Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

Transcriptie

1 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 9 februari 2011

2

3 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas Zwemwaterprofiel van de zwemlocatie Lettelberterplas te Lettelbert

4

5 Verantwoording Titel Zwemwaterprofiel Lettelberterplas Opdrachtgever Waterschap Noorderzijlvest Projectleider Sigrid Haverkamp Auteur(s) Eric Ebbers en Sigrid Haverkamp Projectnummer Aantal pagina's 40 (exclusief bijlagen) Datum 9 februari 2011 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale versie. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv afdeling Water Handelskade 11 Postbus AC Deventer Telefoon Fax Dit document is eigendom van de opdrachtgever en mag door hem worden gebruikt voor het doel waarvoor het is vervaardigd met inachtneming van de rechten die voortvloeien uit de wetgeving op het gebied van het intellectuele eigendom. De auteursrechten van dit document blijven berusten bij Tauw. Kwaliteit en verbetering van product en proces hebben bij Tauw hoge prioriteit. Tauw hanteert daartoe een managementsysteem dat is gecertificeerd dan wel geaccrediteerd volgens: - NEN-EN-ISO 9001 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 5\40

6 6\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

7 Inhoud Verantwoording en colofon... 5 Samenvatting Inleiding Aanleiding Zwemwaterprofiel Leeswijzer Uitgevoerde werkzaamheden Methode Locatiebezoeken Beschrijving van de zwemlocatie Algemene gebiedsbeschrijving Algemeen Gebruik- en nevenfuncties Toekomstige plannen inrichting en waterbeheer Kenmerken van de zwemlocatie Inrichting en voorzieningen Waterkwaliteitsmonitoring Hydro(morfo)logie en ecologie Begrenzing van de zwemzone Potentiële gezondheidsrisico s Analyse historische waterkwaliteit Bacteriologische kwaliteit Waterkwaliteit volgens de oude Europese zwemwaterrichtlijn Waterkwaliteit volgens de huidige Europese zwemwaterrichtlijn Historische data analyse in combinatie met weersomstandigheden Blauwalgenprofiel Analyse Beoordeling Blauwalgen Mogelijke risicobronnen Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 7\40

8 6 Gezondheidsrisico s Toelichting gebruikte kentallen spreadsheet ZWEMPROF Resultaten en analyse Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aandachtspunten en mogelijke maatregelen Actualisatie en vervolgtraject Geraadpleegde bronnen Bijlage(n) 1. Resultaten risicoberekening spreadsheet ZWEMPROF 2. Data blauwalgen en fysisch-chemische toestandsvariabelen 3. Toelichting beoordeling zwemwaterkwaliteit volgens de oude en huidige EU-richtlijn 4. Verslag veldbezoek 8\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

9 Samenvatting Een verplichting voortkomend uit de huidige Europese zwemwaterrichtlijn is het opstellen van een zwemwaterprofiel voor zwemlocaties door de waterbeheerder. In een zwemwaterprofiel worden de bronnen, de verontreinigingsroutes en de locatiespecifieke eigenschappen in kaart gebracht en worden de benodigde maatregelen ter verbetering van de zwemwaterkwaliteit geïnventariseerd. Dit zwemwaterprofiel heeft betrekking op de zwemlocatie Lettelberterplas, gelegen bij Lettelbert. De locatiebeheerder van deze zwemlocatie is gemeente Leek. Begrenzing zwemzone Voor de begrenzing van zwemzone wordt langs de hele strandlengte een strook tot 25 meter uit de oever voorgesteld en aansluitend is een zone van 25 meter rondom het vlot. Het zwemwatermeetpunt (4005) ligt binnen de drijflijn en is representatief voor de hele zwemzone. Bacteriologische kwaliteit De bacteriologische kwaliteit van het zwemwater op de zwemlocatie Lettelberterplas was volgens de oude zwemwaterrichtlijn altijd goed. Op basis van de gegevensset van 2009 en 2010 zou de kwaliteitsklassenindeling onder de huidige EU-richtlijn uitstekend zijn. Dit betekent dat er geen noodzaak is tot treffen van maatregelen voor de bacteriologische kwaliteit. De potentiële bronnen, zwemmers, honden, paarden en watervogels, worden niet als bacteriologische verontreinigingsbron aangemerkt. Honden zijn aangelijnd toegestaan op het strand en komen er regelmatig. Hoewel de waterkwaliteit volgens zwemprof niet beïnvloed wordt, kan hondenpoep op het strand ook tot onhygiënische situaties leiden. Een optie is een opruimplicht voor hondenpoep op het strand en de ligweide te introduceren en hierop te handhaven. Hetzelfde geld voor de paarden die af en toe op het strand komen. Blauwalgen Blauwalgen vormden in 2010 voor het eerst een probleem in de Lettelberterplas. De blauwalgensamenstelling wordt gedomineerd door Planktothrix en in mindere mate door Anabaena. Planktothrix vormt meestal geen drijflagen, Anabaena wel. Beide soorten produceren toxines (onder andere microcystine en/of anatoxine) welke vrij kunnen komen als de algen afsterven. Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 9\40

10 Overig Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn voor de zwemlocatie Lettelberterplas niet te verwachten. Preventieve maatregelen om de blauwalgenproblematiek terug te dringen moeten vooral worden gezocht in het terugdringen van eutrofiëring. Om maatregelen op te kunnen stellen is aanvullend onderzoek nodig naar de oorzaak. Tot nu toe was de overlast door blauwalgen op de zwemlocatie beperkt en van korte duur. Daarom kan ook gekozen worden voor niets doen in combinatie met goede voorlichting van het publiek op de zwemplek. Als er proliferatie (ontwikkeling) van blauwalgen bij de zwemlocaties ontstaat, is het belangrijk om het publiek (zwemmers) tijdig en adequaat voor te lichten. Ten eerste op de zwemlocatie zelf, maar ook via internet, huis aan huisbladen of regionale radio/tv, et cetera. Dit is een taak van de provincie. Het waterschap heeft hierbij een adviserende rol. Veiligheid Het zwemvlot was een initiatief van omwonenden en door hen geplaatst. Het vlot voorziet in de behoefte maar het zwemtrapje ontbreekt momenteel. Aan te raden is om het vlot op veiligheid te controleren, opnieuw een veilig zwemtrapje aan te brengen en de bekleding op de bovenkant van het vlot te herstellen. Resumerend overzicht aandachtspunten en maatregelen Onderwerp Aandachtspunt (A) / maatregel (M) Wie/Initiator Bacteriologische Opruimgebod honden- en paardenpoep (A) Gemeente Leek waterkwaliteit Blauwalgen Diepteprofiel opstellen (A) Monitoring: maandelijks fysisch chemische parameters meten Provincie Groningen Waterschap Noorderzijlvest gedurende 1 jaar (A) Monitoring (maandelijks) blauwalgen in het zomerhalfjaar (A) Adequate voorlichting publiek bij blauwalgenbloei (A) Waterschap Noorderzijlvest Provincie Groningen en gemeente Leek Veiligheid Zwemvlot op veiligheid controleren en zwemtrap plaatsen (M) Gemeente Leek Actualisatie Als de kwaliteitsindeling in 2012 nog steeds uitstekend is, hoeft het zwemwaterprofiel alleen geactualiseerd te worden als de zwemwaterkwaliteit wijzigt of als er veranderingen zijn bij de zwemlocatie die de waterkwaliteit kunnen beïnvloeden. 10\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

11 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De huidige Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC) die maart 2006 van kracht geworden is, schrijft voor dat van elk zwemwater een zwemwaterprofiel wordt opgesteld. In de huidige EU-zwemwaterrichtlijn staat dat alle zwemwateren aan het einde van het badseizoen van 2015 ten minste moeten voldoen aan de kwaliteit aanvaardbaar. Tevens moeten dan realistische en evenredige maatregelen zijn genomen om het aantal zwemwateren als uitstekend of goed te doen toenemen. In de EU-zwemwaterrichtlijn zijn naast monitoring ook beheermaatregelen van belang. Dit betekent dat per zwemlocatie naast kwaliteitsgegevens van het oppervlaktewater vooral ook informatie beschikbaar moet zijn over de wijze waarop de zwemwaterkwaliteit beïnvloed wordt. Dit komt erop neer dat de waterkwaliteitsbeheerder van iedere zwemlocatie een inschatting moet maken van de bronnen die de zwemwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. De risico s en bedreigingen voor het zwemwater worden vastgelegd in een zwemwaterprofiel. 1.2 Zwemwaterprofiel Een zwemwaterprofiel geeft een compleet beeld van alle veiligheids- en gezondheidsrisico s op de zwemlocatie. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te krijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen: Escherichia coli (E. coli) en intestinale enterococcen (huidige EU-richtlijn) of thermotolerante en totaal bacteriën van de coligroep en fecale streptococcen (oude parameters). Daarnaast verschaft het zwemwaterprofiel inzicht in mogelijke problemen door cyanobacteriën (blauwalgen), overige macroalgen en/of fytoplankton. Andere gezondheidsbedreigende risico s zoals ziekte van Weil, botulisme, zwemmersjeuk, et cetera worden niet specifiek genoemd in de richtlijn maar worden in dit zwemwaterprofiel wel meegenomen. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie naar de maatschappij/burger over de kwaliteit van de zwemlocatie en de te nemen (beheer)maatregelen. Waterschap Noorderzijlvest is verantwoordelijk voor het waterkwaliteitsbeheer van 15 officiële zwemlocaties. In dit rapport is het zwemwaterprofiel voor de zwemlocatie Lettelberterplas beschreven. Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 11\40

12 1.3 Leeswijzer Na deze inleiding worden in hoofdstuk 2 de uitgevoerde werkzaamheden beschreven. In hoofdstuk 3 volgt een beschrijving van de zwemlocatie en hoofdstuk 4 bevat een analyse van de waterkwaliteit en het blauwalgenprofiel. Vervolgens komen de potentiële risicobronnen in hoofdstuk 5 aan bod. Een beschrijving van de gezondheidsrisico s en bronnenanalyse met het spreadsheetmodel Zwemprof is uitgewerkt in hoofdstuk 6. Vervolgens staan in hoofdstuk 7 de conclusies en mogelijke maatregelen beschreven. Tot slot staat in hoofdstuk 8 een overzicht van de geraadpleegde informatiebronnen. 12\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

13 2 Uitgevoerde werkzaamheden 2.1 Methode Voor het opstellen van zwemwaterprofielen zijn enkele handreikingen/rapporten opgesteld waarin een gestructureerde aanpak van diverse facetten wordt beschreven: Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (RIZA/Grontmij, 2005): bacteriologische verontreinigingsbronnen, zie figuur 2.1 KRW en oppervlaktewater (DHV/RIZA, 2005): afbakening van de zwemlocatie Handreiking zwemwaterprofiel blauwalgen (DHV/RIZA, 2007): blauwalgen Voor zover mogelijk, is voor het opstellen van dit zwemwaterprofiel bij deze handreikingen aangesloten. Figuur 2.1 Routekaart voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (bron: RIZA/Grontmij, 2005) Een zwemwaterprofiel omvat de volgende aspecten: Algemene beschrijving van de zwemlocatie. Er wordt een algemene beschrijving van de locatie gegeven waarin de volgende onderdelen aan de orde komen: algemene gebiedsbeschrijving, hydro(morfo)logie en ecologie, de begrenzing van de zwemzone, gegevens ten aanzien van problemen en zwemverboden zoals meldingen van gezondheidsklachten (zwemmersjeuk, botulisme) en bloei van blauwalgen Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 13\40

14 Analyse data historische waterkwaliteit. De data van de laatste drie à vijf jaar vormen de basis voor de historische waterkwaliteit. In geval van hoge concentraties aan bacteriën wordt gekeken of er een trend zichtbaar is die wijst op invloed van weersomstandigheden, een relatie met bepaalde bronnen of een relatie met een bepaalde periode in het jaar waarop de verhogingen plaatsvinden Identificatie van potentiële bronnen van bacteriologische verontreiniging. Op basis van de hiervoor beschreven gegevens, het locatiebezoek en het gesprek met de locatiebeheerder, wordt een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen opgesteld Beoordeling gesignaleerde verontreinigingsbronnen. Met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) wordt de invloed van de bronnen geschat Evaluatie en conclusies. Alle gegevens uit de voorgaande stappen worden naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij wordt bepaald welke van de mogelijke bronnen daadwerkelijk relevant zijn voor de waterkwaliteit op de zwemlocatie Aanbevelingen. Als er geen problemen worden geconstateerd bestaat er weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Als er wel duidelijke verontreinigingsbronnen zijn gevonden of als er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van de resultaten, wordt een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen 2.2 Locatiebezoeken Bij voorkeur wordt een zwemlocatie en de omgeving ervan een keer bezocht op een moment dat de stranden daadwerkelijk door bezoekers gebruikt worden. Immers dan kan een goede indruk van de hygiëne verkregen worden, omdat ook zwemmers zelf een bron van bacteriële verontreinigingen kunnen zijn. Overigens leveren bezoeken op rustige dagen ook veel informatie op want dan wordt een beeld verkregen van andere mogelijke bronnen zoals watervogels en huisdieren. De locatie is bezocht op woensdag 22 september Tijdens het bezoek was het zonnig weer en er waren geen zwemmers aanwezig. Algemene aandachtspunten tijdens het veldbezoek waren ten eerste de mogelijke bronnen van fecale verontreinigingen op de zwemlocatie en in de omgeving. Ten tweede is ook gelet op andere bedreigingen voor de zwemwaterkwaliteit zoals flora (bijvoorbeeld afgestorven plantenresten), fauna (ratten in verband met ziekte van Weil), botulisme, (blauw)algen, et cetera. Van de verschillende zwemstranden zijn tevens foto s gemaakt. De waarnemingen tijdens het locatiebezoek zijn verwerkt in het zwemwaterprofiel. Bij het veldbezoek waren vertegenwoordigd: Waterschap Noorderzijlvest Gemeente Leek Tauw bv 14\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

15 3 Beschrijving van de zwemlocatie 3.1 Algemene gebiedsbeschrijving Algemeen De zwemlocatie is gelegen in het noorden van de gemeente Leek, direct aan de zuidzijde van de Rijksweg A7. De zwemlocatie ligt ingesloten tussen het dorp Lettelbert en de Rijksweg A7. Langs de oostkant ligt het Lettelberterdiep. In de directe omgeving bevinden zich voornamelijk graslanden en enkele boerderijen. Omdat de plas wordt omgeven door houtopstand heeft de zwemlocatie een beschutte ligging. De Lettelberterplas is tientallen jaren geleden ontstaan door zandwinning ten behoeve van de aanleg van de Rijksweg. De plas wordt in de volksmond ook wel Lettelbertergat genoemd. A7 Lettelbert Leekstermeer Leek Figuur 3.1 Regionale ligging van de zwemlocatie Lettelberterplas Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 15\40

16 3.1.2 Gebruik- en nevenfuncties De plas wordt in de zomer veel gebruikt door zwemmers. Ook wordt er veel gevist. Het visrecht is in handen van hengelsportfederatie Groningen Drenthe. Rondom de plas ligt een wandelpad. Bij de plas worden sporadisch feesten georganiseerd door de bewoners van Lettelbert. In januari wordt er een Nieuwjaarsduik georganiseerd. De plas lig net buiten de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Rijksweg A7 Duikvlot Toegang en parkeerplaatsen Zwemstrand Figuur 3.2 Directe omgeving van de zwemlocatie Lettelberterplas Toekomstige plannen inrichting en waterbeheer De hengelsportfederatie is voornemens om in de nabije toekomst vissteigers te plaatsen. Voor zover bekend zijn er geen plannen met betrekking tot de zwemlocatie. 16\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

17 3.1.4 Kenmerken van de zwemlocatie Beheer van de zwemlocatie Eigenaar Gemeente Leek Locatiebeheerder Gemeente Leek Waterkwaliteitsbeheerder Waterschap Noorderzijlvest Toezichthouder Provincie Groningen is bevoegd gezag in het kader van de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (WHVBZ) Figuur 3.3 Overzichtsfoto s Lettelberterplas Figuur 3.4 Bebording en drijflijn zwemlocatie Lettelberterplas Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 17\40

18 Algemeen De zwemlocatie Bezoekersaantallen Aan de zuidoever van de plas ligt een zandstrandje met een lengte van ongeveer 30 meter en een breedte van 10 meter gemiddeld. Aangrenzend is er een smalle grasstrook. De plas is toegankelijk via een zandpad. Met een slagboom wordt de locatie afgeschermd van voertuigen. Langs het zandpad is het mogelijk om de auto te parkeren. De zwemlocatie is vrij toegankelijk. Op een drukke dag zijn er volgens de beheerder 50 tot 100 bezoekers. Het gemiddelde aantal bezoekers kan niet exact worden aangegeven. In dit zwemwaterprofiel wordt uitgegaan van gemiddeld 25 bezoekers per dag (zie hoofdstuk 6.1). Er wordt geen entree geheven Inrichting en voorzieningen Kiosk Nee. Sanitaire voorzieningen Nee. Afvalbakken Voldoende. Er staan vier afvalbakken aan de rand van het zwemstrand. Drijflijnen Er is een drijflijn aanwezig die de inwoners van het dorp zelf hebben geplaatst. De diepte bij de lijn is circa 0,8 meter. Toezicht Nee. Bebording Bij de toegang staat een provinciaal informatiebord. Tijdens het veldbezoek hing er tevens (achterstevoren) een bord met het opschrift: Waarschuwing verhoogde hoeveelheden blauwalg Provincie Groningen. Speeltoestellen Er staat een zwemvlot midden in de plas. Dit zwemvlot staat op palen en is door de bewoners zelf geplaatst op een moment dat de plas bevroren was. De zwemtrap ontbreekt momenteel omdat deze op last van de gemeente moest worden verwijderd. De trap was stuk gegaan wat leidde tot een onveilige situatie. Bodem De bodem bestaat voornamelijk uit zand Beheer en onderhoud De gemeente Leek controleert uitsluitend de algemene zaken, zoals de prullenbakken, de maaifrequentie en één keer per jaar de status van het strand. Het strand wordt één keer per jaar gecontroleerd door de gemeente en aangevuld met nieuw zand. Het maaien van de ligweide en het wandelpad gebeurt circa 20 keer per zwemseizoen. Tevens worden dan de prullenbakken geleegd. De bewoners zorgen voor het onderhoud van het duikvlot.. 18\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

19 3.1.6 Waterkwaliteitsmonitoring De provincie Groningen is in het kader van de WHVBZ officieel toezichthouder op de waterkwaliteit van het oppervlaktewater op deze en officiële overige zwemplassen in Groningen. Op de site van de provincie staat vermeld wanneer er calamiteiten zijn en wanneer het zwemwater niet goed is om in te zwemmen. Actuele problemen met de zwemwaterkwaliteit worden daarnaast bekend gemaakt via teletekst pagina 725, publicatie in de krant en RTV-Noord. Tevens kunnen recreanten de zwemwatertelefoon (050) bellen voor informatie over de kwaliteitstoestand van zwemwateren. De zwemwaterkwaliteit wordt door Noorderzijlvest op één meetpunt bepaald (4005). Tabel 3.1 Meetpunt waterkwaliteit Lettelberterplas Omschrijving Code X-coördinaat Y-coördinaat Lettelberterplas De situering van het meetpunt wordt in de figuren 3.5 en 3.6 weergegeven. Gedurende het zwemseizoen worden door waterschap Noorderzijlvest elke maand metingen gedaan buiten de vakantieperiodes en in de maanden juli en augustus twee wekelijks. Dit resulteert in minimaal 8 metingen per zwemseizoen. De bemonsteringsfrequentie wordt bepaald in overleg met de provincie Groningen en op basis van de resultaten uit het verleden. 3.2 Hydro(morfo)logie en ecologie Hydro(morfo)logie De Lettelberterplas heeft een oppervlakte van circa 9 ha en een geschatte gemiddelde diepte van 4 meter. De maximale diepte is 8 meter. Een diepteprofiel is niet voorhanden. Een overzicht van het watersysteem rondom de Lettelberterplas wordt weergegeven in Figuur 3.5. De plas valt binnen een peilgebied met een zomerpeil van -1,6 m NAP en een winterpeil van -1,8 m NAP. Hydrologisch gezien is de Lettelberterplas een geïsoleerde plas. Aan de oostzijde van de plas ligt de Lettelbertervaart maar staat hiermee niet in verbinding. De plas is grotendeels kwel en regenwater gevoed. Er wordt geen gebiedsvreemd water aangevoerd om het peil te verhogen. Overtollig water wordt via een overloop afgevoerd naar het Letterberterdiep. Circulatie vindt plaats door windinvloeden. Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 19\40

20 Figuur 3.5 Het watersysteem rondom de Lettelberterplas Ecologie De Lettelberterplas heeft, met uitzondering van het schiereiland, steile oevers. Dit komt door de toplaag die bij aanvang van de zandwinning verwerkt is op de oever. Bij het zwemstrand loopt de oever en de onderwaterbodem minder steil af. Buiten het strand is de oever grotendeels begroeid met struiken en bomen. Behalve riet komen langs de oevers algemene oeverplanten voor zoals gele lis, harig wilgenroosje, kattenstaart, koningskruid, et cetera. In de zwemzone ontbreken waterplanten. Er zijn geen gegevens over waterplanten in de rest van de plas. Over het visbestand is bij de beheerder en waterschap Noorderzijlvest geen informatie bekend. In de plas wordt veel op karper gevist. In de plas komen weinig watervogels voor. Tijdens het veldbezoek zijn alleen enkele futen en meerkoeten gezien. Op het duikvlot lag weinig vogelpoep. 20\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

21 3.3 Begrenzing van de zwemzone Voor het begrenzen van de zwemzone is uitgegaan van het protocol zoals dat is beschreven in het rapport KRW en oppervlaktewater DHV juni 2005 (Verkennende studie naar de bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de KRW). In Figuur 3.6 is de zwemzone van de Lettelberterplas aangegeven. Het veilige zwemgedeelte wordt begrensd met een drijflijn op een waterdiepte van maximaal 0,8 meter. De drijflijn ligt evenwijdig aan het volledige strand op een afstand van maximaal circa 10 meter uit de kant. Omdat de drijflijn dicht bij de oever ligt en de aanwezigheid van een duikvlot buiten de drijflijn (circa 40 meter uit de kant) begeven veel zwemmers zich al snel buiten de drijflijn. Als zwemzone wordt daarom een strook van 25 meter vanaf het strand en rondom het duikvlot voorgesteld. Figuur 3.6 Zwemzone van Lettelberterplas en de situering van het zwemwaterkwaliteitsmeetpunt Meetpunt 4005 ligt in het midden van de zwemzone en is daarmee representatief. Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 21\40

22 3.4 Potentiële gezondheidsrisico s In de periode zijn er bij de provincie Groningen geen meldingen binnen gekomen met betrekking tot gezondheidsklachten op de zwemlocatie Lettelberterplas. Hieronder wordt een overzicht van de potentiële gezondheidsrisico s gegeven op basis van de ervaringen in de afgelopen jaren. Bacteriële infecties Er zijn geen bijzonderheden met betrekking tot bacteriële infecties. Blauwalgen De Lettelberterplas kende in augustus en september 2010 problemen met blauwalg. ph en doorzicht De zuurgraad in de Lettelberterplas varieert tijdens het zwemseizoen tussen ph 6,5 en ph 10,0. De zuurgraad komt daarmee boven de grenswaarden (ph norm voor zwemwateren volgens de oude zwemwaterrichtlijn was ph 6,5-9,0). Het doorzicht varieerde op het zwemwatermeetpunt van 0,2 tot meer dan 1,0 meter. De doorzichtnorm volgens de oude richtlijn is 1 meter. Het is vooral een veiligheidsrisico (gevaarlijke scherpe voorwerpen op de bodem en zichtbaarheid in noodsituaties). In de huidige EU-zwemwaterrichtlijn zijn ph en doorzicht niet genormeerd. Overig Er zijn nooit problemen geweest met: Zwemmersjeuk Botulisme Ziekte van Weil Zwerfvuil Overige zogenaamde zwemmersziekten 22\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

23 4 Analyse historische waterkwaliteit In de navolgende paragrafen wordt de bacteriologische zwemwaterkwaliteit beschreven. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan de orde: Bacteriologische waterkwaliteit volgens de oude Europese zwemwaterrichtlijn Bacteriologische waterkwaliteit volgens de huidige Europese zwemwaterrichtlijn Historische data analyse in combinatie met de weersomstandigheden. Een nadere analyse is alleen uitgevoerd wanneer er sprake is geweest van normoverschrijdingen en / of verhogingen van concentraties gedurende de jaren Blauwalgen 4.1 Bacteriologische kwaliteit De bacteriologische parameters van de oude zwemwaterrichtlijn (totaal bacteriën van de coligroep, thermotolerante bacteriën van de coligroep en fecale streptococcen) zijn in de huidige zwemwaterrichtlijn vervangen door Escherichia coli en intestinale enterococcen. Deze indicatoren leveren een betere koppeling tussen de fecale verontreiniging in zwemwater en gezondheidseffecten. In tabel 4.1 zijn de normen van de huidige richtlijn en de oude richtlijn weergegeven. De eenheden zijn uitgedrukt in kve 1 /100 ml. De eindbeoordeling van de oude richtlijn is afwijkend van de huidige richtlijn. Bij de oude parameters zijn er 3 categorieën (goed, voldoende en slecht) en bij de huidige parameters zijn er 4 categorieën (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht). De toetsingssystematiek van de oude en de huidige Europese zwemwaterrichtlijn is niet vergelijkbaar en vaak is de huidige richtlijn iets strenger. Zo mag een beheerder volgens de huidige richtlijn alleen onder strikte voorwaarden incidentele normoverschrijdingen negeren, mits deze voorspeld zijn. De oude praktijk van herbemonstering, waarbij een normoverschrijding genegeerd mag worden als een nieuw monster aantoont dat het om een incident ging, is onder de huidige richtlijn niet toegestaan. Een toelichting op de zwemwaterbeoordeling volgens de beide richtlijnen is opgenomen in bijlage 3. 1 Kolonie vormende eenheid Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 23\40

24 Tabel 4.1 Risicowaarden oude en huidige zwemwaterparameters in kve/100 ml Parameter Kwaliteitsniveau Huidige EU richtlijn Uitstekende kwaliteit Goede kwaliteit Aanvaardbare kwaliteit E coli 500 (95-percentiel) (95-percentiel) 900 (90-percentiel) Intestinale enterococcen 200 (95-percentiel) 400 (95-percentiel) 330 (90-percentiel) Oude EU richtlijn Goed Voldoende Coli thermotolerante (80 %) (95 %) Coli totaal (80 %) (95 %) Waterkwaliteit volgens de oude Europese zwemwaterrichtlijn De concentraties aan thermotolerante colibacteriën en totaal colibacteriën staan weergegeven in Figuur 4.1. De afgelopen jaren was de bacteriologische waterkwaliteit volgens de normen van de oude EU-zwemwaterrichtlijn goed. De gemeten concentraties waren consistent erg laag of niet aantoonbaar. Jaartrend thermotolerante coli Lettelberterplas, mp norm voldoende norm goed Jaartrend totaal coli Lettelberterplas, mp norm voldoende norm goed kve/100 ml 1000 kve/100 ml apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt 1-apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt Figuur 4.1 Bacteriologische waterkwaliteit Lettelberterplas 24\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

25 4.1.2 Waterkwaliteit volgens de huidige Europese zwemwaterrichtlijn In 2009 zijn voor het eerst de huidige parameters bepaald. De resultaten staan weergegeven in Figuur 4.2. E. coli en intestinale enterococcen waren bij nagenoeg alle metingen niet aantoonbaar aanwezig (bepalingsgrens 38 kve/100 ml) en voldeden daarmee aan de strengste kwaliteitsnorm (uitstekende kwaliteit). Alleen in april 2010 is E. coli licht verhoogd gemeten Jaartrend Escherichia coli Lettelberterplas mp Norm uitstekend Norm aanvaardbaar Jaartrend Intestinale enterococcen Lettelberterplas mp Norm uitstekend Norm aanvaardbaar kve/100 ml apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt kve/100 ml apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt Figuur 4.2 Bacteriologische waterkwaliteit Lettelberterplas voor E. coli en intestinale enterococcen Indeling in kwaliteitsklasse volgens de huidige Europese zwemwaterrichtlijn De zwemwaterindeling wordt jaarlijks op basis van de meetreeks van de afgelopen vier badseizoenen vastgesteld. De huidige parameters zijn vanaf 2009 gemeten en onderstaande kwaliteitsindeling is dan ook gebaseerd op de gegevenssets uit de badseizoenen 2009 en De bacteriologische waterkwaliteit valt vooralsnog in kwaliteitsklasse uitstekend. Een correcte beoordeling kan pas in 2012 plaatsvinden. Tabel 4.2 Voorlopige kwaliteitsindeling zwemlocatie volgens de huidige EU-zwemwaterrichtlijn op basis van de jaren 2009 en 2010 Omschrijving Totaal oordeel E. coli Intestinale enterococcen Lettelberterplas Uitstekend Uitstekend Uitstekend Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 25\40

26 4.1.3 Historische data analyse in combinatie met weersomstandigheden Om mogelijke verontreinigingsbronnen te ontdekken wordt vaak gezocht naar eventuele relaties met weersomstandigheden. Een relatie tussen fecale bacteriën en neerslag kan wijzen op overstorten in de buurt van de zwemlocatie of een verhoogde afspoeling van met fecaliën verontreinigd regenwater van aanliggende oevers. De analysewaarden voor de bacteriologische parameters waren de afgelopen jaren steeds zodanig laag, dat er geen aanleiding is om een relatie met weersomstandigheden uit te werken. 4.2 Blauwalgenprofiel Tot 2010 kende de Lettelberterplas weinig problemen met blauwalgen. In augustus 2010 was de blauwalgenbloei aanleiding om zwemmers op de zwemlocatie te waarschuwen Analyse Om in te schatten of er in de nabije toekomst kans op bloei van blauwalgen bestaat, zijn de historische data geanalyseerd conform de handreiking zwemwaterprofiel blauwalgen. Bijlage 2 bevat een overzicht van de beschikbare waterkwaliteitsgegevens in relatie tot mogelijke problemen met overmatige groei van blauwalgen. Microcystine Als er een vermoeden van aanwezigheid van blauwalgen bij de zwemlocaties is, werden tot en met 2009 monsters van de drijflaag en/of de waterkolom op microcystine onderzocht. Microcystine concentraties van meer dan door de gezondheidsraad gestelde norm van 20 µg/l waren aanleiding tot het nemen van maatregelen (zwemverbod of dwingende waarschuwing, CIW protocol voor blauwalgen 2002). Alleen op 3 en 6 augustus 2004 zijn twee watermonsters van de Lettelberterplas op microcystine onderzocht. De microcystineconcentraties waren beide keren 0,3 µg/l en gaven daarmee geen aanleiding tot het nemen van maatregelen. Opgemerkt wordt dat in het nieuwe blauwalgenprotocol de microcystinebepaling als criterium eruit is gehaald omdat te weinig bekend is van de verschillende toxines die blauwalgen kunnen produceren en gezondheidseffecten. In het nieuwe blauwalgenprotocol wordt vooral ingezet op celtellingen van vijf potentieel toxische planktongeslachten Anabaena, Aphanizomenon, Microcystis, Planktothrix, en Woronichinia die de algenproblemen veroorzaken. In het nieuwe protocol worden onder andere risiconormen gehanteerd van of cellen/ml of aanwezigheid van drijflagen voor het nemen van beheermaatregelen. 26\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

27 Fytoplanktononderzoek Een fytoplankton onderzoek kan uitwijzen welke soorten blauwalgen er aanwezig zijn. Aanwezigheid van een drijflaag op de zwemlocatie was aanleiding om in augustus 2010 elke twee weken een monster op de blauwalgensamentstelling te onderzoeken. In bijlage 2 worden de resultaten gepresenteerd. De blauwalgensamenstelling bestond bijna uitsluitend uit Planktothrix agardhi. Begin en eind augustus was Planktothrix agardhi in grote aantallen aanwezig en benaderde risiconiveau 3. In het tussentijdse monster van medio augustus, waren de aantallen laag en was Anabaena de dominante soort. Deze blauwalgensoorten produceren alle toxinen (microcystine en/of anatoxine). Van Planktothrix agardhi worden soms drijflagen gezien maar meestal komt deze soort zwevend voor. Anabaena vormt wel drijflagen. Toestandvariabelen In elk zwemseizoen meet waterschap Noorderzijlvest twee keer ook de fysisch-chemische parameters (in juni/juli en augustus). De nutriëntenconcentraties in de Lettelberterplas zijn niet hoog. Van stikstof is de maximaal gemeten concentratie 1,9 mg N/l (ter vergelijking: de voormalige MTR-norm (maximaal toelaatbaar risico) was 2,2 mg N/l). Stikstof is vooral in gebonden vorm (niet beschikbaar) aanwezig. De concentraties aan nitraat en ammonium (de beschikbare vorm) zijn meestal lager dan de bepalingsgrens. De maximaal gemeten fosfaatconcentratie is 0,15 mg P/l. Ter vergelijking: de voormalige MTR-norm was 0,15 mg P/l. Opgelost fosfaat is vaak niet meetbaar aanwezig (rapportagegrens opgelost P is 0,01 mg P/l). Verhoudingsgewijs is er veel stikstof en weinig fosfaat in het watersysteem. De N:P-ratio (mol:mol) is hoog en ligt tussen voor N:P-ratio totaal en 6-30 voor N:P-ratio opgelost. Een stelregel is dat vooral bij lagere N:P verhoudingen (lager dan 10) enkele blauwalgensoorten in het voordeel zijn omdat zij stikstof uit de atmosfeer kunnen binden (bijvoorbeeld Anabaena sp. en Aphanizomenon). Uitgezonderd in 2005, is dat op deze locatie niet het geval. De verwachting is dat de algensamenstelling meer naar groenalgen zal neigen. Dat wil overigens niet zeggen dat ontwikkeling van blauwalgen nooit (plaatselijk) kan voorkomen als de omstandigheden gunstig zijn. De chlorofylconcentratie is een maat voor de algengroei. De concentraties zijn vaak verhoogd en liggen tussen 40 en 100 µg/l (oude NW4-norm 100 µg/l). Tijdens de blauwalgenbloei in augustus 2010 zijn de hoogste chlorofylconcentraties gemeten. Volgens de Handreiking Zwemwaterprofiel Blauwalgen mag de chlorofyl-a concentratie niet boven 50 µg/l uitkomen. Dit is de door de WHO genoemde kritische grens waarboven problemen met blauwalgen te verwachten zijn. Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 27\40

28 In de eerste maanden van het zwemseizoen is het water helder en is het doorzicht tot op de bodem (0,8 meter). In de loop van het zwemseizoen neemt het doorzicht af tot zo n 0,45 meter en in 2005 tot slechts 0,2 meter. Vaak wordt een gering doorzicht veroorzaakt door algen (hoge chlorofylgehalten) maar dat is op deze locatie niet duidelijk te zien. De zuurgraad ligt de afgelopen jaren tussen ph 6,5 9,9. Vaak gaat een toename van algengroei (hoge chlorofylgehalten) samen met hogere ph waarden, maar dat is voor deze plas niet uit de meetwaarden op te maken. Want tijdens de blauwalgenbloei in augustus 2010 valt het hoogst gemeten chlorofylgehalte (100 µg/l) juist samen met de laagst gemeten ph (6,5) Beoordeling Blauwalgen Samenvattend kan op basis van de beschikbare informatie uit de voorgaande jaren worden geconcludeerd dat de zwemlocatie af en toe problemen met blauwalgen heeft. Van de afgelopen zes jaren was alleen in 2010 sprake van een blauwalgenbloei. Van de eerdere jaren zijn weinig gegevens bekend maar de analyse op microcystineconcentraties in 2004 geeft aan dat eerder ook al sprake van blauwalgenbloei geweest moet zijn. In 2010 waren er mogelijk gezondheidsrisico s. Van de toxineproducerende blauwalgen kwam Planktothrix agardhi in grote dichtheden voor. Anabaena is in geringere aantallen aangetroffen. De blauwalgenproblemen zijn niet direct te herleiden uit de beperkt beschikbare gegevens van de fysisch chemische toestandsvariabelen. De nutriëntenconcentraties zijn niet heel erg hoog en er is geen overmaat aan fosfaat in het watersysteem aanwezig, zodat niet meteen een bloei van toxische blauwalgen te verwachten is. Echter, onder voor blauwalgen gunstige omstandigheden kunnen deze zich ook bij lage nutriëntenconcentraties ontwikkelen. Aandachtspunten Zoals hiervoor al is aangegeven, is de bloei van blauwalgen in de Lettelberterplas in 2010 niet uit de meetresultaten van de fysisch-chemische parameters te verklaren. De beperkt beschikbare nutriëntenconcentraties doen niet direct een toxische blauwalgenbloei vermoeden. Maar eigenlijk zijn er onvoldoende fysisch chemische waterkwaliteitsgegevens (twee metingen per zomerseizoen) beschikbaar om seizoensfluctuaties en het totale functioneren van het watersysteem goed in beeld te krijgen Sommige meetresultaten spreken elkaar tegen. Zo valt de laagst gemeten ph niet te rijmen met het hoogst gemeten chlorofylgehalte tijdens de blauwalgenbloei (september 2010). Om meer grip te krijgen op het functioneren van het watersysteem en seizoensfluctuaties, is het aan te raden om jaarrond (12 keer per jaar) de fysisch-chemische parameters te bepalen 28\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

29 Planktothrix Agardhi prevaleert ondiepe (< 3 meter) voedselrijke en troebele wateren. Deze soort heeft weinig licht nodig en kan daardoor onder licht limiterende omstandigheden domineren over groenalgen of lichtminnende blauwalgen. Deze voorkeur voor ondiepe wateren indiceert dat de Lettelberterplas geen diepe zandwinplas is. In ieder geval minder diep dan in dit zwemwaterprofiel is aangenomen. Een diepteprofiel is niet bekend. Met het oog op mogelijke maatregelen is inzicht in het diepteprofiel van de plas een vereiste De laatste jaren worden veel praktijkproeven gedaan gericht op het bestrijden van de overlast door overmatige groei van cyanobacteriën: ondermeer toediening van fosfaatfixatief (Phoslock ) en Flock and Lock methode en toedienen van waterstofperoxide. Deze methodieken lijken goede perspectieven te bieden in geïsoleerde watersystemen, mogelijk ook in de Lettelberterplas. Voor ondiepe watersystemen is voor de korte termijn als effectgerichte noodmaatregel, het plaatsen van een (mobiele) pomp nabij de zwemlocatie een optie zodat doorstroming en oppervlakkige menging wordt bewerkstelligd. Hiermee wordt echter niet de groei van blauwalgen verstoord, maar wordt alleen bereikt dat de algen niet kunnen gaan drijven. Hiermee wordt ook het ophopen van toxinen tot gevaarlijke niveaus voorkomen. Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 29\40

30 30\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

31 5 Mogelijke risicobronnen In onderstaand overzicht wordt een beschrijving gegeven van de mogelijke bronnen voor bacteriële verontreinigingen. Regenwaterlozingen/ Voor zover bekend vinden er geen regenwaterlozingen plaats op de overstorten Letterberterplas. Tevens zijn er geen overstorten bekend. Effluent RWZI Nee. Wegwater/afstromend Nee, het water van de naast gelegen Rijksweg wordt via een hemelwater bermsloot afgevoerd naar het Letterberterdiep. Ongerioleerde lozingen Nee. Mestwater omringend Het water van de naastgelegen graslanden stroomt niet in de plas agrarisch gebied door de aanwezige kade met houtopstand Recreatievaart Nee. Jachthavens Nee. Beroepsvaart Nee. Wateraanvoer Nee. De plas wordt gevoed met kwel- en regenwater. (Blauw)algen Ja. In 2010 was er sprake van blauwalgen (zie ook paragraaf 4.2) Planten Nee (bacteriën)/ ja (nutriënten). Rondom de plas bevindt zich een houtopstand die in de herfst zorgt voor bladinval en voedselverrijking van de plas. De hoeveelheid waterplanten daarentegen is beperkt. Dieren De kans is aanwezig dat er tijdens het zwemseizoen honden en paarden in het water gaan. Hierop is namelijk geen controle. Tijdens het veldbezoek zijn paardenfeces op het strand aangetroffen. Honden zijn aangelijnd toegestaan op het strand maar mogen niet zwemmen. Het aantal vogels in en rondom de plas is gering. Menselijke belasting De kans op menselijke belasting is aanwezig, omdat er geen sanitaire voorzieningen op de Lettelberterplas aanwezig zijn. Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 31\40

32 Figuur 5.1 Bladinval en paardenfeces komen de waterkwaliteit niet ten goede Conclusie potentiële bronnen De potentiële risicobronnen van de zwemlocatie zijn: Honden Paarden Watervogels Zwemmers 32\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

33 6 Gezondheidsrisico s Bij de Handreiking bij het opstellen van een zwemwaterprofiel hoort een spreadsheetmodel, genaamd ZWEMPROF, om de invloed van de bronnen te kunnen schatten. Indien uit deze eenvoudige berekeningen geen relevante beïnvloeding van een verontreinigingsbron of -route wordt gevonden kan hiermee worden volstaan. Opgemerkt wordt dat met de spreadsheet alleen gezondheidsrisico s ten gevolge van fecale verontreinigingen (E. coli en intestinale enterococcen) bepaald wordt. Gezondheidsrisico s door blauwalgen en andere ziekteverwekkers zoals zwemmersjeuk, botulisme en chemische verontreinigingen, moeten afzonderlijk beoordeeld worden. Voor alle geïdentificeerde bronnen zijn de kentallen in het spreadsheet ingevuld, zie bijlage 1. De uitkomsten van de berekening zijn in dezelfde bijlage te vinden. 6.1 Toelichting gebruikte kentallen spreadsheet ZWEMPROF Afmetingen zwemzone en waterdiepte. Voor het oppervlak van de zwemzone is uitgegaan van de begrenzing zoals aangegeven in paragraaf 3.3, te weten: lengte 70 meter en breedte 25 meter. De maximale waterdiepte van de Lettelberterplas is 8 meter. Voor ZWEMPROF is uitgegaan van een gemiddelde waterdiepte van 4 meter. Zwemmers. Volgens de beheerder zijn er op een topdag 50 à 100 bezoekers. Het gemiddeld aantal bezoekers is niet exact bekend. Voor dit zwemwaterprofiel is het gemiddeld aantal bezoekers bepaald door het maximale aantal door een factor 3 à 4 te delen. Per strand gerekend met 100 bezoekers bij topdrukte en het gemiddeld aantal bezoekers is gesteld op 25. In ZWEMPROF is gerekend met het aantal bezoekers als zwemmers. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat een gemiddelde hoeveelheid zwemmers geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit Watervogels. Tijdens het veldbezoek zijn weinig vogels gezien, alleen enkele futen en meerkoeten. Op het zwemvlot lag weinig vogelpoep. In ZWEMPROF wordt uitgegaan van een maximum van 10 watervogels in de zwemzone en 50 vogels buiten de zwemzone. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat deze hoeveelheid watervogels niet van invloed is op de zwemwaterkwaliteit. Honden. Honden zijn aangelijnd toegestaan op het strand maar mogen niet zwemmen. Uitgegaan is van 3 honden in de zwemzone en 2 honden buiten de zwemzone. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat dit geen invloed heeft op de zwemwaterkwaliteit. Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 33\40

34 Paarden. Af en toe komen er paarden op het strand. Uitgegaan is van 2 paarden in de zwemzone en 0 honden buiten de zwemzone. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat dit geen invloed heeft op de zwemwaterkwaliteit. 6.2 Resultaten en analyse Risico s door fecale verontreinigingsbronnen Uit ZWEMPROF volgt dat er geen noemenswaardige bronnen van bacteriële verontreiniging zijn voor de zwemlocatie Lettelberterplas. Het is belangrijk te weten dat ZWEMPROF uitgaat van volledige menging van verontreinigingen in de zwemzone. Dit is bij eventuele verontreinigingen door watervogels in delen van de zwemzone of het strand niet altijd het geval. Plaatselijke (en kortstondige) bacteriologische verontreinigingen door watervogels zijn daarom altijd mogelijk, bijvoorbeeld rondom de drie vlonders. Ook als in ZWEMPROF geen invloed berekend wordt. Overige pathogene ziekteverwekkers Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn niet te verwachten. Risico s door blauwalgen In de afgelopen vijf jaren is alleen in 2010 blauwalgenbloei in de Lettelberterplas geweest. De kans op een bloei van toxische blauwalgen in de Lettelberterplas is dus aanwezig. 34\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

35 7 Conclusies en aanbevelingen 7.1 Conclusies Bacteriologische kwaliteit In de periode was de bacteriologische waterkwaliteit op de zwemlocatie Lettelberterplas goed. Er zijn nooit normoverschrijdende concentraties gemeten. In 2009 zijn voor het eerst de huidige bacteriologische parameters Escherichia coli (E. coli) en intestinale enterococcen gemeten. De concentraties waren laag. Volgens de huidige zwemwaterrichtlijn zou de zwemwaterkwaliteit voorlopig worden ingedeeld in kwaliteitsklasse uitstekend. Voor een definitieve beoordeling is een meetreeks van 4 jaar nodig. Bacteriologische verontreinigingsbronnen De potentiële bronnen zijn zwemmers, honden, paarden en watervogels. Volgens het spreadsheet ZWEMPROF hebben deze bronnen nagenoeg geen invloed op de zwemwaterkwaliteit. Overig Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn op de zwemlocatie in de Lettelberterplas niet te verwachten. Blauwalgen In de Lettelberterplas was van de afgelopen vijf jaren alleen in 2010 sprake van blauwalgen die worden veroorzaakt door blauwalgensoorten die het giftige microcystine en/of anatoxine produceren (vooral Planktothrix Agardhi en Anabaena in geringe mate). Op basis van de beschikbare informatie en ervaringen uit voorgaande jaren is de kans op een jaarlijkse toxische bloei van blauwalgen aanwezig. Begrenzing wemzone Voor de begrenzing van zwemzone wordt langs de hele strandlengte een strook tot 25 meter uit de oever voorgesteld en aansluitend is een zone van 25 meter rondom het vlot. Het zwemwatermeetpunt (4005) ligt binnen de drijflijn en is daarmee representatief voor de hele zwemzone. Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 35\40

36 7.2 Aandachtspunten en mogelijke maatregelen Op basis van de beperkte gegevensset van de jaren 2009 en 2010 is kwaliteitsklasse indeling volgens de huidige EU-zwemwaterrichtlijn uitstekend en is er geen noodzaak tot het treffen van maatregelen voor de bacteriologische waterkwaliteit. Om in de toekomst problemen te voorkomen en een goede waterkwaliteit te behouden bieden onderstaande aanbevelingen een aanknopingspunt. Honden en paarden Honden zijn aangelijnd toegestaan op het strand en komen er regelmatig. Hoewel de waterkwaliteit volgens zwemprof niet beïnvloed wordt, is het mogelijk dat hondenpoep tot onhygiënische situaties op het strand zelf kan leiden. Ook heeft dit een negatieve invloed op de beleving van zwemmers. Een optie is een opruimplicht voor hondenpoep op het strand en de ligweide te introduceren en hierop te handhaven. Hetzelfde geld voor de paarden die af en toe op het strand komen. Veiligheid Het zwemvlot was een initiatief van omwonenden en is ook door hen geplaatst. Het vlot voorziet in de behoefte maar het zwemtrapje ontbreekt momenteel. Aan te raden is om het vlot op veiligheid te controleren, opnieuw een veilig zwemtrapje aan te brengen en de bekleding op de bovenkant van het vlot te herstellen. Blauwalgen Blauwalgen vormden in 2010 een probleem in de Lettelberterplas. De nutriëntenconcentraties die van de Lettelberterplas geven geen directe aanleiding om een overmatige groei van (blauw)algen te verwachten, maar de plas gedraagt zich als een eutroof watersysteem. Aanpak aan de bron (nutriëntenreductie) heeft de voorkeur, maar om effect te sorteren zal een verregaande verlaging van de nutriëntenconcentraties in de plas gerealiseerd moeten worden. Alvorens tot maatregelen over te kunnen gaan is eerst aanvullend onderzoek nodig naar de oorzaak: Er zijn onvoldoende fysisch chemische waterkwaliteitsgegevens aanwezig (twee metingen per zomerseizoen) om seizoensfluctuaties en het functioneren van het watersysteem goed in beeld te krijgen. Aanbevolen wordt om de waterkwaliteit gedurende een heel jaar maandelijks te monitoren Een diepteprofiel is niet bekend. Met het oog op mogelijke maatregelen is inzicht in het diepteprofiel van de plas een vereiste Maandelijkse monitoring blauwalgen gedurende het zomerhalfjaar 36\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

37 Tot nu toe was de overlast door blauwalgen op de zwemlocatie beperkt en van korte duur. Daarom kan ook gekozen worden voor niets doen in combinatie met goede voorlichting van het publiek op de zwemplek. Als er proliferatie (ontwikkeling) van blauwalgen bij de zwemlocatie ontstaat, is het belangrijk om het publiek (zwemmers) tijdig en adequaat voor te lichten. Ten eerste op de zwemlocatie zelf, maar ook via internet, huis aan huisbladen of regionale radio/tv, et cetera. Dit is een taak van de provincie. Het waterschap heeft hierbij een adviserende rol. Resumerend overzicht aandachtspunten en maatregelen Onderwerp Aandachtspunt (A) / maatregel (M) Wie/Initiator Bacteriologische Opruimgebod honden- en paardenpoep (A) Gemeente Leek waterkwaliteit Blauwalgen Diepteprofiel ten behoeve van nader onderzoek (A) Monitoring: maandelijks fysisch chemische parameters meten Provincie Groningen Waterschap Noorderzijlvest gedurende 1 jaar (A) Monitoring (maandelijks) blauwalgen in het zomerhalfjaar (A) Adequate voorlichting publiek bij blauwalgenbloei (A) Waterschap Noorderzijlvest Provincie Groningen en gemeente Leek Veiligheid Zwemvlot op veiligheid controleren en zwemtrap plaatsen (M) Gemeente Leek 7.3 Actualisatie en vervolgtraject Afhankelijk van de zwemwaterindeling waarin de zwemlocatie volgens de EU-zwemwaterrichtlijn wordt ingedeeld, moet het zwemwaterprofiel na een bepaalde periode geactualiseerd worden. Zwemwaterindeling Uitstekend Goed Aanvaardbaar Slecht Actualisatie zwemwaterprofiel vindt ten minste plaats om de Alleen als de indeling verandert in goed, aanvaardbaar of slecht Vier jaar Drie jaar Twee jaar Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 37\40

38 De zwemwaterindeling wordt jaarlijks op basis van de meetreeks van de afgelopen vier badseizoenen vastgesteld (zie toelichting bijlage 4). Op basis van de beperkte gegevensset uit de badseizoenen van 2009 en 2010, is een voorzichtige schatting van de indeling gedaan. De bacteriologische waterkwaliteit valt in kwaliteitsklasse uitstekend. Totaal oordeel E. coli Intestinale enterococcen Uitstekend Uitstekend Uitstekend Uitstekend Bovenstaand toetsoordeel betekent dat, als de kwaliteit in 2012 nog hetzelfde is als in 2010, alleen geactualiseerd hoeft te worden als de zwemwaterkwaliteit wijzigt, of als er veranderingen zijn bij de zwemlocatie die de waterkwaliteit kunnen beïnvloeden. 38\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

39 8 Geraadpleegde bronnen 1. Europese Unie 2006, Richtlijn 2006/7/EEG van het Europees Parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG 2. RIZA-Grontmij Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel, In opdracht van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat en Rijkswaterstaat 3. DHV 2005, KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water, In opdracht van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijkswaterstaat, RIZA 4. DHV Handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel. Hulpmiddel voor het opstellen van het voor blauwalgen relevante deel van zwemwaterprofielen. In opdracht van Rijkswaterstaat, RIZA 5. CIW blauwalgenprotocol, Veilig zwemmen: cyanobacteriën in oppervlaktewater, aangepast protocol Blauwalgenprotocol 2010, vastgesteld door het NWO op 10 maart DHV 2007, Beheermaatregelen ter bestrijding van cyanobacteriënoverlast, in opdracht van Rijkswaterstaat Waterdienst 8. Waterschap Noorderzijlvest, ondermeer historische data waterkwaliteit 9. Zwemwaterfolder, Zwemmen in open water in de provincie Groningen, Zwemwaterprofiel Lettelberterplas 39\40

40 40\40 Zwemwaterprofiel Lettelberterplas

41 Bijlage 1 Resultaten risicoberekening spreadsheet ZWEMPROF

42

43 ZWEMPROF Naam locatie: Lettelberterplas ZWEMwaterPROFielen Datum beoordeling: 18 nov Afstand tot Fractie naar Type en morfologie Zwemmers gemiddeld aantal per dag aantal bij extreme drukte zwemplek (m) zwemwater Type systeem plas aantal boten bij extreme breedte plas (m) 310 Schepen aantal boten per dag drukte lengte plas (m) recreatievaart gemiddelde diepte plas (m) 3 - beroepsvaart ,9 Continue bronnen - debiet (m3/s) oppervlak zwemzone (m2) RWZI gemiddelde diepte in zwemzone (m) 0,75 - lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf oeverlengte zwemstrand (m) 70 - jachthavens (continue belasting) Lokale bron (continu) belasting E. coli (KVE/halfjaar) - - belasting enterokokken (KVE/halfjaar) - Dieren op het zwemstrand/zwemzone - aantal honden/dag aantal paarden/dag watervogels Dieren buiten zwemzone - aantal honden/dag 2 1 0,5 - aantal paarden/dagen watervogels ,5 Incindentele bronnen - overstort-volume (m3) - overstort gemengd stelsel overstort gescheiden stelsel ongezuiverde lozingen afstromend wegwater Lokale bron (incidenteel) concentratie concentratie E. coli (KVE/l) concentratie enterokokken (KVE/l) Agrarisch achterland bodemtype zand aantal hectare 0 mestsoort Melkkoeien 3 Bijdrage bronnen legenda EC Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (E.c <200KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (E.c tussen 200 en 500KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (E.c tussen 500 en 900KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (E.c >900KVE/100ml) Naam locatie: Lettelberterplas Datum beoordeling: 18 nov Legenda IE Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (IE <100KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (IE tussen 100 en 200KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (IE tussen 200 en 330KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (IE >330KVE/100ml) gemiddeld EC zeer druk EC gemiddeld IE zeer druk IE eindoordeel EC eindoordeel EC Zwemmers verdeeld over zone gemiddeld zeer druk Recreatievaart RWZI 0 0 eindscore IE eindscore IE Agrarisch achterland 0 0 gemiddeld zeer druk RioolOverstort gemengd stelsel 0 0 gescheiden stelsel 0 0 Lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf 0 0 Ongezuiverde lozingen 0 0 Afstromend wegwater 0 0 Beroepsvaart 0 0 Jachthavens 0 0 Watervogels binnen zwemzone Watervogels buiten zwemzone 5 5 Dieren op het strand binnen zwemzone Dieren op het strand buiten zwemzone 0 0 Lokale bron (Incidenteel) 0 0 Lokale bron (continue belasting) 0 0 Zwemmers op een kluitje

44

45 Bijlage 2 Data blauwalgen en fysisch-chemische toestandsvariabelen

46

47 Resultaten blauwalgenonderzoek periode In de jaren tot 2010 was er nooit aanleiding reden voor blauwalgenonderzoek Toelichting grafiek: Gele lijn = cellen/ml: risiconiveau II (gering gezondheidsrisico), actie: waarschuwen Rode lijn = cellen/ml: risiconiveau III (gezondheidsrisico), actie: negatief zwemadvies Blauwalgen Lettelberterplas Cellen/ml Woronichinia Planktothrix Microcystis Aphanizomenon Anabaenopsis Anabaena Datum Eenheid Anabaena Anabaenopsis Aphanizomenon Microcystis Planktothrix Woronichinia Totaal Cellen/ml mm3/l Cellen/ml mm3/l Cellen/ml mm3/l Toelichting tabel: Aantal cellen /ml Biovolume mm 3 /l Risiconiveau Actie < < 2,5 I Verhoogde alertheid ,5 15 II Gering gezondheidsrisico Waarschuwen > > 15 III Gezondheidsrisico Negatief zwemadvies IV Groot gezondheidsrisico Zwemverbod Voor een volledige beschrijving van de risico niveaus wordt verwezen naar het Blauwalgenprotocol 2010.

48 Stikstof -Lettelberterplas 2,5 Concentratie (mg N/l) 2 1,5 1 0, N opgelost Streefw aarde N opgelost N-totaal MTR N-totaal Fosfaat - Lettelberterplas 0,20 Concentratie (mg P/l) 0,18 0,16 0,14 0,12 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0, P-totaal MTR-P-totaal PO4 Streefw aarde PO4 N:P ratio - Lettelberterplas N:P ratio totaal (mol/mol) opgelost (mol/mol)

49 Chloride - Lettelberterplas Concentratie (mg/l) Chlorofyl-a en doorzicht - Lettelberterplas 2, ,0 Chlorofyl-a (ug/l) ,5 1,0 0,5 0 ph - Lettelberterplas 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6, Doorzicht (m) 0,0 Chlorofyl-a Doorzicht ph

50

51 Bijlage 3 Toelichting beoordeling zwemwaterkwaliteit volgens de oude en huidige EU-richtlijn

52

53 Berekening toetswaarden De huidige zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) verschilt op veel punten van de oude richtlijn 76/160/EG. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de veranderingen in de beoordelingssystematiek. Huidige EU-richtlijn In de nieuwe beoordelingssystematiek wordt uitgegaan van een meetreeks over een periode van 4 jaren (het afgelopen badseizoen en de 3 voorgaande badseizoenen). De toetswaarden voor de huidige EU-zwemwaterrichtlijn worden als volgt berekend: Van de gemeten hoeveelheid bacteriën in kolonie vormende eenheden / 100 ml wordt de log 10 - waarde bepaald. (Als het resultaat een nulwaarde is, wordt de log 10 -waarde van de detectielimiet/rapportagegrens van de gebruikte analytische methode gebruikt) Van deze reeks wordt de rekenkundig gemiddelde waarde (1) en de standaarddeviatie (2) berekend De 90- en 95-percentielwaarden zijn de uitkomsten van de formules (3) en (4) 1) log10m1...log 10Mn = Q n 2) Std (reeks log10_m1 tot en met log10_mn) Q * Stad 3) 90-percentielwaarde = 10 Q * Stad 4) 95-percentielwaarde = 10 Indeling in vier verschillende kwaliteitsklassen (voor binnenwateren) Huidige EU-richtlijn Uitstekende kwaliteit Goede kwaliteit Aanvaardbare kwaliteit Slechte kwaliteit E coli <500 ( 95-percentiel) <1.000 (95-percentiel) <900 ( 90-percentiel) >900 ( 90-percentiel) Intestinale enterococcen <200 ( 95-percentiel) <400 (95-percentiel) <330 ( 90-percentiel) >330 ( 90-percentiel) Aantallen in kolonievormende eenheden per 100 ml (kve/100 ml) Oude EU-richtlijn Volgens de oude zwemwaternormering wordt uitgegaan van een meetreeks over één zwemseizoen. De kwaliteitsbeoordeling wordt berekend aan de hand van het percentage aan overschrijdingen: Goed: 80 % van de metingen voldoet aan de maximale norm van 100 kve per 100 ml voor thermotolerante bacteriën en 80 % voldoet aan de maximale norm van 500 kve per 100 ml van het totaal aantal colibacteriën. Van de 11 metingen per badseizoen moeten er dus 9 metingen voldoen Voldoende: 95 % van de metingen voldoet aan de maximale norm van kve per 100 ml aan thermotolerante bacteriën en 95 % voldoet aan de maximale norm van kve per 100 ml van het totaal aantal colibacteriën. Dit betekent dat bij 11 metingen/badseizoen alle metingen moeten voldoen Een meting mag niet meer dan het maximale aantal bacteriën bevatten van kolonievormende eenheden aan thermotolerante bacteriën per 100 ml en niet meer dan kolonievormende eenheden aan het totaal aantal bacteriën van de coligroep per 100 ml Onvoldoende: Het percentage van 95 % van de metingen voldoet niet aan de genoemde normen of de maximale waarden zijn overschreden Oude EU-richtlijn Goede kwaliteit Aanvaardbare kwaliteit Maximale waarde per meting Coli thermotolerante 100 (80 %) (95 %) Coli totaal 500 (80 %) (95 %) Aantallen in kolonievormende eenheden per 100 ml (kve/100 ml)

54

55 Bijlage 4 Verslag veldbezoek

56

57 Veldverslag Letterberterplas Aanwezig: Ebel Huizinga Sjoerd Geelink Sigrid Haverkamp Eric Ebbers Waterschap Noorderzijlvest Gemeente Leek Tauw bv Tauw bv Op 22 september 2010 is bij de Lettelberterplas het veldbezoek uitgevoerd. Aan het begin van het bezoek werd door de gemeente de vooraf opgestuurde checklist ingevuld overhandigd. De plas is bereikbaar via een zandpad, met aan de westzijde langs het pas de mogelijkheid om de auto te parkeren. Totaal is er langs het pad ruimte voor circa 20 auto s. De plas is door een slagboom niet bereikbaar voor voertuigen. Achter de slagboom staat een provinciaal informatiebord (foto A). Aan de achterzijde hangt een tweede bord met daarop de tekst Waarschuwing verhoogde hoeveelheden Blauwalg. Dit bord is afkomstig van de provincie Groningen. Door de wijze van bevestiging (achterstevoren) wordt deze waarschuwing pas later opgemerkt, als je na zwemmen met de rug naar het water staat (foto B). Het strand is voorzien van vier prullenbakken die duidelijk zichtbaar zijn (foto C). Op het strand zijn sporen van hondenpoten en vogels aanwezig (afdruk reigerpoten foto D) en er ligt paardenfeces (foto E). Tevens worden op het strand sporen van ijzeruitspoeling aangetroffen en olieachtige filmlaagjes afkomstig van ijzerbacteriën (foto F). In het water zijn een drijflijn en een vlonder aanwezig (foto G). Beide objecten zijn van de bewoners van Lettelbert. De vlonder is van hout en blijkt, uit een verklaring van een plaatselijke bewoner die aanwezig was, op palen te staan. De trap van de vlonder is verwijderd voor reparatie. Het kunstgrasdoek op de vlonder ligt los. De plas wordt ook gebruikt door hengelsporters (foto H). Rondom de plas ligt een aarden wal die waarschijnlijk gemaakt is van de toplaag van de voormalige zandafgraving. De wal, die begroeid is met struiken en bomen (foto I), is over de hele lengte voorzien van een wandelpad (foto J). Dit pad is een aantal jaren geleden aangelegd en wordt, met uitzonderingen van een aantal keren per jaar maaien, niet onderhouden. Het pad is deels bestraat. De bestrating verkeert in slechte staat. A B

58 C D E F G H I J