Speech tijdens opening tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië , Bronbeek.
|
|
- Jonathan van Dam
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Speech tijdens opening tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië , Bronbeek. 19 februari 2015 Goedemiddag, Ik ben heel blij met deze tentoonstelling. Als dochter van een oorlogsvrijwilliger die als marinier in Nederlands-Indië heeft gediend, heb ik in het verleden regelmatig gezocht naar informatie over die periode van zijn leven. Dat was nog voor het internet bestond, dus ik zocht vooral in boekhandels en bibliotheken. Naar boeken over de geschiedenis van Nederlands-Indië, over de Nederlandse militairen die in Indië waren geweest, over de oorlogsvrijwilligers, de mariniers, hun verhalen, hun ervaringen. Het was niet zo dat mijn vader over die periode uitvoerig vertelde. Integendeel. Ik wist dat hij in Indië was geweest. Dat hij oorlogsvrijwilliger en marinier was. Daarover was hij wèl duidelijk. Maar veel meer wist ik niet. En vooral over de oorlogsvrijwilligers en mariniers was het lastig om verhalen te vinden. Ik denk dat ik toen óók heel blij zou zijn geweest met een tentoonstelling als deze. Dat hiaat in kennis, in wat er aan informatie voorhanden was, zou voor mij een belangrijke drijfveer worden om het verhaal van mijn vader op te schrijven en er een boek van te maken. Net als mijn ervaring dat bij veel van mijn generatiegenoten, en de jongere generaties, maar weinig bekend was over wat er in die late jaren veertig in het toenmalige Nederlands-Indië is gebeurd. Ik ben geboren in Mijn vader was wat ouder dan de vaders van mijn leeftijdsgenoten. Ik kende niemand anders met een vader die in Indië was geweest. Mijn vrienden hadden vaak geen idee wat zich daar had afgespeeld. Bij ons in de omgeving - ik ben opgegroeid in de buurt van Arnhem en ik ging naar school in Nijmegen - woonden veel Ambonezen. Maar het heeft even geduurd voordat ik begreep wat hun geschiedenis was, en hoe zich die verhield tot de mijne. 1
2 Op school werd in mijn herinnering nauwelijks aandacht aan ons verleden in Indonesië besteed. Als het al aandacht kreeg, dan ging het vooral over de handel, het Indië van tijdens de Tweede Wereldoorlog misschien. Er staat me bij dat ik in het laatste jaar voor mijn leeslijst het boek Bezonken Rood las, van Jeroen Brouwers, over zijn kinderjaren in het Jappenkamp Tjideng. Maar de onafhankelijkheidsstrijd in de tweede helft van de jaren veertig moest het met een paar zinnen doen. Mijn vader is nu 88 jaar. Hij vertrok in april 1945, het zuiden van Nederland was al bevrijd, als oorlogsvrijwilliger richting Engeland. Nadat Duitsland zich overgaf, werd hij in Amerika opgeleid tot marinier, om samen met de Amerikanen te vechten tegen Japan, dat Indië nog bezet had. Maar toen Japan capituleerde en de Tweede Wereldoorlog voorbij was, werd hij naar Nederlands-Indië gestuurd. Daar was een chaotische situatie ontstaan. De nationalisten hadden de Republiek Indonesië uitgeroepen en binnen de kortste keren sloegen strijdgroepen overal hun slag en waren Nederlanders nergens meer veilig. De mariniers moesten Nederlandse vrouwen en kinderen beschermen, die nog altijd in gevangenkampen zaten. Maar ik hoef u dat niet te vertellen, inmiddels weten we hier bijna allemaal wat voor een strijd nog zou volgen. Mijn vader zou bijna drie jaar in Nederlands-Indië blijven. In januari 1948 kwam hij thuis. In zijn brieven naar huis kondigt hij regelmatig aan dat hij eenmaal thuis wel zal vertellen wat er allemaal echt gebeurd is in die tijd. Dat zou er nooit van komen. Ik heb het geluk gehad dat zijn vele brieven, en die van zijn familie, uit die tijd bewaard zijn gebleven. Ruim tien jaar geleden, in 2004, vonden we ze terug in zijn oude reiskoffer uit Indië. Ze waren het startpunt van vele gesprekken, die uiteindelijk hebben geleid tot mijn boek 'Bestemming Soerabaja. Een verzwegen verleden in Nederlands-Indië'. Tot mijn verrassing kreeg ik na de publicatie van het boek vorig jaar veel reacties: van bezoekers van lezingen die ik gaf, maar ook via mails en brieven. Ik had al wel een 2
3 vermoeden - als ík met vragen zat, waren er vast meer mensen - maar deze reacties deden me nog meer beseffen hoezeer ons verleden in 'Indië' tot op de dag van vandaag nog leeft. Dat is natuurlijk ook niet zo gek: er is uiteindelijk zo'n beetje een hele generatie jongens heen gestuurd. En bijna iedereen in Nederland heeft wel een link met iemand die daar is geweest, in welke hoedanigheid dan ook. De reacties kwamen van generatiegenoten van mijn vader, die hun verhaal herkenden, maar ook van broers en zussen van veteranen, van zonen en dochters, en van kleinkinderen. Ze waren dankbaar voor het verhaal, omdat hun geliefden er nooit over hadden gesproken en ze nu eindelijk wat meer inzicht hadden in wat zij en de andere Nederlandse militairen daar hadden meegemaakt. De mensen die mij schreven waren vaak zelf bezig met het verzamelen van informatie, om ook hún geschiedenis in Indië vast te leggen. Met foto's, brieven, het opschrijven van hun verhaal, of een combinatie. Van de mensen die die periode zelf hebben meegemaakt, leven er helaas steeds minder. Het is voelbaar hoe het belang steeds groter wordt om hun verhalen te bewaren, om ze door te vertellen. De reacties lieten mij vooral zien hoe groot nog altijd de behoefte is aan informatie over die periode, dat er nog altijd mensen zijn die vragen hebben. In de eerste generatie, in de tweede generatie, maar ook in de derde generatie. Een voorbeeld. In november gaf ik een lezing waar mijn vader ook bij was. Na afloop kwamen twee broers naar hem toe, ik schat dat ze beide achterin de zeventig waren. Ze vertelden dat hun oudere broer als militair naar Indië was gestuurd en daar was omgekomen. Ze waren destijds nog heel klein. Te klein om te kunnen beseffen in welke situatie hun broer was beland, waarom hij niet meer terugkwam. Ze hoopten dat mijn vader nog antwoord zou kunnen geven op vragen over waar hun broer gelegerd was geweest, wat hij daar had meegemaakt. Ook kwam na een lezing een vrouw naar me toe, met onder haar arm de mooi uitgewerkte brieven uit Indië van de oudere broer van haar moeder. Toen haar oom als militair naar Indië vertrok was haar moeder, zijn zusje, nog heel klein. Onder iedere brief uit dat verre land 3
4 schreef hij een zoentje voor zijn kleine zusje. Het heeft het zusje altijd laten voelen dat ze speciaal voor hem was. Met het verstrijken van zijn jaren in Indië bleven zijn brieven komen. Tot de familie op een dag bericht kreeg dat hij in Indië was bezweken aan een ziekte. Zijn brieven waren alles wat ze nog van hem hadden. Het boek dat deze mevrouw van de brieven had gemaakt was een eerbetoon aan haar oom, en bedoeld om zijn verhalen en ervaringen te bewaren voor de familie. Ze vroeg zich af of ze er nog meer mee zou kunnen doen. Ik zal, geanonimiseerd, een paar geschreven reacties voorlezen. Beste Ilse, Dank voor je verhaal. Mijn vader is geboren in 1927 en heeft net als jouw vader een mariniersopleiding gevolgd in Amerika, in Camp Le Jeune in Hij is daarna ook naar Indië gegaan. Ik ben in 1949 in Soerabaja geboren. Wij zijn het jaar daarna naar Nederland gegaan. Ik heb helaas nooit gehoord wat er allemaal gebeurd is daar. Mijn vader is in 2007 overleden, dus ik kan het hem ook niet meer vragen. En mijn moeder is twee jaar geleden overleden. Ik ga er nu meer werk van maken om nog het een en ander te weten te komen. Maar jij hebt me al enorm geholpen. Hallo, vanmorgen las ik in De Gelderlander over 'Bestemming Soerabaja'. Mijn vader heeft in de periode in Nederlands-Indië gediend, net als jouw vader om de vrouwen en kinderen te beschermen. Mijn vader was toen al 39 jaar oud en ik was net geboren toen hij moest vertrekken. Hij schreef ook iedere dag aan mijn moeder en zij schreef iedere dag terug, compleet met foto's van mijn zus en mij. Wij hebben die brieven echter nooit gevonden. Mijn vader is in 1993 overleden. Ik hoop dat ik door jouw boek nieuwe inzichten krijg over die tijd daar. De kinderen van veteranen zijn vaak nog op zoek naar informatie. Hun vaders praatten er weinig over en zijn vaak niet meer in leven. 4
5 Maar ook kleinkinderen willen meer weten over wat hun opa's in Indië hebben meegemaakt. Ik wil tot slot een mooie reactie van een kleindochter met u delen. Ook weer geanonimiseerd. Hallo Ilse, Mijn opa heeft van eind 1946 tot begin 1950 in Indië gediend. Hij heeft ons veel verhalen verteld, en als jong meisje was ik daarin al erg geïnteresseerd. Later kreeg hij nare dromen en wilde hij steeds minder kwijt over Indië. Boos is hij altijd gebleven. Vooral over het feit dat hij nooit een vergoeding heeft gekregen en het een verkeerde oorlog was. Zijn beste vriend is in Indië in de strijd omgekomen. Mijn opa leeft helaas niet meer, maar met hem op mijn schouder heb ik deze zomer een rondreis gemaakt door Indonesië, waaronder Java. Ik ben met zijn bataljon en compagnienummer het archief ingedoken. Daar heb ik de route gevonden die mijn opa heeft afgelegd. Ik kwam er ook achter waar zijn vriend begraven lag. Een ontzettend emotioneel moment. Mijn opa en oma hadden al verkering toen opa naar Indië ging. Ze hebben elkaar vier jaar lang geschreven. Oma had de brieven van opa netjes bewaard, maar een week voordat hij terug kwam, brandde de boerderij van oma af en zo verbrandden ook al opa's brieven. Dat is nog eens wat je noemt zonde. Ik ben begonnen met het schrijven van een boek. Mijn grootste doel is dat de verhalen van generatie op generatie worden doorverteld. Dat lijkt me een mooi besluit. Het door vertellen van de verhalen is ook een doel van deze expositie. Een van de mooie dingen aan deze tentoonstelling is dat het aandacht heeft voor de complexiteit van de situatie destijds, dat het de idealen van beide kanten laat zien, dat het de positie van het KNIL daarin belicht, en - voor mij - ook dat er materiaal is van de Mariniersbrigade. Ik denk dat het voor een goed begrip van de geschiedenis belangrijk is dat zoveel mogelijk verhalen worden verteld, dat alle perspectieven aandacht krijgen, en dat deze informatie toegankelijk is en veel mensen weet te bereiken. Mijn hoop is dat deze tentoonstelling door veel jongeren en scholen zal worden bezocht, opdat de verhalen niet verloren gaan en we als land onze eigen geschiedenis beter leren kennen. 5
Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieToespraak van Anouchka van Miltenburg, Voorzitter van de Tweede Kamer, bij de bijeenkomst van de Stichting Herdenking 15 augustus 1945, op 14 augustus 2015 in de Tweede Kamer We dachten dat we na de capitulatie
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieEerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.
juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers
Nadere informatieBoek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem
Het overlijden van een broer of zus is een ingrijpende gebeurtenis. Toch wordt het onderwerp in de rouwliteratuur doodgezwegen. Tot verbazing van Minke Weggemans. De pastoraal therapeute schreef er daarom
Nadere informatieToespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag
Toespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag Elk jaar op de ochtend van 14 augustus is er een korte plechtigheid in de ontvangsthal van de oude Tweede Kamer. Een kleine groep
Nadere informatieEEN PRINS WORDT EEN HERDER
Bijbel voor Kinderen presenteert EEN PRINS WORDT EEN HERDER Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Erna van Barneveld
Nadere informatieLes 3. Familie, vrienden en buurtgenoten
www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les
Nadere informatieToespraak Jet Bussemaker, Lid College van Bestuur van de UvA/Hva en voormalig staatssecretaris van VWS, op 11 april 2012.
Toespraak Jet Bussemaker, Lid College van Bestuur van de UvA/Hva en voormalig staatssecretaris van VWS, op 11 april 2012. Dames en heren, Op 11 april 1945, begin van de middag, werd Buchenwald door het
Nadere informatieBeertje Anders. Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2
Beertje Anders Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2 H. Vos Beertje Anders Wat zonlicht is voor bloemen, is een glimlach voor een beer. Beertje Anders en Beertje Bruin gaan bij oma spelen. Het was maar even
Nadere informatieVeel mooie herinneringen verzachten onze smart. Voorgoed uit ons midden, voor altijd in ons hart. Iedere moeder is uniek: Zij was dat heel speciaal
Veel mooie herinneringen verzachten onze smart. Voorgoed uit ons midden, voor altijd in ons hart. Iedere moeder is uniek: Zij was dat heel speciaal De mensen van voorbij Zij worden niet vergeten De mensen
Nadere informatieNatuurlijk heb je ideaalbeelden. Maar wij wisten allang dat die. niet kloppen OOK
Natuurlijk heb je ideaalbeelden. Maar wij wisten allang dat die niet kloppen 82 bijzonder kleinkind Ingrid & Meindert werden onverwacht oma & opa Onze dochters warenzorgeloze tieners totdat ze zwanger
Nadere informatie100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna.
100 jaar geleden t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. t Is oorlog! Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken en Wijer 100 jaar geleden is een
Nadere informatieTen slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!
inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt
Nadere informatieFictiedossier Op blote voeten Maren Stoffels
Fictiedossier Op blote voeten Maren Stoffels Mariska Wijlens Klas 3T2 Docent: Mevrouw Scholten 1. Zakelijke gegevens Titel: Op blote voeten Auteur: Maren Stoffels Uitgever: Leopold Jaar van verschijnen:
Nadere informatieToespraak G. Verbeet Zwolle, 15 augustus 2016
Toespraak G. Verbeet Zwolle, 15 augustus 2016 Dames en heren, jongens en meisjes, Dank voor de uitnodiging om vandaag te mogen spreken bij deze bijzondere herdenking bij het monument Indië-Nieuw-Guinea
Nadere informatieBijbel voor Kinderen. presenteert DE VERLOREN ZOON
Bijbel voor Kinderen presenteert DE VERLOREN ZOON Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd door: Bible
Nadere informatieBIJDRAGE HERDENKING 12 april 2015
BIJDRAGE HERDENKING 12 april 2015 Geachte dames en heren, lieve familie en vrienden, Op 12 april 1945 was ik hier ook. Ik ben Eva Weyl en was toen bijna 10 jaar. Ik herinner mij de bevrijding heel goed;
Nadere informatieArigato. opdrachtenblad. Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten
Arigato opdrachtenblad Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten Lesuurpakket Arigato Thema s: oorlogsverleden; mensenrechten; vergeven; herdenken. Verdiepingsopdrachten:
Nadere informatie0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1
Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht
Nadere informatiezondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar
Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.
Nadere informatieDE RIJKE MAN, DE ARME MAN
Bijbel voor Kinderen presenteert DE RIJKE MAN, DE ARME MAN Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: M. Maillot en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd
Nadere informatieDe erfenis. Notaris. Snif, ik mis opa zo! Daniël, Mijn vader was jouw opa helemaal niet! Gerrie
Deze theaterleestekst is gratis te downloaden. Het is een voorproefje uit: Verkeerd verbonden, geschreven door Annemarie Bon. Illustraties: Eric Heuvel. Uitgeverij de Inktvis. In het boek staan nog veel
Nadere informatieAl heel snel hadden ze ruzie met elkaar. Het spelen was niet leuk meer.
Beertje Anders en Beertje Bruin gingen bij oma spelen. Al heel snel hadden ze ruzie met elkaar. Het spelen was niet leuk meer. Oma hoorde: Ik wil de bal, Ik wil de blokken, Ik ga kleuren, Ik wil de kleurpotloden
Nadere informatieAlmelo, 8 juli 2015. En dat is niet zo makkelijk voor iedereen want de meeste kinderen zijn gewend aan school, vrienden, azc, enz, enz.
Almelo, 8 juli 2015 Onderwerp: Moeilijk verhuizen! Beste heer/mevrouw Ik ben (...) Ik ben 14 jaar oud. Ik woon met mijn ouders en mijn 2 kleine broertjes in azc Almelo. In deze vakantie moeten er ongeveer
Nadere informatieDE GROTE MUUR VAN NEHEMIA
Bijbel voor Kinderen presenteert DE GROTE MUUR VAN NEHEMIA Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Jonathan Hay Aangepast door: Mary-Anne S. Vertaald door: Erna van Barneveld Geproduceerd door:
Nadere informatie!!!!! !!!!!!!!!!!! Uit: Glazen Speelgoed (Tennesse Williams)! (zacht) Hallo. (Ze schraapt haar keel)! Hoe voel je je nu? Beter?!
Uit: Glazen Speelgoed (Tennesse Williams) Jim Laura Jim Laura Jim wijn aan) Laura Hallo Laura (zacht) Hallo. (Ze schraapt haar keel) Hoe voel je je nu? Beter? Ja. Ja, dankje. Dit is voor jou. Een beetje
Nadere informatieVIEREN MET KINDEREN GEBED OM VERGEVING
VIEREN MET KINDEREN GEBED OM VERGEVING De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus van elke viering een belangrijke betekenis en functie. De afstand die in het dagelijkse leven tussen God en mens is
Nadere informatieMijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd
Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen
Nadere informatieHeilig Jaar van Barmhartigheid
Heilig Jaar van Barmhartigheid van 8 december 2015 tot 20 november 2016 Paus Franciscus heeft alle mensen van de hele wereld uitgenodigd voor een heilig Jaar van Barmhartigheid. Dit hele jaar is er extra
Nadere informatieOPA EN OMA DE OMA VAN OMA
Hotel Hallo - Thema 4 Hallo opdrachten OPA EN OMA 1. Knip de strip. Strip Knip de strip los langs de stippellijntjes. Leg de stukken omgekeerd en door elkaar heen op tafel. Draai de stukken weer om en
Nadere informatieEen goed leven voor.
Een goed leven voor. Juultje Holla - Perspectief - maart 2013 Als onderdeel van het ZonMW project Zeggenschap en Inclusie Met dank aan Rob, die mij hierbij enorm geholpen heeft. Een goed leven voor. Een
Nadere informatieVoor jou! Dit boek is voor jou. Het gaat over God. En over God en jou samen. Over Gods liefde voor jou.
Voor jou! 9 Voor jou! Dit boek is voor jou. Het gaat over God. En over God en jou samen. Over Gods liefde voor jou. Het boek gaat over geloven. Het gaat over jouw geloof! Lees en bekijk alles goed. Je
Nadere informatieDit ben ik Naam: juf Alma van den Bergh School: o.b.s. de Torenuil Groep: 7a Datum: juni 2015
Dit ben ik Naam: juf Alma van den Bergh School: o.b.s. de Torenuil Groep: 7a Datum: juni 2015 Inhoudsopgave Inleiding blz. 2 Hoofdstuk 1: Mijn stamboom blz. 3 Hoofdstuk 2: Mijn tijdlijn blz. 5 Hoofdstuk
Nadere informatieEnkele vragen aan Kristin Harmel
Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt
Nadere informatieSOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN
SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna
Nadere informatiethuis is ver weg hoe nederlands-indië dichtbij komt start
thuis is ver weg hoe nederlands-indië dichtbij komt start inhoud introductie 2 Oorlog in Nederlands-Indië aan de slag 4 kiezen van de documentaires thema 1 5 Door de ogen van een kind Het uitbreken van
Nadere informatieDe brug van Adri. Rollen: Verteller Martje Adri Wim
De brug van Adri Rollen: Verteller Martje Adri Wim Daar loopt een meisje. Ze heet Martje. Ze kijkt boos en loopt langzaam. Ze weet niet waarheen. Martje kent Wim. Hij woont in dezelfde straat, maar Wim
Nadere informatieBeertje Bruin zegt dan: Ik heb van moeder Beer gehoord dat je erg verdrietig
Beertje Anders zit stil in een hoekje als Beertje Bruin langskomt. Beertje Bruin zegt dan: Ik heb van moeder Beer gehoord dat je erg verdrietig bent. Kan ik je helpen, want ik ben je vriend en vrienden
Nadere informatieAlleen een plastic tasje
Alleen een plastic tasje Gaat u zitten, fijn dat u er bent. Wilt u thee? Met suiker? Zal ik beginnen bij het begin? Ik woon hier sinds 1970. Toen ik hier aankwam, had ik alleen een klein plastic tasje
Nadere informatieopm werkboek 2004 24-05-2004 16:49 Pagina 1 levensboek van
opm werkboek 2004 24-05-2004 16:49 Paga 1 levensboek van opm werkboek 2004 11-05-2004 11:16 Paga 2 Inhoud Enkele aanwijzgen voor het gebruik.......................... 3 Mijn geboortedag........................................
Nadere informatietaal portfolio Taalportfolio 9+
taal portfolio Taalportfolio 9+ Inhoud bladzijde 3 bladzijde 4 bladzijde 5 bladzijde 8 bladzijde 11 bladzijde 12 bladzijde 13 Jouw naam en school Welke taal of dialect spreek je met wie Wat kun je in de
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieToespraak Staatssecretaris de Vries t.b.v. Nationale Herdenkink bij Nationaal Indië-monument , zaterdag 6 september 2008
Toespraak Staatssecretaris de Vries t.b.v. Nationale Herdenkink bij Nationaal Indië-monument 1945 1962, zaterdag 6 september 2008 Geachte veteranen, excellenties, dames en heren, Elke dag schreef ik een
Nadere informatieWijs Worden. werkboek. deel 1 DAMON
Wijs Worden werkboek deel 1 DAMON WW wb deel 1 mei2009.indd 1 5/25/09 10:33:45 AM Hoofdstuk 1 Over wat echt belangrijk is Paragraaf 1 Inleiding Opdracht 1, p.8 Hieronder staan twaalf standpunten over wat
Nadere informatieUitleg boekverslag en boekbespreking
Uitleg boekverslag en boekbespreking groep 7 schooljaar 2014-2015 Inhoudsopgave: Blz. 3 Blz. 3 Blz. 3 Blz. 4 Blz. 6 Blz. 7 Blz. 7 Stap 1: Het lezen van je boek Stap 2: Titelpagina Stap 3: Inhoudsopgave
Nadere informatieZondag 13 december 2009 Tekst: Lucas 1: 39-55
Zondag 13 december 2009 Tekst: Lucas 1: 39-55 Maria gaat op visite bij Elisabet. Maria was natuurlijk helemaal vol van het geweldige nieuws dat ze van de Gabriël had gehoord. Ze wilde het heel graag aan
Nadere informatieOpeningsgebeden INHOUD
Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus
Nadere informatieStichting Kinderpostzegels
Stichting Kinderpostzegels gemaakt door Eva Prince 10/10/15 voorwoord Ik doe mijn werkstuk over Kinderpostzegels. Want ik vind dat kinderpostzegels verkopen leuk is. Ik vind dat Stichting Kinderpostzegels
Nadere informatieDe kerker met de vijf sloten. Crista Hendriks
De kerker met de vijf sloten Crista Hendriks Schrijver: Crista Hendriks Coverontwerp: Pluis Tekst & Ontwerp ISBN: 9789402126112 Crista Hendriks 2014-2 - Voor Oscar... zonder jou zou dit verhaal er nooit
Nadere informatieNaam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag.
Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Onze vragen: 1. Wanneer bent u met uw schrijfcarrière begonnen? 8 jaar geleden ben ik begonnen met het schrijven.
Nadere informatieHerdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal
Herdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal Vandaag is het precies 70 jaar geleden dat ons land werd bevrijd. Generaties Nederlanders zijn opgegroeid in een
Nadere informatieGetuigenissen // Connected // Seks en internet. Regina (16)
Regina (16) Ik heb mijn vriend leren kennen tijdens een spelletje op internet. Mijn tegenstander stelde voor om op MSN verder te praten. Hij zette zijn webcam op en toen zag ik zijn vriend Lander. Die
Nadere informatieWie was Schafrat(h)? En wat was de relatie met Van Gogh?
Wie was Schafrat(h)? En wat was de relatie met Van Gogh? Soms weten bezoekers ons tijdens rondleidingen te vermelden dat Vincent van Gogh ooit een kamertje bewoonde in hotel Schafrath aan het Park in Nuenen.
Nadere informatieJezus vertelt, dat God onze Vader is
Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.
Nadere informatieIK OVERLEEFDE AUSCHWITZ
Ferenc Göndör IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ Uitgeverij Eenvoudig Communiceren 3 Mijn vader Lang geleden kwam een jonge, joodse man naar het land Hongarije. Mohr Goldklang was zijn naam. Dat was mijn opa. Mohr
Nadere informatieFLIPPEN. Naam: Ruben van Dijk Datum van inlevering: 28/11/06 Klas: M1C Tutorgroep: 2
FLIPPEN Naam: Ruben van Dijk Datum van inlevering: 28/11/06 Klas: M1C Tutorgroep: 2 Verantwoording: Opleiding: Media Vormgeven School: Media college Amsterdam Jaar: 1 Projectomschrijving: Het maken van
Nadere informatieSociaal netwerk. Handleiding voor begeleiders
Sociaal netwerk Handleiding voor begeleiders Algemene tips voor begeleider Het beste uit jezelf! Philadelphia vindt het belangrijk dat cliënten zich net als ieder ander mens kunnen ontwikkelen. Hierbij
Nadere informatie3 Bijna ruzie. Maar die Marokkanen en Turken horen hier niet. Ze moeten het land uit, vindt Jacco.
1 Het portiek Jacco ruikt het al. Zonder dat hij de voordeur opendoet, ruikt hij al dat er tegen de deur is gepist. Dat gebeurt nou altijd. Zijn buurjongen Junior staat elke avond in het portiek te plassen.
Nadere informatieBeter teveel dan te weinig: communiceren met ouders. Dr. Suzanne Jansen Gedragswetenschapper
Beter teveel dan te weinig: communiceren met ouders Dr. Suzanne Jansen Gedragswetenschapper Aanleiding onderzoek Goede samenwerking verhoogt kwaliteit geboden ondersteuning -> verhoogt kwaliteit van leven
Nadere informatieMisschien zit u hier wel met de grote vraag: wat is Kerst eigenlijk?
25 december 2015 1 e Kerstdag Sixtuskerk te Sexbierum Ds. A.J. (Anneke) Wouda Teksten: Hebr. 1:1-6 en Lucas 2: 15-21 Geliefden van God, gemeente van Christus, Kerstochtend 2015 U zit midden in een kerstviering,
Nadere informatieLesbrief. De familieblues Yvonne Kroonenberg
Lesbrief De familieblues Yvonne Kroonenberg Doe meer met Leeslicht! Bij een aantal boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief
Nadere informatieUitvaart voorbede Voorbeeld 1.
Uitvaart voorbede Voorganger: Genadige en barmhartige God. U ziet ons hier bijeen in ons verdriet rond het sterven van N. Hij / zij was één van ons, wij zullen hem / haar missen. Geef ons de kracht samen
Nadere informatieDe PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar
De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar De afgelopen weken was het niet zo leuk bij Pim thuis. Zijn moeder lag de hele dag in bed. Ze stond niet meer op, deed geen boodschappen
Nadere informatieLieve broer! Je liefste zus!!! Camille Vandenbussche. 12-19 oktober
Lieve broer! 12-19 oktober Je bent nog maar 1 week weg, en ik mis je al! Hopelijk zie ik je nog terug! Ik heb gehoord dat er al heel wat mannen zijn gestorven! Jij nog niet,gelukkig! En,papa, alles goed
Nadere informatieWerkblad 3: Gravenfeest China
1. Lees onderstaande mails en noteer op een apart blad wat je leert over Qing Ming Jie. 2. Bedenk een verhaal over het gravenfeest dat je kan vertellen aan de andere kinderen van je klas. Welke prenten
Nadere informatieOm mee te beginnen: boekfragment en opdrachten
Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.
Nadere informatieKennismaking met een andere wereld
Kennismaking met een andere wereld Sophie werkte bijna twee maanden met Quechua scholieren in Arampampa, in het noorden van Potosí, Bolivia. Haar eerste kennismaking met Latijns Amerika en inheemse leeftijdsgenoten
Nadere informatietje was saai. Haar ouders hadden een caravan, waarmee ze ieder jaar in de zomer naar Frankrijk gingen. Ook voor deze zomer was de camping al
Hoofdstuk 1 Echt? Saartjes mond viel open van verbazing. Maar dat is supergoed nieuws! Ze sloeg haar armen om haar vriendin heen. Waaah, helemaal te gek. We gaan naar Frankrijk. Zon, zee, strand, leuke
Nadere informatie1 Vinden de andere flamingo s mij een vreemde vogel? Dat moeten ze dan maar zelf weten. Misschien hebben ze wel gelijk. Het is ook raar, een flamingo die jaloers is op een mens. En ook nog op een paard.
Nadere informatieFilmverslag Nederlands De tweeling
Filmverslag Nederlands De tweeling Filmverslag door een scholier 1926 woorden 10 maart 2005 6,6 402 keer beoordeeld Vak Nederlands De tweeling 1. Verklaar de titel van de film. De titel van de film is
Nadere informatieEerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1.
Eerwraak Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman Blz 1. Vra!n. 1) Wat voor soort verhaal is je boek? Mijn boek is een eigentijdsverhaal/roman 2) Waar
Nadere informatieErvaringen van deelnemers Individuele begeleiding
PRAKTIJK VOOR VERLIESVERWERKING Wilma Luyke Doetinchem Ervaringen van deelnemers Individuele begeleiding "Ik kan U vertellen dat ik in zak en as zat voordat ik bij Wilma aanklopte. Mijn vrouw is plotseling
Nadere informatieKom erbij Tekst: Ron Schröder & Marianne Busser Muziek: Marcel & Lydia Zimmer 2013 Celmar Music / Schröder & Busser
Kom erbij Kom erbij, want ik wil je iets vertellen, het is heel bijzonder, dus luister allemaal. Ik ken honderdduizend prachtige verhalen, maar dit is echt het mooiste van allemaal. Het gaat over twee
Nadere informatieDE GEBOORTE VAN JEZUS
Bijbel voor Kinderen presenteert DE GEBOORTE VAN JEZUS Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd door:
Nadere informatieBijbelstudie lessen voor 8-12 jaar
Deze handleiding is van Bijbelstudie lessen voor 8-12 jaar Gebruikte Bijbelvertaling HET BOEK Lessen zijn oorspronkelijk geschreven als dagelijkse Bijbelstudie tijdens een GO KIDS zendingsreis naar Roemenië.
Nadere informatie2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1
2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal
Nadere informatieEEN PRINS WORDT EEN HERDER
Bijbel voor Kinderen presenteert EEN PRINS WORDT EEN HERDER Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Erna van Barneveld
Nadere informatieHuiselijk geweld tussen zussen
Huiselijk geweld tussen zussen Motiverende gespreksvoering: Casus huiselijk geweld tussen zussen Door drs. Sergio van der Pluijm Een tijd terug had ik een jonge vrouw (18) van allochtone afkomst in begeleiding
Nadere informatieOplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)
Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)
Nadere informatieDe viool en de gitaar en de dwarsfluit.
De viool en de gitaar en de dwarsfluit. Er was is een vrouw die had een familie. De familie heette de viool. Ze had 2 baby violen en 2 zussen en 1 moeder en vader.,maar toen ze bij ons kwamen was pa niet
Nadere informatieBen jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!
Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw
Nadere informatieWat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.
Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen
Nadere informatieTel: 06 239 475 38 esther@ikhouvanmij.eu www.ikhouvanmij.eu
Tel: 06 239 475 38 esther@ikhouvanmij.eu www.ikhouvanmij.eu Met dit Ebook wil ik je graag inzichten geven in hoe je van jezelf kunt (leren) houden. Dit bereik je (wellicht helaas) niet door even een knop
Nadere informatieEIGEN BLOED Over moeders die hun kind afstaan ter adoptie
EIGEN BLOED Ik zie het koppie al, zegt de huisarts tegen de dertienjarige Henny Paniek Ze kwam bij hem vanwege buikpijn Dan gaat alles razendsnel Met een ambulance wordt Henny naar het ziekenhuis gebracht
Nadere informatieDe leerkracht voorziet papier, enveloppes en eventueel materiaal om de enveloppes te versieren.
LESFICHE - Brief van de getuige Lesonderwerp De leerlingen schrijven een brief aan zichzelf om te openen op het moment dat ze hun rijbewijs behalen. Ze houden de brief zelf bij of geven hem aan hun ouders
Nadere informatieBijbel voor Kinderen. presenteert JACOB DE BEDRIEGER
Bijbel voor Kinderen presenteert JACOB DE BEDRIEGER Geschreven door: E. Duncan Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: M. Kerr en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd
Nadere informatieHet Rouwende Kind. een handvat voor de volwassene
Het Rouwende Kind een handvat voor de volwassene Het Rouwende Kind een handvat voor de volwassene Nina José Verhoeven Elk kind dat oud genoeg is om van iemand te houden, is oud genoeg om te rouwen. Alan
Nadere informatieBernard Molenkamp. Zijn ouders waren Gerrit Hendrik Molenkamp (geb. 3-8-1860), landbouwer van beroep en Willemina Ooijman (geb.10-11-1861).
Bernard Molenkamp Mijn opa BERNARD MOLENKAMP wordt 14-3-1897 geboren te Zelhem (een klein dorpje in de provincie Gelderland op een grote boerderij De Molenkamp ) in Holland. Zijn ouders waren Gerrit Hendrik
Nadere informatieToespraak Gerdi Verbeet. Oranjecongres Nieuw-Vennep, 8 oktober Vrijheid en verbinding. Dames en heren,
Toespraak Gerdi Verbeet Oranjecongres Nieuw-Vennep, 8 oktober 2016 Vrijheid en verbinding Dames en heren, Twee weken geleden vond de jaarlijkse herdenking plaats in het Oranjehotel te Scheveningen, waar
Nadere informatieEerste druk, september 2009 2009 Tiny Rutten
Doortje Eerste druk, september 2009 2009 Tiny Rutten isbn: 978-90-484-0769-9 nur: 344 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgenomen
Nadere informatieBeste Janien, familie, vrienden, allen hier aanwezig, Het is goed om vanavond bijeen te zijn in deze Sint-Joriskerk.
Beste Janien, familie, vrienden, allen hier aanwezig, Het is goed om vanavond bijeen te zijn in deze Sint-Joriskerk. We gedenken vanavond Ramón Smits Alvarez. We staan stil bij zijn leven, we staan stil
Nadere informatieHij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te
Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen
Nadere informatieLevensverhaal-document
Dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950 KITLV NIMH - NIOD Levensverhaal-document Met het project Getuigen/Tijdgenoten willen de onderzoekers van het onderzoeksprogramma de verhalen en ervaringen
Nadere informatieGeachte Commissaris van de Koning in Zeeland, Burgemeesters en wethouders en raadsleden van de Zeeuwse gemeenten, Vertegenwoordigers van defensie,
1. Geachte Commissaris van de Koning in Zeeland, Burgemeesters en wethouders en raadsleden van de Zeeuwse gemeenten, Vertegenwoordigers van defensie, Beste Veteranen, familieleden, vrienden en kennissen
Nadere informatieMijn mond zat vol aarde
Mijn mond zat vol aarde Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatieZondag 19 januari 2014. Viering in de Week van Gebed. voor de eenheid van de christenen. Paulusgemeenschap en. Protestantse Gemeente de Eshof
Zondag 19 januari 2014 Viering in de Week van Gebed voor de eenheid van de christenen Paulusgemeenschap en Protestantse Gemeente de Eshof Hoevelaken Thema: Is Christus dan verdeeld? (1 Kor. 1,13) 1 / 7
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatie