Agri-besighede se bydrae tot BBSEB Deur: Lindie Stroebel, Ekonomiese Intelligensie Bestuurder, Landboubesigheidskamer

Transcriptie

1 5 Augustus 2010 Agri-besighede se bydrae tot BBSEB Deur: Lindie Stroebel, Ekonomiese Intelligensie Bestuurder, Landboubesigheidskamer Die Landboubesigheidskamer (LBK) het onlangs ʼn studie geïnisieer om die aksies wat deur agri-besighede geneem is na aanleiding van die aankondiging van die Agri-SEB Transformasie Handves in Maart 2008 te dokumenteer. Die Handves plaas ʼn groot verantwoordelikheid op agri-besighede en ander rolspelers in die Suid-Afrikaanse privaatsektor. Die LBK-verslag bied ʼn basiese oorsig van sy lede se vordering, persepsies, geleenthede en uitdagings ten opsigte van Breë-Basis Swart Ekonomiese Bemagtiging (BBSEB), asook hul aktiwiteite ter ondersteuning van swart boere. Die BBSEB-telkaart opname was gedoen onder ʼn verteenwoordigende groep van 30 groot agri-besighede wat landbouprodukte hanteer, verwerk en bemark en ook produksiemiddele en dienste verskaf. Bykans 30% van die groep agri-besighede betrokke by die opname het ʼn geldige SEB-telkaart voltooi, met ʼn verdere 50% wat nog daarmee besig is. Die oorgrote meerderheid (77%) van die telkaarte dui ʼn nakomingsvlak van 8 of 7 aan, met 5 as die hoogste. ʼn Opname in 2007 het aangedui dat agri-besighede daarna streef om n vlak 4 status teen 2014 te bereik, maar gegewe die uitdagings wat hulle ervaar het met die implementering van hul SEB-strategieë, het hulle tydens die 2009 opname ʼn meer realistiese verwagting van ʼn nakomingsvlak van 6 teen 2014 aangedui. (Let daarop dat ʼn nakomingsvlak van 1 die hoogste moontlike vlak is, met 100 punte en 135% voorkeuraankope erkenningsvlak, terwyl ʼn nakomingsvlak van 8 net bo die nie-nakomingsvlak is.) Vyftig persent van die agri-besighede het ʼn sekere vlak van Swart Eienaarskap, met ʼn gemiddelde eienaarskap van 14.1% en die hoogste 34.7%. Puntetoekenning vir eienaarskap van Produsent-beheerde besigheidstrukture (koöperasies en produsente-maatskappye) skep probleme omdat slegs aktiewe swart boere vir eienaarskap kwalifiseer, wat beteken dat ondernemings nie ʼn betekenisvolle SEBpuntetoekenning vir swart eienaarskap op die medium termyn kan bereik nie. Die puntetoekenning vir

2 Bestuursbeheer is in die algemeen laag. Transformasie van eienaarskap is dikwels ʼn voorvereiste vir noemenswaardige verandering van verteenwoordiging op uitvoerende en topbestuursvlak en word beperk word deur die uitdagings van die Gelyke Indiensneming-element. Die puntetoekenning vir Gelyke Indiensmening is baie laag as gevolg van die streng kriteria en die groot uitdaging om bevoegde swart bestuurders te bekom. Dit word ook aangevuur deur die feit dat meeste agri-besighede geleë is in relatief geïsoleerde plattelandse gebiede. Die puntetoekenning vir Vaardigheidsontwikkeling is gemiddeld tot laag, as gevolg van hoë doelwitte sowel as ʼn gebrek aan swart werknemers wat opgelei kan word weens ʼn swak Gelyke Indiensname-profiel. Maatskappye moet eers voldoende swart werknemers aanstel voor hulle opgelei kan word. Die puntetoekennings vir Voorkeuraankope is gemiddeld. Hierdie element is kompleks met ʼn swaar administratiewe las, wat vererger word deur die Departement van Handel en Nywerheid (dti) wat nie ʼn omvattende sentrale databasis van telkaarte vrylik (en maklik) beskikbaar stel nie. Daar was deurlopen ne hoë puntetoekenning vir Ondernemings-Ontwikkeling. Dit dui op ʼn positiewe verskuiwing na breë-basis bemagtiging. Agri-besighede erken die voordele daarvan, soos nuwe kliënte en die aankoop van kommoditeite wat die opkoms van volhoubare nuwe swartboere meebring. Puntetoekenning vir Sosio-ekonomiese Ontwikkeling is oor die algemeen goed omdat maatskappye histories op korporatiewe maatskaplike beleggings gefokus het. Elemente wat tans as prioriteit beskou word, sluit in Vaardigheidsontwikkeling, Voorkeuraankope, Sosioekonomiese- en Ondernemings-ontwikkeling. Die vyf grootste beperkinge wat geïdentifiseer is, is die volgende: 1. Tekort aan gekwalifiseerde en ervare SEB-bestuur; 2. Tekort aan SEB-vennote met toegang tot befondsing en SEB-befondsing in die algemeen; 3. Moeite om die SEB-status van verskaffers te verkry; 4. Tekort aan ondersteuning en leiding vanaf die regering en regulerende liggame; en 5. Verkryging van SEB-vennote wat waarde tot die besighede kan voeg. Gevallestudies is geselekteer vanuit die terugvoering op een van die vrae in die BBSEB-opname waar agribesighede hul betrokkenheid by swart boere opsom. Die verskillende projekte en inisiatiewe van elke agri-besigheid (Senwes, MGK, NWK, KaapAgri, OVK, Afgri, Sondagsrivier Sitrus Maatskappy, GWK en Klein Karoo Bpk), asook die spesifieke faktore wat deurslaggewend tot die sukses daarvan was, is gedokumenteer in die verslag. Agri-besighede kan dus van mekaar se ervaringe kan leer en kan ander agri-besighede help om projekte te inisieer. Die ondersteuning van opkomende swart boere sonder hulpmiddele, kennis en ervaring is uiters riskant en bied n uitdaging. Nuwe en innoverende modelle word deur landboubesighede ontwikkel om dit te bestuur. Landboubesighede het negatiewe ervaringe gehad in die voorsiening van ontwikkelingsondersteuning aan groot groepe grondhervorming-begunstigdes, veral in die geval van

3 restitusie-projekte. Voorkeur word gegee aanr ondersteuning vir individuele of n kleiner groep plaasmodelle, bestaande uit toegewyde deelnemers en gegrond op plaasbestuur-motiewe. PLAS en restitusie-programme skep ook interessante geleenthede vir landboubesighede om in te tree as strategiese vennote saam met grondhervorming-begunstigdes en staatsagentskappe. ʼn Gebrek aan koördinasie tussen landboubesighede, staatsdepartemente en -agentskappe om ontwikkeling te bevorder het in verskeie gevallestudies na vore gekom. Dit skakel ook aan by die beperkinge ten opsigte van die opheffing en uitbreiding van suksesvolle/groeiende grondhervorming-ondernemings. Die LBK-verslag stel ook voor dat die verkryging van finansiering vir beide grond en produksie wat die opheffing van die projekte kan verseker, gepaard moet gaan met die herposisionering van die Landbank as ʼn grondontwikkelingsbank. Landbouinfrastruktuur en ondersteuningstrukture/inisiatiewe is beskikbaar vir nuwe swart boere deur landboubesighede se kommersiële netwerk van landbouinfrastruktuur, stoorfasiliteite, handelswinkels, insetverskaffing, asook finansiële en adviesdienste wat aan alle boere beskikbaar is. Agri-besighede se SEB-inisiatiewe toon sterk positiewe besigheids- en sosiale faktore wat mekaar versterk. Landboubesighede is wel bewus van die bedrieglike en misleidende pogings om vinnige punte (besigheid, SEB, ens.) te behaal deur middel van opportunistiese aktiwiteite onder SEB-verwysde projekte. Swak implementering van gelyke aandeleskemas wat debietlaste verskuif; die oordrag van waardelose aandele; mentorskap-programme wat nie waarde ontsluit nie; vertoonvenster praktyke en waardelose koöptering van swart vennote lei tot wantroue en kwaadgesindheid. Agri-besighede stem saam oor die enorme potensiaal wat die ontwikkeling van voorheen benadeelde boere bied, gevolg deur hul opname in die hoofstroom landbou-ekonomie, op voorwaarde dat daar n behoorlike vennootskap tussen die regering en privaatsektor bestaan. As die regering nie doeltreffend met die privaatsektor saamwerk nie, sal landboubesighede se pogings om die landbou te ontwikkel slegs by gebare bly en dus net flikker op die horison. Verduideliking van AgriSEB In 2003 het die voormalige president van Suid-Afrika, mnr Thabo Mbeki, die Wet op Breë-Basis Swart Ekonomiese Bemagtiging (BBSEB) (Wet 53 van 2003) onderteken om die uitsluiting van swart Suid- Afrikaners van volle deelname in die ekonomie aan te spreek. Die B-BSEB-kodes vir goeie praktyk is in die Staatskoerant van 9 Februarie 2007 gepubliseer met die aankondiging dat B-BSEB in alle sektore van die ekonomie geïmplementeer sou word in Die AgriSEB-sektorhandves het op 20 Maart 2008 in die

4 Staatskoerant verskyn en gepromulgeer onder artikel 12 van die Wet. Die regering omskryf B-BSEB as ʼn geïntegreerde en samehangende sosio-ekonomiese proses wat regstreeks sal bydra tot die ekonomiese transformasie van Suid-Afrika en ʼn beduidende toename in die getal swart mense wat die land se ekonomie bestuur, besit en beheer, asook ʼn wesentlike afname in inkomste-ongelykhede. Die SEB-status van n onderneming wat binne die toepassingsveld van die AgriSEB-handves val sal bepaal word deur die AgriSEB-telkaart. Die telkaart bestaan uit die volgende sewe sleutel elemente (gewigte word in hakies aangedui): Eienaarskap (20%) Bestuursbeheer (10%) Gelyke indiensneming (10%) Vaardigheidsontwikkeling (20%) Voorkeur-verkryging (20%) Ondernemingsontwikkeling (20%) Landelike ontwikkeling, armoede-verligting en korporatief-maatskaplike belegging (10%). Eienaarskap: Die oogmerk van hierdie element is om deelname deur swart mense in die sektor te verhoog deur die vlak van hul geregtigheid om deel te neem in die ekonomiese belang en uitoefening van stemreg van ondernemings in die sektor te verhoog. Hierdie sektor word verdeel in twee afdelings, naamlik Algemene Eienaarskap en Landbougrondeienaarskap om voorsiening te maak vir die unieke uitdagings wat die sektor in hierdie opsig in die gesig staar. Bestuursbeheer: Die oogmerk van hierdie element is om swart mense, en veral swart vroue, se deelname in die sektor en vlakke van beheer op raad- en uitvoerende bestuursvlak te verhoog. Dit sal gedoen word deur die absolute en relatiewe getal swart mense in hierdie posisies te verhoog en deur meganismes onder die vaardigheidsontwikkeling-element aan te wend om te verseker dat sekondêre, tersiëre en binnenshuise opleidings- en ontwikkelingsprogramme ontwerp word om die mikpunte wat onder die bestuursbeheer-element gestel word te behaal. Gelyke indiensneming: Gelyke indiensneming- en vaardigheidsontwikkeling-mikpunte moet behaal word binne die strekking van die Wet op Gelyke Indiensneming en die Wet op Vaardigheidsontwikkeling. Die oogmerk van die gelyke indiensneming-element is om die verteenwoordiging van swart mense op die vlak van senior bestuur, professioneel gekwalifiseerde, ervare spesialis, middel-bestuur, tegniese geskoolde, akademies gekwalifiseerde, junior bestuur, toesighouding, voorman en superintendentsvlak te verhoog.

5 Dit sal gedoen word deur die absolute en relatiewe getal swart mense in hierdie posisies te verhoog en deur meganismes onder die vaardigheidsontwikkeling-element aan te wend om te verseker dat sekondêre, tersiëre en binnenshuise opleidings- en ontwikkelingsprogramme ontwerp word om die mikpunte wat onder die gelyke indiensneming-element gestel word te behaal. Vaardigheidsontwikkeling: Kommersiële lewensvatbaarheid in die landbou vereis volgehoue produktiwiteit, hoë vlakke van entrepreneurskap, langtermyn verbintenisse, hulpbronne en vaardighede. Die Transformasie-behoeftes van die sektor en vinnige veranderings in die globale omgewing vereis dat meer hulpbronne gemobiliseer word vir die uitbreiding van bestaande menslike kapitaal deur belegging in swart mense, gelyke indiensneming, vaardigheidsontwikkeling en institusionele transformasie. Voorkeur-verkryging: Die realisering van die sektor se verbintenis tot AgriSEB sal grootliks afhang van die mate waarin voorkeur-verkrygingsinisiatiewe geïmplementeer word, at dan die kontraktuele verhoudings binne die waardeketting sal beïnvloed. Die oogmerk van die voorkeur-verkrygingselement is om ondernemings wat bydra tot volhoubare verkryging vanaf BSEB-ondernemings te beloon. Ondernemingsontwikkeling: Ondernemingsontwikkeling verwys na die vestiging en ondersteuning van swart entrepreneurs en hul integrering in die hoofstroom-besigheidsprosesse. Ondersteuningsdienste soos toegang tot finansiering, infrastruktuur, inligting- en kennis-stelsels is die hoofpilare van volhoubare bemagtigingsinisiatiewe. Landelike ontwikkeling, armoede-verligting en korporatiewe maatskaplike belegging (KMB): Landelike ontwikkeling, armoede-verligting en korporatiewe maatskaplike belegging verwys na bydrae met betrekking tot die landboubedryf asook bydrae wat werklik geïnisieer en geïmplementeer word ten gunste van swart mense vir die spesifieke doel om toegang tot die ekonomie te bewerkstellig. Sodanige inisiatiewe moet gemotiveer word ingevolge doelstellings soos die voorsiening van sosiale en ekonomiese geleenthede aan swart mense en die daarstelling van n sosio-ekonomies omgewing wat aanleiding sal gee tot sodanige geleenthede. Die verskillende SEB-nakomingsvlakke is gekoppel aan die kwalifiseringspunte wat aangeteken word and daarom aan die verkryging-erkenningsvlakke. SEB-nakomingsvlakke soos per kodes SEB-status Kwalifikasie Verkryging-erkenningsvlak Vlak een bydraer 100 punte 135% Vlak twee bydraer 85, maar < % Vlak drie bydraer 75, maar < %

6 Vlak vier bydraer 65, maar < % Vlak vyf bydraer 55, maar < 65 80% Vlak ses bydraer 45, maar < 55 60% Vlak sewe bydraer 40, maar < 45 50% Vlak agt bydraer 30, maar < 40 10% Nie-nakomende bydraer < 30 punte 0% Navrae: Lindie Stroebel, Ekonomiese Intelligensie Bestuurder, Landboubesigheidskamer Tel: , E-pos: