Dementie, delier en depressie

Transcriptie

1 Dementie, delier en depressie Een uitdaging voor hulpverleners! Nursing Experience Ede, 1 & 2 december 2015 Jan Oudenes, verpleegkundig consulent geriatrie

2 Programma Animatie dementie Dementie Dementie & delier Fragment Mieren in de thee Dementie & depressie Tips voor verdieping

3 Dementie, actualiteit Dementie is de allerduurste ziekte (budget VWS: bijna 5 miljard!) Incidentie van dementie mogelijk afgenomen Toch zal aantal mensen met dementie fors toenemen Mechanisme Alzheimer nog steeds mysterie Preventie deels mogelijk Leeftijd belangrijkste risicofactor Alzheimercongres Ede, 2015 Animatie:

4 Dementie, getallen Aantallen Nederland volgens Alzheimer Nederland: 2015: mensen met dementie inclusief Alzheimer waarvan jonger dan : Wereldwijd volgens WHO: 2012: 35 miljoen 2050: 105 miljoen Pagina 4

5 Preventie Als alle risicofactoren worden uitgebannen dan kan risico op dementie met 30% verlaagd worden: Lage Opleiding Roken Weinig bewegen Depressie Hoge bloeddruk Diabetes Obesitas (voeding en alcohol niet genoemd) Alzheimercongres Ede, 2015

6 Dementie Dementie is een hersenaandoening die iemand langzaam maar zeker volledig afhankelijk maakt van de zorg van anderen. Maar liefst 1 op de 5 mensen krijgt een vorm van dementie, waarvan de ziekte van Alzheimer de meest voorkomende is. Pagina 6

7 Dementie of vergeetachtigheid (Ouderdoms)vergeetachtigheid: De weg kwijtraken wanneer met ergens nog niet vaak was Detail uit verhaal kwijt Sleutel kwijt Relatief onschuldig Verdacht voor dementie: De weg kwijt raken op een bekende route Het hele verhaal kwijt Niet weten waar sleutel voor dient Van invloed op dagelijks leven Pagina 7

8 Signalen dementie Geheugenklachten Taalproblemen Moeite met complexe handelingen Verminderd ziekte-inzicht Head turning Apathie Gewichtsverlies Concentratieproblemen Slaapproblemen Traagheid in denken en doen Relatieproblemen (Zembla, 11 nov 2015) Koelkast Pagina 8

9 Dementie, doorvragen Heeft u last van vergeetachtigheid? Laat uw geheugen u wel eens in de steek? Wat vinden anderen van uw geheugen? Voorbeelden van uw geheugenproblemen? Bediening apparaten, autorijden, boodschappen, financiën. Invloed op dagelijks functioneren? Sinds wanneer bestaan de klachten; stabiel of progressie? (Ongemerkte) testvragen; zoals geboortedatum, actuele nieuwsfeiten, sportuitslagen Observeer taal, handelen, mobiliteit Heef u angst voor dementie? Groot belang: heteroanamnese Pagina 9

10 Pagina 10 Dementie

11 Dementie & Delier Kunnen tegelijkertijd voorkomen Delier: naasten denken soms acuut dement Belang om delier bij dementie op te sporen? Opsporen delier bij dementie lastig; intensief speurwerk nodig Verdenking delier vraagt om acuut handelen! Pagina 11

12 Delier letterlijk: de weg kwijt Een delier is een tijdelijke, psychische stoornis die wordt veroorzaakt door één of meer somatische verstoringen of het gebruik dan wel de onttrekking van (genees)middelen. VMS veiligheidsprogramma, praktijkbundel kwetsbare ouderen, 2009 Pagina 12

13 Delier, DSM-V-criteria 1. een acuut en snel wisselende stoornis 2. in bewustzijn (verminderde helderheid van het besef van de omgeving) of aandacht (gestoorde concentratie, verhoogde of verminderde alertheid) 3. in cognitie of waarneming (geheugenstoornissen, desoriëntatie, illusies, hallucinaties, achterdocht, onvermogen om helder en logisch te denken) 4. door een onderliggend medisch/somatisch of medicamenteus probleem 5. waarbij 2 en 3 niet te verklaren zijn door een al bestaande of onderliggende neurocognitieve aandoening Pagina 13

14 Delier, andere mogelijke symptomen Motorische onrust Agitatie Verstoring slaap-waakcyclus Apathie Angst Neurologische symptomen als dysartrie, tremoren, urine-incontinentie Pagina 14

15 Delier, risicofactoren Predisponerende, niet-beïnvloedbare factoren, die bijdragen aan een verhoogde kwetsbaarheid voor het ontstaan van een delier: Hoge leeftijd Cognitieve stoornis/dementie Eerder doorgemaakt delier ADL-afhankelijkheid Visusprobleem Multimorbiditeit Zie o.a. NHG-Standaard delier, 2014 Pagina 15

16 Delier, uitlokkende factoren Diverse potentieel beïnvloedbare (precipiterende) factoren kunnen bijdragen aan het uitlokken van een delier, zoals: infectie, zoals een urineweginfectie en pneumonie; medicatie zoals psychofarmaca en opiaten metabole ontregeling, zoals hyponatriëmie, hyper- of hypoglykemie, hypercalciëmie; ondervoeding; dehydratie; alcoholmisbruik, alcohol- of nicotineonttrekking; pijn; urineretentie of obstipatie; acuut trauma, met name een fractuur, operatie; immobiliteit, mobiliteitsbeperkende maatregelen, katheter; verminderde oriëntatie door gehoor- en/of visusbeperking; slaaptekort; omgevingsverandering (bijvoorbeeld ziekenhuisof dagopname). NHG-Standaard delier, 2014 Pagina 16

17 Dementie versus delier Dementie ontstaat sluipend (maanden tot jaren), Delier ontstaat acuut (uren tot dagen) Hoofdkenmerk delier is bewustzijnsstoornis, Bij dementie geheugenstoornis Bij delier vaak visuele hallucinaties, bij dementie meestal niet Delier reversibel, dementie niet Delier op basis van somatische ontregeling, Dementie is een hersenziekte Oelen, M. Puzzelen met de 3D s. Nursing, maart 2013 Pagina 17

18 Kernboodschappen Een delier is een ernstig, spoedeisend beeld dat wordt uitgelokt door één of meer somatische stoornissen; onderzoek naar en behandeling van de oorzaken staan centraal in de aanpak. Patiënten met een dementie hebben een (sterk) verhoogde kans op een delier; bij hen kan plotseling toenemende verwardheid, ook zonder duidelijke fluctuaties en een aandachtsstoornis, duiden op een delier. Een goede heteroanamnese van verzorger(s) is essentieel voor herkenning van een delier, omdat de anamnese vanwege de wisselende toestand van de patiënt niet betrouwbaar is. Belangrijke voorwaarden voor (thuis)behandeling van een patiënt met een delier zijn een veilige omgeving en continue aanwezigheid van verzorgers, met één van de betrokken hulpverleners (bij voorkeur wijkverpleegkundige of huisarts) als coördinator en aanspreekpunt. NHG-Standaard delier, 2014 Pagina 18

19 Geriatrie in de Ziekenhuizen Opname patiënt ( 70 jr, 48u) Eerste screening (VMS) (door verpleegkundigen) Tweede screening (door GIDZ verpleegkundige) GIDZ zorgplan & medicatie review (door GIDZ team) Update GIDZ zorgplan bij ontslag (door GIDZ geriater) Indien nodig: heteroanamnese Indien nodig: CGA door geriater Indien nodig: multidisciplinair overleg Indien nodig: geschoolde vrijwilligers GIDZ team biedt scholing Pagina 19

20 Netwerken GIDZ geïnspireerd op het Hospital Elder Life Program (HELP, Inouye, VS) Beeldmateriaal op: Netwerken rondom de acht academische centra ter verbetering van de zorg aan kwetsbare ouderen

21 Doen bij Dementie & Delier Oriënteren Dag- en nachtritme handhaven Rustige vriendelijke benadering Vertel steeds wie je bent, wat je komt doen Prikkeldosering Attentie gebruik hulpmiddelen Pagina 21

22 Dementie en depressie Er is sprake van een depressie als iemand gedurende zeker 2 weken aaneengesloten, iedere dag, het grootste deel van de dag last heeft van een depressieve stemming en/of een duidelijke vermindering van interesse of plezier. De somberheid is anders dan het verdriet of de somberheid die iedereen wel eens voelt. De sombere stemming is niet of nauwelijks te beïnvloeden. Ook als iets goed gaat, verbetert de stemming niet of nauwelijks. Pagina 22

23 Depressie of (apathisch) Delier Rouw Mindere dag Levensfase Dementie Bipolaire stoornis Angst Pagina 23

24 Signalen depressie Sombere uitdrukking, veel zuchten, gebogen houding, Negatieve uitspraken Verlies aan interesse Niet uit bed kunnen komen Antidepressiva in medicatielijst Apathie Gewichtsverlies Concentratieproblemen Geheugenklachten Slaapproblemen Traagheid in denken en doen Relatieproblemen Koelkast Pagina 24

25 Dementie versus Depressie Beperkt inzicht Omgeving klaagt Fouten in zelfzorg Fout antwoord bij testvraag Cognitieve stoornissen van invloed op dagelijks leven Wel apraxie/agnosie/afasie Progressief beloop Bewust van klachten Cliënt klaagt Geen interesse in zelfzorg Weet niet bij testvraag Cognitieve stoornissen beperkte invloed Geen Genezing mogelijk

26 Doen bij Dementie & Depressie Pagina 26

27 Dementie Delier Depressie Aanvang Sluipend Acuut Geleidelijk Beloop Bewustzijn en Aandacht Langzaam progressief Helder (in begin) Fluctuerend per etmaal Verminderd Dagschommelingen Helder Oriëntatie Gestoord Gestoord Soms gestoord Geheugen Gestoord Gestoord Soms gestoord Hallucinaties Meestal afwezig Vaak, vluchtig Zelden Pagina 27

28 Verdieping Oelen, M, Puzzelen met de 3 D s, delier, dementie, depressie. Tijdschrift Nursing 2013, nr 3, Oudenes, J, Oelen, M, 8 vragen over delier Tijdschrift Nursing 2014, nr 7, Schim van der Loeff-van Veen RJ. Geriatrie, basiswerk diverse niveau s, BSL, Houten, 2012 NHG-Standaard delier, 2014 NHG-Standaard dementie, 2012 Zorgboeken dementie en depressie, Stichting september Dirkse, R., Had ik het maar geweten, moderne dementiezorg, 2010 Neuvel, K., e.a., Alzheimer Onderzocht, Tielt, 2015 Pagina 28

29 Verdieping (2) o.a. Easycare, eerstelijns praktijkwijzer download praktijkgids kwetsbare ouderen Depressie bij ouderen Addendum Ouderen bij de MDR Depressie Kenniscentrum ouderenpsychiatrie Pagina 29

30 GERIATRIE Radboudumc Marcel Olde Rikkert, hoogleraar geriatrie Christa Hummelen van Vessem, hoofdverpleegkundige Jan Oudenes, verpleegkundig consulent geriatrie Reinier Postlaan 4, 6525 GC Nijmegen Postbus 9101, huispost Websites: Pagina 30