Colofon. Samenstelling Rekenkamer Leeuwarden

Transcriptie

1 Armoedebeleid rekenkamer Leeuwarden mei 2012

2 Colofon Samenstelling Rekenkamer Leeuwarden drs. P.L. Polhuis MA (voorzitter) drs. G. Riedstra R. Smit MBA ir. E. Voorwinde M.A. Hoekstra mw. J.E. Rijpma (secretaris) Telefoon: Website:

3 INHOUD 1. Inleiding Achtergronden en vraagstelling Over wie gaat het armoedebeleid in leeuwarden Afbakening en onderzoeksmethoden Bevindingen en analyse Context gemeentelijk armoedebeleid Doelstelling armoedebeleid en regelingen inkomensondersteuning Doelgroepen binnen het armoedebeleid Uitvoeringspraktijk van het armoedebeleid Inkomenseffecten armoedebeleid Vergelijking Beleid in Heerenveen en Leeuwarden Bereik regelingen Apparaatskosten Bijzondere bijstand en langdurigheidstoeslag Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Bestuurlijke reactie Nawoord Bijlage I Normenkader Bijlage II Bestudeerde stukken Bijlage III Geinterviewde personen Bijlage IV Wettelijk kader Bijlage VI Minimum normbedragen... 41

4 1. INLEIDING 1.1 ACHTERGRONDEN EN VRAAGSTELLING Het gemeentelijk armoedebeleid is een beleidsterrein dat vaak op de warme belangstelling van de gemeenteraad kan rekenen. Het is bij uitstek een terrein waarop de gemeente, als bestuurslaag die het dichtst bij de burger staat, haar sociale gezicht kan laten zien. Armoedebestrijding is vaak een van de speerpunten van het gemeentelijk beleid. Tegelijkertijd hebben gemeenten te maken met bezuinigingen. Vanuit Den Haag wordt er gesnoeid in allerlei regelingen aan de onderkant van de arbeidsmarkt, zoals de re-integratiebudgetten of de sociale werkvoorziening. Sommige burgers worden door verschillende bezuinigingsmaatregelen tegelijk getroffen. Deze opeenstapeling van maatregelen treft deze groep onevenredig, is een veel gehoorde klacht. Gemeentelijk armoedebeleid wordt gefinancierd vanuit de algemene uitkering uit het gemeentefonds en ook deze staat onder druk. Dit werpt al snel de vraag op naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van gemeentelijk armoedebeleid. In dit spanningsveld, zo is ons gebleken, kan de lokale politieke discussie op scherp komen te staan. Mede op aangeven van een daartoe levende wens van fracties in de gemeenteraad heeft de Rekenkamer van Leeuwarden besloten tot een onderzoek naar het armoedebeleid. Parallel aan de uitvoering van dit onderzoek vond een vergelijkbaar onderzoek plaats door de Rekenkamercommissie van Heerenveen. Het veldwerk voor beide onderzoeken is uitgevoerd door dhr. L. T. Schudde, mevr. mr. N. Woestenburg, onderzoekers van Pro Facto, bureau voor praktijkgericht bestuurskundig en juridisch onderzoek te Groningen in samenwerking met dhr. drs. T. G. van der Zee, onderzoeker van Byond. De volgende vraagstellingen staan in het onderzoek centraal: Hoe is het gemeentelijk armoedebeleid geformuleerd? Wat zijn de doelgroepen van het gemeentelijk armoedebeleid? Hoe wordt het gemeentelijk armoedebeleid uitgevoerd? Wat is het inkomenseffect van het gemeentelijk armoedebeleid? Hoe zijn het beleid en de uitvoering van het gemeentelijk armoedebeleid te beoordelen in termen van rechtmatigheid, doelmatigheid en doeltreffendheid? 1.2. OVER WIE GAAT HET ARMOEDEBELEID IN LEEUWARDEN De informatie in deze paragraaf is gebaseerd op de meest recente armoedemonitor 1 (2010) in Leeuwarden. De huishoudens die meegenomen zijn hebben een inkomen tot 120% van de bijstandsnorm. 2 1 De armoedemonitor is een onderzoek naar de omvang van doelgroepen van het armoedebeleid, het gebruik en bereik van regelingen en het inkomenseffect van deze regelingen dat tweejaarlijks in opdracht van de gemeente Leeuwarden door het onderzoeksbureau KWIZ wordt uitgevoerd. 2 De inkomensgrens voor de meeste regelingen in het kader van het armoedebeleid is in Leeuwarden op 120% gesteld. In paragraaf 3.3 gaan we nader in op de doelgroepen van het armoedebeleid. 1

5 Het aantal minimahuishoudens dat voor de gemeente Leeuwarden is berekend is weergegeven in onderstaande tabel. Het gaat om huishoudens, dat is 16,5% van het totale aantal huishoudens in Leeuwarden. Aandeel TABEL 1.1: HUISHOUDENS NAAR INKOMEN 2009 Inkomen in percentages van Aantal de bijstandsnorm 3 Tot 105% ,4% 105% tot 120% ,1% Overig ,5% Totaal % Bron: Armoedemonitor Leeuwarden 2010 In onderstaande tabel is te zien dat het grootste deel van de minimahuishoudens uit een alleenstaande bestaat (61,2%). Dit aandeel is een stuk groter dan het aandeel alleenstaanden in de totale populatie in Leeuwarden (46,5%). TABEL 1.2: MINIMAHUISHOUDENS NAAR TYPE IN 2009 (TOT 120% BIJSTANDSNORM) Categorie Aantal Percentage Totaal aantal Percentage alle Aandeel minima in alle huishoudenhoudens Minima huis- huishoudens huishoudens minima Alleenstaand ,2% ,6% 21,7% Eenoudergezin ,2% ,2% 44,5% Meerpersoons ,5% ,4% 9,4% zonder kinderen Meerpersoons 729 9,1% ,8% 9,0% met kinderen Totaal % % 16,5% Bron: Armoedemonitor Leeuwarden 2010 Uit bovenstaande blijkt tabel dat in een vijfde van de minimahuishoudens kinderen zijn (eenoudergezinnen dan wel een meerpersoonshuishouden met kinderen). Uit de armoedemonitor blijkt dat het om kinderen gaat. Voorts blijkt uit deze tabel dat alleenstaanden en éénoudergezinnen bij de minima duidelijk oververtegenwoordigd zijn. In onderstaande tabel is opgenomen welke inkomensbron minimahuishoudens hebben. De meeste minimahuishoudens ontvangen een uitkering op basis van de Wet Werk en Bijstand (WWB-uitkering). TABEL 1.3: MINIMAHUISHOUDENS NAAR INKOMENSBRON IN 2009 (TOT 120% BIJSTANDSNORM) Inkomensbron Aantal Aandeel WWB ,9% AOW ,4% Ander inkomen ,7% Totaal % Bron: Armoedemonitor Leeuwarden Bijstandsnorm jarigen per 1 juli 2011: alleenstaande 923,90, alleenstaande ouder: 1187,87, gehuwden: 1319,85 4 In de armoedemonitor wordt de groep die naast hun AOW een aanvullende bijstandsuitkering ontvangen gerekend tot de groep AOW ers. 2

6 Van alle minimahuishoudens is 72% langer dan drie jaar afhankelijk van een minimuminkomen AFBAKENING EN ONDERZOEKSMETHODEN In de afbakening is uitgegaan van het officiële gemeentelijke armoedebeleid zoals de nota`s armoedebeleid en de verordeningen en beleidsregels ten aanzien van de bijzondere bijstand, kwijtschelding van gemeentelijke belastingen, langdurigheidstoeslagen, participatiefondsen, etc. Schuldhulpverlening valt ook onder het gemeentelijk armoedebeleid en is zijdelings in het onderzoek meegenomen. De rekenkamer is zich bewust van het feit dat de gemeente een nieuwe nota schuldhulpverlening heeft opgesteld. Deze was eind 2011 in behandeling bij de raad en is begin 2012 vastgesteld. Deze voorgenomen opzet van de schuldhulpverlening is in dit onderzoek niet meegenomen. De rekenkamer is daarom terughoudend in haar aanbevelingen en conclusies ten aanzien van de schuldhulpverlening. Beleidsterreinen die raken aan armoedebeleid, zoals het re-integratiebeleid, vallen buiten de scope van dit onderzoek. Ook initiatieven van maatschappelijke organisaties en privéinitiatieven op het gebied van armoedebestrijding zijn niet meegenomen in dit onderzoek. Wel is met vertegenwoordigers van een aantal maatschappelijke organisaties gesproken. De beoordeling van het armoedebeleid en de uitvoering daarvan heeft plaatsgevonden aan de hand van een vooraf vastgesteld normenkader, dat is weergeven in bijlage I. Om een antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvragen zijn verschillende onderzoeksmethoden ingezet. Allereerst is deskresearch verricht naar de gemeentelijke verantwoordelijkheden en bevoegdheden op het gebied van het armoedebeleid. Daarna zijn relevante gemeentelijke documenten bestudeerd. Een overzicht van de bestudeerde stukken is opgenomen in bijlage II. Vervolgens zijn interviews gehouden met de portefeuillehouder, ambtenaren die betrokken zijn bij het armoedebeleid en externe partners. In bijlage III is aangegeven met welke personen is gesproken. Aan de hand van een aantal rekenvoorbeelden is een analyse gemaakt van het inkomenseffect dat verschillende gemeentelijke regelingen hebben op het netto inkomen van minima in verschillende samenstellingen van het huishouden. 5 In de armoedemonitor zijn langjarige minima gedefinieerd als de groep die 3 jaar of langer een minimum inkomen heeft. 3

7 2. BEVINDINGEN EN ANALYSE 2.1 CONTEXT GEMEENTELIJK ARMOEDEBELEID Generiek inkomensbeleid versus maatwerk Algemeen, generiek inkomensbeleid is in Nederland voorbehouden aan het Rijk. Het Rijk gebruikt daarvoor verschillende instrumenten, zoals het belastingstelsel, toeslagen zoals huurtoeslag, zorgtoeslag, etc. en het stelsel van sociale zekerheid. De bijstand is het laatste sociaal vangnet binnen dit stelsel van sociale zekerheid. De Wet Werk en Bijstand (hierna: WWB) regelt dit sociaal vangnet. 6 Binnen de WWB bestaat het onderscheid tussen algemene bijstand en bijzondere bijstand. De algemene bijstand gaat over bijstandsuitkeringen. De bijzondere bijstand is op te vatten als een extra vangnet binnen het sociaal stelsel. De WWB is de wettelijke basis voor de regelingen binnen het gemeentelijk armoedebeleid. Kern van de bijzondere bijstand is het principe van individueel maatwerk. Hierop zijn enkele expliciet omschreven uitzonderingen mogelijk: de categoriale bijzondere bijstand. Hieronder vallen regelingen als een collectieve ziektekostenverzekering, regeling voor ouderen, chronisch zieken en gehandicapten en de langdurigheidstoeslag. Verder heeft de gemeente buiten de WWB de mogelijkheid om de gemeentelijke belastingen kwijt te schelden. Gemeenten hebben dus op basis van de WWB beperkt ruimte om armoedebeleid te voeren in de zin van generieke inkomensondersteuning. Gemeenten kunnen uitsluitend categoriale minimaregelingen in een sobere of ruimere variant opzetten en ze kunnen de inkomensgrenzen die gelden om aanspraak te kunnen maken op een regeling ruimer of minder ruim nemen. Voor categoriale regelingen wordt deze ruimte beperkt tot 110% van de bijstandsnorm. 7 Voor de kwijtschelding van de gemeentelijke belastingen was deze ruimte al beperkter, namelijk 100% van de bijstandsnorm. 8 Een algemeen extraatje voor de minima, bijv. in de vorm van een eindejaarsuitkering, is niet mogelijk. De opdracht van het Rijk aan gemeenten is om zoveel mogelijk individueel maatwerk te leveren via de bijzondere bijstand. Bereik en gebruik regelingen Een deel van de armoedeproblematiek in Nederland heeft te maken met het feit dat niet iedereen gebruik maakt van de regelingen waar men recht op heeft. Hierdoor kunnen minima een substantieel deel van het inkomen missen. 9 Daarom is het van belang na te gaan wat het 6 Zie voor een uitvoerige beschrijving van het wettelijk kader bijlage IV. 7 De WWB is daartoe gewijzigd, invoering per 1 januari De belastingwetgeving gaat niet uit van inkomensgrenzen, maar van vermogen en betalingscapaciteit (inkomen min verwachte kosten voor het bestaan). Bij een inkomen op 100% bijstandsnorm is er geen betalingscapaciteit en kan er dus kwijtschelding plaatsvinden. Bij een inkomen boven 100% bijstandsnorm is er wel betalingscapaciteit. Deze dient voor 80% ingezet te worden voor het betalen van belastingen. In de praktijk resulteren deze regels dus in een inkomensgrens van 100%, hoewel deze als zodanig niet in de wet genoemd wordt (artikel 255, Gemeentewet, artikel 26, Invorderingswet, Hoofdstuk 2 Uitvoeringsregels Invorderingswet). 9 Zie bijv. het onderzoek Geld op de plank, niet-gebruik van inkomensvoorzieningen, SCP,

8 bereik van minimaregelingen is en in welke mate gemeentelijk beleid bijdraagt aan het verhogen van dit bereik. Onder het bereik van regelingen verstaan we hier de verhouding tussen het aantal mensen dat recht heeft op een regeling en het aantal mensen dat daadwerkelijk gebruik maakt van een regeling. Onder gebruik van regelingen verstaan we in dit rapport het aantal mensen dat daadwerkelijk gebruik maakt van een regeling. Bereik en gebruik zijn dus niet hetzelfde. Bereik duidt op het percentage van de doelgroep dat daadwerkelijk een beroep doet op een regeling en gebruik geeft aan hoeveel personen dat in absolute zin zijn geweest. 10 In de Armoedemonitor die het bureau KWIZ in opdracht van de gemeente uitvoert is de omvang van de doelgroepen van het armoedebeleid berekend. Deze berekeningen blijven schattingen en geen exacte bepaling op persoonsniveau van de doelgroep. Deze cijfers geven de gemeente inzicht in het gebruik en bereik van regelingen. Het verhogen van het bereik van regelingen zal meestal extra kosten met zich meebrengen, zeker als het gaat om een regeling met een aanvraagprocedure. Als de kosten stijgen zal de aandacht voor doelmatigheid ook toenemen. Het automatisch toekennen van vergoedingen, bijvoorbeeld met behulp van het koppelen van bestanden van de gemeente, belastingdienst, UWV en SVB zou hier deels uitkomst kunnen bieden. Voor de individuele bijzondere bijstand biedt dit geen uitkomst, omdat hier altijd een individuele afweging gemaakt moet worden. Rechtmatigheidsoverwegingen en doelmatigheidsoverwegingen bijten elkaar op dit punt. Ook bij fracties uit de gemeenteraad leeft dit dilemma, zo bleek uit het gesprek dat met vertegenwoordigers van de Raad is gevoerd. 2.2 DOELSTELLING ARMOEDEBELEID EN REGELINGEN INKOMENSONDERSTEUNING In deze paragraaf komen de doelstellingen van het gemeentelijk armoedebeleid aan de orde en worden de onderstaande deelvragen beantwoord. 1 Hoe heeft de gemeente haar officiële armoedebeleid geformuleerd? 1.1 Heeft de gemeente haar armoedebeleid in termen van inkomensondersteuning geformuleerd? Welke regelingen/voorzieningen zijn er? 1.2 Heeft de gemeente haar armoedebeleid in termen van het tegengaan van sociale uitsluiting of bevorderen van sociale participatie geformuleerd? Welke regelingen/voorzieningen zijn er? 1.3 Heeft de gemeente haar armoedebeleid in termen van hulpverlening aan kwetsbare sociale groepen geformuleerd? Welke regelingen/voorzieningen zijn er? Doelstelling armoedebeleid De gemeente heeft haar armoedebeleid geformuleerd als inkomensondersteuning, schuldhulpverlening, het tegengaan van sociale uitsluiting en het bevorderen van maatschappelijke participatie. In de programmabegroting 2011 zijn ten aanzien van inkomen de volgende doelstellingen en prestaties gesteld: 10 Stel: 260 mensen hebben gebruik gemaakt van een regeling waar 1300 mensen recht op hadden. Het gebruik van de regeling is dan 260. Het bereik van de regeling is dan 260/1300 x 100%= 20% 5

9 TABEL 2.1: DOELSTELLINGEN EN PRESTATIES UIT DE PROGRAMMABEGROTING 2011 Doelstelling Subdoelstelling Prestaties Indicatoren Leeuwarders kunnen Het zorgdragen voor een een beroep doen op aanbod voor schuldhulpverlening. effectieve schuldhulpverlening Minder Leeuwarders in armoede Leeuwarders zijn op de hoogte van alle voorzieningen en instrumenten ter voorkoming en bestrijding van financiële en sociaalmaatschappelijke armoede Laten afhandelen van schuldregelingsverzoeken. Uitvoeren van een klantenonderzoek of mensen bekend zijn en een beroep doen op armoederegelingen 11. Het aanbieden van de websites Bereken je recht en Geldkompas Leeuwarden. Aantal gestarte schuldhulpverleningstrajecten 2009: 670 Doel 2011: 700 Percentage succesvol afgeronde trajecten 2009: 30% Doel 2011: 50% Percentage personen dat bekend is met alle voorzieningen/instrumenten ter voorkoming en bestrijding van armoede. Doel 2011: 60%. De gemeente heeft haar armoedebeleid uitgewerkt in de nota Armoede aan de kant! Herijking van het armoedebeleid en de schuldhulpverlening, september De gemeente gaat uit van de volgende definitie van armoede: Armoede is een situatie waarin de middelen zo beperkt zijn dat mensen uitgesloten zijn van deelname aan een minimaal aanvaardbaar levenspatroon. Er is sprake van sociale uitsluiting. Er is sprake van gewoon niet kunnen participeren. 12 Leidende principes bij het beleid zijn: 1. Eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid van de burger; 2. Een vangnet voor burgers die (tijdelijk) hun eigen verantwoordelijkheid niet kunnen nemen. 13 Tot september 2008 zag het armoedebeleid voornamelijk op inkomensondersteuning. Daar zijn sinds de nieuwe nota drie sporen bij gekomen. Het gaat om het bevorderen van rondkomen, het bevorderen van maatschappelijke participatie en het terugdringen van nietgebruik. De participatievisie is weergegeven in het Strategisch visiedocument maatschappelijke participatie van april Door de visie op armoedebeleid te laten aansluiten bij de participatievisie kiest de gemeente voor een activerend armoedebeleid. Dat wil zeggen dat het bevorderen van participatie, meedoen in de samenleving, een belangrijk uitgangspunt in het beleid is. Hierin zoekt de gemeente een verantwoord evenwicht tussen zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van de burgers aan de ene kant, en het zorgdragen voor een vraaggestuurd participatieaanbod voor degenen die nog niet kunnen meedoen aan de andere kant. Hierbij is het vormen van een participatieregeling een eerste stap. Een onderdeel van het armoedebeleid is het schuldhulpverleningsbeleid. Dit is te scharen onder de noemer bevorderen van rondkomen. De gemeente heeft een nieuwe nota schuldhulpverlening opgesteld. 11 Deze vragen zijn opgenomen in de gemeente-enquête De resultaten van deze enquête zullen in de loop van 2012 bekend worden. 12 Armoede aan de kant! Herijking van het armoedebeleid en de schuldhulpverlening, gemeente Leeuwarden, Idem. 6

10 Deze is eind 2011 in behandeling bij de raad. Op het spoor terugdringen van niet-gebruik gaan we nader in paragraaf 2.4. Regelingen armoedebeleid In onderstaand schema zijn de verschillende regelingen voor inkomensondersteuning opgenomen en de onderdelen die deze regelingen bevatten. De regelingen inkomensondersteuning voldoen aan het wettelijk kader en zijn daarmee rechtmatig. TABEL 2.2: REGELINGEN INKOMENSONDERSTEUNING LEEUWARDEN 2011 REGELING NORM 14 VORM Individuele bijzondere bijstand Draagkrachtpercentage Algemene kosten: 100% vergoeding Bijzondere kosten: 20% vergoeding vergoeding categoriale bijzondere bijstand voor 120% bijstandsnorm 15 75,- per gezinslid per jaar. chronisch zieken, gehandicapten en ouderen collectieve basis- en aanvullende verzekering. 120% bijstandsnorm 16 Premie basis: 98,70 (bij WWBuitkering) of 100,78. Premie basis aanvullend = 121,57 langdurigheidstoeslag 5 jaar 100% bijstandsnorm Jaarlijks 40% van het maandbedrag van de bijstandsnorm (excl. Vakantietoeslag) Kwijtschelding gemeentelijke belastingen en heffingen 100% bijstandsnorm. Verordening minimabeleid 120% bijstandsnorm 17 Zwemlesregeling Zwemregeling voor het behalen van zwemdiploma A Vergoeding identiteitsbewijs 43,85 per persoon Participatieregeling (voormalig declaratieregeling voor sport, cultuur en ontspanning) 60,- per gezinslid per jaar Individuele bijzondere bijstand Bijzondere bijstand kan verkregen worden als het om kosten gaat die deze persoon normaal gesproken niet maakt, maar die door omstandigheden gemaakt moeten worden, die bovendien noodzakelijk zijn en nergens anders vergoed worden en niet kunnen worden voldaan uit het inkomen en vermogen. Voor het aanvragen van bijzondere bijstand is niet vereist dat de aanvrager een algemene bijstandsuitkering ontvangt. Uitsluitend van belang zijn het inkomen en het vermogen Zie paragraaf 3.1 voor een beschrijving van de beleidsvrijheid die de gemeente heeft in het bepalen van deze normen. 15 Deze normen is per 1 januari 2012 verlaagd naar 110%. 16 Idem. 17 Deze normen is per 1 januari 2012 verlaagd naar 110%. 18 Het vermogen van de aanvrager mag niet hoger zijn dan bepaald in artikel 34, derde lid, WWB. Voor alleenstaanden is dit 5.550,-, voor alleenstaande ouders en een echtpaar ,-. Vermogen gebonden in de woning is vrijgelaten tot ,- 7

11 De gemeente onderscheidt 5 kostensoorten binnen de bijzondere bijstand: 1. Directe levensbehoeften 2. Kosten financiële transacties (zoals eigen bijdrage rechtsbijstand) 3. Kosten woonvoorziening (zoals kosten voor huisinrichting of duurzame gebruiksgoederen) 4. Medische kosten (zoals geneesmiddelen, huishoudelijke hulp of maaltijdvoorziening) 5. Kosten maatschappelijke zorg (zoals vervoerskosten of opvang crisiscentrum) De kosten die voor vergoeding in aanmerking komen zijn noodzakelijke kosten van bestaan die uit bijzondere omstandigheden voortvloeien en niet kunnen worden voldaan uit de bijstandsnorm 19. De vergoeding van kosten van een aanvraag om bijzondere bijstand worden per individueel geval beoordeeld. Niet alle bijzondere kosten vallen hier automatisch onder. In de bijstandsnorm is rekening gehouden met reserveringen voor bijvoorbeeld een wasmachine. In uitzonderlijke omstandigheden kan echter toch een vergoeding voor dergelijke kosten toegekend worden, soms in de vorm van een geldlening, soms om niet. Het handboek van Schulinck 20 stelt richtlijnen voor de vergoedingen. De gemeente Leeuwarden onderscheidt kosten waarvoor een persoon 100% draagkracht heeft (de kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking) en kosten waarvoor de aanvrager 20% draagkracht heeft (op de vergoeding wordt 20% van iemands draagkracht in minder gebracht). De 100% draagkracht wordt toegepast bij kosten voor algemeen levensonderhoud, zoals woonkosten. De 20% draagkracht wordt toegepast voor kosten die niet onder de algemene bijstand vallen en die bovendien noodzakelijk zijn.ter illustratie: Als de aanvrager een draagkracht van 100,- heeft en een vergoeding van 200,- aanvraagt, wordt 20% van de draagkracht (= 20,-) in mindering gebracht op de vergoeding, waardoor een vergoeding van 180,- wordt geboden. Iedere aanvraag om bijzondere bijstand wordt individueel beoordeeld, het handboek van Schulinck is behulpzaam bij deze afweging. Vergoeding categoriale bijzondere bijstand voor chronisch zieken, gehandicapten en ouderen Mensen met een chronische ziekte, een handicap of ouderen van 65 jaar of ouder kunnen een beroep doen op deze regeling als zij een inkomen tot 120% van de bijstandsnorm hebben. De vergoeding bedraagt 75 euro per persoon per jaar. Collectieve zorgverzekering In 2011 gold de situatie dat personen met een inkomen tot 120% 21 van de bijstandsnorm in aanmerking komen voor een collectieve basis- en aanvullende verzekeringsmogelijkheid bij de Friesland verzekeringen: AV Frieso. De gemeente biedt deze mogelijkheid omdat zij het belangrijk vindt dat mensen met een laag inkomen een goede basisverzekering tegen een concurrerende prijs kunnen afsluiten. Naast een pakket met een basisverzekering biedt de gemeente ook een pakket met een basis en aanvullende verzekering aan. Langdurigheidstoeslag De langdurigheidstoeslag kan aangevraagd worden door mensen met een inkomen tot 100% van het bijstandsniveau, die al 5 jaar of meer een laag inkomen hebben. De hoogte van de langdurigheidstoeslag is jaarlijks 40% van het maandbedrag van de bijstandsnorm Artikel 35, lid 1 WWB. 20 Dit is een particuliere uitgave van Wolters Kluwer en bevat een overzicht van wetstekst, aanvullingen daarop, overzichten van relevante jurisprudentie en praktische handleidingen bij de interpretatie en toepassing van de WWB, gemeentelijke verordeningen en voorbeeldbeleid. Dit handboek is deels te vinden op internet: Leeuwarden.rechtopbijstand.nl 21 Voor 2012 is dit 110%. 22 Bij een normbedrag van 1319 euro voor een echtpaar komt dat neer op 0,40 x 1319= 528 euro (geldt niet meer in 2012) 8

12 Kwijtschelding gemeentelijke belastingen en heffingen Kwijtschelding kan worden aangevraagd voor de onroerende zaakbelasting, afvalstoffenheffing en rioolheffingen. Vanaf 1 januari 2011 wordt geen kwijtschelding meer gegeven voor de hondenbelasting. Als norm voor de kwijtschelding geldt 100% van de bijstandsnorm. Zwemlesregeling De gemeente heeft bijzondere aandacht voor de bevordering van de zwemvaardigheid van kinderen. In 2011 konden alle ouders met een inkomen tot 120% 23 van de bijstandsnorm voor hun kinderen die geen zwemdiploma hebben en in de groepen 5 t/m 8 van de basisschool zitten een beroep doen op de zwemlesfaciliteit om zo hun kinderen het zwemdiploma A te laten halen. Om de zwemlessen mogelijk te maken wordt door de gemeente aan BV Sport subsidie verleend. Vergoeding identiteitsbewijs De gemeente wil de aanschaf van het identiteitsbewijs betaalbaar maken, en heeft daarom een vergoeding hiervoor ingesteld die kostendekkend is: 40,05 per persoon (in 2012). De vergoeding mag ook gebruikt worden voor de aanvraag van een paspoort, dan wordt hetzelfde bedrag uitgekeerd. Het mag niet gaan om vervanging in verband met beschadiging, spoedaanvraag, verlies of diefstal van het identiteitsbewijs. Een aanvraag wordt alleen toegekend als de aanvrager nog geen paspoort dan wel identiteitsbewijs heeft. Om in aanmerking te komen voor deze regeling mocht het inkomen in 2011 niet meer dan 120% 24 van de bijstandsnorm bedragen. Participatieregeling Er is een participatieregeling waar zowel volwassenen als kinderen een beroep op kunnen doen. Het gaat om vergoedingen voor bijvoorbeeld een dagje naar de dierentuin of naar het theater, of om een cursus of lidmaatschap van de bibliotheek. Er kon in 2011 aanspraak op gedaan worden wanneer het inkomen niet meer dan 120% 25 van de bijstandsnorm bedroeg. De vergoeding bedraagt 60,- per gezinslid. Voorheen was deze regeling bekend onder Declaratieregeling sport, cultuur, ontspanning. Binnen de beperkte mogelijkheden die een gemeente heeft om inkomensondersteunend beleid te voeren kan de keuze van Leeuwarden voor het soort regelingen en de vorm waarin die zijn gegoten als gangbaar in Nederland worden getypeerd. Zo worden de mogelijkheden die er zijn voor de categoriale bijstand benut. Ook qua hoogte van de bedragen zijn de regelingen gangbaar DOELGROEPEN BINNEN HET ARMOEDEBELEID In deze paragraaf komen de doelgroepen van het gemeentelijk armoedebeleid aan de orde en worden de deelvragen 2.1 en 2.2 beantwoord. 2.1 Welke doelgroepen zijn geformuleerd in het gemeentelijk armoedebeleid? Voor de gemeente zijn degenen met een inkomen tot 120% van de bijstandsnorm de doelgroep van het armoedebeleid. Hierop zijn twee uitzonderingen. Voor de langdurigheidstoeslag en kwijtschelding van gemeentelijke belastingen en heffingen ligt de grens op 100% van de bijstandsnorm. 23 Voor 2012 is dit 110%. 24 Voor 2012 is dit 110%. 25 Voor 2012 is dit 110%. 26 Deze typering is gebaseerd op wat er bij de onderzoekers bekend is uit verschillende (landelijke) onderzoeken, waaronder de Divosamonitor 2010, deel 2, Maatwerk zonder meerwerk, Sociale Diensten en lokaal armoedebeleid, Divosa, november

13 Binnen het armoedebeleid is speciale aandacht voor kinderen in armoedesituaties, ouderen, chronisch zieken en gehandicapten, mensen die langdurig van een minimum rond moeten komen en jongeren met een schuldenproblematiek. De doelgroep van het gemeentelijk armoedebeleid is in de nota armoedebeleid uit 2008 verruimd van 105% naar 120% van de bijstandsnorm voor de categoriale regelingen. Het gaat nu dus om alle huishoudens die een netto inkomen hebben dat niet hoger is dan 120% van de van toepassing zijnde bijstandsnorm. Voor de categoriale regelingen wordt deze inkomensgrens in 2012 verlaagd naar 110%. 27 Door een motie van de raad die op 17 maart 2008 is aangenomen, schenkt de gemeente sinds 2008 meer aandacht aan kinderen. Vanuit het Rijk is eenmalig geld ( ,-) beschikbaar gesteld om bijvoorbeeld kinderen uit arme gezinnen te kunnen laten deelnemen aan sport, cultuur of andere activiteiten, de zogenaamde Aboutaleb-gelden. Naast de zwemlesregeling zijn geen aparte regelingen voor deze doelgroep ontwikkeld. Ook in het collegeprogramma Doorpakken in nieuwe tijden! wordt aandacht geschonken aan gezinnen met kinderen. Dit vindt zijn weerslag in de participatieregeling. Daarnaast is er binnen het armoedebeleid aandacht voor langjarige minima door middel van de langdurigheidstoeslag, aandacht voor chronisch zieken, gehandicapten en ouderen door de categoriale bijzondere bijstand en aandacht voor jongeren binnen de schuldhulpverlening. 2.2 Hoe goed zijn deze doelgroepen bij de gemeente in beeld? Door middel van een tweejaarlijkse armoedemonitor 28 volgt de gemeente de omvang en de ontwikkeling van de doelgroepen en de mate waarin zij gebruik maken van de regelingen. Het gebruik en bereik per regeling zijn in tabel 2.3 opgenomen. In de armoedemonitor is ook een berekening van het inkomenseffect van verschillende regelingen opgenomen. Daarnaast rapporteert de gemeentelijke monitor inkomen over het gebruik van regelingen. De mate waarin doelgroepen bij de gemeente in beeld zijn is wisselend. Dat blijkt uit de Armoedemonitor. Het bereik van de regelingen varieert namelijk van 70% voor de langdurigheidstoeslag tot 22% voor regelingen als de (categoriale en individuele) bijzondere bijstand en de id-regeling. Het bereik van de bijzondere bijstand is in 2009 ten opzichte van 2007 sterk gegroeid. Het bereik van de collectieve zorgverzekering is licht toegenomen. Het bereik van de participatieregeling is sterk afgenomen. Dit komt door de groei van de doelgroep bij een gelijkblijvend aantal verstrekkingen. De kwijtschelding van de gemeentelijke belastingen en de langdurigheidstoeslag laten een daling van het gebruik en het bereik zien. Tabel 2.3 laat voorts zien dat over de hele linie de doelgroep van het armoedebeleid is gegroeid. Dit moet worden toegeschreven aan de financiële crisis en aan de verruiming van de inkomensgrens naar 120%. Het gebruik en het bereik zijn echter niet over de hele linie meegegroeid. Wellicht speelt hier een rol dat onder invloed van de financiële crisis is er veel dynamiek is ontstaan aan het onderkant van de arbeidsmarkt, met een grote in- en uitstroom in de doelgroep. Bij de uitstroom is te denken aan groepen die minder voor de hand lagen als potentiële doelgroep voor het armoedebeleid, zoals kleine ondernemers en zzp ers. Het is goed mogelijk dat de onbekendheid van deze groep met gemeentelijke minimaregelingen voor een deel een verklaring biedt voor de daling van het bereik en gebruik van een aantal regelingen. 27 De WWB is daartoe per 1 januari 2012 aangepast. 28 Dit onderzoek wordt verricht door KWIZ. De armoedemonitor van juli 2010 is de meest recente en rapporteert over

14 TABEL 2.3: GEBRUIK EN BEREIK MINIMAREGELINGEN DOOR HUISHOUDENS 2009 EN 2007 Minimaregeling Inkomensgrens Totaal van de Doelgroep gebruik van de Bereikt van de doel- doelgroep groep % Bijzondere bijstand % 105% ,2% 15,4% Regeling ouderen, 120% ,2% - chronisch zieken en gehandicapten Collectieve zorgverzekering 120% 120% ,7% 35,4% Langdurigheidstoeslag 100% 100% ,7% 81,7% Kwijtschelding % 100% ,3% 64,8% Zwemlesregeling % Vergoeding identiteitsbewijs 120% 120% ,9% 21,7% Participatieregeling 120% 105% ,4% 52,6% Bron: armoedemonitor Leeuwarden 2010 en 2008 Vooral ouderen, laaggeletterden en allochtonen zijn voor de gemeente lastige doelgroepen zijn om te bereiken. Bij de eerste groep blijkt een hoge drempel te bestaan om voorzieningen aan te vragen vanuit het idee zelfredzaam te willen zijn. Risico bij deze groep is dat zij naast het niet aanvragen van voorzieningen ook minder participeren, waardoor eenzaamheid wordt vergroot. Laaggeletterden en allochtonen hebben nogal eens moeite met het invullen van formulieren, maar weten ook vaak niet van het bestaan van minimaregelingen af. Cijfers in de Armoedemonitor bevestigen het beeld dat ouderen minder regelingen aanvragen. Van de doelgroep (65-plussers met een inkomen tot 120% van de bijstandsnorm) doet slechts 15,6% een beroep op categoriale bijstand 33. Bij chronisch zieken en gehandicapten die jonger zijn dan 65 doet 44,2% een beroep op deze regeling. Deze cijfers bevestigen het beeld dat ouderen vanuit een idee van zelfrespect of schaamte minder geneigd zijn een beroep te doen op regelingen. Uit de interviews met externe partijen blijkt dat er bij jongere alleenstaanden vaak sprak is van mensen met verslavings-, psychische of schuldenproblematiek. Dit is ook de groep die het meest een beroep doet op de voedselbank; bij de helft van de klanten gaat het om een alleenstaande. 29 Omdat met een draagkrachtberekening wordt gewerkt, is de precieze doelgroep niet te berekenen, maar om toch uitspraken te kunnen doen, heeft KWIZ de doelgroep tot 105% van de bijstandsnorm genomen. De bijzondere bijstand kent geen inkomensgrens. 30 Doelgroep geschat op basis van de Wmo-gegevens en het aantal 65-plus huishoudens in de gemeente. 31 Hierbij zijn ook huishoudens met alleen een AOW-uitkering meegenomen. Zij hebben een inkomen dat iets hoger ligt dan de bijstandsnorm, maar zij hebben wel recht op kwijtschelding. 32 Van de zwemlesregeling is geen betrouwbare schatting van de doelgroep te maken. 33 Voor andere regelingen is geen onderscheid naar leeftijd te maken. Wel is in het rapport van KWIZ opgenomen dat ouderen die een aanvraag doen voor een minimaregeling, gemiddeld van 1,4 regelingen gebruik maken (het gaat dan om de regelingen langdurigheidstoeslag, kwijtschelding belastingen, de participatieregeling, de ziektekostenverzekering en de bijzondere bijstand). 11

15 2.4 UITVOERINGSPRAKTIJK VAN HET ARMOEDEBELEID In deze paragraaf komt de uitvoeringspraktijk van het gemeentelijk armoedebeleid aan de orde en worden de deelvragen 3.1 t/m 3.6 beantwoord. 3.1 Welke budgetten zijn voor het armoedebeleid ingezet, uit welke bronnen worden deze budgetten gedekt? 3.2 Hoe ontwikkelt zich dit in de tijd; is er een maximale benutting van de budgetten te berekenen? (Hoe nauwkeurig kan je begroten?) Deelvraag 3.1 Het armoedebeleid stond in 2009 voor 6,2 miljoen op de begroting. De rekening bedroeg 6,5 miljoen. In 2010 waren deze bedragen 6,9 miljoen voor de begroting en 6,8 miljoen voor de rekening. De begroting 2011 voor armoedebeleid is in 2011 teruggebracht met 1,7 miljoen naar 5,2 miljoen. Dit zit deels in een lagere begroting van de apparaatskosten en deels in verwachte tekorten op de dekking voor de langdurigheidstoeslag, bijzondere bijstand en schuldhulpverlening. Deze cijfers geven geen reëel beeld van de kosten die met het armoedebeleid zijn gemoeid. In tabel 2.4 hebben wij een inventarisatie gemaakt van alle kosten die in het kader van minimaregelingen, kwijtschelding en schuldhulpverlening worden gemaakt. Onze inventarisatie leidt derhalve tot totalen die afwijken van de hierboven weergegeven bedragen uit de begrotingen en jaarrekeningen. Deze verschillen zitten hierin dat een deel van de posten die in tabel 2.4 zijn opgenomen op andere posten dan onder het armoedebeleid in de begroting en rekening van de gemeente zijn opgenomen. De exacte wijze waarop dit is gebeurd is binnen dit onderzoek onduidelijk gebleven. Het armoedebeleid wordt niet alleen door de dienst Welzijn uitgevoerd. De uitvoering betreft deels inkoop en deels betreft het kosten die bijvoorbeeld via de dienst Algemene Zaken lopen (kwijtschelding). Kosten die gemoeid zijn met bijvoorbeeld de kwijtschelding worden verantwoord onder het beleidsproduct belastingen en niet onder het beleidsproduct minimaregelingen. Deze werkwijze veroorzaakt de verschillen. Voor minimaregelingen worden geen doeluitkeringen vanuit het Rijk verstrekt. Deze dienen derhalve te worden gedekt uit de algemene middelen van de gemeente. De middelen voor schuldhulpverlening worden ook gedekt uit de algemene middelen van de gemeente. Aanvullende financieringsbron voor de schuldhulpverlening zijn de middelen uit het W-deel van de WWB. Als schuldhulpverlening onderdeel uitmaakt van een re-integratietraject, kunnen de kosten hiervoor uit het W-deel betaald worden. Voorts heeft het Rijk vanwege de economische crisis tijdelijk extra middelen beschikbaar gesteld voor schuldhulpverlening. Dit is geregeld in het Besluit tijdelijke specifieke uitkering schuldhulpverlening. Voor de gemeente Leeuwarden gaat het in 2010 om een eenmalig bedrag van Op het niveau van de verschillende regelingen is in het armoedebeleid in 2009 ruim 3,3 miljoen begroot voor verstrekkingen in het kader van de verschillende minimaregelingen en bijzondere bijstand. De uitgaven bedroegen ruim 4 miljoen. In 2010 was ruim 3,5 miljoen begroot. De uitgaven bedroegen toen 4,2 miljoen. Zowel in 2009 als in 2010 liggen de uitgaven ongeveer 20% hoger dan de begroting. De verschillen tussen begroting en rekening zitten vooral in de kosten voor de langdurigheidstoeslag, de individuele bijzondere bijstand en de categoriale bijzondere bijstand. De uitgaven voor de collectieve ziektekostenverzekering en zwemlesregeling zijn binnen de begroting gebleven. Voor de kwijtscheldingen van de gemeentelijke belastingen is in 2009 bijna 2 miljoen begroot. De rekening komt uit op In 2010 was begroot en bedraagt de rekening

16 De schuldhulpverlening wordt uitgevoerd door Kredietbank Nederland (hierna KBNL) en Welzijn Centraal 34 (hierna: WC). Met beide organisaties heeft de gemeente een subsidierelatie. In het geval van de KBNL gaat het om in 2009 en in Achtergrond van deze verhoging is dat het aantal trajecten en daarmee de kosten hoger zijn dan vooraf werd ingeschat door de gemeente. Dit toenemend beroep op schuldhulpverlening wordt veroorzaakt door de financiële crisis en is voor het Rijk reden geweest hier extra middelen voor beschikbaar te stellen. Door een financiële tegemoetkoming van het rijk is een groot deel van de kosten gedekt. In het geval van WC gaat het om in 2009 en in Daarnaast ontvangt WC subsidie voor het schuldhulpverleningsproject PING dat via de werkpleinen 35 loopt. PING is een project gericht op het voorkomen van schulden door mensen die met een plotselinge daling van het inkomen te maken krijgen budgetadvies en voorlichting te geven. Dit gaat om in 2009 en in Het project De formulierenbrigade ontving in 2009 en subsidie. Dit is een project waarin medewerkers van welzijnsorganisaties het gebruik van inkomensondersteunende voorzieningen bevorderen en burgers helpen formulieren in te vullen. De totale uitgaven voor regelingen, kwijtscheldingen en schuldhulpverlening komen daarmee in 2009 op 7,2 miljoen. In 2010 was dit 8,1 miljoen. De apparaatskosten zijn op het niveau van de afzonderlijke regelingen niet beschikbaar. TABEL2.4: MIDDELEN REGELINGEN, KWIJTSCHELDINGEN EN SCHULDHULDHULPVERLENING 2009 EN 2010 Begroting 2009 Rekening 2009 Begroting 2010 Rekening 2010 Bijzondere bijstand Ouderen, Chronisch, Gehandicapten Collectieve ziektekostenverzekering Langdurigheidstoeslag Zwemlesregeling Vergoeding aanschaf ID Participatieregeling Subtotaal regelingen ozb verontreinigingsheffing Rioolheffing hondenbelasting subtotaal kwijtscheldingen schuldhulpverlening KBNL schuldhulpverlening WC werkplein (PING) Financiële hulpverlening WC formulierenbrigade Welzijn Centraal is de welzijnsinstelling van Leeuwarden. Deze is in oktober 2011 ontstaan na de fusie van Sinne Welzijn, Welzijn Leeuwarden en het Vrijwilligersservicepunt 35 De gezamenlijke huisvesting van UWV werkbedrijf (voorheen CWI) en de gemeentelijke sociale dienst. 13

17 subtotaal schuldhulp en financiële dienstverlening subtotaal regelingen, kwijtscheldingen, schuldhulp en financiële dienstverlening apparaatskosten Totaal kosten Totaal baten Saldo kosten en baten Bronnen: monitor inkomen 2009 en 2010, Jaarstukken 2009 en 2010 en opgave gemeente Leeuwarden Deelvraag 3.2 De budgetten voor het armoedebeleid zijn in 2009 en 2010 toegenomen. In 2010 is het beroep op de langdurigheidstoeslag en categoriale bijzondere bijstand afgenomen. Het beroep op de overige regelingen is toegenomen. Gezien de gegevens die in de armoedemonitor bekend zijn over de omvang van de doelgroepen is een maximale benutting van de budgetten bij een (theoretisch) bereik van 100% van de doelgroep bij benadering wel te berekenen. De huidige begroting op regelingenniveau komt voor de meeste regelingen redelijk overeen met de uitgaven. Hierop zijn echter vier uitzonderingen: de langdurigheidstoeslag en de categoriale bijzondere bijstand. Deze zijn voor 2009 en 2010 structureel te laag begroot. In 2010 zijn ook de ID-regeling en participatieregeling te laag geraamd. 3.3 Hoe is de uitvoering van regelingen/voorzieningen georganiseerd? Voert de gemeente zelf uit of zijn er externe partijen betrokken (bv voedselbank, schuldhulpverleningsinstantie, sociale activeringtrajecten door reintegratiebedrijven)? De uitvoering van inkomensondersteunende maatregelen ligt bij de gemeente. De schuldhulpverlening wordt door externe partijen uitgevoerd, namelijk KBNL en WC. Gemeentelijke organisatie Het armoedebeleid valt onder de sector Werk en Inkomen, die valt onder de afdeling Welzijn. Bij de sector Werk en Inkomen wordt het beleid opgesteld en worden de contacten met externe partners onderhouden. De aanvragen voor minimaregelingen komen binnen bij het Klantcontactcentrum (KCC), dat onder de afdeling Algemene Zaken valt. Het KCC bestaat uit de eerste schil (het callcenter) en een tweede schil (de backoffice). De tweede schil bestaat uit verschillende afdelingen. Het team dat verantwoordelijk is voor de afhandeling van aanvragen voor minimaregelingen is het team Inkomen en Zorg. De afgelopen jaren heeft het team Inkomen en Zorg een aantal veranderingen doorgevoerd om de uitvoeringskosten te verlagen en de procedure makkelijker te maken voor aanvragers. Het aanvraagformulier is vereenvoudigd naar één formulier waarop aangegeven kan worden voor welke regelingen de aanvrager verwacht in aanmerking te komen. Daarnaast zijn het systeem en de werkwijze aangepast, zodat elke medewerker alles in één keer kan afhandelen. Voor een aanvraag voor de langdurigheidstoeslag wordt het inkomen van de aanvrager beoordeeld en bij de bijzondere bijstand wordt een individuele afweging gemaakt. Bij andere minimaregelingen wordt ook niet vooraf gecontroleerd; de klant dient zelf op het formulier aan 14

18 te kruisen of zijn inkomen onder of gelijk aan het minimum is en moet daar vervolgens voor tekenen. Achteraf wordt steekproefsgewijs gecontroleerd. De risico`s van deze aanpak zijn bij de dienst bekend. Uit doelmatigheidsoverwegingen kiest men voor steekproefsgewijze controle achteraf. In de interviews is aangegeven dat de controle achteraf het beeld oplevert dat er nauwelijks misbruik van de regelingen wordt gemaakt. Ten slotte zijn er gestandaardiseerde beschikkingen gemaakt, zodat met één druk op de knop het besluit geprint kan worden. Elke aanvraag wordt binnen 8 dagen afgehandeld en de incidentele betalingen worden drie keer per week 36 gedaan, waardoor de aanvrager vaak binnen een paar dagen zijn geld binnen heeft. Bij de uitvoering van de inkomensondersteunende maatregelen heeft de gemeente de verhoging van de efficiency gezocht in standaardisering, bundeling van de aanvragen en een steekproefsgewijze controle achteraf. Samenwerking gemeente en externe partijen De gemeente Leeuwarden werkt samen met verschillende welzijnsorganisaties. De schuldhulpverlening is uitbesteed aan de KBNL. Ook werken welzijnsorganisaties samen en verwijzen aan elkaar door. In de nota armoedebeleid is het volgende over deze samenwerking met externe partijen weergegeven: In de bestrijding van armoede en schulden gaat de gemeente krachtig inzetten op de regierol door onder andere het netwerk te versterken en de samenwerking met (nieuwe) externe partners op te zoeken. De gemeente kan het bestrijden van de armoede- en schuldenproblematiek echter niet alleen oplossen. Particulier initiatief is hier van oudsher ook een speler in het veld 37. Voor schuldhulpverlening bestaat een subsidierelatie met de KBNL en met WC. De KBNL verzorgt de financieel-technische trajecten, zoals schuldhulpverlening en inkomensbeheer. De KBNL biedt 10 modules aan in het schuldhulpverleningstraject, afhankelijk van de problematiek is soms één module voldoende. In de meeste gevallen is sprake van herfinanciering. De KBNL lost de schulden van de klant af, waarna de klant een betalingsregeling met de KBNL afspreekt. In 2010 heeft de KBNL 650 schuldhulpverleningstrajecten in behandeling genomen. In een groot aantal van deze trajecten wordt samengewerkt met WC, dat zich meer richt op het psychosociale aspect van schuldhulpverlening (duale trajecten). Ook heeft WC een aantal eigen (lichtere) trajecten in behandeling, waarbij zij budgetcoaching aanbiedt en een doorverwijsfunctie naar de KBNL heeft. In het kader van preventieve schuldhulpverlening is in samenwerking met de KBNL, WC en UWV het project Ping opgezet; een financieel loket op het Werkplein. Mensen die een uitkering komen aanvragen (of al een uitkering hebben) kunnen met financiële vragen naar dit loket. Door dit initiatief worden mensen die te maken hebben met een inkomensdaling ondersteund met praktische tips en advies, waardoor minder snel schulden ontstaan. In 2010 heeft Ping 587 klanten bediend, waarvan in 73 gevallen een aanvraag bij de KBNL is ingediend voor een schuldhulpverleningstraject. 36 In 2012 is dit nog twee keer per week. 37 Armoede aan de kant! Herijking van het armoedebeleid en de schuldhulpverlening, gemeente Leeuwarden,

19 3.4 Hoe is de financiering van deze externe partijen vormgegeven? Subsidie, inkoop? Welke budget/contract afspraken liggen er? De financiering van deze partijen is door middel van een subsidierelatie vormgegeven. Met deze partijen zijn afspraken gemaakt over de aantallen uit te voeren schuldhulpverleningstrajecten. In 2010 ging het om 450 reguliere trajecten en 200 duale trajecten. Door de gestegen aanvragen onder invloed van de recessie zijn 150 extra trajecten ingekocht. De hiermede gemoeide kosten zijn gedekt door extra middelen van het Rijk. 3.5 Hoe verhouden de apparaatskosten zich ten opzichte van het budget? De apparaatskosten worden weergegeven in de productrekening van de gemeente Leeuwarden. Na wijziging in de loop van het jaar is het begrote bedrag verhoogd naar 2,1 miljoen. Uiteindelijk is in ,7 miljoen besteed aan de apparaatskosten. Dat is meer dan begroot. De tussentijdse verhoging van de begroting en de overschrijding van de apparaatskosten zijn veroorzaakt door extra inzet voor het afhandelen van de aanvragen bijzondere bijstand, langdurigheidstoeslag en overige minimaregelingen 38. In 2009 maakten de apparaatskosten op rekeningbasis 28% 39 van de totale kosten uit. In 2010 was dit 24%. Er is geen inzicht in de apparaatskosten van de afzonderlijke regelingen. TABEL 2.5: APPARAATSKOSTEN 2009 EN 2010, BEGROTING EN REKENING (X 1.000) Begroting Rekening 2009 Begroting Rekening 2010 Apparaatskosten % Apparaatskosten 25% 28% 25% 24% Saldo baten en lasten armoedebeleid Bron: berekening Pro Facto op basis van monitor inkomen 2009 en 2010, Jaarstukken 2009 en 2010 en opgaven gemeente Leeuwarden 3.6 Is de uitvoering gericht op een maximaal bereik van de regelingen, is hier actief beleid op ingezet (communicatie doelgroepen, automatisch toekennen, ondersteuning aanvraag, bestandskoppeling, aanschrijven doelgroepen, etc.)? De uitvoering is gericht op het vergroten van het bereik van de regelingen. De vereenvoudiging en bundeling van de aanvraagformulieren, het actief aanschrijven van die delen van de doelgroep die bij de gemeente in beeld zijn, de inzet van speciaal voor dit doel ontwikkelde websites (berekenuwrecht.nl en GeldkompasLeeuwarden.nl) en projecten als de formulierenbrigade zijn hier voorbeelden van. Bestandskoppeling met interne bestanden wordt toegepast om het bereik te vergroten. Er wordt echter geen gebruik gemaakt van bestandskoppeling met externe partijen zoals UWV of de belastingdienst. Om het gebruik van minimaregelingen te bevorderen heeft de gemeente verschillende activiteiten ondernomen. Eén daarvan is het aanschrijven van bestaande klanten; mensen die een WWB-uitkering ontvangen krijgen het formulier voor minimaregelingen thuisgestuurd. 38 Zie: Jaarstukken 2009, gemeente Leeuwarden 39 Dit percentage is als volgt berekend: apparaatskosten / saldo overige baten en lasten x 100%. 40 Na wijziging. 41 Idem. 16

20 Daarnaast krijgen mensen die vorig jaar kwijtschelding van gemeentelijke belastingen hebben gekregen een geautomatiseerde kwijtschelding; hun inkomen wordt wel getoetst. Er wordt geen koppeling met bestanden van externe partijen gemaakt vanwege de privacy van de klanten. De privacywetgeving biedt deze mogelijkheid echter wel. In Bijlage IV gaan we hier uitvoeriger op in. Wel wordt de doelgroep door informatievoorziening op de hoogte gebracht van de minimaregelingen: via huis-aan-huisbladen en folders, maar ook doordat welzijnsinstellingen hen erop wijzen en hen behulpzaam zijn bij het invullen van de formulieren. In 2008 is de Formulierenbrigade gestart. Medewerkers van bestaande organisaties op het gebied van inkomensondersteuning bevorderen het gebruik van inkomensondersteunende voorzieningen en helpen burgers formulieren in te vullen. Na beëindiging van het project op 1 april 2011 is de dienstverlening ingebed in het reguliere pakket van verschillende instellingen. In 2009 heeft de formulierenbrigade 781 cliënten geholpen en in cliënten. Dit heeft voor de cliënten in totaal een bedrag opgebracht van Per cliënt bracht dit in op. In 2010 was dit 445. De investering per cliënt bedroeg in en in Het gaat dan met name om landelijke toeslagen, zoals de zorgtoeslag. Daarnaast werkt vanaf mei 2008 het Frontlijnteam in de wijk Heechterp-Schieringen. Het frontlijnteam is gestart nadat de Vogelaar-wijken zijn aangewezen en bleek dat ook Leeuwarden een probleemwijk kent; de wijk is zelfs de armste wijk van Nederland geweest. 42 De gemeente wilde geen kortlopend plan, maar heeft de looptijd van het frontlijnteam bepaald op 10 jaren. Het frontlijnteam gaat alle deuren langs in de wijk Heechterp-Schieringen en benadert mensen persoonlijk met als doel te komen tot een aanpak op maat. Het Frontlijnteam en de Formulierenbrigade zijn voorbeelden van projecten die buiten het armoedebeleid zoals in dit onderzoek afgebakend vallen, maar daar vanuit het bredere welzijnsbeleid wel aan raken. Andere projecten in het kader van armoedebestrijding zijn bijvoorbeeld het mappenproject, schuldhulpverlening en het project Ping. 2.5 INKOMENSEFFECTEN ARMOEDEBELEID 4 Wat is het inkomenseffect van het gemeentelijk armoedebeleid op het netto inkomen? Hoe zit dit voor verschillende huishoudentypes in verschillende doelgroepen? Wat draagt iedere regeling hierin bij? Hoe verhoudt zich dit tot nationaal beleid (zorg- en huurtoeslag, kinderbijslag, etc.)? Om het effect op het inkomen van het gemeentelijk armoedebeleid te bepalen is voor vijf typen huishoudens de inkomenssituatie in kaart gebracht. Het gaat om vijf voorbeeldsituaties die inzicht geven in het aandeel van de gemeentelijke minimaregelingen in het inkomen van het huishouden. Het gaat om de volgende vijf situaties die allen in een huurwoning met een huur van 375,-- per maand wonen: 1. Een (echt)paar, beide ouder dan 23, zonder thuiswonende kinderen, langer dan 5 jaar een bijstandsuitkering; 2. Een (echt)paar, beide ouder dan 23, met twee schoolgaande kinderen, langer dan 5 jaar een bijstandsuitkering; 3. Een (echt)paar, beide ouder dan 65, zonder thuiswonende kinderen, met alleen AOW; 4. Een alleenstaande ouder, ouder dan 23, met twee schoolgaande kinderen, langer dan 5 jaar een bijstandsuitkering; 5. Een alleenstaande, ouder dan 23, zonder schoolgaande kinderen, langer dan 5 jaar een bijstandsuitkering Zie Minst welvarende buurten in Noorden en Oosten, CBS webpublicaties 16 april De vijf gekozen typen huishoudens zijn de gangbare typen in het vergelijken van inkomenssituaties van minima. 17