DESIGNING TRANSIT ORIENTED DEVELOPMENT Kansen voor ruimtelijke ontwikkeling langs de Zaancorridor

Transcriptie

1 DESIGNING TRANSIT ORIENTED DEVELOPMENT Kansen voor ruimtelijke ontwikkeling langs de Zaancorridor PROJECTBESCHRIJVING Ontwerpend onderzoek voor knooppunten langs de Zaancorridor (Amsterdam Heerhugowaard) van BNA Onderzoek, TU Delft, NS, Vereniging Deltametropool, Provincie Noord-Holland, gemeente Zaanstad, gemeente Heerhugowaard en gemeente Castricum. De Zaancorridor De Zaancorridor verbindt de regio s Alkmaar en de Zaanstreek met Amsterdam. De Zaanstreek wordt gekenmerkt door haar industriële karakter. Van oudsher is er al een sterke samenhang te vinden tussen de nijverheid en industrie langs de Zaanoevers en de stad Amsterdam als centrum van handel. De open veenweidegebieden, zoals te vinden bij Wormerveer, zijn typisch voor het landschap van de Zaanstreek. Sommige gebieden maken deel uit van de Stelling van Amsterdam. Castricum is direct verbonden met het Noordhollands Duinreservaat. Het historische Alkmaar en moderne Heerhugowaard vormen samen steeds meer één stedelijke agglomeratie met centra die vooral complementair aan elkaar kunnen zijn. De Zaancorridor (Amsterdam - Alkmaar - Heerhugowaard) is een gemengde corridor, waar alleen op de uiteinden van de lijn bestemmingen zijn te vinden, met als zwaartepunt Amsterdam. Vervoerskundig is de corridor dan ook niet in balans er is een duidelijke spitsrichting naar Amsterdam zichtbaar (Goudappel Coffeng, 2012). Het midden van de lijn bestaat vooral uit stations waar omheen in vrij lage dichtheden gewoond wordt. De diversiteit in woonmilieus rondom deze stations is laag. Bijna 50% van de gebieden binnen de invloedssfeer van de stations op de Zaancorridor valt onder het centrum dorpse woonmilieu. Opgaven Er ligt een flinke woningbouwopgave voor de regio s van de Zaancorridor. De ambitie om 50% van de nieuwe woningen rondom ov-knooppunten te realiseren betekent dat er op deze corridor ongeveer nieuwe woningen bij zullen moeten komen. Vooral naar het centrum dorpse woonmilieu is veel vraag. Maar ook in de vraag naar meer stedelijke woonmilieus zou deze corridor kunnen voorzien. De vraag naar kantoren is minder dan de huidige leegstand. Eventuele nieuwe kantoren zullen een plek moeten krijgen bij de multimodaal bereikbare stations. De huidige crisis zorgt voor stagnatie van plannen, hierdoor is er nu ook ruimte voor tijdelijke invullingen en functies. Ook wordt er nagedacht over gevarieerdere programma s, die minder monofunctioneel zijn en daardoor toekomstbestendiger. Hier kunnen de bewoners en ondernemers van de verschillende kernen een belangrijke rol in spelen: zij kunnen bottom-up ontwikkelingen helpen invullen en meewerken aan de toekomst van hun woonplaats. Programma Hoogfrequent Spoorvervoer (PHS) In opdracht van het ministerie van I&M werken ProRail en NS aan het Programma Hoogfrequent Spoor. Een van de aangewezen trajecten is de Zaancorridor. Op dit traject moeten uiterlijk 2028 elk uur zes intercity s en zes sprinters per uur gaan rijden, zo dat reizigers elke 10 minuten kunnen opstappen. Deze frequentieverhoging biedt kansen voor de Zaancorridor: er kunnen meer reizigers worden vervoerd, de bereikbaarheid van elk station op de lijn per openbaar vervoer zal verbeteren. Dit geeft ruimtelijke kansen voor verdichting en een meer gemengd programma. Daarnaast kan de Zaancorridor, juist door de komst van PHS, een belangrijke rol gaan spelen in de woningbouwopgave van de Metropoolregio Amsterdam. 1

2 2

3 Analyse De Vereniging Deltametropool heeft in het boek Maak Plaats! nauwkeurig de kansen voor knooppuntontwikkeling in Noord-Holland in kaart gebracht. Zowel de status quo als de kansen voor ontwikkelingen in de toekomst worden per knooppunt inzichtelijk gemaakt. De knooppunten zijn ingedeeld in verschillende milieus, van wereldstad tot poortkwartier met aanbinding aan een recreatielandschap. Deze knooppuntmilieus zijn daarmee ook kaders voor toekomstige ontwikkelingen en kunnen helpen om de nodige differentiatie aan te brengen. Per milieu zijn er ontwikkelkansen benoemd en worden er slimme oplossingen gezocht voor koppelingen van de bebouwde omgeving met de vervoersmogelijkheden. Volgende stap: ontwerponderzoek Wij willen op basis van de cijfers, ingebrachte locaties en ontwikkelmogelijkheden kijken naar ruimtelijke vertalingen van de kansen die er liggen. We zijn overtuigd dat de verbeeldingskracht van de ontwerpende disciplines kan helpen om scenario s te schetsen waar de gemeenten of vervoersbedrijven baat bij hebben. 5 locaties We gaan uit van 5 in schaal en opgave verschillende vervoersknooppunten. De focus komt te liggen op de relatie tussen de knoopwaarde, de kwaliteit van vervoer en bereikbaarheid en de plaatswaarde, de verblijfs- en belevingskwaliteit van een plek, maar ook de onderscheidende (cultuur)historische kwaliteit van een plek. Vanuit dit spanningsveld willen we ontwerpteams laten kijken naar de locaties en de mogelijke ontwikkelingen op korte maar ook op lange termijn. Locatiesynergiemodel van Gert-Joost Peek uit De mobiele stad 3

4 Knooppunten en opgaven Uit het onderzoek van Vereniging Deltametropool 4

5 Tijdvensters Iedere locatie wordt door de bril van de volgende tijdvensters bekeken en er worden ontwerpen gemaakt voor: 1. Korte termijn ontwikkelingen (5 jaar, pragmatische aanpak, tijdelijkheid als kans) 2. Middellange termijn (5-20 jaar) 3. Langere termijn ontwikkelingen (20 tot 50 jaar, visionaire werkwijze) Scenario s Er zijn bruikbare scenario s beschikbaar voor vervoerssystemen van de toekomst. Deze zijn ontwikkeld door Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT). Ook deze scenario s willen we mee geven als inspiratie. Afhankelijk van beleidsmatige keuzes, economische en maatschappelijke ontwikkelingen zal de levens- en vervoersstijl van mensen zich volgens verschillende scenario s ontwikkelen. Uit de samenvatting van het STT scenariostuk De twee maatschappelijke trends van verdere toename van individualisering en verdergaande globalisering en hun tegenhangers vormen de achtergrond waartegen de vier uiteenlopende wereldbeelden zijn afgezet: Individuele Welvaart (de wereld is het speelterrein van het individu dat naar luxe en welvaart streeft). Wereldwijd Bewustzijn (overheden zien wereldwijd toe op een gezonde leefomgeving). Krachtige Regio (personen dragen zorg voor elkaar en hun omgeving) Zelfvoorzienende Eenheid (kleinschalige gemeenschappen zijn zo onafhankelijk mogelijk). Op basis van technologische en gedragsontwikkelingen gecombineerd met de vier wereldbeelden zijn drie vervoersconcepten ontwikkeld: Vervoer naar Wens: consumenten bezitten geen eigen vervoermiddel meer; marktpartijen bieden individuele vervoersdiensten aan op basis van autonome vervoermiddelen. 'Niet-vervoer': virtuele verplaatsingen zijn een grootschalig, volwaardig alternatief voor fysieke verplaatsingen. Vervoer in Schaarste: reizigers zijn zich bewust van de externe effecten van een verplaatsing, mede doordat de externe kosten die door verplaatsingen gegenereerd worden, worden doorberekend in de prijs van een verplaatsing. 5

6 Voor wie Op iedere locatie gaan twee ontwerpteams aan de slag, bestaand uit stedenbouwkundigen, architecten, landschapsarchitecten en andere disciplines (verkeersdeskundigen, civieltechnisch ingenieurs, planologen, geografen, kunstenaars, etc.). De ontwerpers schrijven zich met een goed onderbouwde motivatie in voor een concrete locatie en worden door de klankbordgroep geselecteerd. De trekker van ieder team moet lid zijn van de BNA. De verdere samenstelling van het team is vrij. In samenspraak met de stakeholders per locatie (NS, gemeente en provincie) worden de vraagstukken concreet benoemd. Tussen januari en medio juni wordt er in lokale ateliers en in plenaire bijeenkomsten met elkaar gewerkt aan ontwerpideeën voor TOD langs de Zaancorridor. De volgende criteria moeten in de plannen worden geïntegreerd: 1. Criteria m.b.t. ruimtelijke programmering: plaatswaarde, functiemenging, stedenbouwkundige inpassing, omgevingskwaliteit, veiligheid, beleving. Maar ook de mate waarin een ontwerp de identiteit van een bepaalde plek uitdrukt. 2. Criteria m.b.t. bereikbaarheid: knoopwaarde, overstapgemak, verschillende vervoersmodaliteiten, aangenaam wachten, parkeren van vervoersmiddelen, opladen e- vervoer. Maar ook de mate waarin het ontwerp het station integreert binnen het ruimtelijke programma van het hele stationsgebied en de aanbinding aan de stad. Hierbij hoort ook het slechten van barrières en het verbinden van plekken op weerszijden van de stations. 3. Overkoepelende criteria zijn: innovativiteit, flexibiliteit en duurzaamheid. Oplossingen van nu moeten zich kunnen aanpassen aan toekomstige ontwikkelingen. Zie ook het document Uitwerking locaties voor aanvullende en specifieke criteria. Uitkomsten De uitkomsten zijn schetsen, visuele verkenningen, exploratief onderzoek van ruimtelijke consequenties van scenario s op de locaties. De uitkomsten worden medio juni in een slotbijeenkomst gepresenteerd aan alle betrokken partijen. Daarna wordt samen naar een publicatie toegewerkt. Hier zullen o.a. onderzoekers van de TU Delft bijdragen aan leveren. Tijdsplanning 10 december 2013 Informatiebijeenkomst in Zaandam 9 januari 2014 Deadline inschrijving teams 17 januari 2014 Bekendmaking geselecteerde teams, startschot ontwerpstudie Eind januari 2014, datum n.t.b Atelier 1 bij de gemeenten 13 of 20 maart 2014, datum n.t.b Plenaire bijeenkomst (alle teams en alle stakeholders), tussenpresentatie van eerste ideeën, gezamenlijke afstemming van ideeën op corridor-niveau Medio mei 2014, datum n.t.b. Medio juni 2014, datum n.t.b. Juli - september 2014 Oktober 2014 Atelier 2 bij de gemeenten Slotpresentatie uitkomsten aan stakeholders in kader van symposium Samenstellen, schrijven, redigeren en drukken publicatie Boekpresentatie 6

7 Projectpartners NS Metta Streefkerk, Teamleider Stationsontwikkeling Willem van Heijningen, Asset Developer NS Stations TU Delft Michiel Riedijk en Filip Geerts, Public Buildings, Faculteit Bouwkunde Hans de Boer, Secretaris Delft Infrastructures & Mobility Initiative Provincie Noord-Holland Gemeente Zaandam Paul Chorus Eric de Niet, beleidsadviseur bereikbaarheid en mobiliteit Milko Buters, beleidsadviseur stedenbouw Gemeente Heerhugowaard Patrick Rentinck, projectmanager stadsontwikkeling Hans Visscher, stedenbouwkundige Gemeente Castricum Jeroen Drenth, procesmanager gebiedsontwikkeling Bram Rodenburg, adviseur verkeer en vervoer Vereniging Deltametropool Paul Gerretsen, agent Merten Nefs, onderzoeker BNA Onderzoek Jutta Hinterleitner, programmamanager 7