De dadelijke uitvoerbaarheid van tbs met voorwaarden in het licht van de onschuldpresumptie

Transcriptie

1 De dadelijke uitvoerbaarheid van tbs met voorwaarden in het licht van de onschuldpresumptie Door: K.M. Arons ANR Scriptie in de strafrechtswetenschappen Te verdedigen ten overstaan van de Examencommissie van de Faculteit Rechtswetenschappen van de Universiteit van Tilburg Bestaande uit: prof. dr. T.I. Oei prof. dr. A.M. van Kalmthout Op: Dinsdag 13 december om uur

2 De droom is (dus) een psychose, met alle ongerijmdheden, waanvoorstellingen en zinsbegoochelingen van dien. Sigmund Freud

3 Inhoudsopgave Voorwoord 5 1. Inleiding 6 2. Wetsgeschiedenis Inleiding Wetsgeschiedenis tbs Het wetboek van strafrecht Terbeschikkingstelling van de regering Stopwet Van tbr naar tbs Commissie Fokkens Tussenconclusie Tbs met voorwaarden Invoering tbs met voorwaarden Tussenconclusie Conclusie Tbs met voorwaarden herzien Inleiding Commissie Visser Doetinchemse moordzaak Tussenconclusie Wetswijziging tbs met voorwaarden Verlenging maximale duur Verhoging maximale gevangenisstraf Tijdelijke crisisopname Uitbreiding wettelijke acceptatieplicht Verplichte advisering GGz Tbs met voorwaarden dadelijk uitvoerbaar Tussenconclusie 29 2

4 3.3 Conclusie Onschuldpresumptie Inleiding Criminal charge volgens het EHRM Criminal charge Tussenconclusie Onschuldpresumptie volgens het EHRM Recht om als onschuldige behandeld te worden Reikwijdte van de onschuldpresumptie volgens het EHRM Nemo-teneturbeginsel Tussenconclusie Onschuldpresumptie in het Nederlands recht Onschuldpresumptie Nemo-teneturbeginsel in het Nederlands recht Tussenconclusie Conclusie Toegestane beperkingen onschuldpresumptie Inleiding Artikel 5 EVRM Doelstelling en wijze van naleving Algemene eisen Gevallen waarin vrijheidsberoving is toegestaan Detentie na veroordeling door een rechter Detentie van geestesziekten, verslaafden, landlopers en lijders aan besmettelijke ziekten Voorarrest Conclusie Gedragsbeïnvloedende maatregelen Inleiding Enkele bestaande mogelijkheden van gedragsbeïnvloeding Bijzondere voorwaarden bij schorsing voorlopige hechtenis 49 3

5 6.2.2 Strafbeschikking Gedragsaanwijzing Tussenconclusie Wetsvoorstellen Vrijheidsbeperkende maatregel Voorwaardelijke veroordeling Tussenconclusie Conclusie Conclusie 7.1 Inleiding Samenvatting Beantwoording van de onderzoeksvraag Slotbeschouwing 60 Literatuurlijst 62 Jurisprudentielijst 66 Lijst van gebruikte afkortingen 68 4

6 Voorwoord Ter afsluiting van mijn opleiding Rechtsgeleerdheid met het accent strafrecht ligt voor u mijn masterscriptie. Alhoewel ik het schrijven van de masterscriptie tijdens mijn studie als een zware opgave zag, is het schrijfproces uiteindelijk goed verlopen. Hierbij was de keuze om over de tbs-maatregel te schrijven niet toevallig. De tbs-maatregel heeft mijn aandacht vanaf het begin van mijn studie getrokken en is ook bij mijn bachelorscriptie aan bod gekomen. Toen ik in de laatste periode van mijn studie het vak forensische psychiatrie volgde, wist ik zeker dat ik mij volledig op deze maatregel wilde richten. Het was de heer Oei die mij verwees naar de kamerstukken waarin de kwestie rondom de dadelijke uitvoerbaarheid van tbs met voorwaarden aan bod kwam, waardoor mijn onderwerp al spoedig vast stond. Hierbij wil ik de heer Oei bedanken voor de prettige begeleiding en ook voor het feit dat hij ondanks zijn emeritaat als mijn begeleider op wilde blijven treden. Tevens wil ik strafadvocaat Van der Kruijs bedanken. Niet alleen creëerde hij de afgelopen maanden (en nog steeds) de gelegenheid kennis te maken met de strafpraktijk, ook leerde hij mij kritisch na te denken over bepaalde leerstukken die in mijn masterscriptie aan bod kwamen. Verschillende discussies en daarnaast ook leerzame gesprekken hebben bijgedragen aan het schrijven van mijn scriptie, maar hebben ook mijn interesse voor de strafpraktijk bevestigd. Daarnaast wil ik de heer Van Kalmthout bedanken voor zijn zitting in de examencommissie. Hier kan tot slot een dankwoord ten aanzien van mijn familie en vrienden niet ontbreken. In het bijzonder wil ik graag mijn ouders bedanken voor het feit dat zij mij altijd hebben gesteund. Ondanks verschillende periodes van stress wisten zij mij te motiveren en heb ik het gevoel gehad dat zij trots waren en nog altijd zijn. Ten aanzien van mijn vrienden wil ik graag mijn dank uiten voor het feit dat jullie altijd voor mij klaarstonden. In het bijzonder mijn studievriendinnen, die ervoor hebben gezorgd dat ik ondanks sommige mindere periodes altijd gemotiveerd bleef, maar nog meer voor het feit dat ik hen inmiddels vriendinnen kan noemen. Kelly Arons 5

7 1. Inleiding De afgelopen jaren is het gevoel van veiligheid in Nederland continu onderwerp van gesprek en dit zien we ook terug in de politiek. Incidenten die plaatsvinden, bijvoorbeeld tbs ers die tijdens verlof misdrijven plegen, worden breed uitgemeten in de media. Als gevolg worden er verschillende wetsvoorstellen gedaan om tegemoet te komen aan dit gevoel. Een voorbeeld van een zodanig wetsvoorstel is het wetsvoorstel voor wijziging van het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van Strafvordering in verband met de aanpassingen tbs met voorwaarden. 1 Aanleiding voor dit wetsvoorstel is de Doetinchemse Moordzaak waarin een verdachte zich schuldig maakte aan doodslag. Het betrof hier een verdachte die tegen de uitspraak in hoger beroep, beroep in cassatie instelde en doordat sprake was van een onherroepelijke uitspraak, was het niet mogelijk de tbs met voorwaarden direct uit te executeren. Verdachte kwam om deze reden op vrije voeten te staan en pleegde vervolgens het delict. 2 Als gevolg hiervan is er een onderzoek ingesteld en heeft uiteindelijk een wetswijziging plaats gevonden. De maatregel tbs met voorwaarden is geregeld in artikel 38 e.v. Sr en kan zowel afzonderlijk als in combinatie met een vrijheidsstraf worden opgelegd. Het belangrijkste verschil ten aanzien van de tbs met dwangverpleging is dat deze maatregel kan worden opgelegd zonder dat iemand verplicht wordt opgenomen in een kliniek. Er worden voorwaarden gesteld waaraan de betrokkene zich dient houden. Een voorbeeld kan zijn dat de persoon verplichte behandeling 3 moet ondergaan en dat het niet toegestaan is alcohol of drugs te gebruiken. 4 Een van de belangrijkste gevolgen van de wetswijziging aanpassing tbs met voorwaarden is dat er een bevoegdheid is geschapen voor de rechter de maatregel dadelijk uitvoerbaar te verklaren. Voor de invoering van deze wetswijziging was het op grond van artikel 557 lid 1 Sv niet mogelijk om een beslissing ten uitvoer te leggen indien er nog een gewoon rechtsmiddel openstond en, indien dit was aangewend, het niet was ingetrokken of daarop was beslist. Daarnaast wordt in lid 2 van dit artikel bepaald dat door het instellen van hoger beroep of beroep in cassatie de tenuitvoerlegging wordt geschorst of opgeschort. Deze bepalingen worden door het toevoegen van een nieuw derde lid als gevolg van de wetswijziging gerelativeerd. In lid 3 wordt bepaald dat de schorsende of opschortende 1 Kamerstukken II 2009/10, , nr Rapport Aansluiting voorlopige hechtenis en tbs met voorwaarden Dit kan dus zowel ambulant als intramuraal. 4 < 6

8 werking niet van toepassing is indien het vonnis dadelijk uitvoerbaar is. De wijziging houdt dus kort gezegd in dat indien een persoon tbs met voorwaarden krijgt opgelegd, de rechter kan bepalen dat de betrokkene zich direct aan deze voorwaarden moet houden. Het instellen van hoger beroep of beroep in cassatie staat hier niet aan in de weg. De vraag is echter of deze wijziging spanning oplevert met de onschuldpresumptie van artikel 6 EVRM. In artikel 6 EVRM wordt bepaald dat een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld, voor onschuldig wordt gehouden totdat zijn schuld in rechte is komen vast te staan. De vraag die hier een rol speelt is of sprake moet zijn van een onherroepelijke uitspraak. Indien de rechter tbs met voorwaarden oplegt en de maatregel dadelijk uitvoerbaar verklaard, is dit geen eindoordeel doordat de betrokkene nog een mogelijkheid heeft tot het instellen van hoger beroep of beroep in cassatie. Hierbij is van belang op welke wijze de onschuldpresumptie wordt ingevuld en wat de reikwijdte is van het beginsel. Indien wordt vastgesteld dat de dadelijke uitvoerbaarheid van tbs met voorwaarden in strijd is met de onschuldpresumptie, kan de vraag worden gesteld of de huidige interpretatie van de onschuldpresumptie nog volstaat. De centrale onderzoeksvraag die aan dit onderzoek ten grondslag ligt luidt als volgt: In hoeverre toont de invoering van de onmiddellijke uitvoerbaarheid van tbs met voorwaarden aan dat de huidige interpretatie van de onschuldpresumptie niet meer volstaat? Om tot een beantwoording te komen van de centrale onderzoeksvraag zal in hoofdstuk 2 de wetsgeschiedenis onderzocht worden van de tbs-maatregel, meer specifiek tbs met voorwaarden. Door middel van literatuuronderzoek zal onderzocht worden om welke redenen tbs met voorwaarden is ingevoerd en aan welke wijzigingen de maatregel onderhevig is geweest. In hoofdstuk 3 wordt aandacht besteed aan de wetswijziging aanpassing tbs met voorwaarden. Op basis van literatuuronderzoek en het bestuderen van kamerstukken zal onderzocht worden waarom de wetswijziging noodzakelijk werd geacht en zullen de belangrijkste wijzigingen ten opzichte van tbs met voorwaarden aan bod komen. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 aandacht besteed aan de onschuldpresumptie. Ten eerste zal onderzocht worden in welke gevallen de onschuldpresumptie in acht dient te worden genomen. Vervolgens zal onderzocht worden welke invulling het EHRM geeft aan de onschuldpresumptie en op welke wijze in het Nederlands recht invulling wordt gegeven aan de onschuldpresumptie. Hierbij zullen de belangrijkste arresten van het EHRM aanbod komen, maar zal ook aandacht worden besteed aan de Nederlandse jurisprudentie. Tevens 7

9 wordt onderzocht op welke wijze de onschuldpresumptie invulling krijgt in de literatuur. In hoofdstuk 5 komt aan bod op welke wijze de onschuldpresumptie mag worden beperkt. Door middel van het bestuderen van uitspraken van het EHRM en relevante literatuur zal onderzocht worden in welke gevallen en op welke wijze een beperking van de onschuldpresumptie is toegestaan. Vervolgens zal in hoofdstuk 6 aandacht worden besteed aan verschillende bestaande gedragsbeïnvloedende maatregelen in het Nederlands recht. Tevens zullen een aantal wetsvoorstellen worden besproken die toezien op gedragsbeïnvloeding die weinig rekening houden met de onschuldpresumptie. Hierbij zal wederom literatuuronderzoek plaatsvinden en zullen verschillende kamerstukken bestudeerd worden. Tot slot wordt in hoofdstuk 7 een samenvatting gegeven van de belangrijkste onderzoeksresultaten en zal worden overgegaan tot beantwoording van de centrale onderzoeksvraag. Ter afronding van de scriptie zal ik kort mijn eigen mening geven aangaande het onderzoeksresultaat. 8

10 2. Wetsgeschiedenis 2.1 Inleiding De tbs-maatregel kent een lange historie welke enige aandacht behoeft. Voor de beantwoording van de vraag of de dadelijke uitvoerbaarheid van tbs met voorwaarden strijd oplevert met de onschuldpresumptie, is van belang te achterhalen wat het doel is van deze maatregel en op welke wijze de maatregel tot stand is gekomen. In dit hoofdstuk staat de wetsgeschiedenis centraal. Op overzichtelijke wijze zal worden weergegeven om welke redenen en op welke wijze de maatregel is ingevoerd en aan welke veranderingen de maatregel onderhevig is geweest tot het moment van de wetswijziging. 2.2 Wetsgeschiedenis tbs Het Wetboek van Strafrecht 1881 De samenstellers van het Wetboek van Strafrecht van 1881, ingevoerd in 1886, gingen uit van de toerekenbaarheid van de handeling aan de dader. De dader had schuld aan het plegen van een bepaald feit en hierdoor kon als vergelding een (vrijheidsbenemende) straf opgelegd worden. 5 Hierbij heeft de wetgever rekening gehouden met een aantal gronden die deze toerekenbaarheid uitsluiten. Oorzaken van ontoerekenbaarheid konden zijn noodweer, overmacht of een psychische stoornis. 6 De oorzaken noodweer en overmacht blijven buiten beschouwing. Hierna wordt in gegaan op de psychische stoornis. In artikel 37 lid 1 werd bepaald dat niet strafbaar is hij die een feit begaat dat hem wegens de gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke storing zijner verstandelijke vermogens niet kan worden toegerekend. 7 Indien de rechter niet vond dat een delict toegerekend kon worden aan de dader, kon hij deze ontoerekeningsvatbaar verklaren en op laten nemen in een krankzinnigengesticht voor de duur van een jaar. 8 De opname in het krankzinnigengesticht werd geïntroduceerd in artikel 37 lid 2 omdat een gevangenisstraf niet mogelijk was, maar er wel recidivegevaar bleef bestaan. Hoewel de gevangenisstraf een vergeldende functie heeft en 5 Van Vliet 2006, pag Hofstee 2003, pag Van Vliet 2006, pag Freldbrugge 2007, 15. 9

11 daarnaast zowel speciale als algemene preventie beoogde, ziet de vrijheidsbenemende maatregel toe op het belang van de beveiliging van de maatschappij en secundair op het belang van de betrokkene bij verpleging en behandeling. 9 Al snel ontstonden bezwaren tegen bovengenoemde regeling. Ten eerste zou de wet niet voldoende waarborgen bieden voor de beveiliging van de samenleving tegen gevaarlijke psychische delinquenten, omdat er onvoldoende waarborg was dat deze voor een voldoende lange duur buiten de samenleving zouden verblijven. Reden hiervoor was dat de tenuitvoerlegging van de maatregel niet in handen lag van de Minister van Justitie, maar van de directeur van de psychiatrische inrichting. 10 Daarnaast werd met de invoering van het Wetboek van Strafrecht 1881 geen rekening gehouden met de verdachte die verminderd toerekeningsvatbaar werd geacht. Juridisch gezien was men toerekeningsvatbaar of niet. Een verminderd toerekeningsvatbaar persoon werd bij het opleggen van een sanctie gelijkgesteld aan een toerekeningsvatbaar persoon. 11 Als reactie op deze bezwaren werd, na geruime tijd, in 1928 nieuwe wetgeving ingevoerd waarbij de wetgever rekening hield met deze bezwaren Terbeschikkingstelling van de regering In 1925 werd de nieuwe maatregel ter beschikking stelling van de regering (tbr) opgenomen in het Wetboek van Strafrecht, ook wel bekend als de psychopatenwetten. 12 Het duurde het tot 1928 tot de wet in werking trad. 13 De nieuwe maatregel kwam tegemoet aan eerder genoemde bezwaren. De tbr kon nu aan zowel de ontoerekeningsvatbare, als de verminderd ontoerekeningsvatbare dader worden opgelegd. De tbr streefde twee belangrijke doelen na. Ten eerste de beveiliging van de samenleving door delictgevaarlijke personen een tijd uit de samenleving te weren. Daarnaast diende de tbr als een verplegingsmaatregel, waarbij werd getracht het recidivegevaar van de betrokkene te verminderen, waardoor resocialisering in de samenleving mogelijk werd gemaakt Hofstee 2003, pag Van Vliet Hofstee 1987, pag. 90. Nb. In de strafmaat kon zo nodig met de verminderde toerekening worden rekening gehouden, maar een algemeen uitgangspunt als straf naar de mate van schuld, kent ons recht niet (zie HR 10 september 1957, NJ 1950, 5 en de conclusies van resp. AG Jörg bij HR 22 maart 2005, LJN AS5881 en Michielse bij HR 4 december 2007, NJ 2008, 19). 12 Er werden twee wetsvoorstellen ingediend, waardoor men spreekt van psychopatenwetten. 13 Oei 2009, pag idem. 10

12 De nieuwe maatregel zorgde voor meer maatwerk doordat de tbr voor twee jaar gold en vervolgens, op vordering van de officier van justitie, door de rechter verlengd kon worden voor één of twee jaar. Daarnaast was met de invoering van de wet niet langer de directeur van de psychiatrische inrichting belast met de tenuitvoerlegging, maar de minister van justitie. 15 Bij de tbr-maatregel werd onderscheid gemaakt tussen de onvoorwaardelijke tbr en de voorwaardelijke tbr. Hierbij werd de onvoorwaardelijke variant zeer ingrijpend geacht. Er worden om die reden aan de oplegging van deze variant drie voorwaarden verbonden. Ten eerste moest er sprake zijn van een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke storing der geestvermogens ten tijde van het delict. Ten tweede was het alleen mogelijk om deze variant op te leggen bij misdrijven en bepaalde overtredingen als bedelarij, landloperij, souteneurschap en herhaalde dronkenschap. De laatste voorwaarde was dat de oplegging van de tbr werd gevorderd in het belang der openbare orde. Dit betrof tevens de grondslag van de tbr, namelijk de gevaarlijkheid van de psychisch gestoorde dader. De onvoorwaardelijke tbr werd pas als juiste sanctie aangewezen indien de dader door zijn psychische stoornis een onaanvaardbaar gevaar opleverde voor de samenleving. 16 Indien aan bovengenoemde vereisten werd voldaan, kon de rechter ook volstaan met de voorwaardelijke tbr als aan bepaalde voorwaarden werd voldaan. Een algemene voorwaarde was dat de betrokkene zich gedurende een proeftijd van 3 jaar niet schuldig zou maken aan een strafbaar feit. Naast deze algemene voorwaarde konden er bijzondere voorwaarden worden gesteld. Voorbeelden hiervan waren de schadevergoeding en opname in een door de rechter aangewezen psychiatrische kliniek. Indien de betrokkene zich niet aan deze voorwaarden hield, kon de rechter alsnog de tenuitvoerlegging van de tbr gelasten Stopwet 1933 De tbr-maatregel was een groot succes, maar bracht ook de nodige problemen met zich mee. Met name de onvoorwaardelijke variant werd zodanig vaak opgelegd dat er onvoldoende capaciteit was binnen de tbr-inrichtingen. Hierdoor werd in 1933 de Stopwet ingevoerd Van Vliet 2006, pag Hofstee 2003, pag. 9. Nb: De mogelijkheid tot omzetting van voorwaardelijke tbr naar onvoorwaardelijke tbr indien niet aan de voorwaarden werd voldaan is hierbij opmerkelijk. Dit kan betekenen dat het niet betalen van schadevergoeding leid tot omzetting naar onvoorwaardelijke tbr. Een niet wenselijk gevolg aangezien hier geen sprake is van een onaanvaardbaar gevaar voor de samenleving. 17 Hofstee 2003, pag Oei 2009, pag

13 Hoewel de rechter tot de invoering van deze wet veelvuldig de onvoorwaardelijke variant oplegde, was het aantal opleggingen van de voorwaardelijke variant beperkt. Dit bleef onveranderd tot na de tweede wereldoorlog. Vervolgens werd de Stopwet in 1945 geschorst en tenslotte in 1947 ingetrokken. 19 Het intrekken van de Stopwet zorgde voor een enorme groei van terbeschikkingstellingen, wat leidde tot verschillende problemen. Ten eerste ontstonden er moeilijkheden in de uitvoeringsfase. Als gevolg van capaciteitproblemen werd adequate verpleging en behandeling onmogelijk. Direct gevolg was dat het aantal passanten zeer sterk toenam, wat leidde tot het sneller overgaan tot proefverlof en (voorwaardelijk) ontslag. 20 In de jaren zestig en zeventig was sprake van grote veranderingen binnen de (forensische) psychiatrie. Het beeld ten aanzien van mensen met psychische problemen veranderde, waardoor zij meer geaccepteerd werden in de samenleving. Zij mochten weer deelnemen aan deze samenleving, terwijl zij voorheen voornamelijk in psychiatrische ziekenhuizen verbleven. Vele van hen konden dit echter niet aan, waardoor zij in aanraking kwamen met drugs, alcohol, schulden enz. De overheid mocht echter pas ingrijpen indien sprake was van een acuut gevaar voor zichzelf en/of anderen. Indien de overheid uiteindelijk ingreep, werd vaak de tbr-maatregel opgelegd ter bescherming van de maatschappij. Hierdoor veranderde het type patiënt binnen de klinieken en werden andere behandelingsmethoden noodzakelijk geacht. Het aantal opleggingen van zowel de voorwaardelijke als de onvoorwaardelijke tbr daalde in de jaren zestig en zeventig. De behoefte ontstond de tbr maatregel te herzien: de Commissie van der Horst werd ingesteld. 21 De Commissie bracht een eindrapport uit over de tbr. Dit rapport vormde uiteindelijk de basis voor een Nota die in 1970 werd aangeboden aan de Tweede Kamer. Dit leidde in 1972 tot een wetsontwerp dat uiteindelijk pas in 1986 werd aanvaard en in 1988 in werking trad Van tbr naar tbs Na de wetswijziging van 1988 maakte de voorwaardelijke tbr plaats voor tbs met aanwijzing. Het is een bewuste keuze geweest over te stappen van de term voorwaarden naar aanwijzing. In het wetsontwerp van 1972 sprak men nog over voorwaarden waaraan de terbeschikkinggestelde zich moest houden die niet van overheidswege werd verpleegd. Toen 19 Oei 2009, pag Hofstee 1987, pag Oei 2009, pag Bakker 1999, pag

14 vervolgens vragen werden gesteld in de Kamer over de mogelijkheid van omzetting, antwoordde de Minister dat ook niet naleving van de voorwaarden kan behoren tot de feiten en omstandigheden die zich na het onderzoek ter terechtzitting hebben voorgedaan. 23 Hierbij was echter geen sprake van automatisme. Dit werd later nogmaals expliciet benadrukt door de term voorwaarden te vervangen door aanwijzing. Hierdoor veranderde het karakter van de maatregel, wat duidelijk naar voren komt in de toelichting: Door in de artikelen 38 en 38a Sr voorwaarden te vervangen door aanwijzingen wordt het karakter van de terbeschikkingstelling zonder verpleging beter tot uitdrukking gebracht. Anders dan in geval van een in het geldende recht opgelegde voorwaardelijke terbeschikkingstelling, zal ingevolge de toekomstige regeling niet een vordering kunnen worden ingesteld om alsnog de verpleging van overheidswege te bevelen, uitsluitend op de grond daar niet aan de voorwaarde(n) als bedoeld in de artikelen 38 en 38a Sr van het gewijzigd ontwerp van wet, is voldaan. 24 Omzetting op basis van het niet vervullen van de voorwaarden is niet mogelijk. De omzetting naar dwangverpleging werd geregeld in artikel 38c Sr en was alleen mogelijk indien naast het niet vervullen van de voorwaarden uit feiten en omstandigheden die zich na het onderzoek ter terechtzitting voordeden, bleek dat de veiligheid van anderen dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen dat eiste. 25 Daarnaast blijkt van een veranderd karakter, doordat het accent steeds meer komt te liggen op therapie en begeleiding. De tbs werd niet meer als voorwaardelijk geconstrueerd aangezien niet de tenuitvoerlegging van de tbs, maar het bevel tot verpleging van overheidswege onder voorwaarden achterwege bleef, aldus Hofstee. 26 Verder was het mogelijk de tbs met aanwijzing op te leggen naast een gevangenisstraf van maximaal één jaar. 27 Het aantal opleggingen van tbs met aanwijzing daalde in de eerste jaren zodanig, dat in de praktijk de maatregel nauwelijks werd toegepast. Verschillende praktische oorzaken lagen hieraan ten grondslag. Zo kampte de reclassering met vele praktische problemen, waardoor het haast onmogelijk werd haar taak goed uit te voeren. Daarnaast kreeg men niet de benodigde medewerking van instellingen voor de behandeling. Ook ontbrak motivatie bij de cliënt en tenslotte was de omzettingsprocedure van de tbs-maatregel te ingewikkeld. In de Nota tbs, een bijzondere maatregel 1991 werd tevens opgemerkt dat oplegging van de maatregel in combinatie met een gevangenisstraf problematisch was. Hierdoor was nadere 23 Bakker 1999, pag idem. 25 Idem. 26 Hofstee 1987, pag Oei 2009, pag

15 studie naar de tbs met aanwijzing wenselijk, zodat de Commissie tbs en Sanctietoepassing Geestelijk Gestoorde Delinquenten (Commissie Fokkens) werd ingesteld Commissie Fokkens 1993 De Commissie Fokkens onderzocht in hoeverre de wettelijke regeling van tbs met aanwijzingen nog bruikbaar was. Hierbij werd onder andere de doelgroep, het beoogde doel van de maatregel, de mogelijkheid om bij problemen in de tenuitvoerlegging effectief op te treden en het gebrek aan samenhang tussen justitiële en niet-justitiële voorzieningen onderzocht. 28 Het doel van de maatregel zag voornamelijk toe op gedragsbeïnvloeding met een ambulant karakter. Hierbij was een sterke motivatie voor behandeling vereist, aangezien een opname alleen vrijwillig verzorgd kon worden. Ten aanzien van de doelgroep werd vastgesteld dat een aantal verschillen zichtbaar waren tussen de terbeschikkinggestelde aan wie aanwijzingen werden gegeven en de terbeschikkinggestelde bij wie een bevel tot dwangverpleging werd opgelegd. Zo werd de tbs met aanwijzing vaak opgelegd ingeval van brandstichting en nauwelijks in geval van levensdelicten. Daarnaast was de oplegging beduidend lager bij personen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis. Reden hiervoor was het ontbreken van de noodzakelijke motivatie voor een behandeling. 29 Hierbij viel het de Commissie Fokkens dan ook op dat 30-40% van de terbeschikkinggestelden met aanwijzing niet of nauwelijks gemotiveerd was en een gedwongen opname effectiever zou zijn geweest. Vervolgens heeft de Commissie Fokkens onderzocht op welke wijze effectief kon worden opgetreden bij de tenuitvoerlegging. Een belemmering bij de tenuitvoerlegging van de tbs met aanwijzing was dat sancties op het niet opvolgen van aanwijzingen ontbraken. De omzettingsprocedure verliep vaak moeizaam en hierbij werd in feite een nieuw delict vereist. Tenslotte is het gebrek aan samenhang tussen justitiële en niet-justitiële voorzieningen onderzocht. Uit onderzoek bleek dat er sprake was van weerstand tegen opname en behandeling van justitiële cliënten bij algemene zorgvoorzieningen. Daarnaast ontbrak noodzakelijke ervaring in de reguliere gezondheidszorg ten aanzien van de behandeling van patiënten met persoonlijkheidsstoornissen die ernstige delicten hadden gepleegd Commissie Fokkens 1993, pag Commissie Fokkens 1993, pag Commissie Fokkens 1993, pag

16 Hoewel tbs met aanwijzingen nauwelijks werd opgelegd, achtte de Commissie Fokkens het niet noodzakelijk de maatregel af te schaffen. Zij deed een aantal aanbevelingen ter verbetering. 1. De eis van multidisciplinaire rapportage wordt niet aan het bevel tot verpleging gekoppeld, maar aan de last tot terbeschikkingstelling. 2. De rechter kan vervolgens het bevel tot verpleging achterwege laten. De situatie die dan ontstaat is te vergelijken met die bij een voorwaardelijke beëindiging. 3. Indien bevel tot dwangverpleging achterwege gelaten wordt, kan de rechter bepaalde voorwaarden stellen betreffende het gedrag van de terbeschikkinggestelde ter bescherming van de veiligheid van anderen of van de algemene veiligheid van personen of goederen. Voorbeelden van voorwaarden zijn de opname is een (algmeen) psychiatrisch ziekenhuis, de plaatsing in een beschermende woonvorm, het deelnemen aan bepaalde therapieën op ambulante basis, het tot zich nemen van een bepaalde medicatie of gedogen dat deze hem door de behandelende arts wordt toegediend. 4. Indien de terbeschikkinggestelde zich niet aan deze voorwaarden houdt, kan de officier van justitie handelen overeenkomstig de voorgestelde regeling bij de voorwaardelijke beëindiging (aanhouding, wijziging van de voorwaarden, vorderen van een bevel tot verpleging). 31 De aanbevelingen gedaan door de Commissie Fokkens zijn overgenomen in het Wetboek van Strafrecht met een nieuwe aanduiding, tbs met voorwaarden Tussenconclusie Sinds haar invoering het Wetboek van Strafrecht is de tbs-maatregel constant onderhevig geweest aan veranderingen. In de 19 e eeuw zag de maatregel primair toe op het belang van beveiliging van de samenleving en secundair op het belang van betrokkene bij verpleging en behandeling. 32 In 1928 werd de maatregel herzien en werden de zogenaamde psychopathenwetten ingevoerd. 33 Hierdoor ontstond meer maatwerk en werd er meer waarde gehecht aan resocialisering in de samenleving. 34 Er werd onderscheid gemaakt tussen de onvoorwaardelijke en voorwaardelijke tbr. De grondslag voor het opleggen van de maatregel 31 Commissie Fokkens 1993, pag Hofstee 2003, pag Oei 2009, pag Idem. 15

17 was de gevaarlijkheid van de psychisch gestoorde dader. 35 De maatregel werd een groot succes, waardoor capaciteitsproblemen ontstonden. Hierdoor werd in 1933 de Stopwet ingevoerd. 36 Hierdoor nam het aantal opleggingen van de maatregel af. Als gevolg is de Stopwet in 1947 ingetrokken. 37 In de jaren zestig en zeventig was sprake van enorme veranderingen binnen de psychiatrie. Mensen met psychische problemen werden door de samenleving meer geaccepteerd. Daarnaast veranderde het type patiënt binnen de klinieken, waardoor andere behandelingsmethoden noodzakelijk werden geacht. Doordat daarnaast ook het aantal oplegging van zowel de voorwaardelijke als onvoorwaardelijke variant daalde, ontstond behoefte de maatregel te herzien. 38 In 1988 moest de voorwaardelijke tbr plaatsmaken voor tbs met aanwijzing. 39 Hierbij was sprake van een veranderd karakter, doordat het accent steeds meer kwam te liggen op de therapie en begeleiding. Door verschillende praktische redenen werd de maatregel steeds minder opgelegd, waardoor studie naar de maatregel wederom wenselijk was. De Commissie Fokkens werd ingesteld en deed een aantal belangrijke aanbevelingen die later overgenomen zijn is het Wetboek van Strafrecht Tbs met voorwaarden Invoering tbs met voorwaarden Op 1 oktober 1997 werd tbs met voorwaarden ingevoerd in het Wetboek van Strafrecht. Het belangrijkste verschil ten aanzien van de tbs met aanwijzingen was dat de omzetting in tbs met verpleging eenvoudiger werd gemaakt. Opnieuw was er sprake van een principiële karakterverandering, waarbij tbs met voorwaarden grote overeenkomsten vertoonde met de voorwaardelijke tbr. Opgemerkt moet worden dat de tbs met voorwaarden geen lichtere variant was van de tbs met dwangverpleging. Beide varianten konden slechts opgelegd worden indien aan bepaalde criteria werd voldaan. 41 De maatregel kon alleen worden opgelegd aan de verdachte bij wie tijdens het begaan van het feit gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens bestond. Vervolgens moest het begane feit een 35 Hofstee 2003, pag Oei 2009, pag Oei 2009, pag Oei 2009, pag Bakker 1999, pag Commissie Fokkens 1993, pag Bakker 1999, pag

18 misdrijf zijn waarop naar de wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van vier jaren of meer werd gesteld en de veiligheid van anderen, dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen het opleggen van die maatregel eiste. 42 Het recidivegevaar was het belangrijkste criterium dat een rol speelde bij het opleggen van tbs met dwangverpleging of tbs met voorwaarden. Het recidivegevaar was namelijk de aanleiding om de maatregel op te leggen en diende te worden teruggebracht. De rechter hield bij het opleggen van de maatregel tevens rekening met het subsidiariteitsbeginsel, wat inhoudt dat hij bij zijn beslissing het minst ingrijpende middel zal moeten toepassen. 43 Hierbij speelde de gevaarlijkheid van de terbeschikkinggestelde een belangrijke rol. Indien sprake was van een acuut, ernstig gevaar, waartegen de samenleving beschermd moest worden indien de terbeschikkinggestelde zich buiten de inrichting begaf, was tbs met voorwaarden niet op zijn plaats. Andere belangrijke factoren die een rol speelden bij de beslissing om tbs met dwangverpleging of tbs met voorwaarden op te leggen, waren de motivatie en behandelbaarheid van de terbeschikkinggestelde. Daarnaast keek men ook naar de mogelijkheden van inrichtingen of instellingen om het recidivegevaar binnen een termijn van drie of maximaal vier jaar terug te brengen. 44 Indien de rechter besliste dat de tbs met voorwaarden opgelegd moest worden, diende hij met een aantal punten rekening te houden. Hoewel het bij de oplegging van tbs met dwangverpleging mogelijk was dit te combineren met elke gevangenisstraf, kon dit bij de tbs met voorwaarden alleen bij een gevangenisstraf van maximaal drie jaar. 45 Daarnaast kon de rechter alleen bepaalde voorwaarden stellen, indien de betrokkene instemde met deze voorwaarden. 46 De voorwaarden die de rechter kon stellen waren geregeld in artikel 38a Sr. Deze voorwaarden hielden onder andere in dat de terbeschikkinggestelde zich in een inrichting liet opnemen, zich onder behandeling stelde, geneesmiddelen innam die waren voorgeschreven door een arts, of gedogen dat deze door de behandelend arts aan hem werden toegediend. 47 Om ervoor te zorgen dat de voorwaarden ook daadwerkelijk werden nageleefd, was het Openbaar Ministerie belast met het toezicht op de naleving van de voorwaarden. 48 In de dagelijkse praktijk was de reclassering belast met het toezicht op de naleving van de 42 Artikel 37a lid 1 Sr (oud). 43 Oei 2009, pag Bakker 1999, pag Artikel 38 lid 2 Sr (oud). 46 Artikel 38 lid 3 Sr (oud). 47 Artikel 38a lid 1 Sr (oud). 48 Artikel 38a lid 3 Sr (oud). 17

19 voorwaarden en de reclassering informeerde het Openbaar Ministerie hierover. 49 Indien de terbeschikkinggestelde zich niet aan de voorwaarden hield, kon de rechter de voorwaarden aanvullen, wijzigen of opheffen. 50 Daarnaast kon de rechter aan een andere instelling opdragen dat deze hulp en steun bood bij de naleving van de voorwaarden. 51 De zwaarste sanctie die de rechter kon toepassen was de omzetting van tbs met voorwaarden naar tbs met dwangverpleging. 52 De duur van tbs met voorwaarden gold voor de tijd van twee jaar en kon vervolgens verlengd worden voor de duur van één of twee jaar, maar gold dus maximaal 4 jaar. 53 Hierbij is van belang op te merken dat de maatregel pas ten uitvoer mocht worden gelegd, indien de uitspraak waarbij zij werd opgelegd onherroepelijk was. Hierbij wordt verwezen naar artikel 557 lid 1 Sv waarin de uitvoerbaarheid van beslissingen wordt geregeld. Zo mag, voor zover niet anders is bepaald, geen beslissing ten uitvoer worden gelegd, zolang daartegen nog enig rechtsmiddel openstaat en, indien dit is aangewend, totdat het is ingetrokken of daarop is beslist Tussenconclusie In 1997 heeft de tbs met aanwijzing plaatsgemaakt voor tbs met voorwaarden. Omzetting naar tbs met dwangverpleging werd hierdoor vereenvoudigd. Opnieuw was sprake van een karakterverandering, doordat meer waarborgen gecreëerd werden om de samenleving te beschermen tegen de psychisch gestoorde dader. 55 Het recidivegevaar speelt de belangrijkste rol bij het opleggen van tbs met voorwaarden of tbs met dwangverpleging. 56 Bij de oplegging van tbs met voorwaarden diende de rechter met een aantal punten rekening te houden. Zo kon tbs met voorwaarden alleen worden opgelegd in combinatie met een gevangenisstraf van maximaal drie jaar 57 en was instemming van de betrokkene met de voorwaarden vereist. 58 De maximale duur van tbs met voorwaarden was vier jaar. 59 De zwaarste sanctie die gesteld werd op het niet naleven van de voorwaarden, was omzetting naar tbs met dwangverpleging. 60 Van 49 Oei 2009, pag Artikel 38b lid 1 Sr (oud). 51 Artikel 38b lid 2 Sr (oud). 52 Artikel 38c Sr(oud). 53 Artikel 38d lid 1 Sr (oud). 54 Artikel 557 lid 1 Sv. 55 Bakker 1999, pag Oei 2009, pag Artikel 38 lid 2 Sr (oud). 58 Artikel 38 lid 3 Sr (oud). 59 Artikel 38d lid 1 Sr (oud). 60 Artikel 38c Sr (oud). 18

20 belang is verder dat tbs met voorwaarden slechts ten uitvoer gelegd kon worden, indien sprake was van een onherroepelijke uitspraak Conclusie De tbs-maatregel heeft een lange geschiedenis die begonnen is met de invoering van artikel 37 lid 2 Wetboek van Strafrecht De maatregel had rond deze periode primair als doel de samenleving te beveiligen en secundair de betrokkene te behandelen of verplegen. Omdat bij de invoering van het Wetboek geen rekening werd gehouden met de verminderd toerekeningsvatbare dader en er problemen ontstonden met de tenuitvoerlegging van de maatregel, werden in 1928 de psychopatenwetten ingevoerd. 62 Resocialisering van betrokkene in de samenleving werd belangrijker en er werd onderscheid gemaakt tussen de voorwaardelijke en onvoorwaardelijke tbr. 63 De gevaarlijkheid van de psychisch gestoorde dader vormde de grondslag voor het opleggen van de maatregel. 64 Doordat de maatregel een groot succes werd ontstonden capaciteitsproblemen. Om deze reden werd in 1933 de Stopwet ingevoerd. 65 Gevolg was dat het aantal oplegging daalde, waardoor de Stopwet in 1947 werd ingetrokken. 66 In de jaren zestig en zeventig werden mensen met psychische problemen meer geaccepteerd in de samenleving. Het type patiënt binnen de klinieken veranderde, waardoor andere behandelingsmethoden noodzakelijk werden geacht. In 1988 moest de voorwaardelijke tbr plaatsmaken voor tbs met aanwijzing. 67 Het accent kwam steeds meer te liggen op de therapie en begeleiding van de betrokkene. Er ontstond behoefte de maatregel te herzien, doordat het aantal opleggingen van zowel de voorwaardelijke als onvoorwaardelijke variant daalde. De Commissie Fokkens werd ingesteld en deed vervolgens belangrijke aanbevelingen ter verbetering van de maatregel. 68 Deze zijn vervolgens overgenomen, waardoor in 1997 de voorwaardelijke variant plaatsmaakte voor tbs met aanwijzing. Een karakterverandering vond wederom plaats, doordat de bescherming van de maatschappij tegen de psychisch gestoorde 61 Artikel 557 lid 1 Sv. 62 Oei 2009, pag Idem. 64 Hofstee 2003, pag Oei 2009, pag Oei 2009, pag Bakker 1999, pag Commissie Fokkens 1993, pag

21 dader voorop kwam te staan. 69 Bij de oplegging van de maatregel speelde het recidivegevaar de belangrijkste rol. Daarnaast diende de rechter bij de keuze tussen tbs met aanwijzing en tbs met dwangverpleging met een aantal punten rekening te houden. Zo kon tbs met aanwijzing alleen opgelegd worden in combinatie met een gevangenisstraf van maximaal drie jaar, was instemming van de betrokkene vereist en was de maximale duur van tbs met voorwaarden vier jaar. 70 Een ander belangrijk gegeven is dat de maatregel pas ten uitvoer gelegd mocht worden, wanneer de uitspraak van de rechter onherroepelijk was geworden Bakker 1999, pag Artikel 38 Sr (oud). 71 Artikel 557 lid 1 Sv. 20

22 3. Tbs met voorwaarden herzien 3.1 Inleiding Op 11 oktober 2010 is een 57 jarige vrouw door de rechtbank te s-hertogenbosch veroordeeld wegens het medeplegen van het seksueel misbruik van een vijf weken oud kleinkind en het maken van kinderporno. Doordat de gedragsdeskundigen de vrouw verminderd toerekeningsvatbaar achtte, heeft de rechtbank een gevangenisstraf opgelegd van 263 dagen (gelijk aan het voorarrest) en tbs met voorwaarden. Deze voorwaarden hielden onder andere in dat de vrouw zich niet mocht ontrekken van de behandeling, zich aan afspraken met de reclassering moest houden, toestemming diende te vragen bij verandering van woonomgeving en zich niet mocht ontrekken aan deze voorwaarden. 72 Dit zijn slechts een aantal voorwaarden die zijn gesteld. Hierbij is de tbs met voorwaarden niet dadelijk uitvoerbaar verklaard. Een opmerkelijke uitspraak gelet op de wetswijziging die een maand eerder in werking is getreden. 73 Niettemin werden feitelijk direct de voorwaarden geëxecuteerd. Door verschillende incidenten in de jaren 2004 en 2005, was herziening van de maatregel opnieuw wenselijk. Deze incidenten en de daaropvolgende onderzoeken zullen behandeld worden. Vervolgens zal aandacht worden besteed aan het wetsvoorstel en de wijzigingen die uiteindelijk plaats hebben gevonden Commissie Visser In 2005 stond de tbs-maatregel wederom hoog op de politieke agenda. Reden hiervoor was de ontsnapte tbs er Willem S. die tijdens zijn verlof ontsnapte aan het toezicht van zijn begeleider en vervolgens in verband werd gebracht met de moord op een bejaarde Amsterdamse man. Eerder dat jaar ontsnapte er ook al een tbs er die vervolgens een ernstig misdrijf pleegde. De vragen die wederom opspeelden, waren of het tbs-stelsel in zijn huidige vorm de samenleving voldoende kon beschermen en hoe het stelsel verbeterd kon worden Rechtbank s-hertogenbosch 11 oktober 2010, LJN BO0016. Nb. Door de wetswijziging is een mogelijkheid gecreëerd voor de rechter om de maatregel dadelijk uitvoerbaar te verklaren, wat in casu de rechter hoogstwaarschijnlijk is vergeten. 73 Kamerstukken II , Commissie Visser 2006, pag

23 Op 13 oktober 2005 werd een tijdelijke onderzoekscommissie ingesteld onder leiding van de heer Visser 75, ook wel de Commissie Visser genaamd. De Commissie Visser heeft een aantal belangrijke aanbevelingen gedaan ter verbetering van het tbs-stelsel. Hierna wordt ingegaan op verbeteringen die toezien op de tbs met voorwaarden. De aanbevelingen hadden als doel dat er beter en effectiever gebruik gemaakt kon worden van tbs met voorwaarden. Ten eerste achtte de Commissie Visser verlenging van de duur van tbs met voorwaarden van vier naar tien jaar wenselijk. Reden hiervoor was het creëren van een mogelijkheid om langer toezicht te houden. Ten tweede moest de wettelijke strafmaat die gekoppeld was aan de maatregel verlengd worden van drie tot vijf jaar. In dit licht kon tevens de termijn waarop de voorwaarden van toepassing waren, verlengd worden. Achterliggende gedachte hierbij was dat de rechter ruimere mogelijkheden zou krijgen om een gevangenisstraf van toepassing te verklaren om daarmee tbs met voorwaarden binnen bereik te brengen. Tenslotte achtte de Commissie Visser het wenselijk dat de eis van de officier van justitie voortaan mede moest bevatten een advies van de reclassering over de handhaafbaarheid van de voorwaarden, als een advies van het ggz. Een dergelijk advies kon dan gebaseerd zijn op een intakegesprek of proefbehandeling. 76 In het Plan van aanpak van 10 oktober 2006 werd aangekondigd tbs met voorwaarden aan te passen, zodat er op effectievere wijze gebruik kon worden gemaakt van de maatregel. Hierbij werden de drie aanbevelingen van de Commissie Visser overgenomen en werden er nog enkele andere aanbevelingen gedaan. Zo wordt er bevolen de aansluiting tussen de tenuitvoerlegging van de maatregel en de gevangenisstraf te verbeteren. Ten tweede wordt het regelen van de mogelijkheid van inbewaringstelling in een forensisch psychiatrische instelling als time-out bij het niet-naleven van de voorwaarden aanbevolen. Tenslotte wordt er gevraagd om een consequente reactie bij niet naleving van de voorwaarden c.q. aanpassing van de OM-aanwijzing tbs met voorwaarden Doetinchemse moordzaak Hoewel uit het rapport van de Commissie Visser en het Plan van aanpak verschillende aanbevelingen voortkwamen, werd hierbij één belangrijk aspect van de maatregel tbs met voorwaarden niet behandeld. Zoals eerder is vermeld, kon tbs met voorwaarden slechts ten 75 Lid Tweede Kamer (VVD). 76 Commissie Visser 2006, pag Handelingen II, , nr

24 uitvoer worden gelegd indien de uitspraak waarbij de maatregel werd opgelegd onherroepelijk was. Dit bracht met zich mee dat de verdachte zich op vrije voeten kon begeven zonder onder toezicht te staan, tenzij hij zich in voorlopige hechtenis zou bevinden. Indien de verdachte zich in voorlopige hechtenis bevond, werd deze opgeheven indien er geen gevangenisstraf was opgelegd of indien er een gevangenisstraf werd opgelegd waarvan de duur gelijk, of korter was dan de duur van de tijd dat de verdachte in voorlopige hechtenis heeft doorgebracht. Vanaf dat moment ontstond er een toezichtloze periode tot de uitspraak (in feitelijke aanleg) onherroepelijk was geworden. 78 In 2004 heeft er zich een zaak voorgedaan, later bekend als de `Doetinchemse moordzaak 79, waarin de verdachte zich tijdens deze toezichtloze periode schuldig had gemaakt aan doodslag. Verdachte was in hoger beroep veroordeeld tot een gevangenisstraf van acht maanden en tbs met voorwaarden, waarbij twee weken openstonden om in cassatie te gaan. In deze twee weken heeft de verdachte zich schuldig gemaakt aan doodslag. Verdachte werd op vrije voeten gesteld, omdat hij (meer dan) acht maanden in voorarrest had doorgebracht. De tbs met voorwaarden kon niet ten uitvoer worden gelegd, omdat de uitspraak van het Hof nog niet onherroepelijk was. 80 Als gevolg van deze zaak was onderzoek noodzakelijk om vast te stellen welke mogelijkheden de wet bood om dergelijke problemen te voorkomen. Daarnaast heeft men onderzocht in hoeverre het conceptwetsvoorstel Aanpassing tbs met voorwaarden voorzag in een oplossing ten aanzien van deze toezichtloze periode. 81 In het rapport bracht men negen opties naar voren, maar uiteindelijk had één optie de voorkeur. 82 Deze optie hield in dat artikel 557 lid 1 gewijzigd moest worden, zodat de tenuitvoerlegging van tbs met voorwaarden onmiddellijk uitvoerbaar wordt en de reclassering snel kan starten met het uitoefenen van toezicht. 83 Als voordeel wordt naar voren gebracht dat er een juridisch kader gecreëerd wordt voor het starten van het reclasseringstoezicht nog voordat de uitspraak onherroepelijk is. Daarentegen bleek uit dit onderzoek al dat dit voorstel tevens een groot nadeel met zich meebrengt, namelijk dat deze oplossing op gespannen voet staat met de onschuldpresumptie. 84 Hoewel er een oplossing wordt geboden ten aanzien van de toezichtloze periode, brengt deze wetswijziging met zich mee dat de verdachte zich aan bepaalde voorwaarden 78 Rapport Aansluiting voorlopige hechtenis en tbs met voorwaarden 2008, pag. vii. 79 Hierna zal worden gesproken van doodslagzaak in plaats van moordzaak. 80 Rapport Aansluiting voorlopige hechtenis en tbs met voorwaarden 2008, pag Rapport Aansluiting voorlopige hechtenis en tbs met voorwaarden 2008, pag Rapport Aansluiting voorlopige hechtenis en tbs met voorwaarden 2008, pag Rapport Aansluiting voorlopige hechtenis en tbs met voorwaarden 2008, pag Idem. 23

25 moet houden, nog voordat zijn uitspraak onherroepelijk is. Dit kan dan ook betekenen dat iemand zich aan bepaalde voorwaarden moet houden omdat de rechter in eerste aanleg tbs met voorwaarden oplegt terwijl, indien hij hoger beroep instelt, hij later vrijgesproken kan worden van het tenlastegelegde, danwel dat het hof niet de tbs met voorwaarden oplegt. Als tegenargument wordt in dit onderzoek opgemerkt dat het niet ondenkbaar is dat de tot tbs met voorwaarden veroordeelde (al dan niet als gevolg van het intensive voortraject voorafgaand aan het onderzoek ter terechtzitting) zich realiseert dat behandeling van zijn problemen wenselijk is, hetgeen maakt dat het (ver)snel(d) starten van het toezicht door hem als relatief weinig belastend zal worden ervaren Tussenconclusie In de jaren 2004 en 2005 deden zich twee incidenten voor welke aanleiding gaven voor onderzoek om tbs met voorwaarden opnieuw te herzien. In 2005 werd een ontsnapte tbs er in verband gebracht met de moord op een bejaarde man in Amsterdam. 86 De Commissie Visser werd ingesteld en deed belangrijke aanbevelingen ter verbetering van het tbs-stelsel. 87 Deze aanbevelingen werden meegenomen in het Plan van aanpak waarin werd aangekondigd dat de maatregel zodanig werd aangepast, dat er op effectievere wijze gebruik gemaakt kon worden van de maatregel. Daarnaast werden nog enkele andere aanbevelingen gedaan die toe zagen op verbetering van de maatregel. 88 Als gevolg van de Doetinchemse Moordzaak in 2004 is onderzoek ingesteld waarin een oplossing werd gezocht voor de zogenaamde toezichtloze periode. Als oplossing kwam uit dit onderzoek naar voren dat artikel 557 lid 1 Sv gewijzigd moest worden, zodat tbs met voorwaarden onmiddellijk uitvoerbaar zou worden. 89 Tevens bleek uit dit onderzoek dat dit voorstel een groot nadeel met zich meebrengt, namelijk dat het voorstel op gespannen voet staat met de onschuldpresumptie Idem. 86 Commissie Visser 2006, pag Commissie Visser 2006, pag Handelingen II, , nr Rapport Aansluiting voorlopige hechtenis en tbs met voorwaarden 2008, pag Idem. 24

26 3.2 Wetswijziging tbs met voorwaarden 2010 Als gevolg van verschillende incidenten is uitvoerig onderzoek verricht naar de tbs-maatregel. Ook de modaliteit tbs met voorwaarden is hierbij grondig onderzocht. Er was behoefte de instroom van tbs met dwangverpleging te beperken en daarnaast effectiever gebruik te maken van de tbs met voorwaarden, mits hierbij de samenleving voldoende beschermd zou worden. 91 Op basis van de hiervoor genoemde onderzoeken heeft er uiteindelijk een wetswijziging plaatsgevonden welke op 1 september 2010 in werking is getreden. Uiteindelijk hebben er zich ten aanzien van de voormalige tbs met voorwaarden een aantal belangrijke wijzigingen voorgedaan Verlenging maximale duur Ten eerste is de maximale duur van de tbs met voorwaarden verlengd van vier naar negen jaar. 92 Door deze verlenging wordt een mogelijkheid gecreëerd langer toezicht te houden. Er wordt verwacht dat deze verlenging (in combinatie met een verhoging van de maximale gevangenisstraf) ertoe leidt dat de rechter vaker gebruik maakt van de maatregel tbs met voorwaarden. Hierdoor zal het aantal opleggingen van tbs met dwangverpleging afnemen. Er is bewust gekozen de maximale duur van de tbs met voorwaarden te verlengen naar negen jaar. 93 Uit onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoeks en Documentatie Centrum (WODC) blijkt dat de recidive binnen acht à negen jaar aanzienlijk afneemt ten aanzien van voorafgaande jaren. 94 Daarnaast wordt gesteld dat de verlenging van de maximale duur naar negen jaar met zich mee brengt dat er meer maatwerk kan worden geleverd, doordat de duur van de terbeschikkingstelling zoveel mogelijk wordt afgestemd op de individuele problematiek van de terbeschikkinggestelde. Verwacht wordt dat de maximale duur van negen jaar slechts van toepassing zal zijn voor een kleine groep van terbeschikkinggestelden. Het openbaar ministerie blijft belast met de vordering tot verlenging van de maatregel, waarbij de rechter zal toetsen of de maatregel nog steeds noodzakelijk is. 95 De rechter kan 91 Kamerstukken II , , nr. 3, pag Artikel 38e lid 2 Sr. 93 Kamerstukken II , , nr. 3, pag WODC-recidivestudie 2005, nr. 230, pag Kamerstukken II , , nr. 3, pag