In vrede stilstaan bij een leven verloren door oorlog. Evaluatie

Transcriptie

1 In vrede stilstaan bij een leven verloren door oorlog 1 Evaluatie

2 Met het project Ereveld Vol Leven kregen ruim 400 oorlogsslachtoffers voor één dag een gezicht. Achter de graven van deze 400 mensen stond een vrijwilliger/representant van dezelfde leeftijd en hetzelfde geslacht als het slachtoffer dat daar begraven ligt. Getoond werd wie zij waren: echtgenoten, zonen, dochters, vaders, moeders, broers en zussen. Ereveld Vol Leven streeft ernaar door middel van verhalen bestaande en nieuwe generaties te betrekken bij de geschiedenis en alles waar onze (groot)ouders voor hebben gestreden. Behalve deze speciale herdenking op Nationaal Ereveld Loenen en een documentaire bij RTL4 is er ook lesmateriaal ontwikkeld voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Voorafgaand aan Ereveld Vol Leven op 2 mei werden informatiedagen voor de representanten georganiseerd, briefings gegeven voor begeleiders en waren er intensieve begeleidingsdagen voor de nabestaanden. 2

3 Ereveld Vol Leven herdenkt de mensen die begraven zijn op Nationaal Ereveld Loenen niet als mensen die overleden zijn maar als mensen die ooit het leven hadden een leven wat abrupt is afgebroken door geweld en oorlog. Wij keken dit leven nog één keer symbolisch aan en werden er stil van om niet alleen de doden te herdenken maar ook de levenden te herinneren. Geen oude mensen geen geschiedenis maar jonge mensen zoals jij en ik. Om als mens tot mens op deze plek elkaar in de ogen te kijken en ons te realiseren hoe groot het verlies en hoe ongelooflijk kostbaar de wereld van vrede en vrijheid zijn in de wereld waarin wij leven. Een wereld waar zij geen deel meer van uitmaken maar wij wel. 3

4 Inhoudsopgave Nabestaanden Representanten Bezoekers Reacties Jongeren Lespakket Eren en Leren Media Twitter Facebook Printmedia Radio en TV Online in het nieuws Links Promotie Financiering en dekking Partners Conclusie Toekomst 4

5 Van meet af aan was het helder dat de nabestaanden de belangrijkste gidsen zijn voor dit project. Er werden afspraken gemaakt met nabestaanden van wie er een dierbare op Nationaal Ereveld Loenen begraven ligt. Met hun instemming volgden gesprekken waarin niet alleen het verhaal van de overledenen werd gedeeld, maar ook de impact hiervan op diegenen die achterbleven. De visie op Ereveld Vol Leven werd met hen gedeeld. Wat wij wilden gaan doen, waarom zo en wat wij denken en vooral hopen ermee te bereiken. Tijdens de verschillende fases van de voorbereiding en realisatie werden de betrokken nabestaanden regelmatig geraadpleegd. Kon het wel wat wij wilden doen? Deden we op deze wijze recht aan het eren en herdenken? Voegden wij daadwerkelijk iets toe aan dat wat er al is? Bleven de integriteit en zorgvuldigheid die wij nastreven in de stroom van innovatie en grenzen verleggen binnen het huidige herdenken intact? 5 Nabestaanden

6 De betrokkenheid en begeleiding van de nabestaanden bestaat uit gesprekken, terugkoppeling, toetsing van wat wij doen met hun verhaal en het daadwerkelijk in een systemische setting werken onder begeleiding van therapeut Morten Hjort rondom hun verhaal van verlies. Om uiteindelijk tijdens de dag dat het Nationaal Ereveld Loenen vol leven staat, met hen aan het graf van hun dierbare te staan. Waar nu ook iemand overeenkomstig de leeftijd van hun dierbare, achter de steen staat. Niets van hun persoonlijk verhaal wordt openbaar gemaakt of gedeeld zonder hun toestemming. 6 Nabestaanden

7 Naast dat de nabestaanden zonder uitzondering uitspreken dat zij blij zijn met hun bijdrage aan het project, brengt het voor velen een stuk heling in hun eigen proces. Dit is iets wat zij andere families, veteranen, nabestaanden nog vele jaren van harte gunnen. 7 Nabestaanden

8 Op ereveldvolleven.nl en via social media oproepen meldden zich spontaan 242 mensen aan als representant. Via de site bekeken de representanten bij welke steen zij kwamen te staan. Velen van hen gingen via de registers van de Oorlogsgravenstichting op onderzoek uit om te kijken wat er van hun leeftijdsgenoot bekend was. 8 Representanten

9 Meer dan 100 representanten kwamen vanuit het Ministerie van Defensie en tientallen mensen meldde zich spontaan op het laatste moment aan. Leden van de Koninklijke Landmacht, Koninklijke Luchtmacht, Koninklijke Marine, Koninklijke Marechaussee, Korps Mariniers en veteranen waren goed vertegenwoordigd. Dit maakte diepe indruk op de bezoekers. 9 Representanten

10 Voor de representanten werden in samenwerking met Phoenix Opleidingen diverse informatiebijeenkomsten georganiseerd zodat zij vragen konden stellen en ingelicht werden over deze wijze van herdenken. Ruim 50 representanten hebben deelgenomen aan deze voorlichting. Zij hadden allemaal een zeer persoonlijke reden om deel te nemen en bleken ook erna erg betrokken. Verder werd er persoonlijk per mail gecommuniceerd met de representanten om hun vragen zo goed mogelijk te beantwoorden en de informatie te verstrekken die zij die dag nodig hadden. Zij zijn middels een enquête gevraagd naar hun ervaringen en input. 10 Representanten

11 Het unieke aan Nationaal Ereveld Loenen is dat vrijwel alle conflicten vertegenwoordigd zijn waarbij Nederlanders, burgers én militairen, om het leven zijn gekomen. Aan de hand van een plattegrond en bewegwijzering op het ereveld konden de ca bezoekers vrijblijvend een route kiezen waarop specifieke verhalen waren uitgewerkt en waar representanten stonden van dezelfde leeftijd als de oorlogsslachtoffers. 11 Bezoekers

12 Voor de bezoekers was alle informatie terug te lezen in het programmaboekje. De gehele oplage van 2500 exemplaren ging door de grote interesse op (ook in de dagen na het herdenkingsevenement). 12 Bezoekers

13 Er is een foto-expositie gerealiseerd die tot najaar 2016 te zien is in de kapel op Nationaal Ereveld Loenen. In deze expositie wordt duidelijk hoeveel verschillende perspectieven er in deze herdenking aanwezig zijn. Er is inmiddels hiervan ook een fotoboek gedrukt. Een digitaal exemplaar van dit fotoboek sturen wij mee met deze evaluatie. Bezoekers 13

14 Uit de grote mediabelangstelling en de indrukwekkende reacties, blijkt dat oude en jonge generaties Ereveld Vol Leven hebben omarmd. Nabestaanden, gezinnen, studenten en scholieren, veteranen en militairen waren ruim vertegenwoordigd op 2 mei op Nationaal Ereveld Loenen en iedereen heeft deze nieuwe manier van herdenken als indrukwekkend en prachtig ervaren. Op ereveldvolleven.nl zijn alle foto s terug te vinden evenals vele mooie reacties van representanten en bezoekers. Na Ereveld Vol Leven op 2 mei en de TV uitzending op 4 mei bij RTL 4 nam het aantal bezoekers op het Nationaal Ereveld Loenen enorm toe. Op 5 en 6 mei kwamen er tegen de bezoekers per dag. In de maanden erna blijkt dat 1/3 van de bezoekers en de deelnemers aan de rondleidingen, dit doen naar aanleiding van de publiciteit rond 2 4 mei. 14 Bezoekers

15 ereveldvolleven.nl had tot nu toe bezoekers en hits 15 Bezoekers

16 Foto-impressie 16

17 Geraakt door jou Vandaag mocht ik heel even jouw leven eren en mocht ik jou een gezicht geven Jij een onbekende Nederlander een vader of moeder een zoon of dochter een kleinkind Jij die je leven voor mij en anderen hebt gegeven Reacties Jij die strijdend voor vrede slachtoffer werd van oorlog zonder naam Ik ben intens dankbaar dat ik leef in vrede dat ik liefde kan geven en ontvangen Ik ben vandaag geraakt door jou! 17

18 "Ereveld vol leven, het nieuwe herdenken, het tijdelijk zichtbare litteken van geweld. Er is nog geen andere manier van herdenken geweest die zo'n impact heeft gehad op mij. Het zien van de namen en leeftijden op de stenen, en dan het zien van representanten die daarachter staan die individuen en soms hele gezinnen representeerden; het heeft mij geraakt. Tijdens het representeren van een jongen van mijn eigen leeftijd, die samen met zijn vader, zusje en broertje door een bombardement om het leven zijn gekomen, raakte mij met besef en de vraag: "Waarom?". Je ziet het verlies, je voelt het verlies, het is uniek representant Indrukwekkend en ontroerend eerbetoon, tastbare nabijheid #Ereveld vol Leven Stil van. Dank - bezoeker 18 Reacties

19 Ereveld vol leven raakt mij bijzonder, ik vind het een schitterend mooi initiatief. Daarom zou ik mij graag willen aanmelden om in 2017 langs de route te gaan staan. Mocht er nog ruimte zijn dan zou ik mij vereerd voelen. Het was een eer om naast de zoon en kleinzoon van de KNIL militair te mogen staan die hun vader en grootvader hebben verloren aan de Birmaspoorlijn. Ik plaats een foto op facebook en heb mijn kinderen gevraagd mij volgend jaar te vergezellen. Ik zou het mooi vinden als zij met studiegenoten zouden komen. Kan ik mij overigens nu al aanmelden voor volgend jaar? Wij vonden het een eer om representant te mogen zijn bij het ereveld vol leven. De organisatie was ontzettend goed geregeld. 19 Reacties

20 Het heeft diepe indrukken gemaakt bij Chris van 11 en mij van 41. Wij zouden dan ook graag volgend jaar als het weer gereorganiseerd wordt weer aanwezig willen zijn. Chris heeft op 25 mei zijn spreekbeurt in groep 7. Hij wil dit graag over Ereveld Vol Leven doen. Onze vraag is of dit mag en of jullie misschien meer informatie voor hem heeft die hij kan gebruiken. Zo wil Chris zijn leeftijdsgenoten laten zien hoe belangrijk het herdenken is maar ook laten zien dat het vandaag de dag elders in de wereld nog steeds gebeurd. Ik ben als politieman lid van de werkgroep vermiste personen tweede wereldoorlog en op Loenen zijn in ieder geval twee graven waar de naam nu bekend is door inspanningen van mij en de werkgroep en als het mogelijk is zou ik graag bij een van de 2 graven staan die ik mee heb geïdentificeerd. 20 Reacties

21 Bij de herdenking Ereveld Vol Leven op 2 mei waren 100 scholieren aanwezig met hun leraren en begeleiders. De groep bestond ook voor een klein deel uit scholieren van groep 8 van het basisonderwijs. Dit was zo n succes dat er gekeken wordt naar een lespakket voor primair onderwijs voor het volgende jaar. Uit de evaluatie blijkt dat de persoonlijke verhalen van de mensen achter de grafstenen diepe indruk op de groep maakten. Het werd makkelijker voor ze om zich te identificeren met de slachtoffers en de nabestaanden. Ze beseften zich hierdoor veel beter hoeveel mensen er daadwerkelijk zijn gestorven. 21 Jongeren

22 Voor volgend jaar zouden de scholieren het interessant vinden om via een app meer informatie over de overledenen op te kunnen zoeken. Op de vraag wat ze van deze manier van herdenken vonden kwamen veelvuldig de woorden respectvol, mooi en interessant naar voren. 22 Jongeren

23 Vraag: Wat heeft de meeste indruk op je gemaakt en waarom? Betty Bausch(Holocaust-overlevende, 92 jaar) * De mensen achter de stenen * Zelf achter de steen staan, zo anders dan langs de steen lopen * De verhalen van de mensen achter de stenen * Libanonveld * De persoonlijke verhalen * Alle graven, je ziet dan pas hoeveel doden er zijn gevallen Sommige slachtoffers waren net zo oud als ik zelf ben (13 jaar) Dat er stenen zijn zonder naam, maar er ligt wel iemand Dat je heel duidelijk kan zien hoeveel mensen er overleden zijn Om al die mensen te zien, wat best moeilijk is. * dit antwoord is heel vaak gegeven 23 Jongeren

24 Vraag: Wat vond je van deze manier van herdenken? Heel leuk / interessant / mooi * Ik vind dit een hele bijzondere manier van het herdenken, echt een heel mooie manier om er echt bij stil te staan * Goed, zo komt het ook dichterbij voor mensen die er niets mee hebben Bijzonder, erg respectvol * Zo sta je er meer bij stil, Goed want je moet jezelf in die mensen verplaatsen i.p.v. even stil te zijn en verder te gaan met je leven en tot volgend jaar Herdenken gaat zo gemakkelijker Geweldig, goed uitgevoerd Revolutionair Super mooi, super gaaf, het spreekt je meer aan dan 2 minuten stilte. Je geeft de graven een gezicht Erg innovatief Geweldig, ook goed uitgevoerd * dit antwoord is heel vaak gegeven 24 Jongeren

25 Vraag: Heb je nog suggesties voor het team van Ereveld vol Leven? App met informatie over de mensen die begraven liggen * Best veel mensen konden niets over de overledene vertellen waar ze achter stonden * Meer persoonlijke verhalen * Meer tijd voor Betty Bausch * Goede organisatie, lekker eten, genoeg tijd, niet teveel, mooi initiatief. Meer promoten, het is een heel mooi, speciaal en goed initiatief Kortere oefeningen meer aandacht voor de verhalen van mensen die daar liggen Meer chocolade en soep. Geen boter onder de ham Haha als dit het ergste was wat ik kan bedenken zegt dat wel iets over de goed opzet van de organisatie!! Alles was perfect en geweldig. TOP!! Ik zou het niet weten, het was een mooie indrukwekkende en geslaagde dag. Een aanrader voor iedereen! * dit antwoord is heel vaak gegeven 25 Jongeren

26 Het lespakket Eren en Leren brengt het herdenken van onze oorlogsslachtoffers in de belevingswereld van jongeren. Het pakket was interactief en volledig digitaal, mediabedrijf EDG heeft geholpen met de - dit jaar nog zachte - lancering & werving van de scholen. Dit jaar hebben bijna leerlingen meegedaan, zij zijn verdeeld over +/- 550 klassen (uitgaande van 25 leerlingen per klas) en 176 scholen. De website erenenleren.nl had tot nu toe: bezoekers hits 26 Lespakket Eren en Leren

27 EDG heeft een drie-pagina-tellend artikel geplaatst in Prima Onderwijs in haar aprilnummer. Docenten werden hierin geïnformeerd en opgeroepen om het lespakket te bestellen en konden meer lezen over de gedachte achter het project. 27 Lespakket Eren en Leren

28 De volgende middelen zijn ingezet om de docenten te bereiken: Ar6kel in PrimaOnderwijs magazine (oplage , hiervan werden exemplaren aan het Voortgezet Onderwijs afgeleverd) 2x deelname aan PrimaOnderwijs E-nieuwsbrief ( abonnees) 3x ing naar docenten Inzet social media-kanalen PrimaOnderwijs magazine (Facebook/TwiSer) 28 Lespakket Eren en Leren

29 Potentiële quick wins : Lespakket niet alleen in PDF en online Geschikt maken voor Smartboards Nog interactiever Koppelen aan scholierdagen (vol ereveld in een speciale week voor scholieren) 29 Lespakket Eren en Leren

30 Reacties van leraren: Ik vind het een ijzersterk concept. Als ik zie hoe het leerlingen raakt, denk ik niet dat daar nog veel aan verbeterd kan worden Wat ik sterk vind is dat vanuit de video's en het lesmateriaal het verband gelegd wordt tussen Dodenherdenking, het moeten missen van een geliefde (wat voor elke leerling herkenbaar is) en het grote offer dat de militairen brengen voor onze veiligheid. Het geeft de overleden soldaten en hun achterblijvende families een gezicht, een verhaal. Dat brengt de leerlingen veel dichterbij dit onderwerp dan voorheen. Het maakte, ondanks dat dit een bijzondere klas (lees: druk en alles is grappig ) is, veel indruk. Vooral de verhalen van de vredesmissies van jonge soldaten die naar Afghanistan e.d. geweest zijn. Het lespakket krijgt een hele dikke voldoende. 8! Ik heb lessen van 45 minuten en soms was dat krap omdat er veel vragen en opmerkingen uit de klas kwamen. 30 Lespakket Eren en Leren

31 Reacties van leraren: Een bezoek aan het Ereveld zie ik als een meerwaarde, maar het is in de schoolvakantie en dat vergt veel goodwill en organisatie. Afstand, kosten, e.d. Misschien nog wat mogelijkheden voor een creatieve verwerking. Nu heb ik dit zelf er bij gemaakt. Leerlingen hadden bij mij de keuze uit het maken van een collage over vrede, een programma samen stellen met gedichten en muziek, een verhaal schrijven of vloggen/ bloggen, een nieuw logo voor 4 en 5 mei ontwerpen of zelf met een leuk idee komen. Wegens tijdsgebrek heb ik dit pakket niet kunnen gebruiken. Wel heeft jullie pakket mij op een idee gebracht. In het kader van respect zijn we in de projectweek naar de Amerikaanse begraafplaats in Margraten gegaan. Daar moesten leerlingen opdrachten uitvoeren, zodat ze een beeld kregen van de mens "achter de soldaat". Respect opbrengen voor hen die hun leven voor onze vrijheid gegeven hebben. 31 Lespakket Eren en Leren

32 Ereveld Vol Leven heeft veel media-aandacht getrokken zowel offline als online. Voor de media-analyse rondom Ereveld Vol Leven is er gezocht op berichten op social media, printmedia en RTV, die te maken hebben met het Ereveld Vol Leven. De zoekperiode liep van 18 april t/m 7 mei. Op 3 mei is er in combinatie met RTL Late Night en #rtlln gezocht, omdat de documentaire in deze talkshow werd besproken. Deze media-analyse is tot stand gekomen i.s.m. mediabureau de Issuemakers ( 32 Media

33 Op social media is er vooral op Twitter veel gesproken over de documentaire. Dit komt ook doordat berichten over een bepaalde gebeurtenis of uitzending makkelijker terug te vinden zijn via monitoring tools. In aanloop naar het event toe was het nog rustig, maar vanaf 29 april is er een eerste duidelijke piek te zien. Dit komt door een artikel van Omroep Gelderland over beheerder van Ereveld Loenen, Henk Mulder. De volgende pieken zijn, logischerwijs, te zien tussen 2 en 4 mei. Een automatische sentiments-analyse uitvoeren was lastig. Woorden als slachtoffers, gesneuvelden en dodenherdenking bleken door de algoritmes te worden opgevat als negatieve bewoordingen. Hierdoor is er teruggevallen op een eigen analyse, waaruit blijkt dat mensen vooral met woorden als indrukwekkend, mooi en heftig hun gevoel probeerden te omschrijven. 33 Twitter

34 Tweets rondom de herdenking, RTL Late Night en de documentaire In totaal zijn er in de periode van 18 april t/m 7 mei 551 tweets gestuurd waarin er wordt gesproken over het Ereveld en Ereveld Vol Leven. 34 Twitter

35 Twitter 35

36 Martijn Krabbe (60k volgers), hierboven te zien, tweette over de documentaire, en retweette tweets van kijkers. 36 Twitter

37 Facebook is moeilijker te monitoren dan Twitter, omdat mensen hun post veelal beter afschermen. Posts zijn daardoor vaak alleen maar zichtbaar voor vrienden, of vrienden van vrienden. Desalniettemin is er goed te concluderen dat vooral de post van RTL Late Night (197k volgers) goed is geweest voor aandacht voor Ereveld vol Leven. Er zijn maar liefst 386 likes op gekomen, het bericht is 18 keer gedeeld en er zijn 57 reacties achtergelaten. Ook deze reacties zijn weer geliked. Overige pagina s die over het Ereveld vol Leven hebben gepost zijn o.a. NOS Nieuws, Stichting Dutch Military Veterans (11k volgers) en de Stichting 18 september ontving 61 likes op het delen van een Facebook-post van Ereveld vol leven. De Facebookpagina Ereveld Vol Leven heeft 839 volgers. Berichten worden vaak gedeeld en er wordt actief gereageerd op berichten. Uiteraard vooral in de periode rondom 2 en 4 mei. 37 Facebook

38 Facebook 38

39 Facebook 39

40 Printmedia hebben veelvuldig geschreven en verwezen naar Ereveld Vol Leven. In totaal zijn er 98 artikelen verschenen waarin Ereveld Vol Leven is genoemd. Dit staat gelijk aan een advertentiewaarde van ,53 en een cumulatief bereik van personen. Dit aantal ligt mede zo hoog, omdat de documentaire uitgelicht werd in diverse programmaoverzichten voor 4 mei. Daarnaast zijn er artikelen verschenen in o.a. het Algemeen Dagblad, Trouw, de Stentor en het Reformatorisch Dagblad die dieper ingingen op de nieuwe manier van herdenken en de documentaire. Verder zijn er in het Nationaal Comité Magazine, Magazine voor de Uitvaartbranche en in Prima Onderwijs artikelen verschenen over het project. Er is een overzicht beschikbaar met daarin de afzonderlijke advertentiewaardes en bereik van de diverse artikelen. 40 Printmedia

41 Friesch Dagblad, 02 mei 2016, pagina 4. Oorlogsslachtoffers Loenen komen symbolisch tot leven Friesch Dagblad, 03 mei 2016, pagina 4. Nationaal Ereveld Loenen Gezicht voor gesneuvelde soldaat en verzetsstrijder Tijdens herdenking komen achter vierhonderd grafstenen jongeren te staan Den Haag De Oorlogsgravenstichting, die zeventig jaar bestaat, introduceert een nieuwe manier van herdenken op het Nationaal Ereveld Loenen. Gesneuvelde militairen en omgekomen burgers komen symbolisch tot leven doordat tijdens de herdenking achter vierhonderd grafstenen mensen, veelal jongeren, zijn neergezet. De persoon achter de grafsteen is even oud als het slachtoffer was dat in het graf ligt.,,op deze manier hopen we dat mensen zien en beleven hoeveel levens er verloren zijn gegaan en hoe jong die mensen waren. Het is toch echt anders als je uitrekent dat iemand 25 jaar was, dan dat je ziet dat iemand 25 jaar is, zegt directeur Gel Flieringa van de Oorlogsgravenstichting. De herdenking op de nieuwe manier is vandaag. Op het ereveld in Loenen liggen 3900 mensen begraven. Omdat de stichting zeventig jaar bestaat, houdt premier Mark Rutte daar op 4 mei tijdens de traditionele dodenherdenking een toespraak. Vorig jaar is met honderd personen het project Ereveld Vol Leven voor het eerst georganiseerd. Dat gebeurde zonder pers en publiek.,,toen waren mensen, vooral scholieren en nabestaanden, diep onder de indruk van deze manier van herdenken. Flieringa hoopt dat het initiatief Het is toch echt anders als je uitrekent dat iemand 25 jaar was, dan dat je ziet dat iemand 25 jaar is op meerdere plaatsen in Nederland navolging vindt. Hij zou graag zien dat scholen die handschoen oppakken, omdat aan het initiatief ook een educatief programma is gekoppeld.,,het zou mooi zijn als kinderen in de buurt van hun school dit op eenzelfde manier gaan beleven. Volgens hem zijn er in de buurt van iedere school wel graven waar zoiets kan worden georganiseerd. Nederland telt oorlogsslachtoffers. Daarvan liggen er vijftigduizend in een graf. De anderen zijn nooit gevonden, omgekomen in vernietigingskampen of ze kregen een zeemansgraf. De Oorlogsgravenstichting onderhoudt alle Nederlandse oorlogsgraven, waar ter wereld ook. Zo zijn er graven op de zeven erevelden op Java en liggen er twaalfduizend slachtoffers in vijftig landen over de hele wereld. In Nederland zijn twee erevelden, in Loenen, op de Veluwe, (bijna vierduizend) en de Grebbeberg in Rhenen (850). De overige oorlogsslachtoffers liggen begraven over twaalfhonderd begraafplaatsen door heel Nederland. Op het Nationaal Ereveld in Loenen werden gisteren slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdacht. Driehonderd mensen namen plaats achter de grafstenen en gaven de gestorvenen zo symbolisch een gezicht. De deelnemers waren even oud als de persoon op de steen zou zijn geweest. De herdenking kreeg de naam Ereveld vol leven mee. Morgenavond is er een gelijknamig documentaire met de persoonlijke verhalen van omgekomen militairen en verzetsstrijders. RTL4, woensdag uur Foto: ANP 41 Printmedia

42 Diverse landelijke en regionale omroepen hebben aandacht besteed aan de herdenking. Zo zijn er reportages van RTL Nieuws, NOS Journaal, NOS op 3 en Omroep Gelderland. Bij RTL Late Night werd de documentaire besproken en schoven Karin van Dam en mevrouw Marie Ter Morsche aan tafel. Karin van Dam is de moeder van de in Afghanistan gesneuvelde 20-jarige Timo Smeehuijzen en mevrouw Ter Morsche vertelde over haar vader en verzetsstrijder Johannes Ter Morsche, die zij verloor in de Tweede Wereldoorlog. Radio en TV RTL Nieuws RTL Late Night 42

43 Met de verschillende items op TV zijn er veel mensen bereikt. De journaals van de NOS en RTL van 2 mei werden goed bekeken, Ereveld Vol Leven zat in verschillende uitzendingen, waaronder die van uur, uur en uur. Beide zenders hadden meer dan een miljoen kijkers bij de belangrijkste journaals rond 20 uur. NOS Journaal - Ereveld vol Leven (Cumulatief bereik: kijkers) uur: kijkers uur: kijkers uur: kijkers RTL Nieuws Joeri herdenkt opa die in het verzet zat: Hoop dat ik hetzelfde had gedaan (Cumulatief bereik: kijkers) uur: kijkers uur: kijkers uur: kijkers 43 Radio en TV

44 RTL heeft daarnaast de documentaire uitgezonden en aandacht besteed aan de documentaire via RTL Late Night, de talkshow van Humberto Tan. RTL Late Night (Cumulatief bereik: kijkers) Uitzending van 3 mei: kijkers Herhaling: kijkers Documentaire Ereveld Vol Leven (Cumulatief bereik: kijkers) Uitzending van 4 mei: kijkers Leuk om te vermelden: Ereveld Vol Leven stond in de Kijkcijfer top-25 van 4 mei op nummer Radio en TV

45 Radio 1 heeft verschillende programma s gemaakt waarin de hele dag verschillende reportages te horen waren van verslaggevers die het veld in gingen. Zij maakten onder andere reportages over: De ervaring van een representant die er vorig jaar ook was, Michel van Delft. Hij stond dit jaar bij het verhaal Smink en Brouwer. Interview met een scholier van 17 die als representant voor het eerst mee deed als representant voor programma De Ochtenden. Een interview in het programma Nieuws & Co met met Nathalie Toisuta en vier scholieren over hun ervaring. Een interview met Betty Bausch ( 97 jaar ) en de representant van 29 jaar die voor haar man stond. 45 Radio en TV

46 NOS op 3 Radio 1 Omroep Gelderland 46 Radio en TV

47 Op de online nieuwssites zijn artikelen geplaatst met vergelijkbare inhoud als in de kranten, tv en radio. Het aantal hiervan ligt iets lager, omdat kranten zoals het AD vaak meerdere regionale edities liggen, terwijl een web-artikel maar één keer meetelt. In totaal zijn er 52 online artikelen teruggevonden, met een gezamenlijke advertentiewaarde van Vooral het NOS artikel is veel gelezen. 47 Online in het nieuws

48 Online in het nieuws 48

49 Online in het nieuws 49

50 NOS op 3 Even worden ze weer mens van vlees en bloed Telegraaf Slachtoffers tot leven Reformatorisch Dagblad Oorlogsslachtoffer in Loenen komen symbolisch tot leven Omroep Gelderland Oorlogsslachtoffers komen symbolisch tot leven op Nationaal Ereveld Loenen Defensie.nl - Ereveld Loenen geeft gesneuvelden gezicht Defensiekrant Ereveld Radio 1 - Nachtkijkers Het nieuwe herdenken op Ereveld vol leven in Loenen (interview met Dennis Brussaard) Radio 1 - De ochtend Interview met Nathalie Toisuta + representant Radio 1 - Nieuws & Co - Live verslag (anderhalf uur) ANP Nieuws Interview met Gel Flieringa Het interview gold als basis van artikelen die door diverse media zijn geschreven 50 Links

51 Radio 5 - Groot op vijf - Interview representant Tom Manussen voor KNIL Militair Radio 3 Diverse Journaals met aankondiging Ereveld Vol leven Radio 4 - De Ochtend van 4 - Interview met Gel Flieringa NOS op 3 Nieuws: Interview met Nathalie Toisuta en Liz Woodfield van de Common Wealth War Gravens Commission over internationale ambities. Apeldoorn.nieuws Ereveld vol leven een indrukwekkende gebeurtenis Vuurvogel, Phoenix Opleidingen Ereveld Loenen Defensiekrant - Liberation Route artikel in het nieuwe magazine (moet nog verschijnen) Nationaal Comité Magazine - een duo-portret Robert Croll en Nathalie Toisuta (moet nog verschijnen) 51 Links

52 Er zijn diverse advertentie-uitingen ingezet om het project onder de aandacht te brengen en om vrijwilligers te werven. Advertentie in diverse kranten. Webartikel op de Libelle: views 52 Promotie

53 Flyers zijn verspreid in de regio Apeldoorn in horeca, bij campings en via de partners van Ereveld Vol Leven 53 Promotie

54 In 80 abri s zijn speciale advertenties geplaatst voor Ereveld Vol Leven Promotie

55 Concept en productie: In opdracht van: Mede mogelijk gemaakt door: Met grote dank voor de gezamenlijke inzet en investering van: Met de inzet door en medewerking van: Mediapartners: Partners 55

56 Ereveld Vol Leven heeft al mijn verwachtingen overtroffen. Deze manier van herdenken dringt diep door in de belevingswereld van jonge mensen, maar ook in die van nabestaanden. Het maakt op een indringende manier duidelijk welke levens er verloren zijn gegaan en welke offers veelal jonge mensen hebben gebracht om hun vrijheid terug te krijgen. Vele van de keuzes waar deze jongen mensen voor hebben gestaan zijn keuzes die tot op de dag van vandaag nog steeds gemaakt worden als er onvrijheid is. Met dit project wordt ongelooflijk duidelijk gemaakt dat vrede en vrijheid niet gratis zijn en dat we daar heel voorzichtig mee om moeten gaan. Deelnemend aan dit project kan je je daar onmogelijk nog aan onttrekken. Als jonge mensen de uitspraak doen na dit project is de 4 mei herdenking voor mij nooit meer hetzelfde dan geeft dit wel aan hoe veel indruk deze manier van herdenken op jonge mensen maakt. - Gel Flieringa, oud-directeur Oorlogsgravenstichting 56 Conclusie

57 Naast de bijdrage die Ereveld Vol Leven kan leveren aan het borgen van herdenken in de toekomst is er een aantal andere gebieden waarvoor dit format een waardevolle maatschappelijke respectievelijk, educatieve bijdrage kan leveren. Te denken valt aan: het systemische gedachtengoed en werkwijze die ten grondslag liggen aan dit format beschikbaar en toegankelijk maken voor Defensie bijvoorbeeld op gebied van begeleiding van veteranen (o.a. met PTSS) en hun nabestaanden het betrekken van geïnteresseerde veteranen en ervaringsdeskundigen om vanuit hun persoonlijke perspectief een bijdrage te leveren aan het project. Uit dit project blijkt heel duidelijk hoe ontvankelijk jongeren zijn voor ervaringsgericht leren. Bewustwording en het verbinden en betrekken van verschillende generaties bij thema s die ons allen raken (oorlog, vrede, vrijheid, leven & dood, verantwoordelijkheid) kan betrokkenheid van jongere generaties bij huidige maatschappelijke thema s stimuleren. nabestaanden ervaren dat zij niet zo alleen zijn in het dragen van hun verlies. Dit kan op een positieve wijze bijdragen aan het verwerkings- en rouwproces het aanbieden van gastlessen (door o.a. veteranen, nabestaanden) kan bewustwording rondom herdenken vergroten, beleving van het lespakket bekrachtigen en de educatieve impact van het Ereveld Vol Leven format verder versterken 57 Toekomst

58 Zoals deze evaluatie laat zien heeft Ereveld Vol Leven 2016 onze stoutste verwachtingen overtroffen. Dit succes legt de lat hoog naar de toekomst toe. Met Ereveld Vol Leven willen wij een traditie neerzetten als start van de nationale herdenkingsweek. De basis van Ereveld Vol Leven is Nationaal Ereveld Loenen, maar komende jaren willen wij verbreden. Samenwerken met andere erevelden en andere landen en aansluiten bij de thema s in de sector. De aansluiting met de onderwijs is heel belangrijk en willen wij de komende jaren verder ontwikkelen samen met partners uit het onderwijs. Het is belangrijk om de continuïteit te borgen te werken met een meerjarenplan en te zoeken naar structurele financiering. 58 Toekomst

59 Tot volgend jaar! 59