Consumentenbescherming bij de uitvoering en herziening van kredietovereenkomsten

Transcriptie

1 Consumentenbescherming bij de uitvoering en herziening van kredietovereenkomsten Johan Vannerom Antwerpen Cambridge

2 Consumentenbescherming bij de uitvoering en herziening van kredietovereenkomsten Johan Vannerom 2015 Antwerpen Cambridge ISBN D/2015/7849/17 NUR 827 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens bestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

3 The need to control moneylending transactions is as old as our civilisation and I know of no legal system that has not imposed such controls. Lord Scott of Foscote, 169 Wilson v First County Trust Ltd (No 2) [2004] 1 A.C. 872

4 Voorwoord Dit boek is de geactualiseerde handelseditie van het doctoraal proefschrift Consumenten bescherming bij de uitvoering en herziening bij kredietovereenkomsten, een proefschrift dat Johan Vannerom op 12 maart 2014 met glans verdedigde aan de KU Leuven. Het is een bijzonder genoegen als trotse promotor het voorwoord te mogen schrijven bij dit werk. Consumentenkrediet is sterk gereglementeerd. Tot hiertoe kreeg echter vooral de precontractuele fase bijzonder veel aandacht van de Europese en Belgische wetgever en dit vertaalde zich voornamelijk in uitgebreide informatieverplichtingen. De beperkingen van informatieverplichtingen als methode van bescherming voor de niet steeds rationele consument worden echter steeds duidelijker. Dit proefschrift stelt dan ook terecht de vraag naar de nood aan en de rechtvaardiging voor bescherming in de periode ná de contractsluiting; de vraag naar bescherming in de fase van de uitvoering van de kredietovereenkomst. Hoewel er geen twijfel bestaat over het belang van deze fase van de overeenkomst, kreeg de bescherming van de consument tijdens deze fase nog weinig aandacht, noch in de wetgeving, noch in de rechtsleer. In een eerste deel schetst de auteur het kader waarin zijn verder onderzoek verankerd is: de grondslagen van het contractenrecht en het consumentencontractenrecht, het consumentenbegrip en het consumentenbeeld. De beperkingen van het informatieparadigma zoals die onder meer blijken uit de gedragswetenschappen komen hierbij duidelijk in beeld. Hoewel de auteur voortbouwt op voorafgaand onderzoek, blijft dit deel geenszins beschrijvend. De analyse van Johan Vannerom is scherp en kritisch, zijn inzichten zijn vernieuwend. De heterogeniteit van het huidige consumentenbeeld en de tekortkomingen van de huidige gemiddeld geïnformeerde, omzichtige en oplettende referentieconsument brengen de auteur tot een pleidooi voor een meergelaagd consumentenbeeld. Hij stelt een gedifferentieerd consumentenbeeld voor dat een onderscheid maakt tussen de zwakke, de geadviseerde en de geïnformeerde consument, een consumentenbeeld dat beter aansluit bij de realiteit dan het normatieve consumentenbeeld van de gemiddelde consument dat vandaag nog de standaard uitmaakt. Vertrekkend vanuit deze vernieuwende inzichten, analyseert de auteur de materieelrechtelijke bescherming bij de uitvoering en de herziening van kredietovereenkomsten in het tweede deel van dit werk. De Europese wetgever had tot vii

5 Voorwoord hiertoe weinig aandacht voor bescherming in deze fase van de overeenkomst en dit maakt een analyse van de verschillende nationale stelsels des te relevanter. Dit deel van het onderzoek steunt dan ook sterk op een doorgedreven en grondige rechtsvergelijking. Naast het Belgische recht werd ook het Duitse, het Engelse, het Franse en het Oostenrijkse recht helder in kaart gebracht. Het overzicht van de belangrijkste buitenlandse kredietstelsels als inleiding voor dit tweede deel, biedt de lezer meteen een duidelijk kader voor de verdere analyses. De rechtsvergelijking in dit werk is mede het resultaat van twee onderzoeksverblijven (aan King s College London en aan het Max Planck Instituut te Hamburg) die hun vruchten hebben afgeworpen. Het onderzoek in het tweede deel steunt daarnaast op een systematische analyse van de verschillende lagen binnen elk nationaal rechtsstelsel: het gemeen verbintenissenrecht, de algemene horizontale consumentenrechtelijke bepalingen en tot slot vanzelfsprekend het consumentenkredietrecht (met inbegrip van het hypothecair krediet). Bij de analyse van de verschillende beschermingsinstrumenten staat telkens de vraag centraal of ingrijpen in de contractvrijheid wel gerechtvaardigd en noodzakelijk is en daarnaast de vraag of de verschillende lagen in de nationale regulering wel gerechtvaardigd en noodzakelijk zijn. Johan Vannerom legt de inconsistenties in de huidige reglementering systematisch bloot en stelt telkens concrete en originele oplossingen voor. Hij grijpt daarbij vaak terug naar het gemeen contractenrecht en heeft oog voor de verschillende noden aan bescherming bij verschillende groepen van consumenten. Zijn voorstellen kunnen de complexiteit van ons recht sterk reduceren en ze bieden een onderbouwd en genuanceerd antwoord op de vraag naar de rechtvaardiging van de huidige reglementering. Zo leidt zijn analyse van de interestreglementering bijvoorbeeld tot een pleidooi voor een principiële afschaffing van de wettelijk vastgelegde abstracte maximale jaarlijkse kostenpercentages in het consumentenkrediet recht. Zijn analyse van de reglementering van anatocisme leidt tot het voorstel om voor bepaalde consumenten contractuele afwijkingen mogelijk te maken. Hij pleit verder voor de opheffing van het verbod op wijzigingen met wederzijdse toestemmingen in Boek VII van het Wetboek van economisch recht. Ook het verbod op een gezamenlijk aanbod bij consumentenkrediet doorstaat zijn systematische toets niet en ook hier pleit hij voor een afschaffing voor de specifieke categorie van geïnformeerde consumenten. We beperken ons in dit voorwoord noodgedwongen tot een kleine selectie van de geformuleerde voorstellen, maar de lezer zal in dit werk niet alleen innovatieve voorstellen de lege ferenda vinden. Deze voorstellen zijn steeds gebaseerd op een bijzonder grondige analyse van het huidige recht. Wie in zijn dagelijkse praktijk het kredietrecht toepast, zal dankbaar gebruik kunnen maken van dit boek en viii

6 Voorwoord er heldere antwoorden op concrete vragen over de uitvoering en herziening van kredietovereenkomsten in terugvinden. Dit werk vult een belangrijke lacune in het onderzoek naar de bescherming van de consument in het kredietrecht op. Het is de bekroning van vijf jaar assistentschap aan de KU Leuven. Jaren waarin het schrijven van dit werk vanzelfsprekend centraal stond, maar waarin Johan Vannerom ook de tijd nam voor tal van artikels, spreekbeurten op studiedagen en workshops in binnen- en buitenland. Vijf intensieve jaren waarin Johan Vannerom zich niet alleen een gedreven onder zoeker toonde, maar ook een enthousiaste lesgever, een warme collega en een geëngageerde academicus, begaan met de kwaliteit van het onderwijs en het onderzoek aan de Leuvense rechtsfaculteit. Dit vertaalde zich onder meer in zijn deelname aan het faculteitsbestuur en in zijn taak als voorzitter van de assistenten delegatie. Al deze activiteiten werden dan ook nog eens gecombineerd met de taak van redactie secretaris van DCCR (Droit de la consommation / consumentenrecht). Bijna vijf jaar lang was Johan Vannerom de drijvende kracht achter het tijdschrift. We zijn dan ook bijzonder verheugd om van zijn expertise en gedrevenheid te kunnen blijven genieten, nu als redactielid van het tijdschrift en als lid van ons onderzoekscentrum Consumer, Competition & Market. Evelyne Terryn Leuven, april 2015 ix

7 Ten geleide Dit boek is de commerciële uitgave van het proefschrift ingediend met het oog op het verkrijgen van de graad van doctor in de Rechten, getiteld Consumentenbescherming bij de uitvoering en herziening van kredietovereenkomsten. Het proefschrift werd op 12 maart 2014 succesvol aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de KU Leuven verdedigd. De tekst werd bijgewerkt tot 1 maart Op het ogenblik dat de auteur deze commerciële versie finaliseerde, waren de bepalingen van de WCK en de WHK nog van kracht. Hij koos er echter voor om de nieuwe bepalingen van Boek VII, Titel 4 WER reeds in de tekst te verwerken. Tenzij anders aangegeven in voetnoot, traden laatstgenoemde bepalingen in werking op 1 april In de bijlagen vindt u een concordantietabel met de oude bepalingen van de WMPC, de WCK en de WHK die in het proefschrift aan bod kwamen en de respectievelijke bepalingen van het WER. xi

8 Dankwoord Tijdens het finaliseren van de commerciële versie van dit proefschrift besefte ik opeens dat dit uitermate boeiende verhaal begon op 1 september 2008, een goede 7,5 jaar geleden. Het was een schitterende periode, waarin ik veel bijgeleerd heb, boeiende en waardevolle mensen heb ontmoet. Een tijd waarin ik de kans heb gekregen om mij als jonge onderzoeker te ontplooien. Achteraf besef ik dat ik nooit meer zo veel tijd en rust zal krijgen om één thema zo grondig en fundamenteel uit te diepen. Ik kijk hierdoor met een zekere heimwee terug op die jaren die voorbijgevlogen zijn, mede dankzij een aantal bijzondere personen: De Faculteit Rechtsgeleerdheid van de KU Leuven die mij de kans bood een droom waar te maken en dat binnen een schitterend onderzoekskader; De leden van mijn examencommissie: Prof. dr. Jules Stuyck, Prof. dr. Sophie Stijns, Prof. dr. Reinhard Steennot, Prof. dr. Erik Van den Haute en mijn promotor Prof. dr. Evelyne Terryn; Evelyne, een promotor die steeds klaar stond als ik vragen had, die mij de kans bood om mijzelf te ontplooien in binnen- en buitenland, op seminaries en congressen, die nauwkeurig dit proefschrift nalas en mij uitdaagde met kritische vragen; Jules met wie ik de eer en het genoegen had mijn eerste bureau te delen toen ik begon aan De Valk, die mij motiveerde met zijn humor, zijn vele weetjes en verhalen en die samen met Evelyne mij introduceerde in de wereld van het consumentenrecht; Sophie en Reinhard, die allebei van in het begin een enorme belangstelling toonden in mijn onderzoek en steeds bereid waren om het onderzoek mee op te volgen en om als het zover zou zijn in de examencommissie te zetelen. Prof. dr. Luc Ballon voor de talrijke gesprekken ( babbels ) en voor de vele onuitgegeven arresten en vonnissen die ik van u mocht ontvangen en die dit onderzoek verrijkt hebben. xiii

9 Dankwoord Prof. dr. André Watteyne, voor zijn nazicht van dit werk en voor de waardevolle tips over rechtseconomie; Prof. dr. Vincent Sagaert, die mij gedurende één jaar opnam in zijn team en zonder wie dit proefschrift niet in deze vorm en met deze diepgang tot stand had kunnen komen, die mij een nieuwe passie het zakenrecht aanbracht en die op uitstekende wijze de openbare verdediging heeft geleid; De talrijke en vele collega s op De Valk, aan de KULAK, de School of Law van King s College London, Prof. dr. Eva Lomnicka, de medewerkers van het Max- Planck-Institut in Hamburg, Dr. Achim Tiffe, de medewerkers van de RBIB, van het onderwijs- en studentensecretariaat, van de financiële antenne en aan de leden van de super-aap/bap-delegatie van Ik denk met veel plezier terug aan de zovele leuke en boeiende momenten; De collega s van het Instituut voor Goederenrecht: Ann, Dorothy, Elien, Julie, Koen, Michiel en Sofie en van het Studiecentrum voor Consumentenrecht: Veerle, Maarten, Süleyman, Sabine, Anne, Michaël, Joke, Sanne, Sofie, Thomas, Eugenie, Line, Majo en in het bijzonder aan Tom, die altijd bereid was om samen te brainstormen en tijd vrij te maken voor zijn jongere collega; De eens collega-doctorandi en de voor altijd vrienden: Nele, Süleyman, Elien, Joke, Sanne, Eveline, Charlotte, Pieter B., Pieter VC en Aline voor de sunshine, de gastronomische uitspattingen, de peptalks, om mee te denken tijdens juridische en andere diepzinnige discussies, om samen te vloeken, te lachen, plezier te maken de tijd te laten vliegen; De vele collega s en vrienden bij Janson Baugniet. In het bijzonder dank ik Meester Dominique Blommaert en Meester Freya Bonnarens voor de warme, open ontvangst in het team, voor de vele kansen en mogelijkheden, voor het delen van hun kennis, om mij op te leiden en mij zo goed te vormen als advocaat in het (consumenten)kredietrecht, kortom, voor onze samenwerking. Dank aan Didier, Johan, David, Ophélie, Bérangère, Ben, Bram, Ken, Gerlinde, Aurélie en Florence. In het bijzonder dank ik Dominique om mij de kans te gunnen mij academisch te blijven ontwikkelen; Freya, Jelle, Sophie en Ann-Sophie voor de hulp tijdens het finetunen van het doctoraat, het delen van lief en leed in onze bureaus op de eerste en nadien de tweede verdieping en voor de vele steun en tips allerhande; Pater Johan om mijn meter op 19 oktober 2007 een van haar mooiste afscheidsgeschenken te geven en mij zo de onuitputtelijke kracht te verlenen om steeds door te zetten en te handelen naar wat zij mij geleerd heeft, zelfs wanneer het tegen lijkt te zitten; xiv

10 Dankwoord Adriaan, Isa en Korneel voor de energieboosts na de vele legendarische avonden; Anneleen, Bart, Beatrijs, Bob, Joris, Michael, Pauline, Stefaan en Willem voor onze vriendschap vanaf die eerste dag in 2002 in het MTC-college tot Wiske, Va en mijn ouders voor hun nooit aflatende steun, hun vertrouwen en hun oneindig grote liefde, tijd en warmte waarmee zij mij grootgebracht, opgevoed, opgeleid en gevormd hebben; Saskia, om er steeds te zijn bij het maken van moeilijke keuzes en als ik eens een minder dagje heb, om het werk te verlichten tijdens het bijwerken van deze commerciële versie. Ik kijk vooral en met een grote glimlach uit naar de nieuwe uitdagingen die jij en ik samen zullen aangaan, naar onze vele dromen en (verre) wijnreizen die werkelijkheid mogen worden xv

11 Inhoud Voorwoord... vii Ten geleide... xi Dankwoord...xiii Lijst van afkortingen... xxvii Inleiding...1 Hoofdstuk I. Onderzoeksvragen...5 Hoofdstuk II. Onderzoeksmethoden...9 Afdeling I. Juridische theorievorming...9 Afdeling II. Rechtseconomie DEEL I. Begrippenkader Hoofdstuk I. Het (consumenten) contractenrecht Afdeling I. Grondslagen van het contracten recht Contractvrijheid A. Basisbeginsel B. Beperkingen op de contractvrijheid Klassieke wettelijke beperkingen Beperkingen ingevolge de tegenpartij Beperkingen door de materialisering van het contractenrecht Bindende kracht van de overeenkomst A. Interne werking Basisbeginsel Uitzonderingen B. Matigen van overeenkomsten door de rechter Consensualisme A. Basisbeginsel B. Aanvullen van overeenkomsten door de rechter C. Vormvereisten opgelegd door de wetgever Contractevenwicht xvii

12 Inhoud A. Formeel contractevenwicht B. Materieel contractevenwicht Enkele voorbeelden van inhoudelijke regulering Redenen voor de materialisering van het contractevenwicht Kritiek op de materialisering van het contractevenwicht Tussenbesluit Afdeling II. Het consumentencontracten recht Hoofdstuk II. De consument Afdeling I. Consumentenbegrip Afdeling II. Consumentenbeeld Het consumentenbeeld in de rechtspraak van het Hof van Justitie 86 A. De consument in de interne markt en het handelspraktijkenrecht B. De consument bij (inhoudelijke) positieve harmonisatie C. Dubbel consumentenbeeld Het consumentenbeeld in de Europese regelgeving Tussenbesluit: Europees consumentenbeeld Afdeling III. De consument-kredietnemer Oplossingen via de vrije markt Oplossingen via regulering A. Informatieverplichtingen B. Financiële vorming Tussenbesluit Afdeling IV. De belegger Tussenbesluit Deel I DEEL II. Uitvoering en herziening van kredietovereenkomsten Hoofdstuk I. Inleiding tot het nationale kredietrecht Afdeling I. Belgisch consumenten kredietrecht Afdeling II. Duits consumenten kredietrecht Afdeling III. Engels consumenten kredietrecht Afdeling IV. Tussenbesluit xviii

13 Inhoud Hoofdstuk II. Uitvoering van de kredietovereenkomst Afdeling I. Het begrip interest Begripsomschrijving in functie van het doel A. Vergeldende interest B. Vergoedende interesten Begripsomschrijving in functie van de grondslag A. Wettelijke interest B. Conventionele interest C. Gerechtelijke interest Begripsomschrijving in functie van de berekeningswijze A. Wettelijke interestvoet B. Conventionele interestvoet Tussenbesluit: het begrip interest Afdeling II. Inhoudelijke bescherming Verbod op woekerinterest A. Belgisch kredietrecht Grondslag Gemeen kredietrecht Consumentenkredietrecht sensu stricto Strafrecht Tussenbesluit verbod op woekerinterest B. Duits recht Gemeen recht Kredietrecht Strafrecht Tussenbesluit Wucher C. Engels kredietrecht Rechtsgeschiedenis Begripsomschrijving Praktijkstudie Woningkredietovereenkomst Tussenbesluit extortionate credit bargain D. Tussenbesluit woekerverbod Anatocisme A. Belgisch recht Begripsomschrijving Toepassingsvoorwaarden a. Vervallen interesten b. Verschuldigd voor één jaar c. Kennisname door kredietnemer d. Sanctie Tussenbesluit: rigide reglementering van anatocisme xix

14 Inhoud B. Duits recht Gemeen (krediet)recht Consumentenkredietrecht sensu lato Tussenbesluit: anatocisme in het Duitse recht C. Engels kredietrecht D. Tussenbesluit anatocisme Maximale vergeldende interestvoet A. Belgisch kredietrecht Gemeen kredietrecht Consumentenkredietrecht sensu stricto Overschrijdingen op zichtrekeningen B. Engels kredietrecht C. Duits kredietrecht D. Tussenbesluit maximale vergeldende interestvoeten Maximale terugbetalingstermijn A. Belgisch consumentenkredietrecht sensu stricto B. Tussenbesluit terugbetalingstermijn Variabiliteit van de vergeldende interestvoet A. Belgisch kredietrecht Gemeen (krediet)contractenrecht Gemeen consumentencontractenrecht Consumentenkredietrecht sensu stricto Hypothecair kredietrecht Tussenbesluit: variabiliteit van vergeldende interestvoet naar Belgisch recht B. Duits recht Gemeen recht Kredietrecht a. Vooraf bedongen herziening b. Postcontractuele herziening Tussenbesluit: variabiliteit van vergeldende interestvoet naar Duits recht C. Engels recht Toetsing van onrechtmatige bedingen Eenzijdige wijzigingen in het kredietrecht Tussenbesluit: variabiliteit naar Engels consumenten(krediet)recht D. Tussenbesluit variabiliteit van interestvoeten Begrenzing moratoire interest(voet) A. Belgisch recht Gemeen recht Gemeen consumentencontractenrecht Consumentenkredietrecht sensu stricto xx

15 Inhoud 4. Overschrijding zichtrekening Hypothecair kredietrecht Tussenbesluit: maximale moratoire interest naar Belgisch recht B. Duits recht Gemeen recht Consumentenkredietrecht sensu stricto Hypothecair kredietrecht Tussenbesluit: maximale moratoire interest in het Duitse recht C. Engels consumenten(krediet)recht D. Tussenbesluit maximale moratoire interest(voet) Toerekening van gedeeltelijke betalingen A. Belgisch recht Gemeen recht Consumentenkredietrecht sensu stricto Tussenbesluit B. Duits recht Gemeen recht Consumentenkredietrecht sensu stricto C. Engels woningkredietrecht D. Tussenbesluit toerekening gedeeltelijke terugbetaling Afdeling III. Tussenbesluit: inhoudelijke bescherming bij de uitvoering Hoofdstuk III. Herziening van kredietovereenkomsten Afdeling I. Overmacht Belgisch recht Tussenbesluit Afdeling II. Conventionele schuld herschikking Belgisch recht A. Gemeen(krediet)contractenrecht Wijziging van de overeenkomst a. Wijziging met wederzijdse toestemming b. Eenzijdige herzieningsclausule c. Heronderhandelingsbeding Schuldvernieuwing Vervroegde terugbetaling B. Gemeen consumentencontractenrecht Overeenkomsten van onbepaalde duur Overeenkomsten van bepaalde duur C. Consumentenkredietrecht sensu lato Consumentenkredietrecht sensu stricto xxi

16 Inhoud a. Conventionele betalingsfaciliteiten b. Schuldvernieuwing c. Vervroegde terugbetaling Hypothecair kredietrecht a. Conventionele betalingsfaciliteiten b. Vervroegde terugbetaling D. Tussenbesluit: conventionele schuldherschikking in het Belgische recht Duits recht A. Gemeen contractenrecht B. (Consumenten)kredietrecht Herkwalificatie kredietovereenkomst Verlenging van de duur van de kredietovereenkomst a. Vooraf bedongen verlenging van de duurtijd b. Beëindiging van de kredietovereenkomst c. Verlenging van de duurtijd Conventionele schuldherschikking a. Opeenvolgende kredietovereenkomsten b. Herfinanciering c. Schuldvernieuwing C. Tussenbesluit: conventionele schuldherschikking in het Duitse recht Engels recht A. Consumentenkredietrecht sensu stricto Begripsomschrijving Inhoudelijke bespreking: de herzieningsovereenkomst B. Tussenbesluit: conventionele schuldherschikking in het Engelse recht Tussenbesluit: conventionele schuld herschikking Afdeling III. Imprevisie Belgisch recht A. Gemeen contractenrecht Beginsel Uitzonderingen a. Krachtens de wet b. Krachtens de rechtspraak c. Krachtens de overeenkomst Tussenbesluit: imprevisie in het Belgische (gemeen) contractenrecht B. Imprevisie in het kredietrecht Monetair nominalisme in het kredietrecht a. Bij de uitvoering van de overeenkomst b. Bij wanprestatie c. Bij beëindiging van de kredietovereenkomst xxii

17 Inhoud 2. Betalingsfaciliteiten in het consumentenkredietrecht sensu lato a. Consumentenkredietrecht sensu stricto b. Hypothecair kredietrecht Tussenbesluit: imprevisie in het kredietrecht C. Tussenbesluit: imprevisie in het Belgische (krediet)recht Duits gemeen contractenrecht Frans gemeen contractenrecht Engels consumenten(krediet)recht A. Het begrip fairness B. Toetsing van oneerlijke contractuele relatie Begripsomschrijving Toepassingsgevallen Rechterlijke sancties Praktijkstudie Tussenbesluit oneerlijke kredietrelatie C. Betalingsfaciliteiten D. Tussenbesluit Europees contractenrecht A. PECL B. DCFR C. Tussenbesluit: de lege ferenda Tussenbesluit: imprevisie in het contracten- en kredietrecht Afdeling IV. Tussenbesluit: inhoudelijke bescherming bij de herziening Tussenbesluit Deel II DEEL III. Algemeen besluit Bibliografie Wetgeving Internationaal Europees Wetgeving Voorbereidende werken België Wetgeving Voorbereidende werken Privacycommissie FSMA Duitsland Wetgeving Voorbereidende werken xxiii

18 Inhoud Verenigd Koninkrijk Wetgeving Voorbereidende werken Richtlijnen ( Guidelines ) Frankrijk Wetgeving Voorbereidende werken Oostenrijk Wetgeving Rechtspraak Europees België Duitsland Verenigd Koninkrijk Frankrijk Oostenrijk Rechtsleer Europees België Duitsland Verenigd Koninkrijk Frankrijk Oostenrijk Rechtseconomie Bijdragen (Economische) studies Europa België Duitsland Verenigd Koninkrijk Amerika Nederland Rechtsfilosofie Persmededelingen en andere Europa België Duitsland Verenigd Koninkrijk Oostenrijk Modelkredietovereenkomsten en Reglementen der Verrichtingen België Duitsland xxiv

19 Inhoud Bijlage I. Concordantietabel WMPC WER Bijlage II. Concordantietabel WCK WER Bijlage III. Concordantietabel WHK WER Trefwoordenregister xxv

20 Lijst van afkortingen Tijdschriften A.C. Law reports: Appeal Cases AcP archiv für civilistische Praxis Act.dr. actualités du droit: revue de la Faculté de droit de Liège Act.jur.baux Actualités juridiques des baux AER The American Economic Review AFt algemeen Fiscaal Tijdschrift ajt algemeen Juridisch Tijdschrift Am. L. & Econ. Rev. American Law and Economic Review Ann.dr.Louvain Annales de Droit de Louvain Bank Fin. bank- en Financiewezen (Financieel forum) bdb bulletin droit et banque (Luxembourg) Behav. Sci. Law Behavioral Sciences and the Law BFr bank- en Financieel Recht bghz entscheidungen des Bundesgerichtshofes in Zivilsachen BJ La Belgique judiciaire: gazette des tribunaux belges et étrangers bkr zeitschrift für Bank- und Kapitalmarktrecht BLr business Law Review brh belgische rechtspraak in handelszaken Bull.ass. bulletin des assurances Bull. civ. bulletin des arrêts de la Cour de Cassation. Chambres Civiles Cah.méd.dettes Cahiers de la médiation des dettes CCLr consumer Credit Law Reports CMLr common Market Law Review Conv. conveyancer and Property Lawyer D. recueil Dalloz (-Sirey) D. Affaires dalloz Affaires daor droit des Affaires/Ondernemingsrecht db der Betrieb dccr droit de la Consommation/Consumentenrecht De Verz. de Verzekering DNotz deutsche Notar-Zeitschrift DStr deutsches Steuerrecht xxvii

21 Lijst van afkortingen EBLr E.L.Rev. E.R. ERCL ERPL EuZW EWCA Civ. EWhc EWir EWs FJF Harv. L. Rev. H.L.R. Huur Jb.Hand.Med. Jb.Kred. J.B.L. jcb JconsP jdsc JEP J.I.B.L.R. JL JLmb jo jt jtt Jura Jura Falc. Juristenkrant JZ LIEI Limb.Rechtsl. L.Q.R. L.R. Ch App L.R. Ch. D. L.R. H.L. L.R. Q.B.D. L.S. mdr NJW european Business Law Review european Law Review english Reports european Review of Contract Law european Review of Private Law europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht court of Appeal, Civil Division (England & Wales) adm. High Court, Administrative Court (England & Wales) entscheidungen zum Wirtschaftsrecht europäisches Wirtschafts- und Steuerrecht Fiscale jurisprudentie Harvard Law Review housing Law Reports huur. Het huurrecht in de praktijk Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging jaarboek Kredietrecht journal of Business Law jurisprudence commerciale de Belgique (de Bruxelles) journal of Consumer Policy recueil annuel de jurisprudence en droit des sociétés commerciales journal of Economic Perspectives journal of International Banking Law and Regulation jurisprudence de Liège revue de jurisprudence de Liège, Mons et Bruxelles journal officiel (Fr.) journal des Tribunaux journal des Tribunaux du Travail jura (D.) jura Falconis De Juristenkrant Juristenzeitung Legal Issues of Economic Integration Limburgs rechtsleven Law Quaterly Review Law Reports: Chancery Appeals Law Reports: Chancery Division Law Reports: English and Irish Appeals Law Reports: Queen s Bench Legal Studies monatsschrift für Deutsches Recht nieuw Juridisch Weekblad xxviii

22 Lijst van afkortingen NJW (DE) neue juristische Wochenschrift NJW-rr neue juristische Wochenschrift-Rechtsprechungs-Report nter nederlands tijdschrift voor Europees recht Pand.pér. Pandectes périodiques Pas. Pasicrisie belge P&b tijdschrift voor procesrecht en bewijsrecht rji res et jura immobilia: driemaandelijks tijdschrift van zaken- en bouwrecht QB Queen s Bench Q. J. Econ. The Quaterly Journal of Economics rabg rechtspraak Antwerpen Brussel Gent rbdi revue belge de droit international R.Cass. recente arresten van het Hof van Cassatie rcjb revue Critique de Jurisprudence belge rdc revue de droit comptable rdidc revue de droit international et de droit comparé RDPc revue de droit pénal et de criminologie Rec.gén.enr.not. Recueil général d enregistrement et du notariat redc revue européenne de droit de la consommation Rev.dr.ULg revue de la Faculté de droit de l Université de Liège Rev.faill. revue des faillites, concordats, liquidations, séquestres rgar revue générale des assurances et des responsabilités rgz die Entscheidungssammlung der Entscheidungen des Reichsgerichts in Zivilsachen rji res et jura immobilia rnb revue du notariat belge rrd revue régionale de droit RTDF revue trimestrielle de droit familial RW rechtskundig Weekblad S. recueil Sirey S. Cal. L. Rev. Southern California Law Review Schlha schleswig-holsteinische Anzeigen S.L.T. scots Law Times Soc.Kron. sociaalrechtelijke kronieken T.Aann. tijdschrift voor aannemingsrecht T.App. tijdschrift voor appartements- en immorecht tbbr tijdschrift voor Belgisch burgerlijk recht tbh tijdschrift voor Belgisch Handelsrecht tbo tijdschrift voor bouwrecht en onroerend goed T.Fin.R. tijdschrift financieel recht tgr tijdschrift voor Gentse rechtspraak T.Huur tijdschrift huurrecht tmr tijdschrift voor milieurecht xxix

23 Lijst van afkortingen T.Not. tijdschrift voor notarissen + Tabellen rechtspraak en rechtsleer togor tijdschrift voor onroerendgoedrecht TPr tijdschrift voor Privaatrecht Turnh.Rechtsl. Turnhouts rechtsleven Tvc tijdschrift voor Consumentenrecht en handelspraktijken T.Verz. tijdschrift voor verzekeringen T.Vred. tijdschrift van de Vrederechters U. Chi. L. Rev. University of Chicago Law Review UKHL house of Lords (United Kingdom) U. Pa. L. Rev. University of Pennsylvania Law Review VersR Versicherungsrecht Vur verbraucher und Recht WL Westlaw UK W.L.R. Weekly Law Reports WM Wertpapier-Mitteilungen (Teil IV) Zeitschrift für Wirtschafts- und Bankrecht WPNR Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie Yale L.J. Yale Law Journal zbb zeitschrift für Bankrecht und Bankwirtschaft ZEuP zeitschrift für europäisches Privatrecht zhr zitschrift für das gesamte Handelsrecht und Wirtschaftsrecht ZIP zeitschrift für Wirtschaftsrecht und Insolvenzpraxis ZRP zeitschrift für Rechtspolitik Verdragen cisg The Hague Convention relating to a Uniform Law of the International Sale of Goods van 1 juli 1964, c-ulis.htm eg verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, Pb.C. 10 november 1997, VEU Verdrag betreffende de Europese Unie, Pb.C. 30 maart 2010, VWeu geconsolideerde versie van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, Pb.C. 30 maart 2010, Richtlijnen Richtlijn 2014/17/EU Richtlijn 2014/17/EU van het Europees Parlement en de Raad van 4 februari 2014 inzake kredietovereenkomsten xxx

24 Lijst van afkortingen Richtlijn 2011/83/EU Richtlijn 2008/48/EG Richtlijn 2005/29/EG Richtlijn 93/13/EEG Richtlijn 87/102/EEG voor consumenten met betrekking tot voor bewoning bestemde onroerende goederen en tot wijziging van de Richtlijnen 2008/48/EG en 2013/36/EU en Verordening (EU) nr. 1093/2010, Pb.L. 28 februari 2014, afl. 60, Richtlijn 2011/83/EU van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2011 betreffende consumentenrechten, tot wijziging van Richtlijn 93/13/EEG van de Raad en van Richtlijn 1999/44/EG van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijn 85/577/EEG en van Richtlijn 97/7/EG van het Europees Parlement en de Raad, Pb.L. 22 november 2011, afl. 304, Richtlijn 2008/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 april 2008 inzake kredietovereenkomsten voor consumenten en tot intrekking van Richtlijn 87/102/EEG van de Raad, Pb.L. 22 mei 2008, afl. 133, Richtlijn 2005/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 mei 2005 betreffende oneerlijke handelspraktijken van ondernemingen jegens consumenten op de interne markt en tot wijziging van Richtlijn 84/450/ EEG van de Raad, Richtlijn 87/7/EG, 98/27/EG en 2002/65/EG van het Europees Parlement en de Raad en van Verordening (EG) nr. 2006/2004 van het Europees Parlement en de Raad, Pb.L. 11 juni 2005, afl. 149, Richtlijn 93/13/EEG van de Raad van 5 april 1993 betreffende oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten, Pb.L. 21 april 1993, afl. 95, Richtlijn 87/102/EEG van de Raad van 22 december 1986 betreffende de harmonisatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lidstaten inzake het consumentenkrediet, Pb.L. 12 februari 1987, afl. 042, Belgische wetgeving Privacy-Wet Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens, BS 18 maart 1993 WER Wetboek van economisch recht Wet Basis-Bankdienst Wet van 24 maart 2003 tot instelling van een basisbankdienst, BS 15 mei 2003 xxxi

25 Lijst van afkortingen Wet Betalingsdiensten Wet van 10 december 2009 betreffende de betalingsdiensten, BS 15 januari 2010 Wet Santkin Wet van 7 januari 2001 tot wijziging van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, BS 25 januari Wet van 22 maart 1993 Wet van 22 maart 1993 op het statuut van en het toezicht op de kredietinstellingen, BS 19 april 1993 WCK Wet van 12 juni 1991 op het Consumentenkrediet, BS 9 juli 1991, zoals gewijzigd bij Wet van 13 juni 2010 tot wijziging van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, BS 21 juni 2010 Wet-CKP Wet van 10 augustus 2001 betreffende de Centrale voor kredieten aan Particulieren, BS 25 september 2001 WFT Wet van 2 augustus 2002 betreffende het toezicht op de finan ciële sector en de financiële diensten, BS 4 september 2002 WHK Wet van 4 augustus 1992 op het Hypothecair Krediet, BS 19 augustus 1992 WHPC Wet van 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken en de voorlichting en bescherming van de consument, BS 29 augustus 1991, err. BS 10 oktober 1991 WMPC Wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming, BS 12 april 2010 Woninghuurwet Wet van 20 februari 1991 houdende wijziging van de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek inzake huishuur, BS 22 februari 1991 KB nr. 225 kb nr. 225 van 7 januari 1936 tot reglementeering van de hypothecaire leeningen en tot inrichting van de controle op de ondernemingen van hypothecaire leeningen, BS 7 januari 1936 KB-CKP kb van 7 juli 2002 tot regeling van de Centrale voor kredieten aan Particulieren, BS 19 juli 2002 KB-Wck kb van 4 augustus 1992 betreffende kosten, de percentages, de duur en de terugbetalingsmodaliteiten van het consumentenkrediet, BS 8 september 1992, zoals gewijzigd bij KB van 21 juni 2011 tot wijziging van verschillende besluiten inzake consumentenkrediet en tot uitvoering van de artikelen 5, 1, tweede lid, en 2, en 15, derde lid, van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, BS 29 juni 2011 MiFID-kb kb van 3 juni 2007 tot bepaling van nadere regels tot omzetting van de richtlijn betreffende markten voor financiële instrumenten, BS 18 juni 2007 xxxii

26 Lijst van afkortingen Duitse wetgeving BGB Bürgerliches Gesetzbuch, BGBl I 2 januari 2002 en BGBl I 30 mei 2003; laatst gewijzigd door artikel 4, Abs. 5 van de Wet van 1 oktober 2013, BGBl I 1 oktober 2013 EGBGB Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuche in der Fassung der Bekanntmachung vom 21. September 1994, BGBl I S HGB Handelsgesetzbuch in der im Bundesgesetzblatt Teil III, Gliederungsnummer veröffentlichten bereinigten Fassung vom 10. Mai 1897 KWG Gesetz über das Kreditwesen in der Fassung der Bekanntmachung vom 9. September 1998, BGBl I 17 september 1998, 2776; laatst gewijzigd door artikel 2 van de wet van 22 juni 2011 BGBl I 25 juni 2011, 1126 Schuldrechtsmodernisierungsgesetz gesetz zur Modernisierung des Schuldrechts van 26 november 2001, BGBl I 29 november 2001, 3138 StGB Strafgesetzbuch, BGBl 13 november 1998 UWG Gesetz gegen den unlauteren Wettbewerb; laatst gewijzigd op 17 maart 2010 BGBl I 17 maart 2010, 254 VerbrKredRLUG gesetz zur Umsetzung der Verbraucherkreditrichtlinie, des zivilrechtlichen Teils der Zahlungsdiensterichtlinie sowie zur Neuordnung der Vorschriften über das Widerrufs- und Rückgaberecht, BGBl I 3 augustus 2009, 2355 WpHG Gesetz über den Wertpapierhandel, BGBl I 9 september 1998, 2708 Engelse wetgeving CCA 2006 Consumer Credit Act 2006, c. 14 CCA 1974 Consumer Credit Act 1974, c. 39 CPR Consumer Protection from Unfair Trading Regulations 2008, No FSMA 2000 Financial Services and Markets Act 2000, gov.uk, 2000 c. 8 UTCCR 1999 Unfair Terms in Consumer Contracts Regulations 1999, www. legislation.gov.uk, 1999 No UTCCR 1994 Unfair Terms in Consumer Contracts Regulations 1994, www. legislation.gov.uk, 1994 No xxxiii

27 Lijst van afkortingen UCTA 1977 Unfair Contract Terms Act 1977, c. 50 MCOB Mortgages and Home Finance: Conduct of Business sourcebook, Franse wetgeving cc code civil Code de la Code de la Consommation, Consommation version consolidée au 22 novembre 2012 Oostenrijkse wetgeving ABGB KSchG VKrG Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch für die gesammten deutschen Erbländer der Österreichischen Monarchie, JGS Nr. 946/ juni 1811 Bundesgesetz vom 8. März 1979, mit dem Bestimmungen zum Schutz der Verbraucher getroffen werden (Konsumentenschutzgesetz KSchG-, BGBl. Nr. 140/ maart 1979 Bundesgesetz über Verbraucherkredietverträge und andere Formen der Kreditierung zu Gunsten von Verbrauchern (Verbraucherkreditgesetz), BGBl. I Nr. 28/ mei 2010 Instanties BGH bsg CBFA DG SANCO FCA FSA FSMA LG NBB OFT OGH OLG rg Bundesgerichtshof (D) bundessozialgericht (D) Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen (B) Directorate General for Health & Consumers (EUR) Financial Conduct Authority (VK) Financial Services Authority (VK) Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (B) Landesgericht (D) Nationale Bank van België (B) Office of Fair Trading (VK) Oberster Gerichtshof (Ö) Oberlandesgericht (D) reichsgericht (D) xxxiv

28 Lijst van afkortingen Andere AGB Allgemeine Geschäftsbedingungen art. artikel/artikelen bv. bijvoorbeeld B2B business to business B2C business to consumer cf. conferatur C2C consumer to consumer etc. et cetera e.v. en volgende i.e. id est incl. inclusief j. juncto m.a.w. met andere woorden m.b.t. met betrekking tot nr./nrs. nummer/nummers o.a. onder andere o.b.v. op basis van o.i. onzes inziens red. redactie resp. respectievelijk vgl. vergelijk v. versus xxxv