De maatregel Terbeschikkingstelling en de incidentenpolitiek die daarmee gepaard lijkt te gaan.

Transcriptie

1 De maatregel Terbeschikkingstelling en de incidentenpolitiek die daarmee gepaard lijkt te gaan. Naam: A.A.C.H.M. (Tamara) Muijen Anr: Begeleider: Prof. Dr. T.I. Oei

2 Voorwoord Voor u ligt mijn afstudeerscriptie ter afsluiting van mijn masteropleiding Rechtsgeleerdheid (accent strafrecht) aan de Universiteit van Tilburg. Na ruim 5 jaar gestudeerd te hebben is het moment dan eindelijk daar om het studentenleven gedag te zeggen en toe te treden tot de werkende wereld. Ik heb er enorm veel zin in om de opgedane kennis gedurende mijn studie in de praktijk te gaan brengen. Tbs is binnen mijn familie geen onbekend gegeven en dus was de keuze van een onderwerp voor mijn onderzoek dan ook snel gemaakt. Naar aanleiding van het incident in april 2010, waarbij een Tbs er op verlof een vrouw in de Hema in Uden neerstak, kwam ik op het idee om het Tbs verlofbeleid eens goed onder de loep te nemen. Het schrijven van deze scriptie heeft mij de nodige bloed, zweet en tranen gekost maar na bijna een jaar onderzoek is het dan eindelijk zover en kan ik u met trots mijn eindproduct presenteren. Wat ik met name heb geleerd van het schrijven van een scriptie is dat je pas na gedegen onderzoek een goed standpunt over een bepaald onderwerp in kunt nemen. Hoewel ik voordat ik aan mijn scriptie begon enigszins sceptisch tegenover het Tbs verlofbeleid stond vanwege de nodige incidenten die in het verleden hadden plaatsgevonden kwam ik gedurende mijn onderzoek tot een geheel tegenovergestelde uitkomst. Een aantal personen wil ik graag bedanken omdat zij gedurende mijn studie en in het bijzonder gedurende het schrijven van mijn scriptie van groot belang zijn geweest. Allereerst mijn ouders, omdat het zonder hun steun voor mij onmogelijk zou zijn geweest deze studie af te ronden. Ook wil ik mijn partner bedanken voor zijn betrokkenheid en ondersteuning gedurende het schrijven van mijn scriptie. Daarnaast wil ik de volgende Tbs-klinieken bedanken, De Rooyse Wissel, De Pompestichting en Oldenkotte, omdat zij bereid waren mee te werken aan een interview en daarmee een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan mijn onderzoek. Tot slot wil ik mijn scriptiebegeleider, prof. dr. T.I. Oei, bedanken voor zijn hulp bij het schrijven van mijn Masterscriptie. Ik wens u enorm veel leesplezier toe. Tamara Muijen 2

3 Lijst van gebruikte afkortingen Art. AVT BvT CDA DJI EFP FPC ISD IGz ISt ITZ LAP MvJ NIFP PVV Rvt SP Sr VVD WvSr WvSv Tbr Tbs WODC Artikel Adviescollege Verloftoetsing Tbs Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden Christendemocratische partij Dienst Justitiële Inrichtingen Expertise centrum Forensische Psychiatrie Forensisch Psychiatrisch Centrum Inrichting Stelselmatige Daders Inspectie voor de Gezondheidszorg Inspectie voor de Sanctietoepassing Afdeling Individuele Tbs Zaken van het Ministerie van Justitie Landelijke Adviescommissie Plaatsing Ministerie van Veiligheid en Justitie Nederlands Instituut voor Forensische psychiatrie en psychologie Partij voor de Vrijheid Reglement verpleging ter beschikking gestelden Socialistische partij Strafrecht Volkspartij voor Vrijheid en Democratie Wetboek van Strafrecht Wetboek van Strafvordering Terbeschikkingstelling van de regering Terbeschikkingstelling Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum 3

4 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Lijst van gebruikte afkortingen... 3 Inhoudsopgave Inleiding Aanleiding voor het onderzoek Doelstelling en centrale onderzoeksvraag Uitvoering van het onderzoek Leeswijzer De Tbs-maatregel Uitleg strafrechtelijke maatregel De geschiedenis van de strafrechtelijke maatregel Tbs Wettelijke kader van de Tbs-maatregel Ontoerekenbaarheid Voorwaarden voor het opleggen van de maatregel Tbs Vormen van Tbs Duur van de maatregel Longstay Samenvatting Het verlofbeleid Inleiding Verlofaanvraag Vormen van verlof Risicotaxatie Samenvatting Tbs ers op verlof: de incidenten inleiding Medialogica De incidenten en mediaberichtgeving Michel S. (2004) Wilhelm S. (2005) Satyand B. (2006) Paul R. (2007) en de casus W. (2008) Tbs er op onbegeleid verlof in de fout (2009)

5 4.3.6 Tbs er steekt vrouw neer in Hema (2010) Samenvatting Terbeschikkingstelling: onttrekkingen en recidive Onttrekkingen Onderzoek Expertisecentrum Forensische Psychiatrie Recidive: Tbs versus gedetineerden Samenvatting Conclusie & Aanbevelingen Inleiding Conclusie Aanbevelingen Geraadpleegde literatuur Geraadpleegde jurisprudentie Geraadpleegde parlementaire stukken Geraadpleegde elektronische bronnen

6 1. Inleiding 1.1 Aanleiding voor het onderzoek Vorig jaar april kwam de maatregel TBS weer negatief in het nieuws. Aanleiding hiervoor was een incident in Uden, waarbij een Tbs er tijdens zijn begeleid verlof wist te ontsnappen en kort daarna een vrouw neerstak. Zij werd vervolgens met een flinke steekwond opgenomen in het ziekenhuis. 1 Helaas is dit niet het enige incident dat er in de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden. In 2004 wist de 38-jarige Tbs er Michel S. het 13-jarig meisje Wei Wei Hu uit Eibergen te ontvoeren en haar vervolgens langdurig te misbruiken. De zaak leidde tot hevige reacties, omdat de man deze misdaden pleegde nadat hij na een afspraak niet was teruggekeerd naar de Tbs-kliniek Flevo Future in Utrecht. In deze kliniek werd Michel S. behandeld wegens verkrachting van verschillende meisjes. 2 Tijdens zijn proces achtte de rechtbank ook bewezen dat Michel S. een 14-jarig meisje uit Voorschoten seksueel had misbruikt tijdens een onbegeleid verlof drie maanden eerder. 3 Op 7 juni 2005 ontsnapte Tbs er Wilhelm S. tijdens een begeleid verlof. Op 14 juni 2005 trof de politie hem aan in de woning van een 73-jarige Amsterdammer. Niet lang daarna bleek dat S. deze man tijdens een boottocht over het Noordhollandsch Kanaal had doodgeslagen en vervolgens anderhalve dag met het lichaam van het slachtoffer had rondgevaren in Amsterdam-Noord. Wilhelm S. verbleef in de Tbskliniek veldzicht in Balkbrug. Voordat hij aan zijn begeleider wist te ontsnappen, was hij reeds al vele malen op verlof geweest zonder enige problemen. 4 In oktober 2006 wist een 31-jarige Tbs er tijdens een begeleid verlof te ontsnappen. De man bedreigde twee personen en probeerde een van hen te wurgen. Vervolgens verkrachtte hij in Hoogvliet een vrouw. 5 Nog geen half jaar later was het weer raak. In maart 2007 verscheen het bericht in de media dat de 29-jarige Tbs er Paul R. die bijna aan het einde van zijn behandeling was, in Enschede een vrouw had doodgeschoten. Hierbij raakte ook nog 4 1 < Hema.dhtml> 2 < 3 < 4 < 5 < 6

7 omstanders gewond. 6 Dit is slechts een kleine greep van de incidenten die er in de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden. In de media worden deze breed uitgemeten en veroorzaken ze veel maatschappelijke onrust. Iedere keer wanneer er een incident plaatsvindt met een Tbs-gestelde die in het kader van (proef)verlof buiten de kliniek verblijft lijkt de media op tilt te slaan. De roep om grootschalige maatregelen wordt alsmaar groter en onder de burgers en politici heerst de opvatting dat het Tbs-systeem faalt. De vooral negatieve berichtgeving omtrent Tbs en met name het Tbs-verlofbeleid boezemt angst in bij de burger. Dit is voor de politiek een reden om het verlofbeleid steeds maar weer aan te scherpen en het verlofbeleidskader te herzien. Na het incident in 2004 zijn er een aantal nieuwe maatregelen opgenomen in het Verlofbeleidskader 2004, die vervolgens in 2005 in werking zijn getreden. 7 Naar aanleiding van het incident in 2005 werd door de Tweede Kamer besloten een parlementair onderzoek in te stellen naar het functioneren van het Tbs-systeem. De Commissie Visser merkte op dat de regels ten aanzien van verlof in het verlofbeleidskader dat in 2005 in werking was getreden zijn aangescherpt. Vervolgens deed zij een aantal aanbevelingen om het verlofbeleid verder te verbeteren. 8 Daarnaast wordt na ieder incident een grootschalig onderzoek ingesteld naar de desbetreffende kliniek waar de Tbs-gestelde ten tijden van het incident verbleef. Een nadelige kanttekening daarbij is dat gedurende dit onderzoek de verloven binnen de kliniek stop worden gezet waardoor andere Tbs-gestelden die wel bereid zijn mee te werken aan hun behandeling onevenredig zwaar worden getroffen. Naar alle waarschijnlijkheid worden de regels omtrent het verlof dit jaar weer verder aangescherpt. In het huidige regeerakkoord staat dat het kabinet met een voorstel komt dat inhoudt dat een Tbs-gestelde bij onttrekking aan zijn verlof tenminste een jaar lang geen verlof meer krijgt, tenzij zwaarwegende persoonlijke omstandigheden zich daartegen verzetten. Dit alles naar aanleiding van het incident dat in april vorig 6 < 5_1445_resocialisatie_tbser_niet_bekend_bij_gemeente.xml> 7 Werkgroep verlof en veiligheidsbeleid TBS. Vernieuwd Verlofbeleidskader TBS, mei Kamerstukken II 2005/06,

8 jaar plaats heeft gevonden waarbij een Tbs er zich wist te ontrekken van zijn begeleider en een vrouw neer stak Doelstelling en centrale onderzoeksvraag De doelstelling van deze scriptie is om te onderzoeken of het Tbs-systeem wel voldoende werkt in zijn huidige vorm. Ondanks het strenge verlofbeleid vinden er nog steeds met enige regelmaat ernstige strafbare feiten plaats. Deze feiten worden gepleegd door Tbs-gestelden die in het kader van (proef)verlof buiten de kliniek verblijven. Vanwege het feit dat burgers geschokt reageren op een dergelijk incident wordt het verlofbeleid regelmatig aangescherpt. De vraag is echter hoelang dit op deze manier nog voort kan duren. Wanneer komt het einde dan in zicht? Zeker nu de duur van de Tbs-maatregel alsmaar toeneemt en advocaten cliënten steeds vaker adviseren om niet mee te werken aan het onderzoek in het Pieter Baan Centrum vanwege de onvoorspelbaarheid van de maatregel Tbs (de duur van de maatregel is in de afgelopen jaren flink toegenomen wat de maatregel erg onvoorspelbaar maakt) moeten we tot een goede oplossing zien te komen. Tevens zal worden gekeken welke rol de media speelt. Iedere keer wanneer er een incident wordt gepleegd door een Tbs-patiënt die in het kader van (proef)verlof buiten de muren van de kliniek verblijft lijkt de media op tilt te slaan. Dit boezemt angst in bij de burger en leidt tot aanscherping van de regels omtrent het Tbs-verlofbeleid vanuit de politiek. Uit het voorgaande kan de volgende centrale onderzoeksvraag worden afgeleid: Moeten we naar aanleiding van een aantal incidenten, gepleegd door Tbs ers die in het kader van (proef)verlof buiten de muren van de kliniek verblijven, concluderen dat het huidige Tbs-systeem faalt en dat het verlofbeleid moet worden afgeschaft? En zo niet hoe kunnen we er dan voor zorgen dat het Tbs-systeem een groter maatschappelijk draagvlak krijgt? 1.3 Uitvoering van het onderzoek Het is in het kader van deze scriptie allereerst belangrijk om uit te werken wat de Tbs-maatregel precies inhoudt en hoe het daarbij behorende verlofbeleid in elkaar steekt. Aan de hand van literatuur uit boeken, tijdschriftartikelen, wetten, jurisprudentie en parlementaire stukken zal hieraan vorm worden gegeven. Ook bij 9 Gedoogakkoord VVD-PVV-CDA 2010, p

9 het uitwerken van een aantal incidenten gepleegd door Tbs-gestelden die in het kader van (proef)verlof buiten de kliniek verbleven zal gebruik worden gemaakt van geschreven bronnen, hierbij spelen met name mediaberichten, kamerstukken en tijdschriftartikelen een belangrijke rol. Het is echter niet mogelijk om alle incidenten uit te werken, zodoende blijft het onderzoek beperkt tot een aantal incidenten waarop belangrijke parlementaire beslissingen hebben gevolgd. Bij het hoofdstuk omtrent Tbs en recidive spelen met name geschreven bronnen een belangrijke rol, de literatuur is voornamelijk verkregen uit boeken, tijdschriftartikelen, elektronische bronnen en het onderzoek recidive Tbs uitgevoerd door het WODC. Het laatste deel van het onderzoek is voortgekomen uit empirisch onderzoek. Ondanks dat niet alle Tbs-klinieken bereid waren mee te werken aan dit onderzoek waren er gelukkig drie klinieken zo vrij mij te ontvangen voor een uitvoerig gesprek. De geïnterviewden hebben mij een zo duidelijk mogelijk beeld proberen te verschaffen van de huidige verlofpraktijk, het aantal incidenten en de recidivecijfers. 1.4 Leeswijzer In het tweede hoofdstuk wordt aandacht besteed aan hetgeen precies wordt verstaan onder een strafrechtelijke maatregel in zijn algemeenheid. Daarna zal in het bijzonder de maatregel Terbeschikkingstelling centraal staan. Uitgewerkt zal worden hoe deze maatregel tot stand is gekomen, wat deze precies inhoudt, aan welke voorwaarden moet zijn voldaan om de maatregel op te leggen en welke vormen Tbs we kennen. Het derde hoofdstuk behandelt het verlofbeleid. Onder andere het wettelijke kader, de vereisten van een verlofaanvraag, de vormen van verlof en risicotaxatie zijn onderwerpen die de revue passeren. Het vierde hoofdstuk behelst een uitwerking van een aantal strafbare feiten gepleegd door Tbs-gestelden die in het kader van (proef)verlof buiten de kliniek verbleven. Daarnaast zal in dit hoofdstuk aangegeven worden hoe de politiek heeft gereageerd op deze incidenten en wat dit betekent voor de Tbs-maatregel in het algemeen en het verlofbeleid in het bijzonder. In het vijfde hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de recidivecijfers omtrent de maatregel Tbs. Hierbij wordt met name gebruik gemaakt van het onderzoek uitgevoerd door het WODC. In het laatste hoofdstuk, hoofdstuk zes zullen alle bevindingen worden samengevat en zal een antwoord worden gegeven op de centrale onderzoeksvraag. 9

10 2. De Tbs-maatregel 2.1 Uitleg strafrechtelijke maatregel Straffen en maatregelen vormen tezamen de strafrechtelijke sancties in het Nederlandse strafrecht. 10 Omdat deze beide sancties van elkaar verschillen wordt dit stelsel ook wel een tweesporig of dualistisch sanctiestelsel genoemd. 11 Het verschil tussen straffen en maatregelen is voornamelijk gelegen in het doel dat ermee wordt beoogd. Het doel dat met een straf wordt beoogd is enerzijds vergelding en anderzijds preventie. In de eerste plaats zal het kwaad dat de dader van een strafbaar feit heeft veroorzaakt bij het slachtoffer of de maatschappij vergolden moeten worden. Daarnaast zou het opleggen van een straf er voor moeten zorgen dat minder mensen strafbare feiten plegen (preventieve functie). 12 Voor oplegging van een straf is allereerst vereist dat het strafbaar feit wettig en overtuigend wordt bewezen in een rechtsgeldige vervolging. Ten tweede moet de verdachte schuldig zijn in die zin dat hem een verwijt kan worden gemaakt. En tot slot mag de verdachte niet zwaarder worden gestraft dan zijn schuld reikt. 13 De strafrechtelijke maatregel kan worden onderscheiden in enerzijds maatregelen die beogen de maatschappij te beschermen tegen gevaarlijke personen of voorwerpen zoals de plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis, Terbeschikkingstelling en de ISDmaatregel en anderzijds in maatregelen die tot doel hebben een bepaalde toestand te herstellen dan wel ontstane schade te vergoeden zoals de ontneming van het wederrechtelijke verkregen voordeel en de schadevergoedingsmaatregel. 14 De maatregel Tbs, die in deze scriptie centraal staat, heeft eigenlijk twee doelen, te weten beveiliging en behandeling. Het eerste doel wordt bereikt door het ingrijpen van de overheid, op deze manier proberen zij de samenleving te beschermen tegen onaanvaardbare risico s die het gedrag van de betrokkene oplevert en een gedragsverandering teweeg te brengen, zodat de betrokkene in de toekomst geen ernstige strafbare feiten meer begaat. 15 De justitiële en niet-justitiële inrichtingen hebben als hoofddoel de verpleging en behandeling van de Tbs-patiënt. Deze 10 Kelk 2005, p Hofstee 2003, p Kronenberg & de Wilde 2007, p Muller & Vegter 2009, p Muller & Vegter 2009, p Kamerstukken II 1982/83, , nr. 10, p. 6 10

11 behandeling is zoveel mogelijk gericht op de terugkeer van de Tbs-gestelde in de samenleving. De uit de geestelijke stoornis voorvloeiende gevaarlijkheid voor anderen dan de Tbs-patiënt of de algemene veiligheid van personen of goederen moet door de behandeling worden teruggedrongen, zodat het terugkeren van de Tbs-gestelde in de maatschappij weer verantwoord is De geschiedenis van de strafrechtelijke maatregel Tbs In 1925 werd het Wetboek van Strafrecht uitgebreid met de Psychopathenwetten. Met behulp van art. 37a Sr (oud) kon de rechter de dader verminderd toerekeningsvatbaar verklaren en hem ter beschikking van de regering (Tbr) stellen. De dader werd dan van regeringswege verpleegd. Het ging hierbij om dwangverpleging. 17 De psychopathenwetten traden in 1928 in werking. 18 Na het opleggen van het vonnis werd de dader opgenomen in een speciaal ontworpen kliniek: een forensisch psychiatrisch centrum. De maatregel Tbr moest er allereerst voor zorgen dat de maatschappij werd beveiligd tegen de psychisch gestoorde dader. Daarnaast diende de maatregel er op langere termijn voor zorg te dragen dat de psychisch gestoorde dader werd behandeld. De behandeling in het forensisch psychiatrisch centrum was gericht op het verband tussen de stoornis en het gepleegde misdrijf. Een dader was pas uitbehandeld indien hij niet langer een gevaar vormde voor de samenleving. Zolang dit doel niet was bereikt, kon de rechter de Tbr steeds met een of twee jaar verlengen. 19 Bij de maatregel Tbr werd er voor het eerst een onderscheid gemaakt tussen de volledig ontoerekenbare dader en de verminderd toerekenbare dader. 20 De rechter had vanaf nu de mogelijkheid om de dader gevangenisstraf op te leggen voor het deel dat aan hem kon worden toegerekend en voor het overige kon hij de maatregel Tbr opleggen. 21 De rechter kon bij het opleggen van de maatregel Tbr kiezen uit twee varianten: de onvoorwaardelijke Tbr en de voorwaardelijke Tbr. De onvoorwaardelijke Tbr werd door de wetgever als ultimum remedium gezien en bij opleggering ervan diende dan ook aan verschillende voorwaarden te zijn voldaan. Allereerst moest er sprake zijn 16 De Boer e.a. 2001/2002, p Feldbrugge 2009, p Geschiedenis Tbs < 19 Feldbrugge 2009, p Hofstee 2003, p Geschiedenis Tbs < 11

12 van een psychische stoornis. Ten tweede was de oplegging van onvoorwaardelijke Tbr gekoppeld aan bepaalde delicten. En tot slot diende het belang van de openbare orde de oplegging van de Tbr te eisen. In deze laatste voorwaarde lagen de twee doeleinden van de Tbr besloten namelijk: beveiliging van de maatschappij en behandeling van de psychisch gestoorde dader. 22 De rechter had ook de mogelijkheid om een voorwaardelijke Tbr-maatregel op te leggen. Hierbij werd de maatregel onder bepaalde voorwaarden niet ten uitvoer gelegd. De algemene voorwaarde was dat de betrokkene zich gedurende een proeftijd van maximaal 3 jaar niet schuldig zou maken aan een strafbaar feit. Daarnaast was er de mogelijkheid voor de rechter om bijzondere voorwaarden op te stellen, zoals bijvoorbeeld een schadevergoeding en opname in een inrichting. Hield de betrokkene zich niet aan een bepaalde voorwaarde dan kon de rechter alsnog de tenuitvoerlegging van de Tbr gelasten. 23 In 1933 waren alle voor dwangverpleging beschikbare plaatsen al bezet. Daarom werd in hetzelfde jaar de Stopwet ingevoerd. In het vervolg mocht de maatregel Tbr alleen worden opgelegd als er een zeer ernstig delict was gepleegd en als er een groot gevaar voor recidive van zo n delict bestond. 24 De maatregel Tbr werd in 1988 vervangen door de maatregel terbeschikkingstelling (Tbs). De psychopathenwetten werden hierbij vervangen door een tijdelijke regeling. Sinds 1997 is de interne rechtspositie van Tbs-gestelden geregeld in de Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden en het Reglement verpleging ter beschikking gestelden. Het opleggen van de maatregel Tbs is aan een aantal strikte voorwaarden verbonden. Waar de maatregel Tbr nog voor elk misdrijf kon worden opgelegd, kan de maatregel Tbs alleen worden opgelegd bij misdrijven waarop een minimumstraf van vier jaar staat. Tegen verlenging van een Tbr-maatregel kon men niet in hoger beroep. Tegenwoordig is hoger beroep tegen verlenging van de Tbs-maatregel wel mogelijk. Nog een belangrijk verschil tussen de Tbr-maatregel en de Tbs-maatregel is dat Tbr levenslang kon duren terwijl Tbs een wettelijk maximum kent van vier jaar (art. 38e lid 1 Sr). Dit maximum mag slechts worden verlengd indien er aan twee voorwaarden is voldaan te weten: het betreft een misdrijf waarbij andere personen in 22 Hofstee 2003, p. 9 e.v. 23 Hofstee 2003, p Geschiedenis Tbs < 12

13 gevaar zijn gebracht en verlenging is noodzakelijk vanwege recidivegevaar (bescherming van de maatschappij). Bij verlenging van de Tbs-maatregel moet de rechter iedere 6 jaar het oordeel van twee onafhankelijke gedragsdeskundigen inroepen. Verlenging van de Tbr-maatregel was zonder zo n advies mogelijk Wettelijke kader van de Tbs-maatregel Art 37a lid 1 Sr luidt: De verdachte bij wie tijdens het begaan van het feit gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens bestond, kan op last van de rechter ter beschikking worden gesteld indien: 1 het door hem begane feit een misdrijf is waarop naar de wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van vier jaren of meer is gesteld dan wel behoort tot een der misdrijven omschreven in de artikelen 132, 285, eerste lid, 285b en 395 van het wetboek van strafrecht, 175, tweede lid onderdeel b, van de Wegenverkeerswet 1994, en 11, tweede lid, van de Opiumwet, en 2 de veiligheid van anderen, dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen het opleggen van de maatregel eist. Het Wetboek van strafrecht en het Wetboek van Strafvordering regelen de externe rechtspositie. Hierin wordt bijvoorbeeld het opleggen van de maatregel, het aanvangstijdstip van de behandeling en de verlenging van de Tbs geregeld. De Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden (Bvt) en het Reglement verpleging ter beschikking gestelden (Rvt) beschrijven de interne rechtspositie. Deze regelingen beschrijven wat de rechten van de patiënten zijn en geven regels voor de dagelijks praktijk van het werk Ontoerekenbaarheid Indien een verdachte ontoerekeningsvatbaar, dan wel verminderd toerekeningsvatbaar is kan de rechter overgaan tot het opleggen van de maatregel Tbs. Een verdachte is volgens de wet ontoerekeningsvatbaar indien hij/zij een delict heeft begaan, maar daarvoor vanwege een psychiatrische stoornis niet (volledig) 25 Geschiedenis Tbs < 26 Feldbrugge 2009, p

14 verantwoordelijk kan worden gesteld. 27 De titel over de strafuitsluitingsgronden opent in art. 39 Sr met de ontoerekenbaarheid. Niet strafbaar is hij die een feit begaat, dat hem wegens de gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens niet kan worden toegerekend. Ontoerekenbaarheid vormt in het Nederlandse strafrecht een schulduitsluitingsgrond. 28 De basis van ontoerekenbaarheid wordt gevormd door een geestelijke stoornis waardoor ten tijde van het begaan van het strafbare feit cognitieve en /of volitieve gebreken hebben bestaan. 29 Wat er precies valt onder artikel 39 Sr is niet wettelijke vastgelegd. Hierbij kunnen allerlei factoren van belang zijn en dit verschilt dan ook per casus. Het oordeel van deskundigen speelt wel een belangrijke rol, hoewel het eindoordeel altijd bij de strafrechter ligt. 30 Interpretatie van art. 39 Sr leidt over het algemeen tot drie relevante vragen voor de strafrechter: 1. Was er ten tijde van het begaan van het strafbare feit sprake van een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens van de verdachte? Zo ja, 2. Is causaal verband tussen de stoornis en het strafbare feit voldoende aannemelijk? Zo ja, 3. Welk oordeel moet gelet op de eerste twee vragen en gelet op alle omstandigheden van de casus - over de toerekening worden gegeven. 31 Bij beantwoording van de eerste vraag zal de strafrechter zich meestal laten adviseren door gedragsdeskundigen. In hun advies geven zij een oordeel over de mate van toerekeningsvatbaarheid. Er zijn maar liefst vijf gradaties te onderscheiden: ontoerekeningsvatbaar, sterk verminderd ontoerekeningsvatbaar, verminderd ontoerekeningsvatbaar, enigszins verminderd toerekeningsvatbaar of geheel toerekeningsvatbaar. Bij de tweede vraag naar het causale verband tussen de stoornis en het strafbare feit zal de rechter zich doorgaans ook laten adviseren door gedragsdeskundigen. Bij de laatste vraag zijn niet alleen de beantwoording van de eerste twee vragen van belang maar kunnen ook andere omstandigheden van het 27 Vandereycken & van Deth 2004, p De Hullu 2009, p De Hullu 2006, p De Hullu 2006, p De Hullu 2006, p

15 geval een rol spelen, zoals de culpa in causa. 32 Een goed voorbeeld biedt de zaak doodslag in cocaïneroes. 33 In een paranoïde psychose had een kleinzoon zijn grootmoeder doodgestoken. Deze psychose was echter veroorzaakt door het eigen handelen van de kleinzoon. Hij had namelijk vlak voor het strafbare feit heroïne en cocaïne gespoten. Daarnaast was duidelijk geworden dat de verdachte al vaker rare gevolgen had ondervonden van cocaïnegebruik. Het hof kwam daarom tot het oordeel dat de ziekelijke stoornis aan de verdachte zelf te wijten was zodat de in deze toestand begane delicten aan hem konden worden toegerekend. Dit arrest illustreert dat het bij culpa in causa goed denkbaar is dat een strafbaar feit toch wordt toegerekend aan iemand die eigenlijk op het moment van het begaan van het strafbare feit ontoerekeningsvatbaar was. Uit art. 39 Sr kan worden geconcludeerd dat indien een verdachte geheel ontoerekeningsvatbaar is, hem geen gevangenisstraf kan worden opgelegd. De verdachte kan dan wel in een psychiatrisch ziekenhuis of Tbs-inrichting worden geplaatst. In geval van verminderde toerekeningsvatbaarheid kan naast een Tbsmaatregel ook een straf worden opgelegd. 34 De rechter is dit echter niet verplicht Voorwaarden voor het opleggen van de maatregel Tbs Art. 37 sr lid 1 luidt: De verdachte bij wie tijdens het begaan van het feit gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens bestond, kan op last van de rechter ter beschikking worden gesteld Zoals uit de vorige paragraaf al naar voren is gekomen, kan de rechter een Tbsmaatregel opleggen indien een verdachte ontoerekeningsvatbaar, dan wel verminderd toerekeningsvatbaar is. Er moet echter wel aan een aantal vereisten zijn voldaan voordat de rechter een Tbs-maatregel kan opleggen. Deze vereisten staan beschreven in art. 37a Sr. Ten eerste moet er bij de verdachte tijdens het begaan van het feit een gebrekkige ontwikkeling dan wel ziekelijke stoornis van de geestvermogens hebben bestaan. Ten tweede moet het gaan om een misdrijf 32 De Hullu 2006, p. 327 e.v. 33 HR 9 Juni 1981, NJ 1983, Kelk 2003, p. 331 e.v. 35 Art. 37a lid 2 Sr. 15

16 waarop naar de wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van vier jaren of meer is gesteld, dan wel om een misdrijf dat specifiek in art. 37a lid 1 sub 1 Sr wordt genoemd. 36 Ten derde moet de veiligheid van anderen, dan wel de algemene veiligheid van personen of goeden, het opleggen van de maatregel eisen. 37 Tevens geldt als noodzakelijke voorwaarde bij de oplegging van Tbs het gelijktijdigheidsverband. Dit verband betekent dat de psychische stoornis tijdens het begaan van het strafbare feit moet hebben bestaan. Deze psychische stoornis dient ook nog tijdens de terechtzitting en oplegging van de Tbs-maatregel aanwezig te zijn. 38 De rechter dient, voordat hij de maatregel Tbs kan opleggen, een met redenen omkleed advies van ten minste twee gedragsdeskundigen van verschillende disciplines te hebben. Minimaal een advies moet afkomstig zijn van een psychiater. Het advies dient door de gedragsdeskundigen gezamenlijk dan wel door ieder van hen afzonderlijk te zijn uitgebracht. Daarnaast moet het advies met redenen zijn omkleed. Hieronder wordt verstaan dat er op heldere en consistente wijze wordt ingegaan op de aard van de psychische stoornis, de mate van toerekenbaarheid en het recidivegevaar. Verder is het van belang dat het advies is gedagtekend en ondertekend door de gedragsdeskundigen. De dagtekening is van belang voor de actualiteitswaarde van het advies. Deze is door de wet vastgesteld op een jaar. 39 Van de gedragsdeskundige wordt verwacht dat hij bij zijn rapportage een bepaald model volgt. Dit model bestaat uit de volgende vragen: * Is er sprake van een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogen? * Zo ja, bestaat er een verband tussen deze stoornis en het ten laste gelegde? * Zo ja, hoe is dit verband, en in welke mate heeft dit verband bijgedragen aan de totstandkoming van het ten laste gelegde? * Wat is op grond van deze bevindingen de mate van ontoerekeningsvatbaarheid van de verdachte? 36 Hofstee 2003, p. 71 e.v. 37 Art. 37a lid 1 sub 2 Sr. 38 Hofstee 2003, p Art. 37a lid 3 jo. art. 37 lid 2 Sr en Hofstee 2003, p. 85 e.v. 16

17 * Welke adviezen zijn er omtrent een behandeling die de kans dat de verdachte het delict herhaalt, aanzienlijk vermindert? 40 Bij een weigerende observandus hoeft gelet op art. 37a lid 3 jo. art. 37 lid 3 Sr geen multidisciplinair advies te worden opgesteld. Voor zover mogelijk stellen de gedragsdeskundigen, gezamenlijk dan wel ieder van hen afzonderlijk, een rapport op over de reden van de weigering van verdachte aan het onderzoek deel te nemen. Indien er sprake is van een weigerende observandus doet de rechter zich zoveel mogelijk een ander advies of rapport overleggen, dat hem over de wenselijkheid of noodzakelijkheid van de Tbs-maatregel kan voorlichten. 41 Uiteindelijk is het de rechter die beslist of Tbs moet worden opgelegd. Veranderende maatschappelijke inzichten kunnen hierbij van belang zijn Vormen van Tbs. Er bestaan twee vormen van Tbs, de Tbs met dwangverpleging en de Tbs met voorwaarden. De rechter kan Tbs met dwangverpleging alleen oplegging wanneer er een multidisciplinaire rapportage is uitgebracht. Dit betekent dat er een met redenen omkleed advies over de verdachte moet zijn uitgebracht door twee gedragsdeskundigen van verschillende disciplines. Een van deze gedragsdeskundigen moet een psychiater zijn. Daarnaast mag het advies niet ouder zijn dan een jaar. Tbs met dwangverpleging wordt opgelegd voor twee jaar en kan in principe steeds worden verlengd met een of twee jaar. Het Openbaar Ministerie moet voor verlenging elke keer opnieuw een vordering indienen, waarop de rechter dient te beslissen. De Tbs met dwangverpleging dient te worden beëindigd zodra de Tbs-gestelde niet meer voldoet aan het gevaarscriterium. Dit betekent dat de gevaarlijkheid van de persoon in kwestie is geweken of dat deze tot een aanvaardbaar, acceptabel niveau is teruggebracht. Zolang er bij de Tbs-gestelde nog sprake is van een onaanvaardbare mate van gevaarlijkheid dient de maatregel voort te duren, ook al biedt verdere behandeling, geen perspectief meer. 40 Feldbrugge 2009, p Art. 37a lid 3 jo. art. 37 lid 3 Sr en Cleiren & Nijboer 2006, p. 238 e.v. 42 Hofstee 2003, p

18 Bij gemaximeerde Tbs kan de maatregel maximaal voor vier jaar worden opgelegd. Alleen wanneer er sprake is van een misdrijf dat gericht is tegen, of gevaar veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van een of meerdere personen kan de maatregel Tbs langer dan vier jaar duren. 43 Na het opleggen van de maatregel wordt de Tbs er verpleegd en behandeld in een forensisch psychiatrisch centrum (een beveiligde kliniek). De behandeling duurt voort tot het recidivegevaar tot een aanvaardbaar niveau is teruggebracht. 44 De primaire functie van de Tbs met dwangverpleging is de beveiliging van de maatschappij. De secundaire functie van deze vorm van Tbs is dat de Tbs-gestelde wordt verpleegd en behandeld. 45 De Tbs met voorwaarden is geen lichtere vorm van de Tbs met dwangverpleging. Ook voor oplegging van deze vorm van Tbs zijn de vereisten uit art. 37 Sr van toepassing. Het verschil tussen de twee vormen van Tbs zit niet in de gevaarlijkheid of in de ernst van het misdrijf dat is gepleegd, maar in de wijze waarop het recidivegevaar tot een aanvaardbaar niveau kan worden teruggebracht. Indien de rechter van mening is dat dit net zo goed kan of zelfs beter kan door Tbs met voorwaarden op te leggen wordt voor deze minder ingrijpende variant gekozen. Het is mogelijk voor de rechter om naast de Tbs met voorwaarden een maximale gevangenisstraf voor de duur van drie jaar op te leggen. In art. 38a Sr is geregeld, onder welke voorwaarden een Tbs met voorwaarden kan worden opgelegd. Een voorwaarde kan zijn dat de terbeschikkinggestelde zich in een inrichting laat opnemen, ambulante behandeling bij een deskundige volgt of medicatie inneemt of laat toedienen. De reclassering is degene die belast is met de controle en het toezicht op de terbeschikkinggestelde. Indien de tbs-gestelde zich niet aan de voorwaarden houdt, kan de rechter deze voorwaarden wijzigen, aanvullen of opheffen. De zwaarste sanctie op het niet volgen van de voorwaarden is de omzetting van de Tbs met voorwaarden in een Tbs met dwangverpleging. De Tbs met voorwaarden kan in eerste instantie voor één of twee jaar worden opgelegd. Wanneer de veiligheid van anderen, dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen verlenging vereist, kan de Tbs met voorwaarden eenmalig met 43 Ausma 2009, p Bie & Jagt 2010, p Hofstee 2003, p

19 één of twee jaar worden verlengd. De maximale duur van deze vorm van Tbs is dus vier jaar Duur van de maatregel Art. 38d Sr bepaald dat Tbs wordt opgelegd voor een periode van twee jaar, te rekenen van de dag waarop de rechterlijke uitspraak waarbij zij is opgelegd onherroepelijk is geworden. De termijn van de terbeschikkingstelling kan, door de rechter, op vordering van het Openbaar Ministerie, telkens hetzij met een jaar hetzij met twee jaar worden verlengd, indien de veiligheid van anderen, dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen die verlenging eist. 47 De Tbs met voorwaarden kan slechts eenmaal met een of twee jaar worden verlengd. De maximale duur van deze vorm van Tbs is vier jaar. Ook de Tbs met dwangverpleging kan in duur gemaximaliseerd zijn. Dit blijkt uit art. 38e Sr. De totale duur van de maatregel Tbs gaat een periode van vier jaar niet te boven indien het misdrijf niet gericht is tegen of gevaar veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van een of meer personen. Is er wel sprake van zo n misdrijf dan kan de maatregel Tbs telkens worden verlengd met één of twee jaar Longstay In 1999 werden bij de forensisch psychiatrische kliniek Veldzicht twintig longstay plaatsen in gebruik genomen. Inmiddels is dit aantal uitgegroeid tot 164 plaatsen. Deze plaatsen zijn bedoeld en opgezet om de groep patiënten die wegens blijvende delictgevaarlijkheid zeer lang in een Tbs-kliniek verblijven een humane leefomgeving te bieden. 49 Onder de categorie Longstay patiënten vallen personen bij wie behandeling geen of nauwelijks succes oplevert. Een veilige terugkeer van deze personen in de samenleving is echter vanwege een te groot en ernstig recidiverisico uitgesloten. Deze zogenaamde longstay patiënten zullen dan ook voor een lange periode, en soms zelfs voor altijd, in een Tbs-kliniek moeten verblijven. 50 Voor de selectie van 46 Oei & Groenhuijsen 2009, p Art. 38d lid 2 Sr. 48 Hofstee 2008, p. 285 e.v. 49 Advies Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming 2008, p. 9 e.v. 50 Kamerstukken II 2004/ , nr

20 Longstay patiënten worden indicatiecriteria gebruikt. 51 Er zijn thans drie criteria om voor een longstay-plaats in aanmerking te komen: - er zijn twee serieuze behandelpogingen geweest in verschillende klinieken; - de behandeltermijn is langer dan zes jaar; - er is sprake van voortdurend delictgevaarlijkheid. Als de inrichting van mening is dat een Tbs-patiënt voor longstay in aanmerking komt, leggen zij een aanvraag voor aan het Ministerie van Justitie. Als de minister het advies van de kliniek ter harte neemt, volgt er voor de Tbs-patiënt een opname in het Pieter Baan Centrum. Hier wordt hij gedurende zeven weken geobserveerd waarna er een advies zal worden opgesteld. Het is dan aan de Landelijke Adviescommissie plaatsing (LAP) om te beoordelen of de indicatiestelling longstay terecht is Samenvatting In het Nederlandse strafrecht vormen straffen en maatregelen tezamen de strafrechtelijke sancties. Het doel dat met een straf wordt beoogd is enerzijds vergelding en anderzijds preventie. De strafrechtelijke maatregel kan worden onderscheiden in enerzijds maatregelen die als doel hebben de maatschappij te beschermen tegen gevaarlijke personen of goeden en anderzijds in maatregelen die beogen een bepaalde toestand te herstellen dan wel ontstane schade te vergoeden. De maatregel terbeschikkingstelling heeft in wezen twee doelen te weten: beveiliging van de samenleving en behandeling van de Tbs-gestelde. In 1925 werd het Wetboek van Strafrecht uitgebreid met de Psychopatenwetten. Met behulp van art. 37a Sr (oud) kon de rechter een dader verminderd toerekeningsvatbaar verklaren en hem ter beschikking van de regering stellen (Tbr). De maatregel Tbr moest er allereerst voor zorgen dat de maatschappij werd beveiligd tegen de psychisch gestoorde dader. Ten tweede beoogde de maatregel ervoor te zorgen dat de psychisch gestoorde dader werd behandeld. Een dader was pas uitbehandeld indien hij niet langer een gevaar vormde voor de samenleving. Zolang dit doel niet was bereikt, kon de rechter de Tbr-maatregel steeds verlengen, met een of twee jaar. Bij de maatregel Tbr werd er voor het eerst onderscheid gemaakt tussen de volledig ontoerekenbare dader en de verminderd toerekenbare dader. Bij het 51 Hofstee 2003, p Muller & Vegter 2009, p

21 opleggen van de maatregel kon de rechter kiezen uit twee varianten: de onvoorwaardelijke Tbr en de voorwaardelijke Tbr. Vanaf 1933 mocht de maatregel Tbr alleen worden opgelegd indien de dader een zeer ernstig delict had gepleegd en er een groot gevaar voor recidive van zo n delict bestond. In 1988 werd de maatregel Tbr vervangen door de maatregel terbeschikkingstelling (Tbs). Indien een verdachte ontoerekeningsvatbaar, dan wel verminderd toerekeningsvatbaar is kan de rechter overgaan tot het opleggen van de maatregel Tbs. een verdachte is volgens de wet ontoerekeningsvatbaar indien hij/zij een delict heeft begaan, maar daarvoor vanwege een psychiatrische stoornis niet (volledig) verantwoordelijk kan worden gesteld. Uit art. 39 Sr blijkt dat indien een verdachte geheel ontoerekeningsvatbaar is, hem geen gevangenisstraf kan worden opgelegd. In geval van verminderde toerekeningsvatbaarheid kan naast een Tbs-maatregel ook een straf worden opgelegd. De maatregel-tbs kan alleen worden opgelegd indien er aan een aantal vereisten is voldaan. Deze vereisten staan beschreven in art. 37a Sr. Allereerst moet er bij de verdachte tijdens het begaan van het feit een gebrekkige ontwikkeling dan wel ziekelijke stoornis van de geestvermogens hebben bestaan. Ten tweede moet het gaan om een misdrijf waarop naar de wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van vier jaren of meer is gesteld, dan wel om een misdrijf dat specifiek in art. 37a lid 1 sub 1 Sr wordt genoemd. Ten derde moet de veiligheid van anderen, dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen oplegging van de maatregel eisen. Tot slot geldt bij de oplegging van de maatregel Tbs het gelijktijdigheidsverband. De psychische stoornis moet tijdens het begaan van het strafbare feit hebben bestaan. Daarnaast dient de psychische stoornis ook nog tijdens de terechtzitting en oplegging van de Tbs-maatregel aanwezig te zijn. Voordat de rechter de maatregel Tbs kan opleggen moet hij een met redenen omkleed advies van ten minste twee gedragsdeskundige van verschillende disciplines inwinnen. Minimaal een advies moet afkomstig zijn van een psychiater. Er bestaan twee vormen van de Tbs-maatregel, de Tbs met dwangverpleging en de Tbs met voorwaarden. De Tbs met dwangverpleging wordt in principe opgelegd voor de duur van twee jaar maar kan steeds met een of twee jaar worden verlengd. Zodra de Tbs-gestelde niet meer voldoet aan het gevaarscriterium dient de Tbs met 21

22 dwangverpleging te worden beëindigd. Bij gemaximeerde Tbs kan de maatregel maximaal voor vier jaar worden opgelegd. Deze vorm van Tbs kan alleen worden opgelegd indien er sprake is van een misdrijf dat niet gericht is tegen, of gevaar veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van een of meerdere personen. De Tbs met voorwaarden is geen lichtere vorm van de Tbs met dwangverpleging. Het verschil tussen de twee vormen van Tbs zit niet in de gevaarlijkheid of de ernst van het misdrijf dat is gepleegd, maar in de wijze waarop het recidivegevaar tot een aanvaardbaar niveau kan worden teruggebracht. De Tbs met voorwaarden kan in eerste instantie voor een of twee jaar worden opgelegd. Wanneer de veiligheid van anderen dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen verlenging vereist, kan de Tbs met voorwaarden eenmalig met één of twee jaar worden verlengd. De maximale duur van deze vorm is dus vier jaar. Sinds 1999 bestaan er zogenaamde Longstay plaatsen in een aantal Tbs-klinieken. Onder de categorie Longstay patiënten vallen personen bij wie behandeling geen of nauwelijks succes oplevert. Een veilige terugkeer van deze personen in de samenleving is echter vanwege een te groot recidiverisico uitgesloten. Deze zogenaamde longstay patiënten zullen dan ook voor een lange periode, en soms zelfs voor altijd, in een Tbs-kliniek moeten verblijven. 22

23 3. Het verlofbeleid 3.1 Inleiding Art 2, eerst lid, Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden (Bvt): De tenuitvoerlegging van een vrijheidsbenemende straf of maatregel in een inrichting voor verpleging van ter beschikking gestelden wordt zoveel mogelijk dienstbaar gemaakt aan de behandeling van de veroordeelde en de voorbereiding op diens terugkeer in de maatschappij, met inachtneming van het karakter van die vrijheidsbenemende straf of maatregel. Verlof vormt in het kader van de resocialisatie (terugkeer in de samenleving), een belangrijk instrument dat deel uitmaakt van de Tbs-behandeling. Door middel van het verlenen van verloven wordt getoetst of de gedragsverandering bij de Tbs-patiënt bij toenemende vrijheden en verantwoordelijkheden in stand blijft. En of een veilige terugkeer van de Tbs-gestelde in de samenleving in de toekomst mogelijk is, zonder dat deze samenleving gevaar loopt. 53 Een Tbs-patiënt die meewerkt aan zijn behandeling en zich daardoor gunstig ontwikkelt, moet in de gelegenheid worden gesteld om deze ontwikkeling in praktijk te brengen in de samenleving (buiten de muren van de kliniek). 54 Indien de uit de geestelijke stoornis voortvloeiende gevaarlijkheid van de Tbsgestelde, voor de veiligheid van andere personen of voor goederen, dusdanig is teruggebracht kan het hoofd van de inrichting met machtiging van de Minister van Justitie de Tbs-gestelde verlof verlenen (art. 50 Bvt). Verlof zoals omschreven in art. 50 Bvt is het tijdelijk verlaten van de inrichting. Terwijl het proefverlof zoals omschreven in art. 51 Bvt neerkomt op het terugkeren van de Tbs-gestelde in de maatschappij bij wijze van proef Verlofaanvraag Indien het behandelteam van de Tbs-kliniek van mening is dat er voldoende vooruitgang is geboekt door de Tbs-gestelde, dan stelt de behandelcoördinator of hoofd behandeling een verlofaanvraag op. Vervolgens wordt de verlofaanvraag door de verlofcommissie besproken waarna deze de aanvraag doorstuurt naar de 53 < 54 Feldbrugge 2009, p Kelk 2008, p

24 Verlofunit van de Dienst Justitiële Inrichtingen. De Verlofunit beoordeelt of de aanvraag aan alle formele vereisten voldoet. Deze vereisten zijn vastgelegd in het Verloftoetsingskader Tbs. Zodra dit het geval is, wordt de aanvraag naar het Adviescollege Verloftoetsing Tbs gezonden. De inhoudelijke toetsing van de verlofaanvragen vind plaats door het Adviescollege. Zij beoordelen welke risico s er aan de verlofaanvraag zijn verbonden. Hierbij maken ze gebruik van het behandelplan dat de kliniek voor ogen heeft en de plaats van het verlof binnen dit plan. Bij het uitbrengen van het advies, kan het Adviescollege een of twee deskundigen van het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP) vragen te onderzoeken of het verlof verantwoord is. Dit advies van het NIFP vormt als het ware een second opinion. Vervolgens stuurt het Adviescollege Verloftoetsing Tbs een positief of negatief advies naar de Verlofunit. Deze laatste neemt namens de Minister van Justitie de uiteindelijke beslissing omtrent de verlofaanvraag. De Verlofunit heeft de mogelijkheid om van een positief advies af te wijken (contraire beslissing). Dit in tegenstelling tot een negatief advies waarbij de Verlofunit deze mogelijkheid niet heeft. De Verlofaanvraag is een jaar geldig. Dit betekent dat de Tbs-kliniek elk jaar opnieuw een verlofaanvraag moet indienen die dan door het Adviescollege Verloftoetsing Tbs wordt getoetst. Hierbij wordt door het Adviescollege gekeken naar eventuele incidenten, of het verlof volgens het verlofplan is gelopen en of de Tbs-behandeling al is gevorderd. Het is mogelijk voor de Tbs-kliniek om het bestaande verlofplan te wijzigen. Bij een wijziging moet de kliniek via een gewijzigde verlofaanvraag beschrijven wat de consequenties zijn voor het risicomanagement. Het is dan aan het Adviescollege om te bepalen of de wijzigingen doorgevoerd kunnen worden. 56 Sinds 1 januari 2011 is een nieuwe regeling omtrent het Tbs verlofbeleid in werking getreden. Tbs-gestelden mogen, zoals hierboven al is beschreven, pas op verlof als zij een verlofmachtiging hebben. Deze machtiging vervalt als de Tbs-gestelde een strafbaar feit pleegt, zich aan begeleiding onttrekt, of langer dan 24 uur afwezig is. Indien een Tbs-patiënt om een van bovenstaande redenen zijn verlofmachtiging is kwijtgeraakt komt hij pas na minimaal één jaar weer voor verlof in aanmerking, tenzij zwaarwegende persoonlijke omstandigheden zich daar tegen verzetten. Indien de 56 < 24

25 overtreding dusdanig ernstig is kan echter voor een langere periode worden afgezien van het verlenen van een verlofmachtiging Vormen van verlof Tijdens de klinische fase van de behandeling bestaan er drie soorten verlof, te weten begeleid verlof, onbegeleid verlof en transmuraal verlof. Deze verloven zijn gebaseerd op art. 50 Bvt. Na de klinische fase vindt het proefverlof plaats. Dit verlof is gebaseerd op art. 51 Bvt. 58 Begeleid verlof De eerste vorm van verlof is begeleid verlof. Hiermee kan al in de eerste fase van de behandeling worden gestart, maar begeleid verlof wordt ook gebruikt na een terugval of stagnatie in de behandeling. Alle soorten verloven die plaatsvinden buiten de inrichting onder begeleiding van personeel vallen onder het begrip begeleid verlof. Zulke eerste begeleide verloven kunnen bijvoorbeeld neerkomen op een wandeling in de buurt, een bezoekje aan het park en boodschappen doen. Ook kan begeleid verlof bestaan uit een bezoek aan familieleden. 59 De begeleiding is niet als bewaking bedoeld maar dient een klinisch doel. Er wordt tijdens een begeleid verlof toezicht gehouden op het doen en laten van de Tbs-patiënt. 60 Begeleid verlof is bedoeld om de in de kliniek geleerde vaardigheden in de praktijk toe te passen en om te zien hoe de Tbs-patiënt reageert op de verleidelijke prikkels uit de samenleving. De eerste paar keer is er sprake van beveiligd verlof en gaan er over het algemeen een beveiliger en een psychotherapeut mee. Daarna volgt het dubbel begeleid verlof en mag de Tbs-gestelde onder toezicht van twee medewerkers op pad. Tot slot mag de Tbs-patiënt onder begeleiding van een medewerker op verlof. 61 Onbegeleid verlof Als het begeleid verlof goed is verlopen, mag de Tbs-patiënt op onbegeleid verlof. Onder deze vorm van verlof worden alle soorten verloven verstaan die zonder begeleiding van personeel buiten de Tbs-kliniek plaatsvinden. Het onbegeleid verlof kan eendaags, maar ook meerdaags met overnachtingen zijn. Er is echter wel een 57 < 58 Muller & Vegter 2009, p. 218 e.v. 59 Feldbrugge 2009, p Muller & Vegter 2009, p.218 e.v. 61 < 25

26 maximum van een week aan dit verlof verbonden. Het onbegeleid verlof vindt meestal plaats in de middenfase van de behandeling en dient twee doelen. Allereerst worden de behandelresultaten in de praktijk getoetst, daarnaast wordt, onder meer aan de hand van de resultaten van het verlof, de verdere behandeling bepaald. 62 Het is de bedoeling dat de Tbs-patiënt tijdens deze vorm van verlof werkervaring opdoet, een opleiding volgt en/of zijn sociale contacten onderhoudt door middel van een bezoek aan familie en vrienden. 63 Transmuraal verlof (woonverlof) Indien de fase van het onbegeleid verlof goed is verlopen, mag de tbs-patiënt op transmuraal verlof. Onder deze vorm van verlof worden alle verloven verstaan buiten de Tbs-kliniek, zonder begeleiding van personeel, dat voor langere tijd plaatsvindt. De Tbs-gestelde wordt op afstand door de kliniek als het ware begeleidt. Afspraken worden afgebouwd en er wordt toegewerkt naar een beëindiging van de Tbsbehandeling. 64 Tijdens deze vorm van verlof wordt op de Tbs-patiënt intensief toezicht uitgeoefend en wordt hij gecontroleerd op mogelijk delict gerelateerd gedrag. Om in aanmerking te komen voor deze vorm van verlof zal de Tbs-gestelde een min of meer volledige dagbesteding moeten hebben van een werkkring of een veeleisende opleiding, ook een omvangrijke vrijwilligerstaak behoort tot de mogelijkheden. 65 De Tbs-patiënt verblijft tijdens deze vorm van verlof bijvoorbeeld in een zelfstandige woning, een dependance van de kliniek, een regionale instelling voor beschermd wonen of op een forensisch psychiatrische afdeling van een psychiatrische instelling. 66 Proefverlof Het proefverlof is geregeld op basis van art. 51 Bvt: Indien de uit de stoornis van de geestvermogens voortvloeiende gevaarlijkheid van de ter beschikking gestelde voor de veiligheid van anderen of de algemene veiligheid van personen of goederen dusdanig is teruggebracht dat het verantwoord is hem of haar bij wijze van proef in de maatschappij te doen terugkeren, kan het hoofd van de 62 Vegter & Muller 2009, p < 64 Vegter & Muller 2009, p Feldbrugge P < 26