Evaluatie Time-outprojecten Bijzondere jeugdbijstand. Samenvatting

Transcriptie

1 Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Evaluatie Time-outprojecten Bijzondere jeugdbijstand Samenvatting Vanderfaeillie, J. Mommaerts, S. Grietens, H., 24 november 2008

2 Evaluatie time-outprojecten Bijzondere Jeugdbijstand Inleiding Time-out is een vernieuwend initiatief dat de reguliere begeleiding van minderjarigen tijdens hun verblijf of toewijzing aan een voorziening of dienst van de BJB ondersteunt. Timeoutprojecten beogen vastgelopen, moeilijk lopende begeleidingen of begeleidingen die dreigen vast te lopen hetzij residentieel, hetzij (semi)ambulant - te deblokkeren door de minderjarige voor een beperkte periode, meestal 1 à 2 weken, uit deze begeleidingscontext te halen en zo een moment van afstand en rust te creëren. Gedurende deze periode wordt aan probleeminzicht gewerkt en gezocht naar antwoorden op en oplossingen voor het vastlopen van de begeleiding. Opnieuw een akkoord krijgen over de lopende begeleiding is de uiteindelijke doelstelling van time-out. Time-out is dus geen sanctie maar kan worden gebruikt als reactie op de spreekwoordelijke druppel die de emmer doet overlopen (Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg, 2006). De private sector en de aanmeldende instanties ervaren de time-outprojecten als positief. Er is echter nood aan een wetenschappelijke en objectieve evaluatie van de time-outprojecten in de BJB gefinancierd door de Vlaamse overheid sinds De projecten betrokken in het onderzoek zijn Albezon, Tool, La Strada, TOPart, Wingerdbloei en De Steiger. In het onderzoek staan drie doelstellingen centraal: (1) een grondige analyse van de timeoutprojecten inzake de processtappen en de betrokkenheid van de verschillende actoren, (2) het meten van de effectiviteit van de time-outprojecten en (3) het koppelen van de effectiviteitgegevens aan de inzet van middelen. Deze drie doelstellingen kunnen worden onderverdeeld in onderzoeksvragen naar programmaevaluatie en programmatheorie. Om deze vragen te beantwoorden, gebruiken we meerdere én gecombineerde onderzoeksmethoden zoals literatuurstudie, analyse van interviews en documentatie, retrospectieve dossieranalyse én prospectief outcome-onderzoek. Antwoorden op de vragen naar programmatheorie Hier schetsen we een beeld van de programmatheorie van de verschillende time-outprojecten en confronteren deze visie met uitkomstgegevens inzake effectiviteit. Time-outprojecten definiëren time-out als een hulpverleningsinterventie waarbij in (dreiging tot) vastlopende begeleidingen de dagelijkse interacties tussen de jongere en zijn onmiddellijke omgeving worden onderbroken. Het doel is om na de time-out het bestaande hulpverleningsproces voort te zetten. De meeste time-outprojecten doen beroep op het ervaringsleren en het contextueel of systeemtheoretisch denken. Onderzoeksmateriaal over de effectiviteit van deze benaderingen is echter niet eenduidig (Boendermaker, Van der Veldt & Booy, 2003; Konijn, Boendermaker, Cavelaars & Kroneman, 2003; Van der Ploeg, 2005).

3 De visies van de time-outprojecten werden tevens geconfronteerd met vijf what works - principes: het responsiviteitbeginsel, het professionaliteitprincipe, het behoeftebeginsel, het risicobeginsel en het principe van de programma-integriteit. De projecten verschillen in de mate waarin ze deze principes in de eigen visie en werking integreren. Algemeen implementeren de projecten deze beginselen weinig. Antwoorden op vragen naar programma-evaluatie Hier schetsen we de instroom, het hulpverleningsproces en de outcome. De outcome wordt in kaart gebracht met vier outcome-maten: uitval, doelrealisatie, cliënttevredenheid en probleemreductie. Vervolgens wordt nagegaan of kritische succesfactoren kunnen worden geïdentificeerd en worden de effectiviteitgegevens gekoppeld aan de ingezette middelen. We sluiten af met een aantal aanbevelingen. Instroom: De doelgroep bestaat uit ongeveer evenveel meisjes en jongens met een gemiddelde leeftijd van 15 jaar en 3 maanden. Drievijfde van de jongeren heeft een dossier bij een JRB en tweevijfde heeft een dossier bij een CBJ. De jongeren worden aangemeld door een consulent, een voorziening of door de jongere zelf. De meeste jongeren zijn gemotiveerd. Er vertrekken echter ook niet-gemotiveerde jongeren op time-out. De aangemelde jongeren hebben zowel volgens de jongeren zelf als volgens hun begeleiders en ouders weinig tot enigszins problemen inzake begeleidbaarheid. Jongeren en begeleiders rapporteren enigszins problemen met de persoonlijkheidsontwikkeling. Volgens de jongeren, de begeleiders en de ouders heeft meer dan de helft van de jongeren belangrijke gedrags- en emotionele problemen. Hulpverleningsproces: Een time-out bestaat uit een aantal fasen: de aanmelding, de intake, de eigenlijke time-out, het afrondingsgesprek en de nazorg. De projecten verschillen nogal eens in de realisatie van de verschillende processtappen. Ze verschillen inzake de snelheid waarmee wordt opgestart, de mate van ontheming, hoe de werkvorm (stappen, werken, een verblijf, ) wordt gekozen, wie de doelstellingen bepaalt, de duur van de time-out, Viervijfde van de time-outs zijn individuele time-outs en één vijfde groepstime-outs. De meeste time-outs hebben een voorziene duur van ongeveer een week (5, 7 of 8 dagen) of twee weken. De meeste jongeren gaan op staptocht of werken bij een landbouwer. Bij de afronding worden de doelstellingen van de time-out geëvalueerd en tracht men een transfer naar het dagelijkse leven te realiseren. Opvallend is echter dat afrondingsgesprekken niet steeds doorgaan, de voorziening van herkomst niet steeds aanwezig is op het afrondingsgesprek en de doelstellingen niet steeds worden geëvalueerd. Slechts La Strada en Tool bieden nazorg. La Strada legt het accent op de jongere, Tool op de voorziening.

4 Outcome: We hanteren vier outcome-maten: uitval, doelrealisatie, cliënttevredenheid en probleemreductie. Uitval: 88% van de time-outs worden beëindigd zoals gepland. 3.5% wordt positief voortijdig beëindigd en 8.5% negatief. Negatief voortijdig beëindigde time-outs worden voornamelijk op initiatief van het project beëindigd. Doelrealisatie: De doelrealisatie is beperkt. De doelen zijn immers weinig concreet en specifiek, en worden slechts in beperkte mate geëvalueerd. Cliënttevredenheid: Twee weken tot drie maanden na de time-out zijn zowel de jongeren, de begeleiders en de ouders redelijk tot zeer tevreden over de time-out. De tevredenheid van de jongeren en de begeleiders op drie maanden na de time-out verschilt niet van de tevredenheid op twee weken na de time-out. Probleemreductie: Jongeren, begeleiders en ouders rapporteren twee weken na de time-out niet minder problemen inzake begeleidbaarheid. Het effect van de interventie op de problemen met begeleiding is dan ook verwaarloosbaar. Jongeren rapporteren evenveel problemen met de persoonlijkheidsontwikkeling. Ouders en begeleiders daarentegen rapporteren twee weken later minder problemen met de persoonlijkheidsontwikkeling. Het effect is echter klein vanuit de verschillende perspectieven. Jongeren en ouders rapporteren twee weken na de time-out niet minder gedrags- en emotionele problemen. Begeleiders doen dit wel. Het effect van timeout op de gedrags- en emotionele problemen twee weken later is vanuit het perspectief van de jongere verwaarloosbaar, vanuit het perspectief van de begeleider klein. Jongeren en ouders rapporteren twee weken later niet minder problemen in het breder sociaal functioneren. Begeleiders echter duiden op een vermindering van de problemen in het breder maatschappelijk functioneren. Drie maanden na de time-out rapporteren jongeren en begeleiders evenveel problemen inzake begeleidbaarheid als voor de time-out. Het effect van de time-out op problemen in begeleiding na drie maanden is verwaarloosbaar vanuit beide perspectieven. Begeleiders en jongeren rapporteren wel minder problemen in de persoonlijkheidsontwikkeling. De effecten zijn volgens de begeleiders en jongeren respectievelijk klein en middelgroot. Begeleiders en jongeren rapporteren drie maanden later evenveel gedrags- en emotionele problemen als voor de timeout. De effecten zijn volgens begeleiders en jongeren respectievelijk verwaarloosbaar en klein. Volgens begeleiders zijn jongeren drie maanden later meer sociaal competent. De jongeren bevestigen dit niet. Vanuit het perspectief van de jongere én de begeleider kunnen geen kenmerken van de jongere of van de projecten worden geïdentificeerd die leiden tot een grotere verandering inzake begeleiding/opvoeding en gedrags- en emotionele problemen. Door de begeleiders wordt zowel op T2 als op T3 aangegeven dat groepstime-outs een groter positief effect hebben op de persoonlijkheidsontwikkeling.

5 De effectiviteitgegevens zijn aan de kosten gekoppeld met behulp van een efficacy-frontier. Uit deze analyse blijkt dat over de respondenten en de effectiviteitmaten heen de projecten Tool en De Steiger het vaakst het grootste effect realiseren bij een bepaalde kost. Een project bij Tool kost één derde meer dan een project bij De Steiger. Daartegenover staat dan weer wel dat Tool kleine tot middelgrote effecten realiseert terwijl De Steiger telkens te verwaarlozen effecten realiseert. TOPart, Wingerdbloei en La Strada hebben respectievelijk 3 maal, 2 maal en 2 maal de beste resultaat/middelenverhouding. Hierbij kan worden opgemerkt dat TOPart voor effect/middelenverhouding slechts driemaal dominant is, maar twee van de drie keer een middelgroot effect realiseert. Aanbevelingen Op basis van bovenstaande bevindingen, formuleren we een aantal aanbevelingen. Het is wenselijk dat time-outprojecten de methodiek meer zouden aligneren met de inzichten en kennis uit de what works literatuur. Dit impliceert ook een meer planmatig werken. Time-outprojecten dienen de doelstelling van een time-out te (her)definiëren. De doelgroep moet duidelijk worden omschreven en de consequenties van deze omschrijving inzake inclusie- en exclusiecriteria gekoppeld aan de doelstellingen van een time-out moet worden bewaakt. Het is wenselijk dat diagnostische procedures of instrumenten worden gebruikt om de problematiek van de jongere in kaart te brengen. We bevelen aan het concept ontheming los te laten en time-outs te organiseren in de omgeving van de jongere. Projecten moeten investeren in systematische evaluaties met als doel te onderzoeken welke jongeren vooruitgang boeken op korte en lange termijn. Twee doelformuleringniveaus moeten worden onderscheiden: het niveau van de voorziening van herkomst (lange termijn doelen en time-out als interventie) en het niveau van het time-outproject (korte termijn doelen te realiseren gedurende de timeout). Het aantal te realiseren time-outs door de projecten moet worden bepaald met wetenschappelijk onderzoek. Leuven, 6 november 2008