Zwemwaterprofiel Zuidstrand en Spartelvijver in het Haarlemmermeerse Bos

Transcriptie

1 Zwemwaterprofiel Zuidstrand en Spartelvijver in het Haarlemmermeerse Bos 4 november 2008

2

3 Zwemwaterprofiel Zuidstrand en Spartelvijver in het Haarlemmermeerse Bos Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos van de zwemlocaties Zuidstrand en Spartelvijver

4

5 Verantwoording Titel Zwemwaterprofiel Zuidstrand en Spartelvijver in het Haarlemmermeerse Bos Opdrachtgever Hoogheemraadschap van Rijnland Projectleider Sigrid Haverkamp Auteur(s) Wijnanda Hulsegge Projectnummer Aantal pagina's 45 (exclusief bijlagen) Datum 4 november 2008 Handtekening Colofon Tauw bv afdeling Water Handelskade 11 Postbus AC Deventer Telefoon (0570) Fax (0570) Dit document is eigendom van de opdrachtgever en mag door hem worden gebruikt voor het doel waarvoor het is vervaardigd met inachtneming van de rechten die voortvloeien uit de wetgeving op het gebied van het intellectuele eigendom. De auteursrechten van dit document blijven berusten bij Tauw. Kwaliteit en verbetering van product en proces hebben bij Tauw hoge prioriteit. Tauw hanteert daartoe een managementsysteem dat is gecertificeerd dan wel geaccrediteerd volgens: - NEN-EN-ISO Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 5\45

6 6\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

7 Inhoud Verantwoording en colofon... 5 Samenvatting Inleiding Aanleiding Leeswijzer Uitgevoerde werkzaamheden Methode Locatiebezoek Beschrijving van de zwemlocaties Situering en beschrijving Hydrologie en hydromorfologie Kenmerken zwemlocaties Zuidstrand en Spartelvijver Begrenzing van de zwemwaterzone Zuidstrand Spartelvijver Analyse historische waterkwaliteit Bacteriologische kwaliteit Waterkwaliteit volgens de huidige Europese zwemwaterrichtlijn Historische data analyse in relatie tot weersomstandigheden Waterkwaliteit volgens de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn Blauwalgenprofiel Overige pathogene ziekteverwekkers Mogelijke verontreinigsbronnen Beoordeling gezondheidsrisico s Toelichting gebruikte kentallen spreadsheet ZWEMPROF Resultaten en analyse Conclusies en aanbevelingen Aandachtspunten en maatregelen Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 7\45

8 7.2 Aanbevelingen vervolgtraject Bijlage(n) 1. Situering meetpunten zwemwaterkwaliteit 2. Resultaten risicoberekeningen spreadsheet ZWEMPROF 3. Data blauwalgen en fysisch chemische toestandsvariabelen 4. Verslag locatiebezoek 5. Beoordeling zwemwaterkwaliteit volgens de huidige en nieuwe EU-zwemwaterrichtlijn 8\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

9 Samenvatting Een verplichting voortkomend uit de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn is het opstellen van een zwemwaterprofiel voor zwemlocaties door de waterbeheerder. In een zwemwaterprofiel worden de bronnen, de verontreinigingsroutes en de locatiespecifieke eigenschappen in kaart gebracht en worden de eventueel benodigde maatregelen ter verbetering van de zwemwaterkwaliteit geïnventariseerd. Dit zwemwaterprofiel heeft betrekking op de zwemlocaties het Zuidstrand en de Spartelvijver in het Haarlemmermeerse Bos. De beheerder van deze zwemlocaties is de gemeente Haarlemmermeer. Zwemzones In het zwemwaterprofiel is de begrenzing van de zwemwaterzones bepaald op basis van het protocol Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water. Het resultaat is: Zandwinplas. Veel zwemmers beperken zich niet tot het gebied binnen de drijflijn. Als zwemzone wordt daarom een strook tot 35 meter uit de oever voorgesteld. Dit komt overeen met een begrenzing op ongeveer 1,50 waterdiepte en dit is 10 meter voorbij de huidige drijflijn die op 0,90 waterdiepte ligt. Het reguliere meetpunt voor het bepalen van de zwemwaterkwaliteit ROP18046 ligt in de zwemzone en is voldoende representatief Spartelvijver. Als zwemzone wordt de gehele Spartelvijver tot aan de drijflijn voorgesteld. Het zwemwatermeetpunt ROP18048 ligt in de zwemzone en is representatief Bacteriologische zwemwaterkwaliteit De bacteriologische kwaliteit van het zwemwater wordt volgens de huidige EU-richtlijn beoordeeld als goed (Zuidstrand) en aanvaardbaar (Spartelvijver). Volgens de nieuwe richtlijn valt deze in de kwaliteitsklasse uitstekend (Zuidstrand) en goed (Spartelvijver). Dit geeft dus geen aanleiding voor het treffen van maatregelen bij de zwemlocaties. De bacteriologische verontreinigingsbronnen zijn de volgende: Zuidstrand: geen Spartelvijver: watervogels (gering/wezenlijk) en honden (mogelijk) De Spartelvijver is vanwege de geringe waterdiepte gevoelig voor verontreinigingen. Daarom is het wenselijk het doorspoelregime met water uit de zandwinplas te continueren. Om in de toekomst problemen met watervogels te voorkomen is een toename ervan in de Spartelvijver ongewenst. Voor de kwaliteit van het zwemwater is het voldoende dat deze een andere plek uitkiezen maar gezien de zwemzone de gehele Spartelvijver omvat is dit niet uitvoerbaar. Een Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 9\45

10 andere maatregel betreft een verbod op het voeren van eenden. Een aandachtspunt zijn honden die ondanks het duidelijke verbod tijdens het zwemseizoen toch gesignaleerd worden. Verscherpt toezicht is wenselijk. Overig Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn op de zwemlocaties in het Haarlemmermeerse Bos niet te verwachten. Blauwalgen In de Zandwinplas is sinds de plaatsing van het luchtpompsysteem nauwelijks sprake meer van drijflaagvormende blauwalgen. Deze werden vooral veroorzaakt door blauwalgensoorten die het giftige microcystine produceren (vooral Microcystis en in mindere mate Anabaena). Echter, bij uitval van het systeem is de kans op blauwalgen groot. In de ondiepe Spartelvijver lijkt de kans op een toxische bloei van blauwalgen klein maar kan bij voor blauwalgen gunstige weersomstandigheden niet worden uitgesloten. Preventieve maatregelen om de blauwalgenproblematiek terug te dringen zijn al getroffen met het luchtmengsysteem. Met name bij Spartelvijver is het van belang dat een goede doorstroming gehandhaafd blijft. Aanpak aan de bron (verdergaande nutriëntenreductie) heeft de voorkeur. De nutriëntenconcentraties zijn echter al zo laag dat hier bijna geen verbetering te verwachten is. Als er drijflagen op de plas dreigen te ontstaan, is het wenselijk om het publiek snel en adequaat voor te lichten via internet, op de zwemlocatie, via huis aan huisbladen, radio en regionale tv, et cetera. Met name omdat men niet meer verwacht blauwalgen aan te treffen omdat de beluchtingsinstallatie doorgaans goed werkt. 10\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

11 Resumerend overzicht aandachtspunten en maatregelen Onderwerp Maatregel Wie Bacteriologische Spartelvijver: voorkomen dat de vogelpopulatie zich Gemeente Haarlemmermeer waterkwaliteit sterk uitbreidt Spartelvijver: doorspoelen/verversing water Gemeente Haarlemmermeer continueren Hondenverbod vanaf 1 mei en bebording aanpassen. Gemeente Haarlemmermeer Toezicht verbod honden op de stranden continueren Blauwalgen Op een pro actieve manier voorlichting publiek bij dreiging van drijflagen van blauwalgen Gemeente Haarlemmermeer, Provincie Noord-Holland Continueren bestaande beluchtingsysteem in de Rijnland Zandwinplas Continueren fytoplanktononderzoek Rijnland Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 11\45

12 12\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

13 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC) die maart 2006 van kracht geworden is, schrijft voor dat voor elk zwemwater een zwemwaterprofiel wordt opgesteld. In de nieuwe EU-zwemwaterrichtlijn staat dat alle zwemwateren aan het einde van het badseizoen van 2015 ten minste moeten voldoen aan de kwaliteit aanvaardbaar. Tevens moeten dan realistische en evenredige maatregelen zijn genomen om het aantal zwemwateren als uitstekend of goed te doen toenemen. In deze nieuwe EU-zwemwaterrichtlijn worden naast monitoring ook beheersmaatregelen van belang. Dit betekent dat per zwemwaterlocatie naast kwaliteitsgegevens van het oppervlaktewater vooral ook informatie beschikbaar moet zijn over de wijze waarop de zwemwaterkwaliteit beïnvloed wordt. Dit komt erop neer dat de beheerder van iedere zwemwaterlocatie een inschatting moet maken van de bronnen die de zwemwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. De risico s en bedreigingen voor het zwemwater worden vastgelegd in een zwemwaterprofiel. De beheerder kan op basis van dit zwemwaterprofiel op de desbetreffende locatie maatregelen nemen om de risico s voor de zwemmers te reduceren. Volgens de zwemwaterrichtlijn geeft een zwemwaterprofiel een compleet beeld van alle veiligheid- en gezondheidsrisico s op de zwemlocatie. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te krijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen: Escherichia coli (E. coli) en intestinale enterococcen (nieuwe EU-richtlijn) of thermotolerante en totaal bacteriën van de coligroep en fecale streptococcen (huidige/oude parameters). Daarnaast verschaft het zwemwaterprofiel inzicht in mogelijke problemen door cyanobacteriën, overige macroalgen en/of fytoplankton. Andere gezondheidsbedreigende risico s zoals ziekte van Weil, botulisme, zwemmersjeuk, et cetera worden niet specifiek genoemd in de richtlijn maar worden in dit zwemwaterprofiel wel meegenomen. Het Hoogheemraadschap van Rijnland is verantwoordelijk voor het waterkwaliteitsbeheer van 46 zwemlocaties: 41 officiële locaties en 5 potentiële locaties (stand van zaken mei 2008). In dit rapport is het zwemwaterprofiel voor de zwemlocaties in het Haarlemmermeerse Bos beschreven. Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 13\45

14 1.2 Leeswijzer Na deze inleiding worden in hoofdstuk 2 de uitgevoerde werkzaamheden beschreven. In hoofdstuk 3 volgt een beschrijving van de zwemlocatie en hoofdstuk 4 bevat een analyse van de waterkwaliteit en het blauwalgenprofiel. Vervolgens komen de potentiële risicobronnen in hoofdstuk 5 aan bod. Een beschrijving van de gezondheidsrisico s en bronnenanalyse is uitgewerkt in hoofdstuk 6. Tot slot staan in hoofdstuk 7 de conclusies en aanbevelingen. 14\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

15 2 Uitgevoerde werkzaamheden 2.1 Methode Voor het opstellen van zwemwaterprofielen zijn enkele handreikingen/rapporten opgesteld waarin een gestructureerde aanpak van diverse facetten wordt beschreven: Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (RIZA/Grontmij, 2005): bacteriologische verontreinigingsbronnen KRW en oppervlaktewater (RIZA/DHV, 2005): afbakening van de zwemlocatie Handreiking zwemwaterprofiel blauwalgen (RIZA/DHV, 2007): blauwalgen Voor zover mogelijk, is voor het opstellen van dit zwemwaterprofiel bij deze handreikingen aangesloten. Figuur 2.1 Routekaart voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (bron: Handreiking) Een zwemwaterprofiel omvat de volgende aspecten: Algemene beschrijving van de zwemwaterlocatie Er wordt een algemene beschrijving van de locatie gegeven waarin de volgende onderdelen aan de orde komen: algemene gebiedsbeschrijving, hydromorfologie en hydrologie, de begrenzing van de zwemwaterzone, gegevens ten aanzien van problemen en zwemverboden Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 15\45

16 zoals meldingen van gezondheidsklachten (zwemmersjeuk, botulisme) en bloei van blauwalgen Analyse data historische waterkwaliteit De data van de laatste drie à vijf jaar vormen de basis voor de historische waterkwaliteit. In geval van hoge concentraties aan bacteriën wordt gekeken of er een trend zichtbaar is die wijst op invloed van weersomstandigheden, een relatie met bepaalde bronnen of een relatie met een bepaalde periode in het jaar waarin de verhogingen plaatsvinden Identificatie van potentiële bronnen van bacteriologische verontreiniging Op basis van de hiervoor beschreven gegevens, het locatiebezoek en het gesprek met de locatiebeheerder, wordt een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen opgesteld Beoordeling gesignaleerde verontreinigingsbronnen Met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) wordt de invloed van de bronnen geschat Evaluatie en conclusies Alle gegevens uit de voorgaande stappen worden naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij wordt bepaald welk van de mogelijke bronnen daadwerkelijk relevant zijn voor de waterkwaliteit op de zwemlocatie Aanbevelingen Als er geen problemen worden geconstateerd bestaat er weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Als er wel duidelijke verontreinigingsbronnen zijn gevonden of als er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van de resultaten, wordt een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen 2.2 Locatiebezoek Bij voorkeur wordt een zwemwaterlocatie en de omgeving ervan een keer bezocht op een moment dat de stranden daadwerkelijk door bezoekers gebruikt worden. Immers dan kan een goede indruk van de hygiëne verkregen worden omdat ook zwemmers zelf een bron van bacteriële verontreinigingen kunnen zijn. In verband met de planning van het project is het locatiebezoek uitgevoerd op vrijdag 25 april Dit was voor aanvang van het zwemseizoen (per 1 mei) en er waren geen badgasten. Aandachtspunten tijdens het veldbezoek waren ten eerste de mogelijke bronnen van fecale verontreinigingen op de zwemlocatie en in de omgeving, maar ten tweede ook andere bedreigingen voor de zwemwaterkwaliteit zoals flora (bijvoorbeeld afgestorven plantenresten), fauna (ratten in verband met ziekte van Weil), botulisme, (blauw)algen, et cetera. Van elke locatie zijn tevens foto s gemaakt. De waarnemingen tijdens het locatiebezoek zijn opgenomen in bijlage 4 en verwerkt in het zwemwaterprofiel. 16\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

17 3 Beschrijving van de zwemlocaties 3.1 Situering en beschrijving Het Haarlemmermeerse Bos is een 115 hectare groot, parkachtig gebied ten noordwesten van Hoofddorp en ten zuidoosten van de N205. Het bos is in de jaren 70 aangeplant waarna het in 1979 officieel voor het publiek is opengesteld en het zich tot een regionale trekpleister heeft ontwikkeld. In het bos worden regelmatig evenementen gehouden, zoals het jaarlijkse Mystery Land en Concours Hippique. In een gedeelte van het bos heeft in 2002 de Floriade plaatsgevonden. De plassen in het Haarlemmermeerse Bos behoren tot het polderwater welke omsloten wordt door een dijk (noordoosten), bebouwd gebied van Hoofddorp (zuiden) en wegen (noordwesten). Het Haarlemmermeerse Bos beschikt over twee officiële zwemlocaties, te weten het Zuidstrand en de Spartelvijver: Zuidstrand is een zwemlocatie welke gelegen is aan de zandwinplas (ook wel de grote plas of bosplas genoemd) Spartelvijver is een zwemlocatie welke ten westen van de zandwinplas is gelegen en hiermee via sloten in verbinding staat Haarlem A9 Amsterdam IJmeer Hoofddorp Haarlemmermeerste Bos spartelvijver/zuidstrand A4 Figuur 3.1 Regionale ligging zwemlocaties Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 17\45

18 Spartelvijver Zwemlocatie Zuidstrand Figuur 3.2 Directe omgeving zwemlocaties Haarlemmermeerse Bos Zuidstrand en Spartelvijver KRW waterlichaam Het Haarlemmermeerse Bos is geen KRW waterlichaam. Het behoort tot het achterliggende gebied. Toekomstige plannen Voor de zwemlocaties zelf zijn geen plannen bekend met relevantie voor de waterrecreatie. Het Haarlemmermeerse Bos is geen KRW waterlichaam en dit betekent dat er door Rijnland geen specifieke (inrichtings)maatregelen zijn gepland. 3.2 Hydrologie en hydromorfologie Het Haarlemmermeerse Bos is een onderdeel van de Haarlemmermeerpolder, peilvak GH met een oppervlak van 87,9 hectare. Het is hydrologisch gezien een geïsoleerd gebied waarbij het waterpeil fluctueert tussen NAP -5,4 en -5,6 meter. Via een inlaatpomp aan de zuidoostzijde van de zandwinplas kan water vanuit het Voorkanaal (peilvak GH ) worden ingelaten. Het water in het Haarlemmermeerse Bos wordt actief, via een pomp aan de zuidzijde van de zandwinplas, rondgepompt. Het water van het slootsysteem en de zwemlocatie 18\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

19 Spartelvijver, wordt richting de zandwinplas gepompt. De Spartelvijver wordt op deze wijze ververst met water vanuit de zandwinplas. Afsluitbare duiker Luchtmeng- - installatie Inlaatgemaal Doorspoelgemaal Figuur 3.3 Globale stromingsrichting Haarlemmermeerse Bos. De cirkels geven de locaties van de luchtmenginstallaties aan welke drijflagen van blauwalgen voorkomen De verblijftijd van het water in de zandwinplas is jaar (bron: Diepe Puttenatlas, RPS BCC januari 2008). Aan de noordwestzijde van de Spartelvijver is een afsluitbare duiker aanwezig, die kan worden gebruikt om overtollig water uit het gebied te laten. In het Haarlemmermeerse Bos treedt wegzijging op. De maximale diepte van de zandwinplas is 21 meter en de gemiddelde diepte is 11 meter. De oevers van de plas zijn erg steil. De zwemlocatie Zuidstrand ligt aan een relatief brede ondiepe oeverstrook (Bron: Hydrografische gegevens van meren en plassen, Brouwer Groep, 1993). De Spartelvijver heeft een maximale diepte van 90 centimeter. Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 19\45

20 3.3 Kenmerken zwemlocaties Zuidstrand en Spartelvijver Algemeen Beheerder De directe omgeving van de zwemlocatie wordt beheerd door de gemeente Haarlemmermeer. Waterkwaliteitsbeheerder Hoogheemraadschap van Rijnland. Provincie Noord-Holland. Afmetingen zandstrand Zuidstrand: de afmetingen van het zandstrand zijn ruim 160 meter lang en 10 tot 20 meter breed Spartelvijver: de afmetingen van het zandstrand zijn ruim 70 meter lang en 10 tot 20 meter breed Bezoekersaantallen Het aantal zwemmers is niet bekend. Op een drukke dag loopt het aantal bezoekers in het gebied op tot ongeveer 3.000/dag. Een klein deel hiervan zijn zwemmers. Zuidstrand. Volgens eigen schatting (Tauw) wordt voor een gemiddelde dag uitgegaan van 500 zwemmers per dag en ongeveer 1000 zwemmers op een topdag Spartelvijver. Op een gemiddelde dag is het aantal geschat op 100 zwemmers per dag en ongeveer 200 zwemmers op een topdag Voorzieningen Restaurant/kiosk Ja, bij de zandwinplas zijn twee restaurants aanwezig. Het restaurant nabij het Zuidstrand ligt op circa 150 meter afstand vanaf het strand en het ligt circa 560 meter vanaf Spartelvijver. Toiletten Ja, op beide zwemlocaties zijn toiletten aanwezig. Vuilnisbakken Ja, op meerdere plaatsen op het strand staan vuilnisbakken. Drijflijnen Zuidstrand: de zwemzone wordt afgebakend met een drijflijn welke op een maximale waterdiepte van 90 centimeter ligt en op ongeveer meter uit de oever Spartelvijver: de maximale diepte van de Spartelvijver is 90 centimeter. In de hele Spartelvijver kan worden gezwommen. Er ligt een drijflijn ten zuidwesten van de vijver, waar deze overgaat een smallere watergang. De waterdiepte bij de drijflijn is van 90 centimeter Toezicht Ja, op het gehele recreatieterrein is toezicht aanwezig. Speeltoestellen Er zijn geen speeltoestellen of duikvlonders en dergelijke langs de oever of in het water van de Zandwinplas. In de Spartelvijver loopt een kabelbaantje vanaf het strand naar het eilandje. Verder zijn op beide 20\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

21 Bodem Onderhoud zwemlocaties op de oever meerdere speeltoestellen aanwezig. De waterbodem heeft een stevige structuur en bestaat uit zand. Het strand wordt regelmatig onderhouden en de vuilnisbakken op het strand regelmatig geleegd. Figuur 3.4 Voorzieningen bij zwemlocatie Spartelvijver Figuur 3.5 Voorzieningen bij zwemlocatie Zuidstrand Bijzonderheden Klachten en meldingen Van de beide zwemlocaties zijn er weinig klachten en meldingen bij de provincie Noord-Holland bekend. Voor de zwemlocatie Spartelvijver is een melding van twee zieke kinderen met gastro-enteritisachtige verschijnselen na zwemmen in de Spartelvijver op 3 mei Hierbij werd door de melder Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 21\45

22 Algemeen aangegeven dat er altijd veel honden in het water zijn. Voor de Zandwinplas is op 23 mei 2007 een melding van blauwalgen gedaan. Dit werd veroorzaakt doordat de pompen op halve kracht werkten. Het was van kortstondige duur en na herbemonstering was alles in orde. In het verleden had de diepe Zandwinplas ernstige problemen met toxische blauwalgen. Sinds de plaatsing van 4 beluchters in 2000 behoort dit grotendeels tot het verleden. Figuur 3.6 Diepte van de drijflijnen op de zwemlocaties Zuidzijde (links) en Spartelvijver (rechts) is 90 cm 3.4 Begrenzing van de zwemwaterzone Voor het begrenzen van de zwemwaterzone is uitgegaan van het protocol zoals dat is beschreven in het rapport KRW en oppervlaktewater DHV juni 2005 (Verkennende studie naar de bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de KRW) Zuidstrand Bij het Zuidstrand is op ongeveer 25 meter uit de oever een drijflijn aanwezig welke op een waterdiepte van 90 cm ligt. Voor zover kan worden ingeschat, is er in deze strook sprake van een geleidelijk aflopende waterbodem. Veel zwemmers zullen zich buiten dit afgebakende en ondiepe gedeelte begeven. Geschat wordt dat de 1,50 meter waterdiepte ter hoogte van de zwemlocatie op 35 meter uit de oever is. Hierna loopt de onderwaterbodem vrij steil af. Als zwemzone wordt een strook langs het strand tot ongeveer 35 meter uit de oever voorgesteld. Dit is ongeveer tot 10 meter voorbij de huidige drijflijn, zie figuur 3.7. Het zwemwatermeetpunt ROP18046 ligt in de zwemzone en is representatief. 22\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

23 Zwemzone Zuidstrand (ROP18046) Drijflijn Luchtmenginstallatie Figuur 3.7 Zwemzone en zwemwaterkwaliteitsmeetpunt Zuidstrand Spartelvijver De Spartelvijver is maximaal 90 centimeter diep. In de hele vijver kan worden gezwommen. Er ligt een drijflijn aan de zuidwestkant van de Spartelvijver, daar waar deze overgaat in een smallere watergang. Als zwemzone wordt de gehele Spartelvijver tot aan de drijflijn voorgesteld, zie in figuur 3.8. Het zwemwatermeetpunt ROP18048 ligt in de zwemzone en is representatief. Dit is tevens het gedeelte waar de meest kwetsbare groep (kleine kinderen) zwemt. Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 23\45

24 Zwemzone Drijflijn 90 cm Spartelvijver (ROP18048) Figuur 3.8 Zwemzone en zwemwaterkwaliteitsmeetpunt Spartelvijver 24\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

25 4 Analyse historische waterkwaliteit De zwemwaterkwaliteit wordt in het zwemseizoen tweewekelijks door Rijnland onderzocht. De situering van de meetpunten is in bijlage 1 en de figuren 3.7 en 3.8 aangegeven. Bij zwemlocatie Zuidstrand en Spartelvijver liggen beide meetpunten in de zwemzone. Tabel 4.1 Meetpunten waterkwaliteit Haarlemmermeerse Bos Omschrijving Code X-coördinaat Y-coördinaat Zuidstrand ROP Spartelvijver ROP Bacteriologische kwaliteit De bacteriologische parameters van de huidige zwemwaterrichtlijn (totaal bacteriën van de coligroep, thermotolerante bacteriën van de coligroep en fecale streptokokken) worden in de nieuwe zwemwaterrichtlijn vervangen door Escherichia coli en intestinale enterococcen. Deze indicatoren leveren een betere koppeling tussen de fecale verontreiniging in zwemwater en gezondheidseffecten. In tabel 4.2 zijn de normen van de nieuwe richtlijn en de huidige (oude) richtlijn weergegeven. De eindbeoordeling van de huidige richtlijn is afwijkend van de nieuwe richtlijn. Bij de huidige parameters zijn er 3 categorieën (goed, aanvaardbaar en slecht) en bij de nieuwe parameters zijn er 4 categorieën (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht). Een toelichting op de zwemwaterbeoordeling volgens de beide richtlijnen is opgenomen in bijlage 5. Tabel 4.2 Risicowaarden oude en nieuwe zwemwaterparameters in kve 1 /100 ml Parameter Uitstekende kwaliteit Goede kwaliteit Aanvaarbare kwaliteit Nieuwe EU richtlijn E coli 500 (95-percentiel) (95-percentiel) 900 (90-percentiel) Intestinale enterococcen 200 (95-percentiel) 400 (95-percentiel) 330 (90-percentiel) Huidige EU richtlijn Coli thermotolerante (80 %) (95 %) Coli totaal (80 %) (95 %) 1 Kolonie vormende eenheid Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 25\45

26 4.1.1 Waterkwaliteit volgens de huidige Europese zwemwaterrichtlijn In de afgelopen jaren voldeed de bacteriologische waterkwaliteit ruimschoots aan de normen van de huidige EU zwemwaterrichtlijn. In tabel 4.3 is het toetsresultaat van de zwemwaterkwaliteit weergegeven. Tabel 4.3 Bacteriologische kwaliteit zwemwater volgens de huidige EU richtlijn Jaar Thermotolerante coli Totaal coli Eindoordeel Zuidstrand 2003 Goed Goed Goed 2004 Goed Goed Goed 2005 Goed Goed Goed 2006 Goed Goed Goed 2007 Goed Goed Goed Spartelvijver 2003 Goed Goed Goed 2004 Aanvaardbaar Goed Aanvaardbaar 2005 Aanvaardbaar Goed Aanvaardbaar 2006 Aanvaardbaar Goed Aanvaardbaar 2007 Aanvaardbaar Goed Aanvaardbaar Op de zwemlocatie Zuidstrand waren de bacteriële concentraties consistent bijzonder laag. Voor zowel totaal coli en thermotolerante coli was de bacteriologische kwaliteit goed. Een grafische weergave van de concentraties aan thermotolerante coli en totaal coli staat in de figuren 4.1 en 4.2. In de Spartelvijver werden doorgaans hogere bacteriële concentraties gemeten dan bij het Zuidstrand4 in de Zandwinplas (figuren 4.3 en 4.4). Vooral thermotolerante colibacteriën zijn vaak licht verhoogd gemeten. Alle waarden vallen nog wel ruim binnen de zwemwaternorm (aanvaardbaar). 26\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

27 Jaartrend TT coli Haarlemmermeersebos Zuidstrand - ROP kve/100 ml norm aanvaardbaar norm goed apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt Figuur 4.1 Bacteriologische kwaliteit zwemwater Zuidstrand - thermotolerante coli Jaartrend Totaal coli Haarlemmermeersebos Zuidstrand - ROP kve/100 ml norm aanvaardbaar norm goed apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt Figuur 4.2 Bacteriologische kwaliteit zwemwater Zuidstrand - totaal coli Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 27\45

28 Jaartrend TT coli Haarlemmermeersebos Spartelvijver - ROP kve/100 ml norm aanvaardbaar norm goed apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt Figuur 4.3 Bacteriologische kwaliteit zwemwater Spartelvijver - thermotolerante coli Jaartrend Totaal coli Haarlemmermeersebos Spartelvijver - ROP kve/100 ml norm aanvaardbaar norm goed apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt Figuur 4.4 Bacteriologische kwaliteit zwemwater Spartelvijver - totaal coli 28\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

29 4.1.2 Historische data analyse in relatie tot weersomstandigheden Om een mogelijke oorzaak door verontreinigingsbronnen te ontdekken wordt vaak gezocht naar mogelijke relaties met weersomstandigheden. Een relatie tussen fecale bacteriën en neerslag kan wijzen op overstorten in de buurt van de zwemlocatie, of een verhoogde afspoeling van met fecaliën verontreinigd regenwater van aanliggende oevers. De analysewaarden voor de bacteriologische parameters waren op de zwemlocaties in het Haarlemmermeerse Bos de afgelopen jaren steeds zodanig laag, dat er geen aanleiding is om een relatie met weersomstandigheden uit te werken Waterkwaliteit volgens de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn Om een beeld te krijgen van wat de wijziging aan parameters voor de kwaliteitsbeoordeling van het zwemwater betekent, zijn in de zwemseizoenen van 2006 en 2007 zowel de oude als de nieuwe parameters door Rijnland gemeten. Zuidstrand In 2006 en 2007 voldeden de waarden van de oude parameters (totaal colibacteriën en thermotolerante coli s) in ruime mate aan de normen. Ook van de nieuwe parameters E. coli en intestinale enterococcen waren de concentraties laag of niet aantoonbaar en deze voldeden alle aan de strengste norm (kwaliteitsklasse uitstekend). Opvallend is dat op 4 juni 2007 voor de oude parameters een verhoging in de waarden te zien is, terwijl de waarden van de nieuwe parameters steeds laag bleven. De resultaten van zwemlocatie Zuidstrand staan weergegeven in de figuren 4.5 en 4.6. Spartelvijver Vergeleken met het Zuidstrand zijn de waarden van de bacteriologische parameters in Spartelvijver doorgaans hoger. In 2006 en 2007 waren de oude parameters (totaal colibacteriën en thermotolerante coli s) vaak in licht verhoogde concentraties aanwezig maar voldeden nog wel in ruime mate aan de normen. Op één uitzondering na geldt hetzelfde ook voor de nieuwe parameters. De uitzondering betreft een hoge waarde aan E. coli (14 augustus 2006) welke de norm overschrijdt. De resultaten van zwemlocatie Spartelvijver staan weergegeven in de figuren 4.7 en 4.8. Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 29\45

30 Haarlemmermeersebos Zuidstrand - ROP apr 3-mei 15-mei 1-jun 14-jun 29-jun 12-jul 26-jul 10-aug 21-aug 7-sep 19-sep Totaal coli 37 oc Thermo tol. coli 44 oc Escherichia coli Intestinale enterococcen Figuur 4.5 Oude en nieuwe parameters in 2006 op de zwemlocatie Zuidstrand (kve/100 ml) Haarlemmermeersebos Zuidstrand - ROP apr 9-mei 23-mei 4-jun 19-jun 2-jul 18-jul 30-jul 14-aug 27-aug 12-sep 24-sep Totaal coli 37 oc Thermo tol. coli 44 oc Escherichia coli Intestinale enterococcen Figuur 4.6 Oude en nieuwe parameters in 2007 op de zwemlocatie Zuidstrand (kve/100 ml) 30\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

31 Haarlemmermeersebos Spartelvijver - ROP (<norm) apr 3-mei 15-mei 1-jun 14-jun 29-jun 12-jul 26-jul 10-aug 21-aug 7-sep 19-sep Totaal coli 37 oc Thermo tol. coli 44 oc Escherichia coli Intestinale enterococcen Figuur 4.7 Oude en nieuwe parameters in 2006 op de zwemlocatie Spartelvijver (kve/100 ml) 1000 Haarlemmermeersebos Spartelvijver - ROP (<norm) 1349 (>norm) mei 9-mei 23-mei 4-jun 19-jun 2-jul 18-jul 30-jul 14-aug 27-aug 12-sep 24-sep Totaal coli 37 oc Thermo tol. coli 44 oc Escherichia coli Intestinale enterococcen Figuur 4.8 Oude en nieuwe parameters in 2007 op de zwemlocatie Spartelvijver (kve/100 ml). De cirkel geeft de overschrijding van de kwaliteitsnorm aan (kwaliteitsniveau slecht) Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 31\45

32 Indeling in kwaliteitsklasse volgens de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn De zwemwaterindeling wordt jaarlijks op basis van de meetreeks van de afgelopen vier badseizoenen vastgesteld. Op basis van de beperkte gegevensset uit de badseizoenen van 2006 en 2007 is een voorzichtige schatting van de indeling gemaakt. De bacteriologische waterkwaliteit van de zwemlocatie Zuidstrand valt in kwaliteitsklasse uitstekend. De bacteriologische waterkwaliteit van de zwemlocatie Spartelvijver wordt beoordeeld als kwaliteitsklasse goed. Tabel 4.4 Kwaliteitsindeling zwemlocaties Haarlemmermeerse Bos volgens nieuwe EU zwemwaterrichtlijn Zwemlocatie Totaal oordeel E. coli Intestinale enterococcen Zuidstrand Uitstekend Uitstekend Uitstekend Spartelvijver Goed Goed Uitstekend 4.2 Blauwalgenprofiel Tot 2000 werd de grote plas (zandwinplas) in het Haarlemmermeerse Bos geplaagd door blauwalgen (Anabaena en Microcystis). De problematiek was zo ernstig dat in 2000 een beluchtingssysteem in de plas is geïnstalleerd. De installatie bestaat uit een viertal puntbeluchters welke gemonteerd zijn aan drijvende pontons. Deze installatie wordt beheerd en onderhouden door het Hoogheemraadschap van Rijnland. Door de plas kunstmatig te mengen met behulp van de puntbeluchters wordt de diepte in de plas waarop menging van het water plaatsvindt bijna verdubbeld. De thermische stratificatie die iedere zomer plaatsvindt wordt hiermee teniet gedaan. Sindsdien behoren de grootste problemen met blauwalgen in de zandwinplas tot het verleden. Wel zijn er af en toe nog blauwalgen waargenomen maar deze leiden niet meer tot ernstige overlast. Het betrof dan incidenten ten gevolge van storingen van de beluchtingsinstallatie. In de Spartelvijver hebben blauwalgen nooit tot noemenswaardige problemen geleid. Voor zover bekend was de laatste keer dat er blauwalgen in de Spartelvijver waren in Bijlage 3 bevat een overzicht van de beschikbare waterkwaliteitsgegevens in relatie tot de problemen met overmatige groei van blauwalgen. Microcystine Als er een vermoeden van aanwezigheid van blauwalgen bij de zwemlocaties is, worden er monsters van de drijflaag en/of de waterkolom genomen en op microcystine onderzocht. Microcystineconcentratie van meer dan door de gezondheidsraad gestelde norm van 20 µg/l geven aanleiding voor het nemen van maatregelen (zwemverbod of waarschuwing). In 2003, 2006 en 2007 zijn er meerdere keren aanleiding geweest om microcystinebepalingen te doen. Meestal bleven de waarden onder de bepalingsgrens (< 2 µg/l). Alleen in 2007 zijn in de 32\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

33 zandwinplas twee keer microcystinegehalten boven de gezondheidsnorm gemeten, te weten: 66 µg/l op 14 augustus 2007 en 320 µg/l op 12 september De laatst genoemde concentratie viel samen met een drijflaag. Voor zover bekend is er geen actie ondernomen (waarschuwing of zwemverbod). Vermoedelijk zijn er storingen met het beluchtingssysteem geweest. Figuur 4.9 Eén van de puntbeluchters op een drijvend ponton Fytoplanktonsamenstelling De problemen in de voorgaande jaren waren aanleiding om de fytoplanktonsamenstelling stelselmatig te onderzoeken. In het zwemseizoen van 2007 is op 5 punten de soortensamenstelling onderzocht: op 2 punten in de Spartelvijver (zwemzone ROP18048 en inlaatpunt ROP ) en op 3 meetpunten in de Zandwinplas (zwemzone Zuidstrand (ROP 18046), midden in de plas (ROP18095) en aan de oostzijde bij het inlaatgemaal (ROP180148)). Gedurende de periode van 4 juni tot 28 augustus zijn tweewekelijks en in totaal 11 onderzoeken verricht. Een overzicht van de resultaten staat in bijlage 3. Ten gevolge van storingen in de beluchtingsinstallatie zijn er enkele keren drijflagen gesignaleerd aan de oostkant van de zandwinplas (bij het inlaatgemaal, ROP180148). In de zandwinplas waren gedurende de hele zomer blauwalgen dominant aanwezig, zij het niet in grote aantallen. Pas in augustus/september was de hoeveelheid groter. In juni was Aphazinomenon de dominante blauwalg, in Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 33\45

34 augustus/september waren dat vooral Microcystis en Anabaena in mindere mate en aan het eind van het zwemseizoen zijn vooral kleine hoeveelheden van Planktothrix en Anabaena aangetroffen. In de Spartelvijver is de diversiteit aan algen groter en blauwalgen zijn niet de dominante soort. Pas op 27 augustus zijn blauwalgen dominant en in grote aantalen aangetroffen. Microcystis was overvloedig aanwezig. Daarnaast zijn kleine hoeveelheden niet toxische blauwalgen aangetroffen die gerapporteerd zijn als Chroococcales en Pseudoanabaena. Microcystis overschreed in de Spartelvijver op 27 augustus de risicowaarde van cellen/ml. Pas bij aantallen hoger dan de risicowaarde bestaat de kans dat microcystine na afsterven van de blauwalgen in hoge concentraties voor kan komen. Het water in de Spartelvijver is na die datum echter niet meer op microcystine onderzocht. Toestandsvariabelen Een beschouwing van de beschikbare fysisch chemische toestandsvariabelen leert dat het water niet bijzonder eutroof is. Behalve de zwemwaterparameters (temperatuur, doorzicht en ph) worden op de zwemwatermeetpunten (ROP18046 en ROP18048) doorgaans geen chemische waterkwaliteitsgegevens gemeten. Wel is er in 2007 op een uitgebreid analysepakket onderzocht. Het doorzicht in de zwemzone van het Zuidstrand aan de diepe zandwinplas (ROP18048) varieert in de zomermaanden van 1 tot 0,6 meter. De zuurgraad heeft normale waarden en fluctueert in het zwemseizoen van ph 8,8 in de voorzomer en daalt tot ph 7,8 aan het eind van het zwemseizoen. Vaak gaat een sterke verhoging van de ph samen met overmatige algengroei, maar dat is hier niet aan de orde. De overige basisparameters zoals stikstof, fosfaat, chlorofyl, chloride et cetera zijn alleen in 2007 gemeten en zijn vergelijkbaar met het meetpunt gelegen in het midden van de zandwinplas waarvan de kwaliteit hieronder wordt beschreven. Van een ander meetpunt, (ROP18095) in midden van de Zandwinplas is voor de jaren 2002 tot en met 2007 een complete meetreeks van fysisch-chemische waterkwaliteitsgegevens beschikbaar. Bijlage 3 bevat een samenvattend overzicht van de beschikbare gegevens. Een beschouwing van de nutriënten op dit meetpunt ROP18095 wijst uit dat het water niet erg eutroof is. De stikstof- en fosfaatconcentraties zijn redelijk laag. Tot 2006 waren sterke seizoensfluctuaties te zien maar in 2006 en 2007 liggen de concentraties gedurende het gehele jaar op hetzelfde lage niveau. De totaalstikstof concentraties variëren van 0,68 tot 1,1 mg N/l en liggen ver onder de MTR-waarde van 2,2 mg N/l. Ook fosfaat voldoet met waarden tussen 0,06 en 0,1 mg P/l in ruime mate aan het MTR van 0,15 mg P/l. Stikstof en fosfaat zijn merendeels in opgeloste vorm (dus beschikbaar) aanwezig. Verhoudingsgewijs is er veel stikstof in het watersysteem (zowel in de zomer als in de winter). De ratio van N:P (totaal) is vanaf 2006 redelijk gelijkmatig en ligt boven de 20. Vooral bij lagere N:P verhoudingen (5 10) zijn veel 34\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

35 blauwalgensoorten in het voordeel omdat zij stikstof uit de atmosfeer kunnen binden (bijvoorbeeld Anabaena sp. en Aphanizomenon). Hiermee zijn blauwalgen in het voordeel ten opzichte van groenalgen. Dit is voor deze locatie dus niet het geval. Met een chlorideconcentratie van maximaal 230 mg/l is het water zoet tot licht brak te noemen. Bepaalde blauwalgsoorten (bijvoorbeeld Microcystis en Anabaena) tolereren licht brak water. De chlorofylconcentraties zijn doorgaans niet bijzonder hoog (tot 20 µg/l) maar iedere voorzomer wordt er (relatief gezien) een piekconcentratie gemeten van µg/l (NW4-norm 100 µg/l). Het doorzicht op dit meetpunt in het midden van de plas is in het zomerhalfjaar wisselend en varieert van 6 meter tot 1,3 meter. Net als op de zwemwatermeetpunten in de Zandwinplas en in de Spartelvijver is de ph in het midden van de zandwinplas gelijkmatig en varieert van ph 7,8 tot ph 8,8. Hoge piekwaarden zijn vrijwel nooit gemeten (ph 9 en hoger). Vaak gaan hoge ph-waarden samen met een bloei van algen, maar dat is op dit meetpunt in het midden van de plas de laatste jaren nooit gezien. Beoordeling blauwalgen Resumerend kan op basis van de beschikbare informatie uit de voorgaande jaren worden geconcludeerd dat de kans op een toxische bloei van blauwalgen bij de zwemlocaties in de zandwinplas en in de Spartelvijver groot is. Ondanks de lage concentraties aan nutriënten. Het fytoplanktononderzoek wijst uit dat de samenstelling van de blauwalgen wordt gedomineerd door het toxinevormende Microcystis en in mindere mate door Anabaena. Beide kunnen drijflagen vormen. Dankzij het beluchtingssysteem wordt de groei van blauwalgen in de zandwinplas onderdrukt. Zodra er storingen optreden steken blauwalgen direct de kop op. Geplande maatregelen Buiten de geplaatste beluchtingsinstallatie in de Zandwinplas zijn voor de zwemwateren in het Haarlemmermeerse Bos geen aanvullende maatregelen gepland. Resumé en aandachtspunten Omdat er in het diepe Zandwinplas in de zomer sprake van temperatuurstratificatie is, waardoor er geen verticale menging van water is, is deze geschikt als habitat voor blauwalgsoorten met drijfvermogen (zoals Microcystis, Anabaena en Aphanizomenon). Zelfs bij lage nutriëntengehalten blijven dergelijke diepe putten gevoelig voor drijflagen De resultaten van het fytoplanktononderzoek zoals hiervoor genoemd, passen in het algemene beeld van het blauwalgenprobleem in de Zandwinplas. Van de 11 fytoplanktonmonsternames is alleen eind augustus een grote hoeveelheid blauwalgen aangetoond waarbij Microcystis dominant was. Het ontstaan van zomerbloeien, blauwalgdrijflagen en de algensamenstelling kan heel grillig verlopen en is ondermeer weer- /temperatuurafhankelijk. Het fytoplanktononderzoek in 2007 was gezien de koude julimaand Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 35\45

36 niet erg representatief maar desondanks is wel duidelijk geworden welke de blauwalgen voornamelijk in de plas aanwezig zijn 4.3 Overige pathogene ziekteverwekkers Klachten over andere gezondheidsrisico s zoals zwemmersjeuk, ziekte van Weil, botulisme, etc. zijn van de zwemlocaties Zuidstrand en Spartelvijver niet bekend. 36\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

37 5 Mogelijke verontreinigsbronnen Onderstaand wordt een overzicht gegeven van de mogelijke verontreinigingsbronnen voor bacteriële verontreinigingen. Risico bronnen Regenwaterlozingen Wegwater Effluent RWZI Ongerioleerde lozingen (Mest)water omringend agrarisch gebied Recreatievaart Jachthavens Beroepsvaart Wateraanvoer Waterbodem (Blauw)algen Planten Dieren Menselijke belasting Algemene indruk hygiëne Nee. Nee, er zijn geen verharde wegen welke direct aan het zwemwater grenzen. Nee. Nee. Nee, in de directe omgeving van de zwemlocaties is geen agrarisch gebied aanwezig. Nee. Nee. Nee. Ja. Via het inlaatgemaal aan de zuidoostzijde van het Haarlemmermeerse Bos kan water vanuit het Voorkanaal worden ingelaten in de zandwinplas. Er zijn geen indicaties dat dit water bacteriologisch verontreinigd is. Nee, de waterbodem bestaat uit zand. Ja, het is mogelijk dat de waterkwaliteit op de zwemlocaties beïnvloed wordt door drijflagen van blauwalgen. Dit probleem is opgelost sinds er een luchtpompsysteem in de zandwinplas geplaatst (zie 4.2). Nee, in het water zijn waterplanten aanwezig maar deze vormen geen overlast voor zwemmers. Op het terrein rondom de zwemlocaties zijn honden in het zwemseizoen niet toegestaan. Dit wordt duidelijk met borden aangegeven. Toch worden honden er af en toe gesignaleerd. Nihil, gezien de aanwezigheid van toiletten nabij de zwemlocaties is de kans op direct contact van het zwemwater met feces nihil. Hoewel dit met kleine kinderen nooit helemaal uitgesloten kan worden. Beide zwemlocaties zijn heel aantrekkelijk. Het strand was op het moment van het veldbezoek schoon en opgeruimd. De afvalbakken waren leeg en toiletten aanwezig en bruikbaar. Het water was zeer helder. Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 37\45

38 Figuur 5.1 Informatieborden bij de zwemlocaties 38\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

39 6 Beoordeling gezondheidsrisico s Bij de Handreiking bij het opstellen van een zwemwaterprofiel hoort een eenvoudig spreadsheetmodel, genaamd ZWEMPROF, om de invloed van de bronnen te kunnen schatten. Indien uit deze eenvoudige berekeningen geen relevante beïnvloeding van een verontreinigingsbron of -route wordt gevonden kan hiermee worden volstaan. Opgemerkt wordt dat met dit spreadsheet alleen gezondheidsrisico s ten gevolge van fecale verontreinigingen (E. coli en intestinale enterococcen) bepaald worden. Gezondheidsrisico s door blauwalgen, andere ziekteverwekkers zoals zwemmersjeuk of botulisme en chemische verontreinigingen, moeten afzonderlijk beoordeeld worden. Voor alle geïdentificeerde bronnen zijn de kentallen in het spreadsheet ingevuld, zie bijlage 2. De uitkomsten van de berekening zijn in dezelfde bijlage te vinden. 6.1 Toelichting gebruikte kentallen spreadsheet ZWEMPROF Afmetingen zwemzone en waterdiepte: Zuidstrand. De diepe plas heeft een maximale diepte van 21 meter en gemiddeld 11 meter. Voor de berekeningen van dit zwemwaterprofiel uitgegaan van een gemiddelde waterdiepte van 10 meter van de plas. Voor de zwemzone is uitgegaan van een lengte van 160 meter tot 35 meter uit de oever. Spartelvijver. De zwemzone beslaat de gehele Spartelvijver. De afmetingen zijn globaal 180 meter lengte en 80 meter breedte. Uitgegaan is van een gemiddelde waterdiepte van de vijver van 0,9 meter Zwemmers. Op een gemiddelde dag komen er 500 tot 1000 bezoekers in het gebied en op een drukke dag kan dit oplopen tot 3000 bezoekers, maar slechts een deel hiervan zijn zwemmers. Voor het Zuidstrand is uitgegaan is van 500 zwemmers op een gemiddelde dag en 1000 zwemmers op een topdag. Voor de Spartelvijver is uitgegaan van 100 zwemmers op een gemiddelde dag en 200 zwemmers op een topdag. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat zwemmers geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit Watervogels. Tijdens het veldbezoek waren op beide locaties geen vogels zichtbaar aanwezig. Maar bekend is dat er wel vogels bij de zwemlocaties voorkomen. In hoeverre deze in de zwemzone vertoeven of op de rustigere oevers van het meer blijven is niet bekend. Om een realistisch beeld te krijgen is voor Zuidstrand een vergelijking gemaakt met 10 watervogels die permanent in de zwemzone aanwezig zijn. En voor Spartelvijver is uitgegaan van 5 of 10 watervogels die permanent in de zwemzone aanwezig zijn. De afstand van de vogels tot aan de zwemplek is op 0 meter (0,1 meter) gezet en de toegekende fractie op 1. Gebleken is dat 10 watervogels in de zwemzone bij Zuidstrand geen invloed hebben op Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 39\45

40 de zwemwaterkwaliteit. Bij de Spartelvijver hebben wordt in Zwemprof voor vijf vogels in de zwemzone bij Spartelvijver een geringe tot wezenlijke invloed op de zwemwaterkwaliteit berekend maar bij 10 watervogels is de invloed erg groot Honden. Honden zijn in het zwemseizoen van juni tot en met augustus bij de zwemlocaties verboden. Er zullen op de locatie af en toe wel honden uitgelaten worden. De rekenmodule in ZWEMPROF heeft hiervoor (nog) geen kentallen. Algemeen wordt aangenomen dat hondenfeces de bacteriologische waterkwaliteit negatief kan beïnvloeden. Om een idee te krijgen van wat dit kan betekenen zou een hond vergeleken kunnen worden met vijf watervogels. Bij twee honden zou er, als de feces vlak bij de waterlijn ligt, na een hevige regenbui mogelijk een effect op de bacteriële waterkwaliteit te verwachten zijn. Vanwege de geringe waterdiepte is dit effect bij de Spartelvijver groter dan bij het Zuidstrand 6.2 Resultaten en analyse Risico s door fecale verontreinigingsbronnen Uit ZWEMPROF volgt dat watervogels de grootste beïnvloedingsfactor zijn. Honden kunnen een bron zijn als de hondenfeces vlak bij de waterlijn ligt. Het overzicht van de risicobronnen is als volgt: Zuidstrand: geen Spartelvijver: watervogels (gering/wezenlijk), honden (gering) Opgemerkt wordt dat deze resultaten voorzichtig geïnterpreteerd moeten worden. Er zal niet direct sprake van een normoverschrijding zijn, maar hiermee wordt vooral aangeduid dat watervogels in de Spartelvijver wel van invloed kunnen zijn op de bacteriologische waterkwaliteit. Een belangrijke sturende factor bij de Spartelvijver is de waterdiepte die op gemiddeld 0,9 meter is gesteld. Bij een grotere gemiddelde waterdiepte van bijvoorbeeld 1,2 meter is het effect van de bacteriologische belasting aanmerkelijk minder. Kortom de Spartelvijver is vanwege de geringe waterdiepte een kwetsbaar watersysteem en mogelijke verhoogde waarden aan bacteriën kunnen zijn veroorzaakt door watervogels. Ook honden kunnen een bron van bacteriële verontreiniging zijn, vooral in de ondiepe Spartelvijver. Het betreft dan een incidentele en tijdelijke situatie. Bij droog weer is er geen invloed door hondenfeces te verwachten en ook niet wanneer de feces op grotere afstand van de waterlijn ligt. Dan zal het verontreinigde regenwater in de bodem zijn weggezakt nog voordat het zwemwater bereikt is. In de bodem vindt filtering en zuivering plaats. Echter, net zo belangrijk is dat dit tot onhygiënische situaties op het strand zelf kan leiden. Ook heeft dit een negatieve invloed op de beleving van zwemmers. 40\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

41 Overige pathogene ziekteverwekkers Klachten over andere gezondheidsrisico s zoals zwemmersjeuk, ziekte van Weil, botulisme, etc. zijn bij de zwemlocaties in het Haarlemmermeerse Bos niet bekend. Risico s door blauwalgen Voor de zwemlocatie Zuidstrand zijn de gezondheidsrisico s voor zwemmers door toxische blauwalgen klein omdat het luchtpompsysteem doorgaans goed werkt. Bij storingen in het beluchtingsysteem steken blauwalgen direct de kop op zoals in 2007 incidenteel gebeurde. Volgens het uitgevoerde fytoplanktononderzoek in 2007, was van de toxinevormende blauwalgen Microcystis dominant aanwezig en in mindere mate ook Anabaena en Planktothrix (laatst genoemde alleen in het september). Behalve Planktothrix zijn de deze in staat drijflagen te vormen. In de ondiepe Spartelvijver zijn nooit drijflagen van blauwalgen gesignaleerd en de kans op een toxische bloei van blauwalgen lijkt gering. Toch geeft het fytoplanktononderzoek aan dat Microcystis incidenteel in redelijk grote aantallen voor kan komen. Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 41\45

42 42\45 Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos

43 7 Conclusies en aanbevelingen Bacteriologische waterkwaliteit In de beschouwde periode van 2003 tot en met 2007 werd de bacteriologische waterkwaliteit (op basis van de huidige EU richtlijn) bij het Zuidstrand beoordeeld als goed en bij de Spartelvijver als aanvaardbaar. De bacteriële waarden (som colibacteriën en thermotolerante colibacteriën) waren vooral bij het Zuidstrand altijd erg laag en voldeden ruimschoots aan de norm. Bij de Spartelvijver lagen de bacteriële waarden wat hoger dan bij het Zuidstrand, maar wel altijd onder de norm. In 2006 en 2007 zijn voor het eerst ook de nieuwe bacteriologische parameters Escherichia coli (E. coli) en intestinale enterococcen gemeten. Hieruit bleek dat de waterkwaliteit volgens de nieuwe parameters bij het Zuidstrand voldeed aan de kwaliteitsklasse uitstekend. Bij de Spartelvijver waren de concentraties aan E. coli en intestinale enterococcen licht verhoogd en één keer voldeed E. coli niet aan de norm. Op basis van de beperkte set aan beschikbare gegevens wordt de zwemwaterkwaliteit volgens de nieuwe EU richtlijn beoordeeld als uitstekend voor de zwemlocatie Zuidstrand en goed voor de zwemlocatie Spartelvijver. Deze beoordeling komt ongeveer overeen met beoordeling onder huidige richtlijn. Bacteriologische verontreinigingsbronnen Watervogels lijken de grootste negatieve beïnvloedingsfactoren te zijn. Het betreft watervogels in de zwemzone, een grote groep watervogels buiten de zwemzone heeft geen effect op de zwemwaterkwaliteit. Resumerend zijn de bacteriologische verontreinigingsbronnen de volgende: Zuidstrand: geen Spartelvijver: watervogels (gering/wezenlijk), honden (mogelijk) Overig Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn niet te verwachten. Blauwalgen In de Zandwinplas is sinds de plaatsing van het luchtpompsysteem nauwelijks sprake meer van drijflaagvormende blauwalgen die worden veroorzaakt door blauwalgensoorten die het giftige microcystine produceren (vooral Microcystis en in mindere mate Anabaena). Bij uitval van het systeem is de kans op blauwalgen aanwezig. In de ondiepe Spartelvijver lijkt de kans op een toxische bloei van blauwalgen klein, maar kan bij voor blauwalgen gunstige weersomstandigheden niet worden uitgesloten. Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 43\45