Voedingsadvies bij diabetes voor senioren

Transcriptie

1 Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Dienst kwaliteit kwaliteit@jessazh.be Tel: Voedingsadvies bij diabetes voor senioren Jessa Ziekenhuis vzw Maatschappelijke zetel: Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt versie januari 2016 (Object-ID 16884)

2 Inhoud 1. Wat is diabetes of suikerziekte? p De samenstelling van onze voeding p Eiwitten p Vetten p Koolhydraten p Voedingsvezels p Vocht p Evenwichtige voeding: de actieve voedingsdriehoek p De belangrijkste richtlijnen bij diabetes p Praktische leef- en voedingsadviezen p Voorbeeld dagschema p Diabetes en alcohol p Zoetmiddelen: suiker en zoetstoffen p Diabetesproducten p Hypoglycemie p Recept confituur zonder suiker met PEC PLUS p Contactgegevens p. 16 1

3 1. Wat is diabetes of suikerziekte? Diabetes is een chronische aandoening waarbij het bloedsuikergehalte verhoogd is. Dit kan twee oorzaken hebben: 1. Het lichaam maakt onvoldoende insuline aan, of 2. De lichaamscellen zijn minder gevoelig aan insuline. In beide gevallen kunnen de lichaamscellen onvoldoende suiker (glucose) opnemen waardoor het zich opstapelt in het bloed. Deze aandoening wordt diabetes mellitus of suikerziekte genoemd. Een te hoge bloedsuiker die niet behandeld wordt, kan zowel op korte als op lange termijn tot gezondheidsproblemen leiden. De behandeling van diabetes steunt op 3 pijlers: 1. Een gezonde levensstijl: gezonde voeding, voldoende lichaamsbeweging, een gezond gewicht, matig alcoholgebruik, niet roken, 2. Gebruik van bloedsuikerverlagende medicatie en/of insuline. 3. Goede medische opvolging om eventuele verwikkelingen te voorkomen of tijdig op te merken. In deze brochure wordt het belang van een gezonde levensstijl bij diabetes besproken met extra aandacht naar gezonde voeding (diabetesvoeding) toe. 2

4 2. De samenstelling van onze voeding Onze voeding bestaat voornamelijk uit eiwitten, vetten en koolhydraten. Eiwitten en vetten zijn belangrijk in een gezonde voeding. Koolhydraten verdienen extra aandacht in het kader van voeding bij diabetes Eiwitten Eiwitten zijn nodig als bouwstof, namelijk voor de opbouw en het herstel van het lichaam. Ze zijn voornamelijk terug te vinden in melk(producten), kaas, vlees, vis, eieren, vleesvervangers (zoals producten op basis van soja, tofu, tempé, ) en noten Vetten Vetten zijn nodig als brandstof om allerlei activiteiten te kunnen uitoefenen Koolhydraten Koolhydraten zijn ook nodig als brandstof om allerlei activiteiten te kunnen uitoefenen. De hoeveelheid ingenomen koolhydraten bepaalt de waarde van de bloedsuiker. Tijdens de vertering splitsen koolhydraten tot glucose om zo in het bloed te kunnen worden opgenomen. Er zijn twee soorten koolhydraten: Suikers of enkelvoudige koolhydraten Dit zijn koolhydraten die snel worden afgebroken en bijgevolg snel in de bloedbaan worden opgenomen. Suiker levert enkel energie en geen noodzakelijke voedingsstoffen. In sommige gevallen is een kleine hoeveelheid suiker wel aanvaardbaar. Bespreek met uw arts en/of diëtist(e) of suiker al dan niet kan en op welke wijze. Na het eten van suiker zal de bloedsuiker snel stijgen. De opnamesnelheid wordt echter sterk beïnvloed door de aanwezigheid van andere voedingsstoffen, zoals vezels. 3

5 Zetmeel of meervoudige koolhydraten Dit zijn koolhydraten die traag worden afgebroken en bijgevolg traag in de bloedbaan worden opgenomen. Deze koolhydraten moeten in een gezonde voeding in voldoende mate aanwezig zijn. Deze zijn voornamelijk terug te vinden in brood, aardappelen, deegwaren, rijst en andere graanproducten Voedingsvezels Voedingsvezels zijn gedeeltelijk verteerbare of onverteerbare voedingsbestanddelen en zijn terug te vinden in plantaardige voedingsmiddelen zoals volkorenbrood, volkoren graanproducten, peulvruchten, groenten en fruit. Ze zorgen voor een goede werking van de darmen en bevorderen daardoor de stoelgang. Vezels zijn ook belangrijk in de voeding van een diabetespatiënt omdat het de opname van koolhydraten vertraagt Vocht Voldoende vochtinname is de basis van gezonde voeding. Het lichaam moet immers alle afvalstoffen afvoeren via de urine, maar vocht is ook een transportmiddel voor de voedingsstoffen. Dagelijks heeft het lichaam 2.5 liter vocht nodig, waarvan 1 liter vocht afkomstig uit vaste voeding en 1.5 liter via drank. 4

6 3. Evenwichtige voeding: de actieve voedingsdriehoek De actieve voedingsdriehoek vormt de basis van een gezonde voeding bij diabetes. Het geeft aan wat en hoeveel dagelijks gegeten zou moeten worden om voldoende voedingsstoffen in te nemen. Naast het vak van beweging, leveren de 7 voedingsgroepen elk een aandeel in een gezonde, gevarieerde en evenwichtige voeding. De grootte van de vakken geven aan hoeveel er verhoudingsgewijs best van gebruikt wordt. De restgroep, het topje van de driehoek, is niet noodzakelijk in een gezonde voeding en wordt beschouwd als een toemaatje. 5

7 Hieronder worden alle groepen uit de actieve voedingsdriehoek afzonderlijk besproken. Lichaamsbeweging Minstens 30 minuten per dag. Met een matige intensiteit waarbij het hart iets sneller gaat slaan, de ademhaling iets sneller en dieper gaat dan normaal en waarbij er licht gezweet wordt. Praten moet nog mogelijk zijn. Water Bevat geen koolhydraten. Drink minstens 1.5 liter per dag (water, bruiswater, koffie/thee zonder toevoegingen). Light of zero frisdrank: alle dranken met 5 kcal/100ml (maximum 0.5 liter/ dag). Graanproducten en aardappelen Bevatten koolhydraten onder de vorm van zetmeel. Gebruik de hoeveelheid volgens uw persoonlijk dagschema. Groenten Bevatten relatief weinig koolhydraten. Gebruik minimum 300g per dag. Fruit Bevatten koolhydraten onder de vorm van fructose en/of glucose. Gebruik 2-3 stuks per dag. 6

8 Melkproducten en calciumverrijkte sojaproducten Bevatten koolhydraten onder de vorm van lactose of melksuiker en/of toegevoegde suikers. Gebruik minimum 3-4 glazen per dag. Richtlijn: < 60 kcal/100g. Kaas Bevat geen koolhydraten. Gebruik maximum 1-2 sneden (20-40g) per dag. Vlees, vis, eieren en vervangproducten Bevatten geen koolhydraten met uitzondering van peulvruchten en seitan (vleesvervanger). Gebruik 1-2x/week vis, ook vette vissoorten. Gebruik maximum g per dag. Smeer- en bereidingsvet Bevatten geen koolhydraten. Restgroep Bevat meestal koolhydraten onder de vorm van suiker en zetmeel, dikwijls ook veel vet en/of alcohol. Beperk voedingsmiddelen uit deze groep die veel suikers bevatten. Richtlijnen: - Zoet broodbeleg: < 180 kcal /100g en maximum 40% verteerbare koolhydraten - Koeken: minder dan de helft suiker van de totale hoeveelheid koolhydraten. 7

9 4. De belangrijkste richtlijnen bij diabetes Beperken van snelle suikers Voeg geen suiker toe aan uw voeding. Alle vormen van suiker zoals kristalsuiker, suikerklontjes, poedersuiker, kandijsuiker, basterdsuiker, vanillesuiker, worden best vermeden. Suiker kan vervangen worden door zoetstoffen. Deze zoetstoffen worden verder in de brochure toegelicht. Vermijd suiker in vloeibare vorm zoals frisdrank, gesuikerde chocolademelk, fruitsap en drinkyoghurt. Er kan gebruik gemaakt worden van light frisdranken en ongesuikerde melkdranken. Honing, siroop en chocopasta bevatten veel snelle suikers en worden best vermeden. Verkies producten met een verlaagd suikergehalte (bijvoorbeeld confituur). Verder in de brochure staat een recept om confituur met verlaagd suikergehalte te bereiden. Verder bevatten ook chocolade, koekjes, gebak en ijscrème snelle suikers. Deze voedingsmiddelen worden niet verboden maar matigen is de boodschap! Kies bijvoorbeeld eerder voor een stukje donkere chocolade, granenkoek, peperkoek zonder parelsuiker of een taartvariant met fruit. 8

10 5. Praktische leef- en voedingsadviezen Eet gevarieerd en op regelmatige tijdstippen. Gebruik dagelijks 3 hoofdmaaltijden met koolhydraten. Eventuele tussendoortjes en laatavond snack met koolhydraten zijn afhankelijk van uw therapie. Bespreek dit met uw diëtist(e). Eet dagelijks voedingsmiddelen uit de 7 essentiële groepen van de actieve voedingsdriehoek en respecteer de verhoudingen. Wees zuinig met zout. Drink dagelijks minstens 1.5 liter vocht (bij voorkeur water). Wees matig met alcoholische dranken. Bespreek het gebruik hiervan met uw arts of diëtist(e). Streef naar een gezond lichaamsgewicht. Neem regelmatig voldoende lichaamsbeweging want dit stimuleert de suiker- en vetverbranding. 9

11 6. Voorbeeld dagschema Ontbijt Brood: naar keuze Smeervet: naar keuze Toespijs: kaas / vleeswaren / zelfgemaakte confituur (zie recept) of confituur met verlaagd suikergehalte Drank: koffie / thee eventueel met melk en zoetstof, melk, ongesuikerde melkdranken Tussendoor: niets / stuk fruit / ongesuikerd melkproduct / granenkoek of peperkoek zonder parelsuiker / kleine broodmaaltijd Middag Soep: ongebonden groentesoep Aardappelen: gekookt, puree of in de schil of deegwaren / rijst ter vervanging van aardappelen of maximum 1x/week gefrituurde bereiding (frieten / kroketten) Groenten Vlees / gevogelte of 1-2x/week vis of vervangproducten Drank: water of eventueel light frisdrank Dessert: niets / stuk fruit / ongesuikerd melkproduct Tussendoor: niets / stuk fruit / ongesuikerd melkproduct / granenkoek of peperkoek zonder parelsuiker / kleine broodmaaltijd 10

12 Avond Brood: naar keuze Smeervet: naar keuze Toespijs: kaas / vleeswaren / zelfgemaakte confituur (zie recept) of confituur met verlaagd suikergehalte Drank: koffie / thee eventueel met melk en zoetstof, melk, ongesuikerde melkdranken Tussendoor: niets / stuk fruit / ongesuikerd melkproduct / granenkoek of peperkoek zonder parelsuiker / kleine broodmaaltijd 7. Diabetes en alcohol In een gezond voedingspatroon is het beperkt gebruik van alcoholische dranken aanvaardbaar, ook voor mensen met diabetes. Bespreek met uw arts of diëtist(e) of alcohol in uw geval kan en op welke wijze. Wees steeds waakzaam voor bloedsuikerstijgingen en dalingen bij het gebruik van alcohol. Tips bij alcoholgebruik Drink alcohol tijdens of vlak na de maaltijd. Op deze manier is er een verlaagd risico op een hypoglycemie. Drink nooit alcohol op een lege maag. Wanneer er gedurende een lange tijd niets meer gegeten geweest is, zal het lichaam minder voorraad hebben aan koolhydraten. Probeer de inname van alcohol dus steeds met koolhydraten te combineren. Het bodempje in de maag zorgt er immers voor dat de alcohol langzamer in het bloed terechtkomt waardoor de concentratie van alcohol in het bloed dan iets minder hoog wordt. 11

13 8. Zoetmiddelen: suiker en zoetstoffen Zoetmiddelen kunnen we onderverdelen in 3 groepen: Klassieke / natuurlijke suikers Intensieve zoetstoffen Extensieve zoetstoffen Klassieke / natuurlijke suikers Al deze suikers worden volledig geresorbeerd en leveren dezelfde hoeveelheid energie (1g = 4 kcal). Deze hebben een invloed op de bloedsuiker en leveren energie. Glucose (= druivensuiker of dextrose) Fructose (= vruchtensuiker) Lactose (= melksuiker) Maltose (= moutsuiker) Sucrose of sacharose Intensieve zoetstoffen Deze zoetstoffen hebben een grotere zoetkracht dan suiker. Een kleine hoeveelheid kan daarom voldoende zijn om een zoete smaak aan de voeding te geven. Deze zoetstoffen hebben geen invloed op de bloedsuiker en leveren geen energie. Ze zijn verkrijgbaar in tablet-, poeder- en vloeibare vorm. Uitgezonderd aspartaam zijn deze zoetstoffen kook- en bakbestendig. Ze behouden hun smaak in warme gerechten en tijdens het bakken (aspartaam mag maximum tot 180 C verhit worden). Voorbeelden: aspartaam, cyclamaat, sacharine, acesulfaam-k en sucralose 12

14 Extensieve zoetstoffen Deze zoetstoffen worden ook polyolen genoemd en hebben een kleinere zoetkracht dan suiker. Er is daarom een grotere hoeveelheid nodig om een zoete smaak aan voeding te geven. Deze zoetstoffen leveren ongeveer de helft van de energie in vergelijking met suiker. Over het algemeen hebben deze zoetstoffen geen invloed op het bloedsuikergehalte, maar grote hoeveelheden maltitol en sorbitol kunnen het bloedsuikergehalte wel verhogen. Een groot verbruik van extensieve zoetstoffen kan een laxatieve werking hebben. Deze zoetstoffen worden onder andere verwerkt in suikervrije voedingsmiddelen zoals snoepjes, kauwgom, chocolade, gebak, koek, pudding, ijs, Voorbeelden: maltitol, sorbitol, lactitol, isomalt en xylitol Andere Stevia: Deze zoetstof is afkomstig van de bladeren van de Stevia-plant en heeft geen invloed op het bloedsuikergehalte. Stevia is kook- en bakbestendig. Tagatesse: Deze zoetstof wordt verkregen uit melksuiker of lactose en heeft geen invloed op het bloedsuikergehalte. Het is eveneens kook- en bakbestendig. 13

15 9. Diabetesproducten Diabetesproducten zoals diabeteschocolade, -koeken en -gebak bevatten niet minder calorieën ten opzichte van het gewone product omdat ze vaak gezoet worden met calorieleverende zoetstoffen. Daarnaast bevatten ze vaak evenveel of meer vet als de gewone producten en bevatten de zogenaamde diabeteskoeken en -gebak koolhydraten onder de vorm van zetmeel. Over het algemeen zijn de diabetesproducten ook duurder dan vergelijkbare producten zonder dat ze beter zijn voor de gezondheid. 10. Hypoglycemie Bij diabetespatiënten wordt er gesproken van een hypoglycemie of kortweg hypo wanneer de bloedsuiker lager is dan 70 mg/dl. Om een hypo op te vangen, moet de patiënt eerst 125 ml frisdrank (geen light of zero) drinken of 2-3 tabletten druivensuiker nemen. Hierna dient de patiënt 10 minuten te wachten om dan opnieuw de bloedsuiker te meten. Wanneer de bloedsuiker lager is dan 70 mg/dl, dient de vorige procedure herhaald te worden. Wanneer de bloedsuiker rond de 80 mg/dl is en de volgende maaltijd binnen het uur is, moet er niets extra gegeten worden. Indien er nog een activiteit gepland is, neem dan een extra tussendoortje onder de vorm van trage koolhydraten. Wanneer de bloedsuiker rond de 80 mg/dl is en de volgende maaltijd niet binnen het uur is, neem dan een extra tussendoortje onder de vorm van trage koolhydraten. Wanneer de bloedsuiker boven de 100 mg/dl is, moet er niets extra gegeten worden. Enkele voorbeelden van tussendoortjes onder de vorm van trage koolhydraten zijn een droge koek, een stuk fruit en een snede brood. 14

16 11. Recept confituur zonder suiker met PEC PLUS Benodigdheden 1 kg vruchten of sap Zakje pec plus Zoetstof naar smaak Bereiding Doe de vruchten of het sap in een kookpot. Strooi er langzaam een zakje Pec Plus over en meng het geheel. Breng alles aan de kook en laat 6 minuten goed doorkoken. Voeg dan het zoetmiddel toe. Giet de confituur in potjes. Deze confituur bewaart niet goed op kamertemperatuur. Het is aangeraden de confituur in kleine potjes te verdelen en in de diepvries te bewaren. Gedurende het gebruik, kan de confituur steeds in de koelkast bewaard worden. 15

17 12. Contactgegevens Heeft u vragen of suggesties, dan kan u terecht bij de dieetafdeling. Campus Virga Jesse Raadpleging: Dieetafdeling: Campus Salvator Raadpleging: Dieetafdeling: Campus St.-Ursula