Waarde creëren in de bouwketen: relatiekwaliteit als succesfactor

Transcriptie

1 Waarde creëren in de bouwketen: relatiekwaliteit als succesfactor PROF. DR. ARJAN VAN WEELE DISCUSSIEPAPER HEVO- BIJEENKOMST S- HERTOGENBOSCH, 11 DECEMBER 2013 ARJANVANWEELE.COM ARJANVANWEELE

2 Dit verhaal zal duidelijk maken dat: Samenvatting Het uitvoeren van grote infrastructurele projecten verre van eenvoudig is Dat wij in de bouw buitengewoon complexe toeleveringsketens hebben gecreëerd Waarin partners via verkeerde contracten met elkaar verbonden zijn Die veeleer tegenwerking dan samenwerking tussen partijen bevorderen Daar waar kennisuitwisseling essentieel is Bouwen is mensenwerk het is zaak dat de menselijke maat in dit soort projecten terugkeert tot voordeel van de NL belastingbetaler 2

3 Programma 3 1. Hoe het niet moet: de Noord/Zuid-lijn 2. Kennisuitwisseling in ketenrelaties 3. Agency Theory 4. Effecten van contracten relatiekwaliteit 5. Reflecties en conclusies

4 Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... 4 EEN VOORBEELD WAAR SAMENWERKING VER TE ZOEKEN WAS

5 Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... De kern: Enkele cijfers over de Noord/Zuid-lijn Besluitvorming: 14 jaar Totstandkoming: 14 jaar Een investering : naar schatting 3.2 miljard Euro Oorspronkelijke begroting van 684 miljoen Euro Hoe kon dit gebeuren?

6 Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Achtergrond NZ-lijn moet Amsterdam Noord verbinden met Amsterdam Zuid... Metroverbinding als alternatief voor de vaak overvolle trams en bussen... Geraamde capaciteit: reizigers per dag... Verkorting reisduur van 31 minuten naar 16 minuten... Trace: 9.7 kilometer Alternatief voor sterk groeiende autoverkeer in de regio Amsterdam... Noodzakelijk voor toekomstige verbindingen met Schiphol, Purmerend en Zaanstad...

7 Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Enkele bijzonderheden: NZ-lijn loopt midden door de oude binnenstad... Onderzoek onder 1280 huizen toont aan dat van een derde de fundering ernstige gebreken vertoont.. Werkdiepte van 40 m. onder maaiveld vereist unieke technieken: Microtunnelling Boren (!) Wand-en-dak-methode Graven onder verhoogde luchtdruk Open bouwputmethode Sandwichwanden Afzinkmethode Caissonmethode Het project kent een groot aantal actoren met sterk uiteenlopende belangen...

8 Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Financiële ontwikkeling van het project: 1996, nov Raadsbesluit: aanlegbesluit 684 miljoen Euro 2001, okt Aanbesteding 1185 miljoen Euro 2009, sept Commissie Veerman 2,9-3,1 mrd Euro 2009, sept Raadsenquête Noord/Zuid-lijn 2017 Start exploitatie? Kernvragen: Hoe kan het dat aanbesteding in 2001 veel hoger uitkwam dan door Projectbureau geraamd bedrag? Wat zijn de oorzaken van de meer dan verdubbeling van de kosten in de periode ?

9 Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Aanbestedingsstrategie op hoofdlijnen 2000: Aanbesteding op basis van RAW-bestek Offerte Heijmans komt veel hoger uit (1,2 miljard) dan bouwbegroting Projectbureau (684 mln) 2001: Hernieuwde aanbesteding van stations en tunneltrajecten Op basis van RAW bestekken... In veel gevallen sprake van 'Construct'-contracten... Aanbesteding van deeltrajecten en -projecten op basis van laagste prijs... Projectbureau Amsterdam voert directie... Geen risico analyses gemaakt Werk werd door de Gemeente Amsterdam niet verzekerd Gunning op basis van RAW-bestek, openbare procedure, laagste prijs deze handelswijze resulteerde in een keur aan aannemers

10 Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Externe partijen Witteveen & Bos Boortunnel Monitoringsysteem Veiligheid stations Ingenieursbureau Amsterdam Wegomleggingen, etc. Bouw stations Noord Tunnel Zuid Royal Haskoning Ontwerp diepe stations CS Europaplein Max Bögl Drie diepe stations (Rokin, Vijzelgracht, Ceintuurbaan) Nelis Infra Tijdelijke maatregelen Rokin Busplatform CS Sixhaven woonboten ProRail Manager bouw onder CS Herinrichting hal CS Publieksvoorlichting BAM Groep Station Buikslotermeer J. Seignette Tijdelijke maatregelen NZ-lijn Saturn (Zublin/Dura Vermeer) Boortunnels Mitigerende maatregelen Herrenknecht Tunnelboormachines Boren tunnels Bouw/controle tunnelwanden Strukton Afzinkelementen tunnel Noord Metrostation CS Van Oord Metrostation CS IFCO Funderingstechniek Monitoringsystemen en registraties grondbewegingen Heijmans Beton- en Waterbouw Nieuwe brug Damrak Drie caissons Tunneldelen IJ tunnel Sol Data en Grontmij Monitoringsystemen en registraties grondbewegingen Van Hattum en Blankevoort Eindschacht tunnelboormachine Scheldeplein en Europaplein Vobi (samen met Dekker en vd Horst) Bouw doorkruising NZ-lijn met A10-Zuid MNO Vervat Tunnel langs Noord Hollands kanaal Ballast Nedam Infra Noord West Sation Johans van Hasseltweg en Leewarderweg

11 Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Opdrachtgever Gemeente Amsterdam B&W Amsterdam Gemeenteraad Amsterdam Gemeentelijke diensten Ingenieursbureau Amsterdam (250 fte's) Projectbureau Dienst Infrastructuur Verkeer Vervoer (DIVV) Dienst Milieu en Bouwtoezicht (DMB) Schadebureau

12 Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Enkele vragen tot zover... Hoe is de governance structuur voor dit project vormgegeven: Wie is eindverantwoordelijke projectmanager? Wie coördineert de werkzaamheden van al deze partijen? Hoe is besluitvorming georganiseerd? Wat was de aanbestedingsstrategie voor dit project en op basis van wat voor specificatie werden de aanbestedingen georganiseerd? Waarom heeft men voor deze complexe contractstructuur gekozen? Hoe zijn de verschillende activiteiten contractueel op elkaar afgestemd? Hoe is men tot de keuze van de betrokken partners gekomen? Op grond van welke overwegingen zijn partners geselecteerd? Wat waren vooraf de belangrijkste risico's die dit project parten konden gaan spelen?

13 Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Enkele conclusies... Condities voor wat betreft aansturing van een dergelijk project leken vooralsnog niet aanwezig Geringe menskracht Projectbureau Amsterdam maakt deze partij op voorhand minder geschikt om project te leiden Oorspronkelijke aanbestedingsstrategie om te werken met een hoofdaannemer na eerste Aanbestedingsronde verlaten Aanbesteding op basis van gedetailleerd RAW-bestek lijkt op voorhand onmogelijk Openbare Europese aanbestedingsprocedure op basis van laagste prijs lijkt vragen om problemen

14 Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Noord/Zuid-lijn: Opdrachtgeverschap, projectmanagement, contractmanagement alsmede contract governance lijken op alle fronten te hebben gefaald Vraag: wat bepaalt nu het succes in complexe ketenrelaties? Agency theory De spil waar alles om draait: kennisuitwisseling Effecten van contracten en relatiekwaliteit op ketensamenwerking

15 Agency Theory

16 Agency theory Belangrijke uitdaging contractmanagement: The problem of contracting is seen as one of transforming a conflict (political) system into a cooperative (rational) one... Conflict systems can arise through: Bounded rationality (participants would like to act rationally but fail to do this ) and /or Opportunism (participants try to optimize their position at the expense of others)

17 Agency theory This problem is studied in Agency Theory: Agency theory deals with the agency problem ie. the problem that occurs when cooperating parties have different goals and division of labor (Eisenhardt, 1989, p. 58) One party (principal) delegates work to another party (agent), who performs that work The agency problem arises when: The desires or goals of the principal and agent conflict (goal incongruence) It is difficult or expensive to verify what the agent is actually doing (information assymmetry) Parties have different attitudes towards risk and risk sharing

18 Agency theory Observatie: In commerciële relaties vormt het Agency Problem een fors struikelblok om tot samenwerking te komen Het verhindert contractors zich optimaal voor de opdrachtgever in te zetten Het agency probleem kan worden opgelost Essentieel daarvoor is dat opdrachtgever zowel als opdrachtnemer handelen van uit een gedeeld belang en vanuit een gemeenschappelijk perspectief en zich richten op het creëren van condities voor effectieve kennisuitwisseling

19 Kennisuitwisseling in ketenrelaties

20 Kennisuitwisseling in ketenrelaties Bouwproject het geheel van activiteiten ter realisatie van een bouwwerk Een bijzondere vorm van een project uniek, eenmalig Dat in opdracht van een opdrachtgever wordt uitgevoerd Door een hoofdaannemer Al dan niet in combinatie met onderaannemers en leveranciers In een specifieke context. Dit maakt een bouwproject per definitie complex je hebt geen simpele bouwprojecten alleen complexe en minder complexe projecten in termen van: Technische complexiteit Sociale complexiteit Contractuele complexiteit Contextuele complexiteit 20 Kennisuitwisseling cruciaal om complexiteit te hanteren

21 Kennisuitwisseling in ketenrelaties Contextuele complexiteit Eindklant Opdrachtgever Aannemer Onderaann./ leverancier Contractuele complexiteit Sociale complexiteit

22 Kennisuitwisseling in ketenrelaties Contextuele complexiteit Eindklant Kennisuitwissseling Opdrachtgever Kennisuitwissseling Aannemer Kennisuitwissseling Onderaann./ leverancier Contractuele complexiteit Sociale complexiteit

23 Effecten van contracten relatiekwaliteit 23

24 Effecten van contracten relatiekwaliteit Kennisdeling in ketenrelaties bepaald door: Formele coördinatiemechanismen: contractuele factoren Informele coördinatiemechanismen: relatie factoren 24 Contract Factors Relationship factors Exploitative Knowledge Sharing Exploratory Knowledge Sharing Innovative capacity of the buying firm Vraag: welke factoren bepalend voor kwaliteit van kennisuitwisseling? (Bron: J. de Vries, Tue (2012))

25 Effecten van contracten relatiekwaliteit Contractuele variabelen: Outcome based contract (prestatiecontract) Contract length Level of specification level (functioneel vs. technisch) Outcome based incentives (prestatiebeloning) Contract manager tenure (diensttijd) Relatie variabelen: Cooperative relationship Responsiveness Contractual trust Goodwill trust Effecten van deze variabelen op kennisdeling en innovatie nagegaan 25

26 Effecten van contracten relatiekwaliteit Effecten van contractuele factoren: 26 Contract characteristics Contractual Incentives Exploitative Specification level Relationship characteristics Relationship quality Service Partner Knowledge sharing Exploratory Relationship manager experience H4b:.218** Effecten van contractuele factoren lijken beperkt Prestatiecontract en contract lengte hebben nauwelijks invloed op kennisuitwisseling Wijze van specificeren lijkt wel verschil te maken Contract manager tenure heeft invloed op kennisdeling (Bron: J. de Vries, Tue (2012))

27 Effecten van contracten relatiekwaliteit Effecten van contractuele factoren: Relatievariabelen verklaren samen 33% van de effecten op kennisdeling Het gaat hier om: relatie gericht op samenwerking, responsiviteit, vertrouwen in de relatie over en weer, vertrouwen gebaseerd op goodwill Effect van relatievariabelen neemt toe naarmate contract de specificatie meer in functionele termen is gesteld en de contractduur langer is (Bron: J. de Vries, Tue (2012)) 27

28 Reflecties en conclusies

29 Reflecties en conclusies 29 Noord/Zuid-lijn: gebrek aan governance en sturing heeft geleid tot complexe toeleveringsketens waarin partners volledig naast elkaar werkten Bouwprojecten zijn uniek waar het om gaat is om tussen partijen tot effectieve kennisdeling te komen Informele, veeleer dan formele coördinatiemechanismen zijn bepalend voor kennisdeling en samenwerking in ketenrelaties Een goede relatie kan verziekt worden door een verkeerd contract Een goed contract kan een verziekte relatie nauwelijks keren Om deze reden doen contractpartijen er goed aan prioriteit te geven aan het verbeteren van relatiekwaliteit

30 Reflecties en conclusies 30 In complexe projecten doen OGs er goed aan de kennis van ONs maximaal te benutten OGs: moeten het probleem stellen ONs: moeten uitgenodigd worden hun oplossing te presenteren Daarbij moet het budget op voorhand bekend worden gemaakt en ONs voor hun oplossingen worden betaald OGs dienen op voorhand te bepalen welk type contract zal worden toegepast welke mix van boetes en incentives planning & control en governance struktuur (wie beslist?) Verbeteren van de relatiekwaliteit vereist tweezijdige KPI s KPI s in de relatie OG-ON KPI s in de relatie ON-OG

31 Old Purchasing Wisdom It is unwise to pay too much, as it is unwise to pay too little. When you pay too much, you lose a little money that s all! When you pay too little, you sometimes lose everything, because the thing you bought was incapable of doing the things you bought it to do The common law of business balance prohibits paying a little and getting a lot. If you deal with the lowest bidder, it is well to add something for the risk you run. And if you do that, you will have enough to pay for something better (Anonymous, quoted in Van Weele (2010),p.58)

32 Reflecties en conclusies 32 Iedere opdrachtgever krijgt de aannemer die hij/zij verdient Meer weten?

33 Back up slides

34 Contract management Contract models 34 DBFM(O) EPC Risk/ Liability Design & Build Construct Charter/ Hire Scope/Complexity

35 Contract management Contract models 35 Contract model Construct Design&Construct EPC / Turnkey DBFM DBFMO Project stages Initiate Research Responsibility employer Definition Basic design Detailed design Final design Technical design Project start up Project execution Joint Responsibility Responsibility Contractor Maintenance As agreed Operation Financing