bijna alle deelnemers gaven aan dat ze er geen of passend trainingsaanbod buiten de muren van het fitnesscentrum werd geboden. Op basis van de eerste resultaten van dit onderzoek valt voorzichtig te concluderen dat de Fit!vak Preventiecentra er goed aan doen te overwegen (individuele of groepsgeleide) programma s zoals wandelen, fietsen en zwemmen aan te gaan bieden voor deze doelgroep. Doordat senioren een zeer grote deel van de doelgroep uitmaken zijn dit soort (buiten)activiteiten dan goed te exploiteren Waar vindt de fitnesondernemer ondersteuning? Tegen betaling kan de fitnessondernemer in zijn voorbereidingen voor de externe audit (door Keurmerk Fitness) gebruik maken van diverse begeleidingstrajecten. Door middel van de online toolbox krijgt de ondernemer de benodigde documenten en hulpmiddelen aangereikt, waaronder managementmateriaal, werkdocumenten multidisciplinair team en positioneringmateriaal. Al deze middelen worden de fitnessondernemer in een gemakkelijke, persoonlijke online toolbox aangereikt. Ondernemers die aan de slag willen met de interventie, kunnen contact opnemen met Dyon Voogt (projectleider Fit!vak Preventiecentra) via / d.voogt@fitvak.com Subsidie aanvragen om te kunnen starten met de interventie Er is een subsidieregeling voor het opstarten van sportactiviteiten voor deze doelgroep. De interventie Fitness bij overgewicht en (pre)diabetes is opgenomen op de menukaart sportimpuls en hiervoor kan dus (mits je voldoet aan aan aantal voorwaarden) subsidie worden aangevraagd. Voor meer informatie over de Sportimpuls kijkt u op de website van Sport en Bewegen in de Buurt. Voor hulp en ondersteuning bij de subsidieaanvraag kunt u contact opnemen met Dyon Voogt ( / d.voogt@fitvak.com). 2.2 Benodigde competenties van de instructeur Een Fit!vak Preventiecentrum moet een in FITNED.NL geregistreerde BP-DM in dienst hebben om de interventie uit te kunnen voeren. Alleen fitness instructeurs die een rijkserkend diploma op niveau 4 hebben, komen in aanmerking voor deelname aan het schriftelijk examen BP-DM, dat onder auspiciën van Fit!vak wordt uitgevoerd. De intake, (her)testen en evaluatiemomenten dienen te worden uitgevoerd door de BP-DM omdat alleen hij voldoende gekwalificeerd is en over de juiste kennis en vaardigheden beschikt. Alle andere activiteiten mogen door een andere instructeur uitgevoerd worden. Tijdens de aanwezigheid van de deelnemers aan het beweegprogramma is er altijd iemand in het Fit!vak Preventiecentrum aanwezig die weet hoe te handelen bij calamiteiten (in relatie tot de doelgroep). Indien er zich voor, tijdens of na een training omstandigheden hebben voorgedaan waardoor de deelnemer de (zelfstandige) training voortijdig heeft moeten afbreken, dan wordt de BP-DM hierover door de instructeur geïnformeerd Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 18

19 2.2.1 Welke competenties hebben instructeurs nodig 1. Algemene verbreding van competentieprofiel BP-DM Uitgangspunten: De competenties van fitnesstrainer B (niveau 4) worden als uitgangspunt genomen, om een verantwoord trainingsprogramma voor mensen met overgewicht op te stellen. De specifieke doelgroep betreft gezonde mensen, met een verminderde fysieke (sportieve) belastbaarheid en/of overgewicht. Er is dus GEEN sprake van een chronische medische aandoening! Voor het begeleiden van mensen die WEL een (stabiele) chronische aandoening of ziekte hebben is modulaire aanvulling van het competentieprofiel noodzakelijk (zie verderop in deze paragraaf). KERNTAKEN VAN HET BEROEP Kerntaak 1: Begeleiding van deelnemers Algemene zaken met betrekking tot begeleiding van deelnemers Het hebben van een goede attitude en het goed aanspreekbaar zijn voor deelnemers Het goed kunnen inschatten van wensen en verwachtingen deelnemers Het goed kunnen observeren van bewegingsgedrag van deelnemers Het kunnen uitvoeren van een calamiteiten- of veiligheidsplan Kerntaak 2: Sporttechnisch Plannen, Uitvoeren en Evalueren van Trainingen en Lessen Kennis hebben over de algemene en specifieke inclusie en exclusiecriteria van potentiële deelnemers. Deskundigheid bij globale analyse van leefstijl. Deskundigheid bij specifieke analyse van individuele bewegingspatroon. Kennis hebben van oorzaken en vormen van overgewicht. Kennis hebben van effecten van lichaamsbeweging en conditieverbetering op energieverbruik, lichaamsgewicht, middelomtrek en vetpercentage op korte, middellange en lange termijn. Het kunnen bepalen van zelfstandigheid en motivatie van deelnemers om beweegpatroon te veranderen. Deskundigheid bij toedienen van intensieve en effectieve trainingsprikkel zonder risico voor uitputting of overbelasting. Deskundigheid bij observeren van deelnemers, die minder belastbaar en minder lichamelijk zelfbewustzijn hebben -> Inschatten van technisch breekpunt en mentaal breekpunt/buigpunt. Kerntaak 3: Plannen en Uitvoeren van Testen Het kunnen meten en monitoren van BMI, Middelomtrek en Vetpercentage (objectief). Het kunnen meten en analyseren van algemene en specifieke conditie (objectief). Het kunnen vastleggen en globaal interpreteren van ervaren klachten en ervaren gezondheid van deelnemers (subjectief). Kerntaak 4: Sportomgeving Ontplooien nieuwe activiteiten Het kunnen samenwerken met (beweeg)zorgprofessionals buiten het eigen centrum, bijv. fysiotherapeuten, diëtisten en leefstijladviseurs. Kerntaak 5: Organisatie binnen eigen centrum Het kunnen werken met protocollen met betrekking tot trainingsprogramma s. Het kunnen samenwerken met (beweeg)zorgprofessionals binnen eigen centrum. Het kunnen werken met specifieke protocollen onder leiding van zorgprofessionals. Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 19

20 2. Modulaire verbreding en verdieping BP-DM Uitgangspunt: Onderstaande module is een specifieke aanvulling voor instructeurs met het algemene competentieprofiel 4+. Competenties voor begeleiden van mensen met diabetes: Algemeen: achtergrondinformatie over diabetes Specifieke medische begeleiding bij diabetes mellitus Kennis hebben van sporttechnische en medische inclusie- en exclusiecriteria. Kennis hebben van effecten van lichaamsbeweging en conditieverbetering op verloop van de diabetes op korte, middellange en lange termijn. Het kunnen inschatten van het risico op hypoglykemie. Het kunnen herkennen van hypoglykemie. Het kunnen handelen bij hypoglykemie. Voorkomen, Herkennen en Juist Handelen van en bij onveilige en ongezonde situaties. Het kunnen overleggen met medici en paramedici bij specifieke problemen Opleidingsmogelijkheden voor de Bewegingsdeskundige Prediabetes Er zijn diverse particuliere opleidingsinstituten (Bewegingscentrum Drachten, EFAA, Fysio Fhysics, Opleidingen 2000 en Start to Move) die op diverse tijdstippen in het jaar één-of tweedaagse opleidingen verzorgen tot BP- DM. Meer informatie is hierover terug vinden op de websites van deze opleiders. Informeer bij de opleiders zelf of zij ook een examen aanbieden. Informeert u bij de opleiders of een niveau 4 diploma (=Fitnesstrainer B) vereist is is om deel te mogen nemen aan de opleiding en het examen. Wanneer de instructeur nog niet beschikt over een niveau 4 diploma, krijgt hij bij het slagen voor zijn examen (BP-DM) weliswaar een aantekening, maar wordt hij niet in FITNED.NL geregistreerd als BP-DM. Een niveau 4 diploma is dus vereist! Hulp voor de fitnessondernemer bij de voorbereiding op het keurmerk Een fitnessondernemer kan er voor kiezen om zich volledig zelfstandig voor te bereiden op de externe audit voor het Keurmerk Fit!vak Preventiecentrum. Met dit handboek dat Fit!vak ter beschikking stelt (zie bijlage A, B en C) en de online helpdesk is dat mogelijk. De doelstelling is het behalen van het keurmerk Fit!vak Preventiecentrum. De ondernemer moet rekening houden met een implementatietraject van 3 tot 12 maanden, afhankelijk van het huidige organisatieniveau binnen het fitnesscentrum, de tijd die de ondernemer kan vrijmaken, en de kwaliteiten van de fitnessondernemer. Ondernemers die de behoefte hebben aan betaalde ondersteuning in de vorm van een opleidingstraject kunnen contact opnemen met Dyon Voogt (projectleider Fit!vak Preventiecentra) via / d.voogt@fitvak.com. Er zijn een tweetal opleidingsmogelijkheden voor de fitnessondernemer: Preventiecentrum managementopleiding De duur van dit opleidingstraject is 12 maanden en bestaat uit 6 management opleidingsdagen en twee terugkomdagen. En er is één training bij de fitnessondernemer op locatie. Preventiecentrum managementopleiding (zelfstandig programma) Deze opleiding is voor de ondernemer die zijn organisatie al prima heeft georganiseerd, reeds beschikt over een kwaliteitshandboek, waar de interne communicatie goed ingericht is, en waar al wordt samengewerkt met fysiotherapie en misschien ook al met gewichtsconsulenten/diëtisten, en is er een goede aansturing van de fitnessafdeling. Door middel van de online toolbox krijgt de ondernemer de benodigde documenten en hulpmiddelen aangereikt. Dit programma is zonder additionele begeleiding of training. Fit!vak brancheorganisatie Postbus AA OOSTERBEEK 20