VOL LEVEN. Lespakket Eren en Leren Docentenhandleiding

Transcriptie

1 VOL LEVEN Lespakket Eren en Leren Docentenhandleiding

2 Achter elke steen schuilt een persoonlijk verhaal... Van iemand zoals jij Met idealen en toekomstdromen Vol energie om iets te betekenen Geliefd door vrienden en familie Er is één belangrijk verschil: Zij stierven in oorlog En jij kunt leven in vrijheid Zij verdienen groot respect en waardering: Vrede is niet vanzelfsprekend

3 Docentenhandleiding Eren en Leren Voortgezet Onderwijs Verantwoording In dit lespakket maken leerlingen kennis met een nieuwe manier van herdenken. Ze worden gestimuleerd om na te denken over waarom herdenken belangrijk is. Maar ook over wie wij herdenken en wie zij zelf herdenken. Het lespakket maakt gebruik van het gedachtengoed Systemisch Werken. De methode Systemisch Werken is de kern van de herdenking Ereveld Vol Leven. Omdat dit een zorgvuldige en kundige aanpak vereist, hebben wij hiervoor de samenwerking gezocht met Phoenix Opleidingen ( ), een instituut dat al jarenlang in deze methode gespecialiseerd is. Het fundament van het lespakket is ingegeven door Systemisch Werken. Deze methode maakt op een eigen wijze duidelijk wat de sporen zijn van een oorlog. Hoe groot de impact op een mensenleven is en hoe deze impact wordt doorgegeven op de volgende generatie. En hoe de oorlog hierdoor nog steeds op een bepaalde manier onderdeel is van onze samenleving. Ook daarom moeten wij blijven herdenken. In de opbouw van de lesbrieven gaat het erom dat leerlingen verhalen gaan delen en gaan ervaren. Dit vraagt om ontmoetingen van verschillende werelden en verschillende perspectieven. In dit lespakket komen deze perspectieven aan bod. Het werken met representanten achter de graven zoals te zien is op het beeldmateriaal kenmerkt Systemisch Werken. In dit lespakket worden leerlingen gevraagd om persoonlijke verhalen te delen over hun beleving van oorlog, vrede en herdenken. Verhalen waarin zichtbaar wordt hoe zij de wereld ten aanzien van deze thema s om hen heen hebben aangetroffen, hoe zij deze beleven en welke conclusies zij hebben getrokken. Het uitgangspunt van dit lespakket is dat leerlingen zelf ervaren wat herdenken is. Via deze beleving leren ze zelf keuzes te maken en een mening te vormen. Bovendien staat het lespakket stil bij de mensen die de vrijheid van Nederland voor ons bevochten hebben en daar een prijs voor hebben betaald. Niet alleen gedurende de Tweede Wereldoorlog, maar ook tijdens vredesmissies daarna, waarbij Nederlandse militairen zich hebben ingezet om de vrijheid en vrede voor andere landen te realiseren. Het lespakket laat leerlingen zien welke impact een dergelijke prijs heeft op de achterblijvers. En de generaties die daarop volgen. Dit lespakket neemt leerlingen mee op ontdekkingsreis, zodat ze erachter komen wat voor hen van waarde is als het om herdenken gaat. 3

4 Achtergrondinformatie De ontdekkingsreis start op Nationaal Ereveld in Loenen, dit wordt beheerd door de Oorlogsgravenstichting. Zij dragen zorg voor de Nederlandse oorlogsgraven in de vorm van onderhoud, maar ook in het vertellen van de verhalen die achter elke steen schuilgaan. De Oorlogsgravenstichting is opgericht in Deze stichting beheert meerdere erevelden in Nederland en de rest van de wereld. Meer informatie hierover vindt u op: In juni 2015 is Nationaal Ereveld in Loenen door een groep leerlingen uit het voortgezet onderwijs bezocht. Van dit bezoek zijn verschillende reportages gemaakt. Deze zijn verwerkt tot de clips die het uitgangspunt vormen van deze lessenreeks. De leerlingen in de klas reizen op deze manier mee met de leerlingen die het ereveld bezocht hebben. Hierdoor kunnen zij zich spiegelen aan de ervaringen van andere leeftijdsgenoten. De presentatie van de reportages is in handen van Sophie Hillbrand en Filemon Wesselink. Opzet en opbouw Dit lespakket is modulair opgebouwd en bestaat uit vijf modules die elk een lesuur duren: 1. Stilstaan bij herdenken 2. Erevelden en Onbekende Nederlanders 3. Herdenken Oorlog en Vrede 5. De Erfenissen van een Oorlog De lessen sluiten op elkaar aan, maar kunnen onafhankelijk van elkaar gegeven worden. Wanneer u besluit alleen een losse module te behandelen, dan is het aan te raden om deze in te leiden met de introductieclip. Deze clip en de bijbehorende vragen, vindt u in Module 1, Introductieclip. Het lespakket bestaat uit verschillende onderdelen: - Digitale clips: klassikaal te behandelen op het smartbord, maar ook in groepjes of individueel uitvoerbaar achter de computer of op de smartphone; - Werkbladen: printbaar en ook digitaal in te vullen op Socrative*; - Docentenhandleiding: met leerdoelen, handvatten om onderwerpen in te leiden, antwoorden en extra verwerkingsopdrachten. Redt u het niet om een hele module in de les te behandelen? Dan kunt u deze ook meegeven als huiswerkopdracht. Doordat leerlingen op Socrative inloggen met hun naam en klassennaam, krijgt u eenvoudig toegang tot de antwoorden die de leerlingen invullen en kunt u deze klassikaal nabespreken, dieper ingaan op specifieke thema s of leerlingen verwerkingsopdrachten geven. Deze lessen zijn geschikt voor leerlingen van het VMBO t/m gymnasium. Afhankelijk van het niveau van de leerlingen kunt u kiezen welke vragen en werkvormen het beste aansluiten bij de klas. 4

5 Kerndoelen De inhoud van dit lespakket sluit goed aan bij de vakken Geschiedenis en Maatschappijleer. In het lesmateriaal komen SLO-kerndoelen uit Nederlands en Mens en Maatschappij aan bod. Nederlands: Kerndoel 5: De leerling leert in schriftelijke en digitale bronnen informatie te zoeken, te ordenen en te beoordelen op waarde voor hemzelf en anderen. Kerndoel 6: De leerling leert deel te nemen aan overleg, planning, discussie in een groep. Kerndoel 7: De leerling leert een mondelinge presentatie te geven. Kerndoel 8: De leerling leert verhalen, gedichten en informatieve teksten te lezen die aan zijn belangstelling tegemoet komen en zijn belevingswereld uitbreiden. Mens en Maatschappij: Kerndoel 36 : De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een beargumenteerd standpunt in te nemen en te verdedigen, en daarbij respectvol met kritiek om te gaan. Kerndoel 39 : De leerling leert een eenvoudig onderzoek uit te voeren naar een actueel maatschappelijk verschijnsel en de uitkomsten daarvan te presenteren. Kerndoel 40 : De leerling leert historische bronnen te gebruiken om zich een beeld van een tijdvak te vormen of antwoorden te vinden op vragen, en hij leert daarbij ook de eigen cultuurhistorische omgeving te betrekken. Kerndoel 47 : De leerling leert actuele spanningen, conflicten en oorlogen in de wereld te plaatsen tegen hun achtergrond, en leert daarbij de doorwerking ervan op individuen en samenleving (nationaal, Europees en internationaal), de grote onderlinge afhankelijkheid in de wereld, het belang van mensenrechten en de betekenis van internationale samenwerking te zien. In deze handleiding worden per module alle tussendoelen beschreven. Toelichting en verwerking per module De lessen zijn zo opgebouwd dat leerlingen na de inleiding een clip bekijken en vervolgens vragen beantwoorden. Dit zijn vragen waarin leerlingen hun mening geven en kennisvragen. De antwoorden op kennisvragen, kunnen ze opzoeken via internet. Nuttige links zijn:

6 Module 1: Stilstaan bij herdenken In deze les staan leerlingen stil bij het concept herdenken: wat is herdenken, waarom herdenken we, wie herdenken we en wat vinden we daarvan? Leerdoelen Leerlingen weten welke impact de Tweede Wereldoorlog op Nederland heeft gehad. Leerlingen hebben zicht op wie, wat en waarom we herdenken. Leerlingen hebben de verbinding gelegd tussen wat de oorlog van toen te maken heeft met hun eigen leven nu. Inleiding Leid de les klassikaal in door een gesprek aan te gaan. Stel leerlingen vragen als: - Wie is er weleens een dierbare verloren? - Hoe lang denk je eraan terug als iemand overleden is? - Waar hangt het vanaf of je iemand kort of lang herdenkt? - Hoeveel mensen moeten er sterven, willen mensen blijvend herdenken? (Vergelijk een klein ongeluk uit de krant met grootschalige ramp of oorlog). - Welke oorlogen worden er in Nederland en wereldwijd herdacht? - Wat is het grootste nationale herdenkmoment? Wanneer is dat en wat herdenken we dan? Vertel de leerlingen dat de les van vandaag over herdenken gaat. Start de les klassikaal op het digibord of laat de leerlingen de clips in groepjes of individueel bekijken. Deel de werkbladen uit of laat de leerlingen hun antwoorden digitaal invullen. Opdrachten en antwoorden Opdracht 1: Introductieclip Leerlingen bekijken de Introductieclip en zij geven daarna hun mening. Na het bekijken van de introductieclip geven leerlingen hun mening. Ze beantwoorden de vraag welk belang voorop zou staan als er oorlog zou uitbreken en waarom ze voor dit belang kiezen. Laat de leerlingen in kleine groepjes bespreken wat ze hebben opgeschreven en waarom. Eventueel kunt u deze opdracht klassikaal nabespreken. 6

7 Opdracht 2: Herdenken Leerlingen bekijken de clip Herdenken en beantwoorden vervolgens persoonlijke vragen over of, hoe en wie ze herdenken. Laat de leerlingen in kleine groepjes bespreken wat ze hebben opgeschreven en waarom. Eventueel kunt u deze opdracht klassikaal nabespreken. Opdracht 3: Wat weet jij over herdenken? In deze opdrachten beantwoorden leerlingen vijf kennisvragen over herdenken. De antwoorden op de vragen kunnen ze vinden op internet. Antwoorden: 8. C 95% 9. C A en B zijn allebei goed 10. C B Op 15 augustus A 27 januari. Verwerking Als de leerlingen klaar zijn met de les kunt u ze een extra verwerkingsopdracht geven. Deze kan individueel, in groepjes en klassikaal uitgevoerd worden. Ook kunt u ervoor kiezen deze opdracht als huiswerk mee te geven. Wij geven u twee suggesties. Verwerkingsopdracht 1: Herdenken voor en door jongeren Hoe houd je herdenken levend onder jongeren? Laat de leerlingen nadenken over deze vraag en er een projectvoorstel over schrijven. Leuk om hier een groepsopdracht van te maken en elk groepje een presentatie te laten geven. Verwerkingsopdracht 2: Herdenkingsritueel Bij herdenken komen vaak rituelen kijken. Denk aan het opsteken van een kaars, een ballon oplaten of bloemen leggen. Laat de leerlingen een herdenkingsritueel bedenken die ze op een creatieve manier vormgeven. Denk aan een mindmap, collage, moodboard of poster. In tekst of tijdens een presentatie lichten ze hun herdenkingsritueel toe. 7

8 Module 2: Erevelden en Onbekende Nederlanders In deze les maken leerlingen kennis met erevelden. Zo komen meer te weten over het belang van een plek en een naam en gezicht geven aan de mensen aan wie wij onze vrede en vrijheid te danken hebben. Leerdoelen Leerlingen hebben hun eigen ideeën over het belang van herdenken. Leerlingen hebben nagedacht over waarom het belangrijk is om ook in de toekomst te blijven herdenken. Leerlingen weten wat een ereveld is en welk betekenis hieraan gehecht wordt. Leerlingen hebben nagedacht over het belang van een plek hebben/geven aan oorlogsslachtoffers, ze weten waarom dit belangrijk is en voor wie. Inleiding Leid de les klassikaal in door een gesprek aan te gaan. Stel leerlingen vragen als: - Waaraan denk je bij het woord ereveld? - Wie heeft er weleens een ereveld bezocht? Wat zag je daar en wat vond je ervan? - Waarom is het belangrijk dat er erevelden zijn? - Welke mensen zullen erevelden bezoeken? - Zou je zelf weleens een ereveld willen bezoeken? Waarom wel/niet? Vertel de leerlingen dat de les van vandaag over erevelden en Onbekende Nederlanders gaat. Start de les klassikaal op het digibord of laat de leerlingen de clips in groepjes of individueel bekijken. Deel de werkbladen uit of laat de leerlingen hun antwoorden digitaal invullen. Opdrachten en antwoorden Opdracht 1: Hoe Nederland omgaat met oorlogsgraven Leerlingen bekijken de clip Hoe Nederland omgaat met oorlogsgraven en beantwoorden 2 kennisvragen over oorlogsgaven. De antwoorden op de vragen kunnen ze vinden op internet. Antwoorden: 1. B A 3 8

9 Opdracht 2: Stellingen Leerlingen beantwoorden drie stellingen over erevelden. De antwoorden op de stellingen zijn op internet te vinden. Antwoorden: 3. B Niet waar: Op erevelden liggen oorlogsslachtoffers begraven. Dat zijn ook burgers die hun leven verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog of tijdens gewelddadige conflicten daarna. 4. B Niet waar: Op erevelden liggen ook kinderen begraven. 5. A Waar Bij vraag 6 wordt er gevraagd of de leerlingen kennis hebben van het bestaan van de Oorlogsgravenstichting. Bij vraag 7 wordt er om een mening gevraagd. Laat leerlingen eerst in groepjes discussiëren en bespreek de antwoorden vervolgens klassikaal. Weten de leerlingen ook wie er verantwoordelijk is voor het onderhoud van oorlogsgraven? Opdracht 3: Op zoek naar de namen van Onbekende Nederlanders Leerlingen bekijken de clip Op zoek naar de namen van Onbekende Nederlanders en beantwoorden vervolgens persoonlijke vragen over graven zonder en met namen. Laat de leerlingen in kleine groepjes bespreken wat ze hebben opgeschreven en waarom. Eventueel kunt u deze opdracht klassikaal nabespreken. Verwerking Als de leerlingen klaar zijn met de les kunt u ze een extra verwerkingsopdracht geven. Deze kan individueel, in groepjes en klassikaal uitgevoerd worden. Ook kunt u ervoor kiezen deze opdracht als huiswerk mee te geven. Wij geven u twee suggesties. Verwerkingsopdracht 1: Ereveld ontwerpen Stel: er komt een nieuw ereveld in Nederland. En de leerlingen worden benaderd om dit project op zich te nemen. Hoe zouden ze dit dan inrichten? Welke informatie verwachten mensen? Wat mag er verder niet ontbreken? Laat de leerlingen een ereveld ontwerpen en duidelijk toelichten waarom ze bepaalde keuzes gemaakt hebben. 9

10 Verwerkingsopdracht 2: DNA-identificatie Bij vraag 7 werd DNA-identificatie kort aangestipt. In deze opdracht doen leerlingen hier onderzoek naar. Ze gaan op zoek naar informatie over DNA-identificatie en beantwoorden vragen als: wat is het, hoe werkt het, wat zijn de mogelijke toepassingen en hoe wordt het ingezet als het om oorlogssituaties gaat? De leerlingen presenteren hun bevindingen in een poster, PowerPoint, verhaal of een andere aansprekende presentatievorm. Module 3: Herdenken 2.0 Het aantal getuigen van oorlogsgeweld en nabestaanden wordt in Nederland steeds kleiner, gelukkig maar. Maar wie gaat straks de tradities van eren en herdenken voortzetten? Is dat van belang en zo ja, hoe zouden die eruit moeten zien? Deze les gaat over het nieuwe herdenken en de betrokkenheid van jongeren hierin. Leerdoelen Leerlingen hebben zich verplaatst in de achtergrond van de slachtoffers aan de hand van levende representanten. Leerlingen weten meer over de betekenis van herdenken in het heden en in de toekomst. Leerlingen hebben nagedacht over hoe het herdenken ingericht zou kunnen worden om het te borgen voor de toekomst. Leerlingen hebben de grijsgebieden tussen goed en kwaad, oorlog en vrede, schuld en onschuld onderzocht en besproken. Inleiding Leid de les klassikaal in door een gesprek aan te gaan. Stel leerlingen vragen als: - Zal de huidige manier van herdenken standhouden in de toekomst? - Wat zou een moderne manier van herdenken kunnen worden? - Waardoor houden we een herinnering levend? - Welke waarde voegt die levende herinnering toe aan herdenken? - Wat zou een levende herinnering nog meer kunnen brengen dan het herdenken van slachtoffers? Vertel de leerlingen dat de les van vandaag over een nieuwe manier van herdenken gaat. Start de les klassikaal op het digibord of laat de leerlingen de clips in groepjes of individueel bekijken. Deel de werkbladen uit of laat de leerlingen hun antwoorden digitaal invullen. 10

11 Opdrachten en antwoorden Opdracht 1: Leerlingen op het ereveld Na het bekijken van de clip Leerlingen op het ereveld denken leerlingen na over wat ze net hebben gezien. Ze beantwoorden vragen over hoe het zou zijn om achter een graf te staan, welke vragen ze aan een slachtoffer zouden willen stellen en andersom wat een slachtoffer over het heden zou willen weten. Laat de leerlingen in kleine groepjes bespreken wat ze hebben opgeschreven en waarom. Eventueel kunt u deze opdracht klassikaal nabespreken. Opdracht 2: Het ereveld komt tot leven Leerlingen bekijken de clip Het ereveld komt tot leven en beantwoorden vervolgens persoonlijke vragen over wat er door ze heengaat na het bekijken van de clip, welke plek ze zelf in zouden willen nemen en welke oorlogsrol ze wel en niet aanspreekt. Laat de leerlingen in kleine groepjes bespreken wat ze hebben opgeschreven en waarom. Eventueel kunt u deze opdracht klassikaal nabespreken. Vraag de leerlingen bijvoorbeeld of je in oorlogstijd altijd voor een rol kunt kiezen. Verwerking Als de leerlingen klaar zijn met de les kunt u ze een extra verwerkingsopdracht geven. Deze kan individueel, in groepjes en klassikaal uitgevoerd worden. Ook kunt u ervoor kiezen deze opdracht als huiswerk mee te geven. Wij geven u drie suggesties. Verwerkingsopdracht 1: Gedicht schrijven De clips die de leerlingen in deze module bekijken, laten waarschijnlijk behoorlijk wat indruk achter. Laat de leerlingen een gedicht schrijven over wat ze in de clips gezien hebben of over iets anders wat ze raakt en wat raakvlakken heeft met onderwerpen als herdenken, eren, vrijheid en vrede. Vraag als de leerlingen klaar zijn wie zijn of haar gedicht wil voorlezen. 11

12 Verwerkingsopdracht 2: Herdenken in de toekomst Leerlingen hebben in de les nagedacht over een nieuwe manier van herdenken. In deze opdracht gaan ze daar verder op door. Ze maken een filmpje, collage, toneelstuk, lied of andere creatieve bewerking die anderen inspireert hoe te herdenken in de toekomst. Het eindresultaat wordt aan de klas gepresenteerd. Verwerkingsopdracht 3: Wereldwijd vrede Door wereldwijd vaker te herdenken zouden we vrede misschien een stukje dichterbij kunnen halen. Laat leerlingen in groepjes bedenken hoe wereldwijd vaker herdacht zou kunnen worden. Leerlingen gieten hun ideeën in een aansprekende presentatievorm. Module 4: Oorlog en Vrede In deze les maken leerlingen kennis met vredesmissies. Ze komen meer te weten over wat Nederland doet om de vrede in andere landen te waarborgen en wat andere landen in het verleden voor Nederland gedaan hebben om het land te bevrijden. Leerlingen denken na over wat oorlog en vrede voor ze betekent en waarom naastenliefde zo belangrijk is. Leerdoelen Leerlingen hebben weet van de actuele rol van vredesmissies. Leerlingen zijn bewust van het feit dat Nederlandse deelname aan vredesoperaties gevolgen heeft en kan hebben voor de Nederlandse samenleving. Leerlingen hebben een ervaringsoefening gedaan en inzichten verworven over de betekenis van oorlog en vrede voor henzelf. Leerlingen hebben de begrippen oorlog, vrede en vrijheid onderzocht en de verschillende perspectieven hierop gedeeld. 12

13 Inleiding Leid de les klassikaal in door een gesprek aan te gaan. Vertel de leerlingen dat deze les over oorlog over de grens gaat. Stel leerlingen vragen als: - Ken je iemand die hier woont omdat hij/zij moest vluchten voor oorlog in zijn/haar eigen land? Kun je daar iets over vertellen? - Hoe zou je je voelen als je van de een op andere dag zou moeten vluchten en alles achterlaten? - Wat zou je allemaal missen? - Wat kun je hier doen om iemand die gevlucht is te helpen? - Wat denk je dat Nederland allemaal doet om mensen in oorlogsgebieden te helpen? - Welke gevolgen heeft dat voor Nederland? Opdracht 1: De inzet van militairen bij vredesoperaties Leerlingen bekijken de clip De inzet van militairen bij vredesoperaties en beantwoorden negen vragen over vredesoperaties. De antwoorden op de stellingen zijn op internet te vinden. Antwoorden: 1. A Een leger- of diplomatieke missie die de vrede probeert te herstellen of behouden in een gebied waar zich een gewapend conflict afspeelt. 2. C A en B zijn allebei goed. 3. Vullen leerlingen in naar eigen inzicht. 4. C Amerika, Canada, Engeland, Polen, Belgen en Fransen 5. Vullen leerlingen in naar eigen inzicht. 6. Vullen leerlingen in naar eigen inzicht. Bij vraag 3 en vraag 5 en 6 wordt er om een mening gevraagd. Laat leerlingen eerst in groepjes discussiëren en bespreek de antwoorden vervolgens klassikaal. Vraag de leerlingen of zij een aantal gebieden kunnen noemen waar Nederland op dit moment op vredesmissie is. Opdracht 2: Jouw kijk op oorlog of vrede Leerlingen bekijken de clip Jouw kijk op oorlog of vrede en beantwoorden vervolgens wat oorlog en vrede voor hen betekent. Voer vervolgens de ervaringsoefening uit de clip met de klas uit. Hieronder leest u de instructie. 13

14 Uitvoering van de ervaringsoefening: Deel 1: Maak een afgebakend veld in de klas, de gymzaal of op het schoolplein met bijvoorbeeld een lint en leg daarbinnen een symbool voor oorlog. Vraag de leerlingen een plek te zoeken ten opzichte van oorlog die voor hen goed voelt. Deel 2: Vraag leerlingen die op verschillende plekken staan waarom ze voor deze plek gekozen hebben. Met de aanwezigheid van gevluchte kinderen of kinderen van ouders die ooit gevlucht zijn, is de kans groot dat zij dicht bij oorlog staan. Ga hierover in gesprek. Wat betekent dit voor hen? Hoe heeft dit betekenis voor hen in het hier en nu? Deel 3: Maak een nieuw afgebakend veld in de klas met symbolisch een plek voor vrede en vraag de leerlingen een plek te zoeken ten opzichte van oorlog en vrede die voor hen goed voelt. Deel 4: Vraag leerlingen die op de verschillende plekken staan waarom ze voor deze plek gekozen hebben. Afsluiting: Leg uit dat deze plek van vrede alleen mogelijk is omdat andere mensen bereid zijn geweest om deze plek te creëren en daarvoor het grootste offer hebben gebracht. En dat wij daarom ook herdenken. Om stil te staan bij hen, maar ook bij de kostbare vrede die wij nu hebben. Opdracht 3: Reacties van leerlingen Na het bekijken van de clip Reacties van leerlingen denken leerlingen na of vrede hetzelfde is als vrijheid. Ze discussiëren met klasgenoten over deze vraag. Bespreek de vraag eventueel klassikaal na. Opdracht 4: Timo Smeehuijzen Leerlingen bekijken de clip Timo Smeehuijzen en beantwoorden de vragen. In de clip hebben de leerlingen kennisgemaakt met de vader van een gesneuvelde militair. Ze beantwoorden persoonlijke vragen na het bekijken van de clip. Laat de leerlingen in groepjes praten over de antwoorden die ze hebben opgeschreven. En bespreek ze eventueel klassikaal na. Verwerking Als de leerlingen klaar zijn met de les kunt u ze een extra verwerkingsopdracht geven. Deze kan individueel, in groepjes en klassikaal uitgevoerd worden. Ook kunt u ervoor kiezen deze opdracht als huiswerk mee te geven. Wij geven u twee suggesties. 14

15 Verwerkingsopdracht 1: Mijn geschiedenis Wat weten de leerlingen van hun eigen familie tijdens de oorlogsjaren? Zijn hun grootouders oorlogskinderen of naoorlogse kinderen? Wat deden hun familieleden tijdens de oorlogsjaren? Waar waren ze? Wat hebben ze van de oorlog meegekregen? Laat leerlingen hun familieleden interviewen over de Tweede Wereldoorlog. Ze mogen hier een schriftelijk verslag van maken met bijvoorbeeld een stamboom, een audio-opname maken of een andere presentatievorm bedenken. Verwerkingsopdracht 2: Game ontwikkelen Oorlog speelt in allerlei games een rol. Gedenken en vrede kan ook centraal staan in een game. Laat leerlingen een game bedenken waarin gedenken en vrede de missie is. Ze kunnen de game omschrijven, maar ook mooie ontwerpen maken. Welke naam krijgt de game? Module 5: De Erfenissen van een oorlog In deze les maken leerlingen kennis met het verhaal van Johannes Ter Morsche. Een Nederlandse verzetsstrijder die op 24 januari 1944 werd onthoofd in Duitsland. Leerlingen lezen het verhaal vanuit het perspectief van Johannes dochter die 15 jaar oud was toen dit gebeurde. Zij lezen over het lot van deze dochter en haar broertje die gescheiden werden en allebei in SS-gezinnen werden geplaatst omdat ze heropgevoed moesten worden. Uiteindelijk keren ze na de bevrijding terug in Nederland, maar ook daar zijn ze buitenstaanders, omdat zij een Duits accent hebben. Deze dochter leeft nog en heeft het verhaal verteld. Een verhaal waarin verleden, heden en actualiteit samen komen. Leerdoelen Leerlingen weten welke impact de Tweede Wereldoorlog op Nederland heeft gehad. Leerlingen begrijpen wat de impact van oorlog op mensen heeft en hoelang dit doorgaat. Leerlingen begrijpen dat er grijsgebieden zijn tijdens een oorlog. Inleiding Leid de les klassikaal in door een gesprek aan te gaan. Stel leerlingen vragen als: - Hoe lang gaat een oorlog door? Stopt de oorlog als er vrede is? - Hoe lang worden oorlogservaringen door gegeven aan de generaties daarna? - Wat betekent dit voor deze generaties? - Moet er wel of niet lang over oorlogservaringen gesproken worden? - Hoe weet je of iemand fout is tijdens een oorlog? - Waar beoordeel je dat op? 15

16 Vertel de leerlingen dat zij een verhaal moeten lezen waarin al deze vragen aan bod komen. En waarin geen antwoord is maar waarin aan de hand van een persoonlijk levensverhaal van iemand die begraven is op Nationaal Ereveld in Loenen duidelijk wordt hoe deze vragen een rol gaan spelen in het leven van de familie die achter is gebleven. De docent kan op een aantal manieren het verhaal inzetten: - Hij kan het verhaal uitdelen en zorgen dat iedereen het gaat lezen. Het verhaal is alleen 5 A4tjes. - Hij kan vragen of de leerlingen het verhaal als huiswerkopdracht thuis willen lezen via de print die hij heeft uitgedeeld of via de computer. - De docent kan het verhaal ook zelf lezen en als verhaal aan de klas doorvertellen. Opdracht 1: Lees het verhaal van Johannes ter Morsche en beantwoord de vragen die daarop volgen. De leerlingen beantwoorden de vragen na het lezen of horen van het verhaal. Laat de leerlingen in groepjes praten over de antwoorden die ze hebben opgeschreven. En bespreek ze eventueel klassikaal na. Reflecteren Als de leerlingen de modules afgerond hebben, kunt u de lessenreeks met ze evalueren. Stel daarbij vragen als: - Hoe dacht je over herdenken voordat je aan dit lespakket begon? Is daar iets aan veranderd en zo ja, wat en waarom? - Wat heeft het meeste indruk op je gemaakt? - Wat heb je allemaal geleerd? - Wie wil je hierover vertellen? - Hoe ga je dat doen? - Wat ben je van plan om dit jaar op 4 en 5 mei te gaan doen? Wil je dat alleen doen of met iemand delen? Met wie? 16

17 Lespakket is geproduceerd door VOL LEVEN In opdracht van de Het lespakket Eren en Leren werd mede mogelijk gemaakt door Eindredactie: Redactie: Productie: Creative Director video s & website: Video editors en graphics: Fotografie: Stagairs: Lesbrief 5: Fotografie: Nathalie Toisuta Tina Willekes Scoon en Nathalie Toisuta Sonja Werners Dennis Brussaard Sven Jansen Photoline Carolien Sikkenk Thijs Gooszen & Tim Berghuis De Erfenissen van een Oorlog is geschreven door Jan van Leeuwen. Photoline Carolien Sikkenk 2016