Bijlage Leefstijl Gezond bewegen bij COPD en astma

Transcriptie

1 Bijlage Leefstijl Gezond bewegen bij COPD en astma In dit hoofdstuk vindt u informatie over: 1. Algemeen beweegadvies toegespitst op COPD en astma 2. Bewegen en astma 3. Bewegen en COPD 4. Belang van samenwerking met fysiotherapeut 5. Protocol bewegen 1. Algemeen beweegadvies Lichamelijke activiteit bevordert de gezondheid. De Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) is dat iedere volwassene minstens vijf dagen per week, dertig minuten per dag matig intensief beweegt. Dit geldt ook voor patiënten met astma of COPD. Voorbeelden van matig intensief bewegen zijn stevig wandelen, fietsen en joggen. De dertig minuten mogen bijvoorbeeld ook driemaal tien minuten zijn. Er zijn veel redenen om te weinig te bewegen. De patiënt weet bijvoorbeeld niet wat goed is, heeft geen zin om te bewegen, is bang om de straat op te gaan, heeft last van kortademigheid etc. Kortademigheid kan een goede reden lijken om minder te bewegen, maar het tegendeel is waar. Minder bewegen leidt ook bij kortademigheid tot een neerwaartse spiraal: door conditieverslechtering neemt het inspanningsvermogen verder af. Daardoor zal de patiënt inspanning nog meer vermijden en zal het functioneren verder afnemen. U kunt invullijsten gebruiken om de mate van beweging, kortademigheid en de kwaliteitvan-leven vast te leggen bij patiënten met chronische luchtwegklachten. Dit zijn de Beweegwijzer ( en de MRC-schaal. Bij longartsen, fysiotherapeuten en in de revalidatiegeneeskunde is de MRC-schaal echter gemeengoed, daarom gebruiken we deze schaal wel in het protocol bewegen. Als de patiënt bij weinig inspanning al kortademig wordt, moet hij zich daardoor niet laten tegenhouden. Bewegen is dan juist extra belangrijk. Door meer te bewegen verbetert het uithoudingsvermogen en de spierkracht. Dan gaan alle dagelijkse bezigheden steeds gemakkelijker. De kortademigheid vermindert en de patiënt gaat zich beter voelen en krijgt meer energie. Bijvoorbeeld om boodschappen te doen of voor hobby s en contacten met vrienden. Adviseer de patiënt dagelijks tenminste een halfuur actief te bewegen. Bijvoorbeeld wandelen, tuinieren, fietsen, fitness of zwemmen. Als de patiënt niet gewend is aan lichaamsbeweging, is het verstandig om rustig te beginnen en het bewegen geleidelijk op te bouwen. Bijvoorbeeld dagelijks een wandeling van tien minuten en vervolgens elke dag een beetje verder. Zo komt hij geleidelijk aan tot een halfuur beweging per dag. De patiënt kan het halfuur ook verspreiden over de dag.

2 Sommige mensen met COPD zijn bang om het benauwd te krijgen en durven zich daarom bijna niet meer in te spannen. Als de patiënt dit herkent, hoeft hij zich daar niet voor te schamen. Zoek met de patiënt een vorm van bewegen die hij leuk vindt. Dan is het makkelijker haalbaar. De een houdt van zwemmen, de ander van fietsen of wandelen in het bos. Heeft de patiënt of hebben de buren een hond? Dagelijks de hond uitlaten is een zinvolle beweging. Mogelijk geeft de patiënt de voorkeur aan een hometrainer? Dit is ook bewegen. Adviezen hebben een grotere kans opgevolgd te worden als ze bij de persoon passen. Als een patiënt genoeg beweegt is het voldoende om jaarlijks te checken of er veranderingen zijn in het beweegpatroon. Beweging betekent dat niet alle patiënten met astma of COPD het beweegadvies volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen halen (elke dag een half uur matig intensief). Feedback en aanmoediging Het kan helpen om een aantal activiteiten uit het dagelijks bewegen in maat en getal uit te drukken. Zeker als er sprake is van bewegingsarmoede. Inventariseer wat iemand nu doet aan beweging, bijvoorbeeld door de wandelafstand bepalen, vervolgens wat deze meer wil kunnen in 4 weken en op welk prestatieniveau. 2. Bewegen en astma Als de astmapatiënt de NNGB niet haalt, bijvoorbeeld door aanhoudende (angst voor) dyspnoe en/ of ADL-activiteiten minder goed kan uitvoeren is verwijzing naar een gespecialiseerde oefen- of fysiotherapeut geïndiceerd. Inspanningsastma Inspanningsastma kan een reden zijn om te weinig te bewegen. Bij inspanningsastma krijgt de patiënt last van piepen of kortademigheid tijdens of na lichamelijke inspanning. 3. Bewegen en COPD Bij COPD is het zinvol om een intensieve bewegingsactie voor te bereiden met lenigheidsoefeningen. Warming up is nodig. Extra bronchusverwijders voorafgaand aan een intensievere beweging is nuttig. Cooling-down na een intensieve beweegprestatie voorkomt hyperventilatie in rust. Bepaal aan de hand van de ziektelast en de cardiovasculaire comorbiditeit in overleg met de patiënt het beleid:

3 Bij licht tot matige ziektelast: adviseer de patiënt voldoende te bewegen (bijvoorbeeld dagelijks een half uur matig intensief wandelen, fietsen, zwemmen, fitness). Als de patiënt daar niet in slaagt door bijvoorbeeld aanhoudende (angst voor) dyspnoe en/ of beperking in het uitvoeren van ADL-activiteiten, bespreek dan verwijzing naar een gespecialiseerde oefen- of fysiotherapeut voor inspanningstraining en longreactivatie. Naast duurtraining, intervaltraining en weerstandstraining van perifere spiergroepen kunnen ook andere interventies het prestatievermogen vergroten: denk daarbij aan ademhalingsoefeningen en het doseren van inspanning in de tijd, ergonomische adviezen en het leren omgaan met angst voor benauwdheid. Voor COPD-patiënten geldt dat ze minstens drie keer per week moeten bewegen voor een optimaal effect. Na enkele weken zien we al een verbetering in kortademigheid en inspanningsvermogen. Naarmate een programma langer duurt, zullen de trainingsresultaten bij COPD-patiënten toenemen. De meeste programma s duren 12 weken. Het effect op inspanningsvermogen is na ruim 6 maanden weggeëbd. De positieve effecten op dyspnoe verdwijnen na 12 maanden. Na afloop van een programma waarbij het maximale effect is gehaald kan de patiënt dit effect behouden door even intensief te blijven trainen, maar met een lagere frequentie (twee maal per week). Bij COPD-patiënten die een hart- en vaatziekte hebben (gehad) overweeg een verwijzing inspanningstest (ergometrie) bij de longarts. Hiermee wordt de belastbaarheid en zuurstofconsumptie van de patiënt vastgesteld en of er geen ischemie optreedt bij de inspanningstest. Bij ernstige ziektelast zullen de patiënten over het algemeen al bij een longarts onder behandeling zijn en via die weg een revalidatieprogramma hebben aangeboden gekregen. 4. Belang samenwerking Om patiënten goed te kunnen verwijzen voor een beweegprogramma zijn samenwerkingsafspraken met een of meer fysiotherapeuten die gespecialiseerd zijn in de reactivering van COPD-patiënten in het werkgebied van belang. Bij cardiovasculaire comorbiditeit is mogelijk eerst een verwijzing naar cardioloog of longarts nodig voor ergometrie. Overleg tussen huisarts en POH bij aanhoudende participatieproblemen, voor een verwijzing voor longrevalidatie via de longarts. Patiënten met een matige en ernstige ziektelast zijn vaak onder behandeling van de longarts. Zij komen in aanmerking voor een multidisciplinair longrevalidatieprogramma. Meer informatie over reactiveringprogramma s vindt u op de site van de COPD & Astma Huisartsen Advies Groep (CAHAG onder Reactivering).

4 5. Protocol bewegen Gebruik van dit protocol Gebruik dit protocol om de mate van bewegen in kaart te brengen en om patiënten met COPD te adviseren over gezonde beweging. U doet dit bij iedere nieuwe patiënt COPD en herhaalt dit 1x per jaar. Doel protocol U inventariseert op juiste wijze of een patiënt met COPD voldoende beweegt. Zie voor meer informatie: gezond bewegen U kunt gericht adviseren over gezond bewegen, zie beweegadvies. Met een patiënt die niet genoeg beweegt bespreekt u welke barrières hij heeft. U weet wanneer u vervolgstappen moet bespreken met de huisarts als een patiënt met COPD onvoldoende beweegt. Voorbereiden Benodigd materiaal: MRC schaal, zie 7.3 en bewegen met COPD of sporten met astma, de beweegtest van Van deze website is ook de folder Sportief bewegen met een chronische longaandoening te downloaden (zoek op COPD) Laat de patiënt (liefst van tevoren)een van bovenstaande lijsten invullen. Uitvoering Leg uit wat het doel is van dit consult. Ga na hoeveel de patiënt beweegt: Bekijk samen met de patiënt de ingevulde beweegwijzer of Vraag welk soort en hoeveel beweging de patiënt afgelopen week gehad heeft. De patiënt beweegt genoeg (zie Achtergrondinformatie Bewegen)? Bevestig dan het positieve van dit gezondheid bevorderende gedrag. De patiënt beweegt niet genoeg? Ga na waarom dat is. Vertel dat bewegen belangrijk is, ook voor patiënten met COPD. Zoek samen naar eventuele oplossingen. Mogelijk is het inspanningsvermogen van de patiënt beperkt. Ga dan naar de volgende stap (MRC-schaal). Adviseer iedere patiënt voldoende te bewegen en geef schriftelijk materiaal mee, bijvoorbeeld van: Ga aan de hand van de ingevulde MRC-schaal het inspanningsvermogen van de patiënt na. Vergelijk dit zo nodig met een eerder ingevulde MRC-schaal. In de volgende situaties overlegt u met de huisarts o De MRC-score is 3 of hoger. Sluit eerst andere oorzaken uit, bijvoorbeeld hartfalen of artrose en zorg eerst voor een optimale medicamenteuze behandeling. De patiënt blijft onder de norm voor bewegen, ondanks uw adviezen.

5 Attentie Bij cardiovasculaire comorbiditeit is mogelijk eerst een verwijzing naar cardioloog of longarts nodig voor ergometrie. Overleg met de huisarts bij aanhoudende participatieproblemen, vastgesteld via een vragenlijst, voor een verwijzing voor longrevalidatie via de longarts. Patiënten met een matige en ernstige ziektelast zijn vaak onder behandeling van de longarts. Zij komen in aanmerking voor een multidisciplinair longrevalidatieprogramma. Vervolg Maak een vervolgafspraak om het beweegadvies te evalueren en eventueel bij te stellen. Als iemand voldoende beweegt, is het voldoende om dit protocol jaarlijks toe te passen.